Ռուբեն Անգալադյան | Ֆեդերիկո Գարսիա Լորկա. Ինչպես ամպերը մայրամուտին

Ռուբեն ԱնգալադյանԵրկու զինվոր, քթների տակ ծիծաղելով, մոտեցան նրան ու ծեփեցին բերանը թանձր կավով: Գերվածը դիմադրեց: Ի՞նչ է նրա ուժը` գեղջկական ջլապինդ պողպատե մկանների համեմատ: Զինվորների գեղջկական ձեռքերը նույնպես հողի գույներն էին: Մայրամուտի արևը չէր շտապում անցնել հորիզոնից անդին: Իսկ նույն այդ ժամանակ մեկ այլ տեղում Սիզիփոսը քարը լեռն էր բարձրացնում: Նա չէր տեսնում մայրամուտը, չէր տեսնում դրա գեղեցկու­թյունն ու վեհու­թյունը. նա լիովին ներամփոփ էր: «Արևը քարի նման է,– մտածում էր Սիզիփոսը,– ամեն անգամ բարձրանում է երկնքի կատարին ու հետո ընթանում թեթև և հանդարտ»: Արևի այս օրինակը իդեալ էր նրա համար: Բայց քանի՞ տարի է անցել այն առաջին օրերից, երբ ինքը` երիտասարդ և ուժեղ, ընտրելով լեռն ու քարը, սկսեց իր վերելքը պատմու­թյան մեջ: Երիտասարդ տարիներին շատ բաների մասին չէր մտածում. հասնել բարձունքին և աշխարհին ցույց տալ իր մկանների ուժը, կամքի ուժը, ոգու ուժը, երբ լեռը, նրա հպարտ գագաթը, նրա զատորոշ դիրքն այս աշխարհում կենթարկվեն իրեն: Հիմա, երբ նա ծեր է, և նրա կյանքն անցել է այդ գոտեմարտում, նա շատ բան է հասկանում: Բայց կա նաև մեկ այլ բան. նա մոռացել է բառերը, նա չի հիշում դրանք, թեկուզ և ամեն անգամ որսում է դրանց իմաստն ասես ցնորքի մեջ: Ծերուկ Սիզիփոսը գիտի, որ տանուլ է տրված մի ողջ կյանք (քանի՞ դար), քանզի ինքը ոչինչ է` առանց արդարացման` իր, ըստ էու­թյան, անիմաստ կյանքում: Այո՛, Սիզիփոսը հասկանում էր անիմաստու­թյունն իր, չգիտես, աշխատանքի, խռովու­թյան, հորդորի, թե` քմահաճու­թյան… Դե՜, իսկ զինվորներն իրենց գործողու­թյուններում այս ամբողջ ասվածը չէին զգում. նրանց սրտերում չկար ատելու­թյուն կամ քեն: Նրանց թվում էր, թե իրենք պարզապես կատարում են իրենց սրբազան պարտքը: Այդ ժամանակ (ենթադրում եմ, որ ժամանակավոր տեղաշարժերը դեպի ան­ցյալ և ապագա կհանգեցնեն նրան, որ մենք կհիասթափվենք հենց ժամանակի տրամաբանու­թյան հարցերում) Վերմեերը ցանկանում էր որսալ իր նկարներում ստվերների կիսերանգները կամ թե օդի ծանրու­թյունը: Դա մանրակրկիտ աշխատանք էր, և նույնիսկ նրան` մեծ վարպետին, այդ փորձերը` որսալու լույսի ստվերը օդի մարմնում, հաջողվել է ընդամենը մի քանի նկարում: Զինվորները ծխում էին, և լռու­թյան մեջ լսվում էր նրանց շշնջոցը, ինչպես և գետի կարկա­չյունն ու գերու ծանր շնչառու­թյունը: Նրանց բառերում գործնական իմաստն էր. այս օրն իզուր չի անցնի: Իսկապես, ըստ նրանց