Լուսանկարը` Աննա Դավթյանի
Դժվար էր ավարտվող տարվա, ձյանն սպասելու լարվածության և հուզումների սահմանագծին դատարկաբանությամբ երկարաձգել կյանքը:
Այն մարող օրվա պես քրտնել էր ճակատի կնճիռներին ու դանդաղ, աննկատ հոսում էր աչքերի մեջ ու աչքերից դուրս… Իսկ հետո աչքերից հոսող աղաջուրն իր դեմքից պոկելու և դուրս էր թափելու գիշերը… Չնայած այժմ շտապելու ոչինչ չուներ, բայց միշտ էլ նորից սկսելու հնարավորությունն ունի յուրաքանչյուր ոք… Հատկապես, երբ ճշմարտությունը քեզ համար արաբական լահմաջուից գրեթե ոչնչով չի տարբերվում… իրականում թթու է, բայց կարող է քաղցր թվալ, երբ առաջին անգամ ես փորձում… Սկսում ես հավատալ, որ աշխարհում ինչ-որ տեղ, ինչ-որ անկյունում հնարավոր է խուսափել ամենայն հանդիպումից, ուր դադարում ես պարզապես լինելուց: Միայն թե հարկավոր էր հնարավորինս ընդլայնել դրսի տարածությունը…
Բայց միայնակ ի±նչ կարող է անել:
Գլխի մեջ դիվահարված չղջիկներ… թևաբախումներից վիրավորված երիկնք: Կարծես ամեն ինչ հայտնի է… Բայց բոլորովին մենակ էր: Որթնած խնձորների հետ… Հանկարծ հայելու միջից ընդառաջ է գալիս ինքն իրեն: Ոսկեզօծ շրջանակի մեջ դրված հայելին իրականում պետք է ձվաձև լիներ, այնինչ հրաշքով եռանկյան տեսք էր ստացել: Դանդաղ մոտենում է հայելուն: Այն ևս դանդաղ սկսում է պտտվել: Այնուհետև ավելի արագ ու էլի արագ: Թվում է, թե աշխարհն ուր որ է շուռ կգա… փշուր-փշուր կլինի… Թվում էր` այլևս երբեք երջանիկ չի լինի… Ահավոր հաճույքով հայելին փշուր-փշուր է անում, մանրացնում ու մանրացնում… Ընդամենը մի փոշեկույտ…
Վառում է լույսը… Հանկարծ հասկանում է, որ խավարի լռությունը խիստ տարբեր է լույսի լռությունից կամ լուսավորության մեջ պառկած լռությունից… Սիրտը ծակում է… ասես սառույցի վրա արյունլվիկ փռված երեխա… Կարծես իր գոյության և կամ ներկայության առասպելով ամեն ինչ ասված է, սակայն առասպելի ներկայությունն ավելին էր, քան սեփական ներկայությունը… Հատկապես, երբ ասվածը ավելի շատ պակասեցնում էր, քան թե հավելում, լրացնում կամ խորացնում… Այդպես և իր պատմությունը… Տապանի պատմությունը: Ու այն բոլորի համար էլ շատ պարզ ու բնական պատմության պես մի բան էր, որը սակայն Մեծ Պատմության պատուհաններից ընդամենը մեկն էր, որը ոչ նախորդում, ոչ էլ հաջորդում է կյանքին… Պատմությո~ւնը… Բայց այն իրոք առեղծվածային է: Ոչ ոք չգիտի, թե ինչպե±ս կարող է այն ավարտվել: Ոչ ոք չգիտի, թե ինչպե±ս է այն սկսվել: Բայց մի բան հաստատ է. այն յուրաքանչյուր ակնթարթի մեջ վերաթարմանում է յուրովի… Եվ յուրաքանչյուր ոք յուրովի է վերապրում սկիզբը… Բայց ո±վ կարող է հասու լինել ակունքին… Եվ հետաքրքիրն այն էր, որ այդ փոքրիկ, երբեմն շատ փոքրիկ առասպելները դանդաղ, շատ աննկատ լցնում էին առօրյա կյանքը, մինչև անգամ բարձրանում հոգու տիրույթները… Եվ այլևս անհնար էր դառնում Տապանի բարդույթից ձերբազատվելը… Առավել անտանելի էր դրսի այդ ծանր, մամռոտ տարածությունից ձերբազատվելու անհնարինությունը, որի դեմ անգամ անզոր եղավ իր նոր տունը… Դուրսն այլևս խանգարում էր ապրել:
Կրկին արթնանում են չղջիկները: Պատեպատ են զարկում… Փրկության ոչ մի հույս: Այրվող երակներ: Եռում է չղջիկներով: Արյո~ւնը… Շուտափույթ գտնում է ածելին, որի սուր շեղբի մեջ մի պահ արտացոլվում է դրսում գոռգոռացող հերթական կայծակներից մեկը: Առավել անսովոր հաճույքով ու դանդաղ կտրում է ձախ ձեռքի ափը… Բայց ձեռքից տաք-տաք հոսող արյունն առանց չղջիկների էր… Սա է արյունն իմ, առե’ք ու խմե’ք… Աջ ցուցամատը թաթախում է արյան մեջ, ապա խառնում հայելափոշուն ու սկսում պատին չղջիկներ նկարել… Շա~տ չղջիկներ… Նրանք իրեն այլևս չեն անհանգստացնի: Չղջիկապատկերների ինչպիսի~ տեսարան: Ներսից դուրս հեղված չղջիկները` պատին … Ամեն ինչ կատարյալ էր… Միայն թե հարկավոր էր այն թաքցնել: Ընդամենը մի ծածկոց, մի կանաչ ծածկոց և իր Չղջիկանկարը խորհրդավոր հեռանում, ծածկագրվում է պատին: Նստում է այդ կանաչ ծածկոցի առջև ու երկա~ր նայում: Հանգստացնում է: Թիկունքում իր չղջիկներն են, իր գաղտնիքը, իր երջանկությունը… Մենակ մնալու համար նա իր չղջիկներն ունի ու ապրելու ահռելի ուժ… Իրեն երջանիկ է զգում… Նա այլևս իր գաղտնիքներն ունի: Եթե մարդիկ հասկանային կատարելության վտանգավորությունը… Ի վերջո այնքան էլ հետաքրքիր չէ այն, որ չափազանց շատ բան գիտենք դրախտի կամ դժոխքի մասին:
Ի~նչ երջանիկ են չղջիկները. նրանք իրենց գիշերներն ունեն…
Հետո ճակատը հենում է ծածկոցինª ասես երկնքին, որ փախչում է…
Շուրջն ամեն ինչ տարրալուծվում է չղջիկապատկերների մեջ, ու այնքա~ն ուզում է քնել…
Թերևս ինչ-որ տեղ, ինչ-որ ելք կամ ճանապարհ պետք է որ լիներ… Բայց միշտ ինչ-որ բան պետք է խանգարեր, անսպասելիորեն շուռ տար ու ամեն ինչ պետք է սկսեր նորից… Ու ճանպարհները դույլերով շաղ էին գալիս գլխին, կախվում վզից ու քարշ տալիս ով գիտի ուր: Այլևս անկարող էր դառնում մտածել իր ով լինելու, որտեղից գալու և ուր գնալու մասին: Նրա աչքի առաջ անձրևի կաթիլներից առաջացած պղպջակները վերածվում էին դոդոշների դուրս պրծած աչքերի… Ու այդպես թացոտում էր և նրա մենությունը: Իսկ ապա` տխրությունը… Ուզում էր հավատալ, որ տխրությունը այդքան էլ տխուր բան չէ: Դրանից անգամ հնարավոր է խուսափել: Խենթությա~մբ… Եվ իսկապես, ո±վ կարող է բացատրել խենթությունը… Եթե միայն ժառանգական լիներ: Այնինչ… ավելի ազնվական ու աստվածային այլ մի ծագում կա դրա հիմքում… Բայց հազվադեպ են խենթությանն ամբողջովին տրվելու պահերը: Խենթ լինելու համարձակությունն էր հաճախ պակասում… Օ~ փախչող երկինք… արդյո±ք սրբազան այդ խենթությունը քեզ էլ չի լքել… Իսկ մի բաժակ թեյը բավական կլիներ այդ հարցը լուծելու համար: Մի շեղող ժեստ, նրբանկատ մի անցում… Մի հնարավորություն, որի շնորհիվ քո մեջ գլուխ բարձրացրած վայրերնուն հնարավոր կլիներ մի քիչ կրթել:
Ընդամենը մի քնքուշ անցում …
Իսկ նա միշտ էլ զգուշացել է, որ հանկարծ իր ապրումները, զգացմունքները և սրտի ամենանուրբ թրթիռները չվերածվեն ամենասովորական ֆրազաների… Անգամ, եթե դրանք շատ լավ, շատ սրամիտ ու շատ դիպուկ ձևակերպված լինեին: Ուստի հարկավոր էր անընդհատ վերադառնալ ակունքներին, ու կրկին ռիթմավորել այն մինչ հոգնություն… Անհնար էր պատկերացնել, թե դրանից հետո ինչպես է կյանքը այտերին թոշնում …
Իսկ հետո ժանգոտած դռան ճռնչոցի մեջ կժանգոտեր նաև իր ձայնը: Բայց այդ մենության մեջ արդեն կսովորեր լսե~լ… Այդուամենայնիվ, վախը չէր անցնում… Կրկին աչքերի առջև էին գալիս իրեն պարզված ձեռքերը` օգնություն աղերսող: Միշտ էլ հեռու է փախել գետնուղիներից ու մետրոներից … Իրեն երբեմն թվացել է թե Մետրոյի մոտի վեր ցցված ձեռքերն այն օգնություն աղերսող ձեռքերն են, որոնք այդպես էլ մնացին օդում… որոնք իրեն հետապնդում են ամենուր… Մարդու բացակայությունը… Սփոփանքն այլևս վերադարձ չունի, և մեն-միակ այդ ակնթարթի ռիթմն անընդհատ, շնչակտուր, անգամ մոլեգնությամբ ծակծկելու է սիրտը, ներծծվելու է արյան մեջ, բայց այդպես էլ չի հասունանալու իբրև ըմբռնում… Հետո պատի բացվածքից տեսնում է, թե ինչպես է լեռան հետևից երկինքը շառագունում: Բացվածք, որը ոչ թե բացվում էր աշխարհի վրա, այլ առանձնացնում, բաժանում էր իրեն աշխարհից: Զգում է, որ հերթական անակնկալն է եփվում: Անպայման կվազեր տուն, դուռը կփակեր և բանալին բոլորի ներկայությամբ կուլ կտար… Կոլիզե~յ… Ինչ-որ մեկի հարցազրույցում էր կարդացել, որ այդտեղ ամբողջ Հռոմն էր հավաքվում, պարփակվում արտաքին աշխարհից ու հետևում, թե ինչպես են մարդիկ անմիտ կերպով միմյանց հոշոտում… Թե ինչպես էր աշխարհը վերածվում համատարած շոուի, դառնում համակենտրոնացման ճամաբար, և անլրջանում ամենանվիրական, ամենաթանկ ապրումը… Այդ ճանկռտող խավարի սրտից կարծես տարածվում է վերմակը, որի տակ փորձում է պատսպարվել… Ընդամենը պատսպարվել: Իսկ երբ արդեն վերմակի վրա անշարժանում է լույսը, ամեն ինչ կարծես այլ է դառնում: Եվ վերմակն այլևս հաց է~… Սա է մարմինն իմ, առե’ք ու կերե’ք…