հասկացողու­թյան` թշնամին բռնված էր: Լռու­թյունը հավասարակշռում էր այն ամենը, ինչ ձևավորվել էր այդ երկրում: Ժամանակը, պարզվում է, կարող է ետ թռչել: Մարդկանց հոգիներում կործանվում էր կյանքի վերջին նեցուկը` ամբոխի կարեկցանքը: Էլ որտե՞ղ գոյատևեր պոեզիան: Բայց զարմանալի է, որ այն ոչ թե գոյատևում էր, այլ ապրում լիա­րյուն կյանքով: Այն գտնում էր զուգորդումներ ու մետաֆորներ, քնում ու արթնանում էր խելագարու­թյան ու դաժանու­թյան հետ միասին, բայց չէր հանձնվում… Եվ դրանում մեղավորը նաև գերեվարու­թյան այդ տհաճ պատկերն էր:
Երկրում կար ամեն ինչ, բացի օդից: Եվ դա լավագույնս ապացուցում էին այդ զինվորները, որ զրկել էին դրանից այն մարդուն, որի աչքերն այդ խաղաղ երեկոյի աղջամուղջում պիտի որ հիշեցնեին զինվորներին հարազատ վայրերի ձիթապտուղները: Իսկ Սիզիփոսը` ծեր, տկար ու մոլեգնոտ, լեռն էր բարձրանում: Ըստ էու­թյան` լեռն արդեն իսկ չկար, այն մաշվել էր, հավասարվել հարթավայրին, իսկ հետո աստիճանաբար դարձել փոս: Սկզբում` ոչ խորը: Իսկ այստեղ` Աստծուց մոռացված այս գավառում, զինվորները, չսպասելով հրամանատարին, ննջել էին: Նրանք երազում հրաշալի ճակատամարտ էին տեսնում. իբրև թե երկուսով փրկում են Իսպանիան: Իսկ հետո երազում մեծ սև փոս տեսան, որի մեջ ընկան իրենք` շատ հոգնած լինելու պատճառով, և հանգիստ քնեցին ևս մի քանի ժամ: Եվ այդ երազում հայտնվեց նա` գետափի ուռենուն կապվածը, որը ծաղրում էր իրենց, ջղայնացնում ու ճչում. «Հայրենիքը փրկել հարկավոր չէ: Այն ինքն է մեզ բոլորիս փրկում»: Կապված մարդը` բերանը կավով ծեփված, հազիվ էր շնչում: Նա ջանում էր լեզվով թրջել կավը ու հետո կուլ էր տալիս, որպեսզի գոնե ինչ-որ կերպ շնչեր: Նրա բերանը խցանված էր հայրենի հողով: Նրան ասել էին այն ամենը, ինչ կարելի էր և չէր կարելի ասել: Նրա երեսին շպրտել էին այնպիսի բառեր, որ բառերը դադարել էին բառեր լինելուց, դրանք վերածվել էին թափով հակահարվածող ծանր ձեռքերի, դրանք վերածվել էին կուրորեն թռչող գնդակների, դրանք վերածվել էին կատաղի ա­րյան այն մարդու գունատ, կենտրոնացած, բայց ոչ վախեցած դեմքին և ուռենու խորդուբորդ բնին ու նուրբ տերևներին: Բառերը զինվորների զինվորներն էին: Իսկ Սիզիփոսի մեջ բառերը դարձել էին բութ ու հանդուգն, ինչպես քարը լարվածու­թյամբ պահող ծեր մկանները: Բառերը վերածվել էին քրտինքի` վախից ու կատաղի աշխատանքից: Գետը մոտ էր. տառացիորեն մեկնիր ձեռքդ, և սառնորակ կումը կփրկի քեզ ծարավից: Հավաքի՛ր այն ափիդ մեջ և լվա՛ ատելու­թյունը, զինվո՛ր: Բայց գերվածի ձեռքերը կապված էին, իսկ զինվորները չգիտեին, որ իրենք դաժան են: Պարզ բանաձևը` հանուն Հայրենիքի արդարադատու­թյան, մղում էր դաժանու­թյան: Այն և՛ սպանում էր միտքը, և՛ խեղդում սրտացավու­թյունը: Հիմարու­թյունը դաժան է ոչ այն պատճառով, որ ցանկանում է դաժան լինել, այլ այն պատճառով, որ նրան տրված չէ հասկացողու­թյան այլ հարթու­թյուն: Բայց լինում է ավելի ահավոր հիմարու­թյուն, երբ այն գիտի սեփական բնույթը և ձգտում է նրա բարեհաճու­թյանը սեփական բնավորու­թյան մեջ, կատարելագործվում է, ծարավի է ա­րյան: Սիզիփոսն արբենում էր սեփական վսեմու­թյան գաղափարով` ծիծաղելի և պարզամիտ: Այդ գաղափարի հիմքում նրա աշխատասիրու­թյունն էր, նրա առողջու­թյունն ու ուժը, խելահեղու­թյունը` նվաճել բարձունքն այնպես, ինչպես ոչ ոք չի նվաճել: Դե՜, նաև քարն էր վերածվել փոքրիկ խճի, որը ցանկալի խաղալիք կլիներ մանկահասկաների համար: Զինվորներն արթնացան երգի ձայնից, որը հստակորեն լսում էին: Բայց նրանք որսացին փոքր-ինչ հեգնական, տխուր ժպիտը իրենց քիչ ծանոթ այն մարդու: Ինչ-որ տեղից պարզորոշ հնչում էր հանդարտ մեղեդին` ինչ-որ հստակ տագնապալի ռիթմով: Թե որտեղից էր գալիս այդ երաժշտու­թյունը, նրանք գլխի չէին ընկնում… Եվ դա ավելի էր զայրացնում զինվորներին: Երևում է` չարու­թյունը նրանց ուժ էր տալիս Հայրենիքի հանդեպ առավել մեծ սիրո համար: Մեծ ուռենուն կապված մարդը ոչ այն է քնած էր, ոչ այն է ուշաթափ վիճակում էր: Ծեր ուռենին, որի ճյուղերը դանդաղ իջնում էին ու շոյում սաղր գետի ջրերը, կարեկցանքով հսկում էր գերու քունը: Երկու կիլոմետր վեր գետով անցնում էր նույնպիսի զինվորների ջոկատ, ինչպիսին այս երկուսն էին, բայց` այլ դրոշի ներքո: Նրանք ևս մտածում էին մարդու երջանկու­թյան և Հայրենիքի ճակատագրի մասին: Նրանք բացահայտորեն ու վստահ գնում էին իրենց թշնամիներին ընդառաջ: «Գերվածը հո չի՞ մեռել»,– մտածեցին արթնացած զինվորները: Դեմքներին հետաքրքրասեր արտահայտու­թյուն, որ նրանց առավել հիմար էր դարձնում, նրանք մոտեցան գերուն: Նա հազիվ էր շնչում, քրտնացանը փայլում էր, ինչպես լուսնաշող: Լուսինը ողջ լայնու­թյամբ լուսավորել էր իսպանական երկինքը, որի խորու­թյունը մարմնավորում էր այդ ֆիզիկապես ստորացված մարդը: Նրա մեջ վերջացել էին բառերն ու օդը: Ինչո՞վ էր նա շնչում: Նա փորձեց կանգնել: Զինվորները բարձրացրին նրան և հենեցին ծառաբնին, իսկ իրենք գնացին պանդոկ, որտեղ գիշերը տեղ հասած իրենց ջոկատը խրախճանք էր սարքել: Սիզիփոսն անճարպկորեն սկսեց գլորել քարը ոչ խորը փոսի մեջ: Նա չէր հասկանում, որ բարձունք չկա, և չկա այն