… Այդպիսի պահերին իրեն թվում էր, թե հորիզոնը թպրտում է ձեռքերի մեջ` ինչպես չղջիկը… Ու միշտ իրեն տեսնում էր ինչ որ ճանապարհով քայլելիս: Իսկ ապա` առվեզրից գլաքարեր հավաքելիս: Կլոր ու ողորկ: Բոբիկ ոտքերով զգալ դրանք` ի~նչ հաճույք: Ինչ-որ անհայտ ու անակունք գետ: Կանգնում է ու նայում… Միևնույն գետն անգամ մեկ անգամ չես կարող մտնել, իսկ իրեն ստիպում են անցնել: Գե~տը… Համաշխարհային օվկիանոսից պոկված մի ալիք: Մահվան քրտինքով ռիթմավորված… իր դեմքի արտացոլանքով թունավորել էր իր հայացքը…
Գետի մյուս ափին, ուր գտնվում էր և իր երջանկությունը, այլևս ուրիշ մի ափ էր: Ուրիշ մի երջանկություն: Կանաչ ծածկոցով մի երջանկություն… Ծածկագիրն այս ափին էր` մահվան քրտինքով ռիթմավորված… Թվում է` եթե կռանա ու գետը վեր բարձրացնի` կգտնի տան բանալու կրկնօրինակը… Այնինչ պետք է գետն անցնել: Ու ձեռքի գլաքարերով խախտում է գետի ռիթմը, հետո ոտքերն հերթով դնելով դրանց վրա` անցնում մյուս ափը: Մինչև ծնկները ջուր է: Իրականում գետն անցավ մյուս ափին գտնվող իր երջանկությունից ներհյուսված ճոպանի օգնությամբ…
Իրականում ոչ մի իրականություն էլ չկա… Եվ այս ամենն ընդամենը զբոսանք է գոյություն չունեցող իր տան շեմին… իր մեջ ամբարված լույսի և անորոշության առատությունից բխած… Թերևս զգալ այսպես, նշանակում էր ինքդ քո մեջ բացահայտել Գեղեցկության առեղծվածը…
… Ուստի` հարկավոր էր սովորել երազների լեզուն… երբ ամեն ինչ դուրս է թափվում իր կոշտ փակագծերից, իր սահմանումներից… Երազի~ լեզուն, որ ամեն մի նոր արտահայտության հետ զգացնել է տալիս, թե շուտով, շատ շուտով ամեն ինչ այլ է լինելու… Եվ կլինի մի օր, երբ Երազն ինքը կպատմի մեր երազները. այն երազները, որոնք չենք տեսել, այն երազները, որոնք չենք տեսնելու, այն երազները, որոնք չենք հիշում կամ էլ մոռացել ենք… Հավատում էր, որ կլինի այդպես, ուստի` ամեն աստծո կեսգիշեր այդ լեզուն էր սովորում…
Իր չղջկնե~րը… Այլևս երբեք երջանիկ չի լինի…
Անհասկանալի է, թե որտեղից ինչ-որ մեկը հայտնվում է սեղանի մյուս կողմում ու պլշած, դուրս ընկած աչքերը հառում իրեն: Սեղանն էլ բոլորովին սեղան չէ, այլ նույն այն գետը, որ թվացել էր, թե անցել է: Սկսում է անհանգստանալ… Թվում է, թե հեռուներն են նրա հայացքից նիզակում սիրտը: Սարսափելի է: Նա սկսում է խոսել: Շշուկով, շշուկով… Ասում է, որ ուշադիր, շատ ուշադիր նայի իր աչքերի մեջ: Որ իր աչքերի մեջ կարելի է տեսնել ողջ Տիեզերքը, որն ամփոփված է իր երկու ակնագնդերում: Որ հնարավոր է այնտեղ տեսնել Տունը… Նրա աչքերի միջից հեռախոսազանգերի ձայներ են գալիս… Դրանք աչքեր չեն, այլ լսափող… Ու լսափողի միջից հազարավոր մարդկանց գլուխներ են հոսում իր աչքերի մեջ: Հազարավոր մարդկանց գլուխներ… Փակում է աչքերը: Գուցե խելագարվե±լ է… Աչքերը բացում է և գոռում` որքան կարող է…
… Սեղանից այն կողմ դատարկ է… Ոչինչ չի տեսնում… Ժամանակը քարացել է պատուհանների մեջ… Պատուհաններն այլևս չեն թիկթակում… Հետո անծանոթ Դեմքեր… Շա~տ դեմքեր… Դեմքերի արտահայտություններին հետևելով` ստիպված էր գոհացուցիչ պատասխաններ ձևակերպել: Ինչքան դժվար է գոհացուցիչ պատասխաններ գտնելը: Քնից արթնանում է շուրթերի վրայի ահավոր կծվահամից: Ոտքի մատների միջև սպիտակեղենն էր վառվում: Գոռալով վազում է սենյակով մեկ: Չորս հայացքներ իրեն էին նայում ու ծափ տալիս: Աստված իմ, աստված իմ, մի±թե լքել ես…
Ամբողջ օրն անհանգիստ է անցկացնում: Այդ չորս ապուշայինները, չափազանց խելացի ձև ընդունել, իրեն են հետևում… Ամենուր հետևում են: Այլևս երբեք երջանիկ չի լինի…
Գիշերը ծանրանում է պատուհաններին:
Մոխրացած սպիտակեղենի մոխիրները հավաքում` մահճակալի շուրջ մի շրջան է գծում: Մեկը մոտենում ու շոշափում է մոխրագիծը: Հասկանում է, որ այլևս չեն կարող անցնել իր տարածք… Բայց ավելի ապահով լինելու համար ավելի խելառ բան է պետք… Գծի երկայնքով մեկ միզել… Նրանցից մեկն անգամ կրկնօրինակում է` հակառակ կողմից անցկացնելով իր միզագիծը: Քիչ հետո` մյուս երեքն էլ անում են նույնը… Նրանք սկսում են հրճվել… վազվզել գծի երկայնքով ու ծափ տալ: Բայց զարմանալիորեն ոչ-ոք սահմանը խախտելու փորձ իսկ չի անում: Զգուշորեն մոտենում են միզագծին, նայում ու հեռանում… Որոշ ժամանակից` միզագիծը չորանում-չքվում է… Հագուստներն աստիճնաբար ու անողոք ծանրանում են: Դրանք էլ իր հագուստները չեն: Խանգարում են շարժվելու համար: Շնչել չի լինում: Հանել հագուստներն ու վառել… Կրակից էլ թեթև … քամուց էլ արագ… Մուրն այլևս չի երևում: Փորձում է թարմացնել, քանի որ ի վիճակի չէր արթուն մնալ: Կրկնությունը գիտության մայրն է… Ընդօրինակումը նույնպես… Իսկ մյուս կողմում թարմացման գաղափարն արտակարգ գրավիչ է… Աչքերն այլևս փակվում են… Հետո ինչ որ անծանոթ-ծանոթ ձայն զրնգում է գլխում. բոլորս էլ ամուսնացել ենք երազանքի հետ և նա մեզ այրի է թողել: Ո±վ է… արդեն կարևոր չէ, սակայն նա հավատացած է, որ այդ լքումից է հենց բխում ինքնակայացումն ու ինքնությունը… Ու հասկանում է, որ երբեք էլ իր տունը, իր սեփական տունը չի ունեցել… Ու ապրել է այն ՏԱՆ երազանքով, որը երբեք չի ունեցել, բայց որտեղ օրորոցներում քնած երեխաներ կան իրեն սպասող…
լավն ա շատ…..