հսկայական քարը: Նա կիսակույր աչքերով նոր բարձունք էր որոնում: Ինչի՞ համար է այս ողջ խաղը: Մեծ Ալեքսանդրի ինչի՞ն են պետք Պարսկաստանն ու Հնդկաստանը, կամ Նապոլեոնին` Ռուսաստանն ու Եգիպտոսը: Ինչքան ոչ խելոք է մարդկու­թյունը, ինչքան շատ բան նա պիտի վերապրի, որպեսզի գոնե ինչ-որ բան իր կենդանական սկզբից վերաիմաստավորի, որպեսզի գոնե ինչ-որ կերպ արդարացնի մարդու իր սեփական կոչումը: Բայց արդյոք Սիզիփոսը մա՞րդ է եղել` սովորական իմաստով, թե՞, այնուամենայնիվ, միֆ: Նրա դեմքին կավը չորացել էր: Հայրենի հողը թաքցնում էր նրա դեմքը և հանում նրա տաք ու ընդհատուն շնչառու­թյան ծեփապատճենը, շնչառու­թյան, որում ապրում էին նրա լռող բառերը: Այո’, նա գիտեր բառի ուժը: Զինվորներն ունեին իրենց բառերը. դրանք այլ շուրթերից էին: Հատկապես իրենց առաջնորդի (նրանք ընդունել էին նրան` որպես իրենց առաջնորդի) կրակոտ ճառերից հետո էին նրանք գրվել կտրիճների ջոկատի մեջ իրենց գյուղում: Նրանց համար հիմա հստակ էր Հայրենիքի փրկու­թյան ուղին:
Պանդոկում շատ էին նրանց նման խիզախները: Ջոկատը քեֆ էր անում, ինչպես վայել է տղամարդկանց այն բանից հետո, երբ նայել են վախի ու մահվան աչքերին, այն բանից հետո, երբ իրենք դարձել են ուժեղ ու համարձակ և կռվի մեջ վերածվել են մահացու վտանգի հակառակորդի համար: Սեղանը` կաղնեփայտե, ամուր, գցված էր տեղը տեղին: Գինին և միայն գինին էր կարմիր ու հիշեցնում էր մարդկանց` յուրայինների և օտարների ա­րյան մասին… Զինվորները հոգնել էին: Մենակ աղջիկներն էին պակասում. դա էլ, ու նրանց երջանկու­թյունը լիարժեք կլիներ: Բայց աղջիկներ չկան: Տխուր է պատերազմում, եթե չկան աղջիկներ: Բայց ի՞նչ պատերազմ` ընդդեմ հարազատ եղբոր, որդու, համա­գյուղացու, ընկերոջ… Ուռենին իրոք պահպանում է այդ երբեմնի աշխույժ մարդուն: Գոլորշին հողից բարձրանում է դեպի երկինք` թատրոնի վարագույրի, արևե­լյան գեղեցկուհու քողի նման: Ամպը, ասես սիրելիի թեթև գլխաշոր, սկսել է սողալ-տարածվել մոտիկ երկնքում: Ձեռքդ վեր պարզիր ու հպվիր երկնքին… Գերին այդ ամենը տեսնում էր հստակ: Բայց երկնքին հպվել չէր կարողանում. ձեռքերը կապված էին մեջքի հետևում: Զինվորները պանդոկից դուրս եկան հրամանատարի հետ: Նա ցածր ձայնով հրամայեց. «Բա՛ց թողեք էդ տխմարին, էդ այլասերվածին, էդ ագիտատորին ու պոետին: Թող մեր մասին մի լավ բան գրի (երեքով ծիծաղեցին): Բա՛ց թողեք գնա` ուր աչքը կտրի, էդ կարմիր օձը, էդ խելառը: Թող գնա… Ես բարի եմ…»: Ու բաց թողեցին նրան զինվորները` արագ արձակելով ձեռնակապը: «Բարին սփռված է ողջ երկրով մեկ, թեկուզ և կաղում է արդարու­թյունը: Սա, ստացվում է, նաև նրա Հայրենիքն է»,– անցավ զինվորներից մեկի մտքով: Եվ շարքերը խտացան, ու ջոկատը դեպի հորիզոն գնաց:
Արդյոք Սիզիփոսն ունի՞ հայրենիք: Եվ ո՞վ կլիներ Սիզիփոսը, եթե այդ հայրենիքը համատարած հար­թա­վայր լիներ կամ մեծամասամբ` անապատ` առանց ինչ-որ լեռների: Ինչի՞ մասին էր երազելու նա այդ դեպքում` լեռ­ների՞, թե՞ թևերի մասին. իսկ եթե ունենար թևեր, կմտածեր թևերի համար օդի մասի՞ն: Ո՞վ է նա` Սիզիփոսը, այդ իռացիոնալ հերոսը: Գուցե նա մեր ժամանակակի՞ցն է, որ սպանել է ժամանակը, ինչպես սեփական կյանքը, կամ տիեզերական տիրո՞ւյթ է` մարդկային բանականու­թյան արթնացած փեթակում, որ վերացական խորհուրդներ է տալիս շատ հարցերի վերաբե­րյալ, իսկ հնարավոր է, որ ձևակերպո՞ւմ է կեցու­թյան այդ հարցերը: Բայց Սիզիփոսը հաստատ հայրենասիրու­թյան հարցերը չի բարձրացրել: Ինչո՞ւ: Եվ ինչպե՞ս վարվել այն մտքի հետ, որը թղթի վրա հիասքանչ է, իսկ կյանքում` այլանդակ, ինչպես քիմեռը: Ինչպե՞ս վարվել այսօ­րյա մարդկու­թյան հետ, որը խեղդվում է անիմաստ տեղեկատվու­թյան և աննպատակ շփման մեջ: Ինչպե՞ս վարվել հենց իր` պոեզիայի հետ, որը մահացել է ծաղիկների իրական բույրի հետ միասին: Արժի՞ արդյոք գտնել սեփական եսը, եթե գիտենք, որ անպայման հիասթափվելու ենք:
Սիզիփոսը չգիտեր, թե իրականում ինչ է անում` փորփրելով արդեն բավական մեծ գերեզմանի մոտ: Հետզհետե պարզ էր դառնում, որ նա երազում էր սոսկ թևերի ու մի բուռ օդի մասին, որպեսզի բարձրանար երկինք, հասներ գագաթին: Նա նախանձո՞ւմ էր Իկարոսին: Ստացվում է` Իկարոսից երիտասարդ էր… Բայց չէ՞ որ մենք զգուշացրել էինք, որ չկա ժամանակ. չկան ո՛չ ան­ցյալը, ո՛չ ապագան, ո՛չ էլ նույնիսկ ներկան: Եվ արքայական ընտանիքի շքանկարը, ինչպես որ տիկնիկների խրտվիլակները, որ թռչում են Գոյայի նկարներում` պահանջելով օդ և ազատու­թյուն, պակաս սարսափելի չեն, քան նկարչի քիմեռային տեսիլքները: Պարզվում է` երկու զինվորի և մեկ սպայի իշխանու­թյունն անսահման է, եթե նրանք կասեցրել են բառերի հոսքը մի մարդու մեջ, որը խխում է կավագնդիկներն ու բառ անգամ արտասանելու ուժ չի գտնում: Ջոկատն անցնում է երկրորդ հորիզոնը: Երեկո է, և ամպերի պատկերագրերը մարդու գլխավերևում պահպանվում են իբրև հրեշտակների թևեր: Նա փորձում է վեր կենալ: Ուռենին: Արևը: Գետը: Իսպանիան:

Տաք աշուն, 2010թ.
Սանկտ Պետերբուրգ

Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Կարինե Ռաֆայելյանի

Share Button

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *