(կինոսցենար)
Հասմիկ Գրիգորյան – 35- 40 տարեկան, ոչ շատ երկար, մինչև ուսերը հասնող ալիքաձև մազեր ունի, խոշոր աչքեր: Հիմնականում հագնում է բաց մանուշակագույն և սպիտակ: Գրադարանավարուհի է:
Վարդան – սև ու խոշոր աչքերով երեխա է, 6 տարեկան է առաջին տեսարաններում: Տեսարան 13-ից հետո , երբ անցնում են տարիներ, նա շատ չի փոխվում:
Տիգրան – Հասմիկի եղբայրը, ավելի երիտասարդ է, բայց նման է նրան, գանգրահեր է ու բարձրահասակ: Ակնոցներ է կրում:
Աշակերտների խումբ, հարևանուհի ու հարևան
Գյուղապետ, տնօրեն
Իրադարձությունները կատարվում են, կամ էլ էական ոչինչ չի կատարվում Հայաստանի լեռնային գյուղերից մեկում, որտեղ կան ձոր, գետ, մատուռ, գրքեր ու դրանց պահակը՝ գրադարանավարուհին:
ՏԵՍԱՐԱՆ 1-ին
ԻՆՏ. – գյուղապետարան, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, գյուղապետ, Վարդան
Հասմիկը վազելով ու ժպտալով մտնում է երկու հարկանի շենք, աստիճաններով բարձրանում մինչև այն սենյակը, որի դռան վրա «Գրադարան» ցուցատախտակը կախված է մի մեխից: Փորձում է ուղղել այն, չի ստացվում, պայուսակից հանում է բանալին ու բացում գրադարանի դուռը, մտնում է ու տեսնում գրադարանի դատարկ դարակները: Պատին փակցված է մնացել «Գրքերի աշխարհը-տիեզերք է անեզր» պաստառը: Հասմիկը զարմացած քայլում է սենյակի մի անկյունից մյուսը և ուշադիր զննում այն: Նա սթափվելով վազում է, շնչակտուր մոտենում հարևան սենյակներից մեկին ու առանց դուռը թակելու մտնում: Նա լուռ նայում է մեծ աթոռի վրա նստած գյուղապետին:
Գյուղապետ (կմկմալով)
Հրաման ա վերևից, ես կապ չունեմ: Համալրում ու կենտրոնացում:
Հասմիկ (բարձր գոռում է)
Ի՞նչ հրաման…(ձայնը իջեցնում է) գրադարանավարուհի եմ, ո՞ւր են գրքերս:
Գյուղապետ
Չլսեցիր՝ հրաման ա: Մեր (դադար է տալիս) գյուղին գրադարան չի հասնում: Կենտրոնացում:
Զայրացած Հասմիկը բերանը բացելով ուզում է գոռալ, բայց սկսում է ուժեղ հազալ, դուրս է գալիս սենյակից: Շունչը փորձում է տեղը բերել, մտնում է գրադարան: Հանկարծ նկատում է շարքերից մեկի վրա մոռացված գիրքը՝ «Չարլզ Չապլին: Ինքնակենսագրություն»-ը ու անկյունում կուչ եկած ժպտացող երեխային: Հասմիկը քարանալով տեղում, վախեցած նայում է, ու երեխան էլ չի ժպտում: Տեսնելով դա՝ Հասմիկն ինքն էլ թույլ ժպտում է ու կամաց քայլերով մոտենում նրան:
ՏԵՍԱՐԱՆ 2-րդ
ՖԼԵՇԲԵՔ Ղարաբաղ
ԻՆՏ. – նկուղ, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան, տասնյակ կանայք ու երեխաներ
Մութ նկուղի տարբեր մասերում կուչ են եկել կիսաքուն մարդիկ, որոնք չեն կարողանում քնել անընդհատ լսվող կրակոցների ձայներից: Անկյունում վիրավոր կա, ում օգնություն է ցույց տալիս մի բուժքույր: Մյուս անկյունում հավաքված են մի խումբ կանայք ու երեխաներ: Երեխաներին ծիծաղեցնում է առաջին տեսարանի երեխան. նա մատներով աչքերը մեծացնում է և վախեցնում: Իսկ կանանց ուշադրության կենտրոնում հագուստները ծնկներին դրած Հասմիկն է:
Կին(Հասմիկին)
Չհասցրիր բաժանե՞ս:
Հասմիկը գլուխը բացասական շարժում է ու թույլ հոգոց քաշում: Մի քանի րոպե անց բոլորը ննջում են, միայն Հասմիկն է սկսում դասավորել հագուստները, իսկ երեխան ծիկրակում է նրան: Նա մոտենում է Հասմիկին, ուշադիր նայում նրա կողքը դրված գրքերին: Հասմիկը մի պահ չի հասկանում, հետո, նկատելով նրա ձեռքի սև մատիտը, թուղթ է ճղում ու տալիս: Երեխան ուրախանալով նստում է նրա կողքին ու սկսում արագ նկարել: Մի քանի վայրկյան անց նա ցույց է տալիս մեծ քթով ծաղրածուի պատկեր: Հասմիկը ծիծաղում է:
Հասմիկ
Դու ծաղրածու՞ ես:
ՏԵՍԱՐԱՆ 3-րդ
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – գրադարան, փողոց, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան, հարևանուհի
Հասմիկը լուռ քայլում է դատարկ գրադարանում, նորից նկատում է գիրքը, վերցնում է ու ծալապատիկ նստելով կարդում: Երեխան մոտենում է Հասմիկին, նայում նրան ու գրքին: Նկատելով նրան՝ Հասմիկը ժպտում է, բռնում է ձեռքն ու վազելով դուրս գալիս սենյակից: Նա պոկում է դռան վերևը կախված ցուցանակը ու վերցնում: Հասմիկն ու երեխան քայլում են գյուղամիջով: Գրադարանավարուհին տների առջև նստած պառավներին և նարդի խաղացող ծերունիներին գլխի թեթևակի շարժումով բարևում է: Հարևանուհին, տեսնելով նրան, արագ ընդառաջ է գալիս:
Հարևանուհի
Եկե՞լ ես Հասմիկ ջան… չտեսա՞ր Գուրգենիս:
Հասմիկը ձեռքը հոգնած թափ է տալիս և շարունակում է ճանապարհը: Նա երեխայի ականջին շշնջում է:
Հասմիկ
Ձեռքս էլ բաց չթողնես:
Հարևանուհի (հետ է շրջվում)
Բան ասեցի՞ր:
Հասմիկը թեթևակի ժպտում է ու գլուխը բացասական շարժում: Նա շարունակում է ճանապարհը՝ ավելի ամուր սեղմելով երեխայի ձեռքը:
ՏԵՍԱՐԱՆ 4-րդ
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ. – գրադարան, բակ, հյուրասենյակ, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան
Հասմիկն իր հյուրասենյակի գրապահարանը դատարկում է, տանում մյուս ազատ սենյակ: Ձեռքերի մեջ տեղավորելով գրքերի կույտ՝ քայլում է, բայց դրանք թափվում են: Հասմիկը կռանում է, որ վերցնի, տեսնում է անկյունում կանգնած երեխային:
Հասմիկ (ժպտում է)
Եկե՞լ ես, դե օգնի:
Գրադանավարուհին սրբում է գրքերը ու երբ սկսում է տեղավորել, երեխան տալիս է Չապլինի գիրքը: Դասավորելուց հետո դուրս են գալիս, Հասմիկը մի սանդուղք է դնում, բարձրանում ու դռան վրա փակցնում է իր հետ բերած ԳՐԱԴԱՐԱՆ ցուցատախտակը:
Հասմիկ (հրճվանքով նայելով պաստառին) Կենտրոնացում ու համալրում:
Հետո գրադարան ցուցատախտակի ուղղությամբ դնում է փայտե ցածր աթոռ ու վրան երկու լիմոն: Հարևանները անցնում դառնում են ու ցուցատախտակին նայելով ծիծաղում: Հասմիկը երեխայի թևից քաշում է ու ներս տանում:
Հասմիկ
Որ չտեսնեն…
Նրա համար թեյ է պատրաստում ու սեղանին դնում լիքը ափսե լիմոն: Երեխան մի քիչ ամաչելով խմում է թեյը:
Հասմիկ
Իմ աճեցրած լիմոններն են, եթե ուզենաս առավոտը ցույց կտամ քեզ:
Երեխան գլխով է անում, իսկ Հասմիկը մոտենում ու բռնում է ձեռքը:
Հասմիկ
Չասեցիր՝ ով ես դու:
Երեխան չի պատասխանում, ոտքի է կանգնում՝ կիսատ թողնելով թեյը: Հասմիկը հենց սենյակում բազմոցի վրա նրա համար անկողին է բացում ու օգնում հանել շորերը: Հետո շոյում է երեխայի՝ վերմակի տակից դուրս պրծած գլուխը ու օրորոցային երգում: Հենց քնում է, Հասմիկը, նայելով փակված աչքերին, կրկնում է հարցը:
Ո՞վ ես դու:
ՏԵՍԱՐԱՆ 5
ՖԼԵՇԲԵՔ ՂԱՐԱԲԱՂ
ԷՔՍՏ. – կամուրջ, առավոտ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան, զինվորներ
Փայտե կամուրջի վրայով արագորեն անցնում են զենքերը ուսերին գցած զինվորներ: Երեխան կամուրջի մեջտեղում կանգնած խանգարում է նրանց: Խաղալիքը ձեռքում ամուր սեղմած ուշադիր նայում է անցնողներին: Երբ մի քանի կանանցից հետո անցնում է Հասմիկը, նրա հագուստից կառչում է, փաթաթվում ծնկին:
Հասմիկ
Ուզու՞մ ես անցնել, ծաղրածու:
Երեխան գլուխը բացասական շարժում է:
Հասմիկ
Բա մայրիկդ ու՞ր ա…
Երեխան մի վայրկյան քարանում է, հետո միանգամից լաց լինում: Հասմիկը փորձում է հանգստացնել նրան, բայց երեխան ձայնն ավելի է բարձրացնում, նա հունից ելնում է:
Հասմիկ
Գնա նրա մոտ կամ էլ ձեռքդ տուր:
Հասմիկը փորձում է բռնել երեխայի ձեռքը, բայց նա կառչում է կամուրջի ճաղերից:
ՏԵՍԱՐԱՆ 6-րդ
ԻՆՏ.,ԷՔՍՏ. – Հասմիկի տան ննջասենյակը, բակ, առավոտ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան, աշակերտներ
Հասմիկը քնած է, երազ է տեսնում, դեմքը վախեցած է ու ամբողջովին քրտնած: Քնի մեջ լսվում են կանացի ձայներ . «կամուրջը, կամուրջը փլվեց… երեխեք, զինվորներ կային…»: Հասմիկը շնչակտուր արթնանում է ու շշնջում:
Հասմիկ
Չէ…
Շան հաչոցը նրան սթափեցնում է, արագ հագնվում է ու դուրս գալիս: Դռան դիմաց հավաքված աշակերտների մեծ խումբ ժպտալով մոտենում է Հասմիկին, ձեռքների տոպրակները մեկնում նրան: Շունը դադարում է հաչել:
Աշակերտներից մեկը
Ընկեր Հասմիկ, գուլպաներ ու սվիտրեր ենք բերել:
Հասմիկն առանց պատասանելու վերցնում է տոպրակները, սկսում է անտարբերությամբ նայել, հանկարծ նկատում է հագուստների վրա դրած գրքերը: Ժպտում է, վազելով գնում, բերում է մի մեծ արկղ, որի մեջ երեխաները գցում են գրքերն ու հեռանում: Հասմիկը մի պահ տարվում է գրքերով, հետո նրանց հետևից վազում է ու համբուրում: Ծիծաղելով հետ է դառնում, սկսում է քրքրել գրքերը:
Հասմիկ
Տես, տես … իսկական գրադարան կսարքենք:
Նայում է կողքն ու տեսնում, որ ոչ մեկը չկա: Նա արագ գնում է երեխայի սենյակը ու տեսնում նրա հավաքած անկողինը: Շնչակտուր սկսում է փնտրել տան մեջ ամեն տեղ, հետո դուրս է գալիս: Բակում շունը մոտենում է նրան, դնչով ոտքերին քսվում և հաչում հասկացնելով, որ իր հետևից գա: Նրանք հասնում են տան հետևի մասը, որտեղից երգի ձայն է լսվում: Հասմիկը աստիճաններով վազելով իջնում է նկուղ ու տեսնում երեխային. նա կանգնած է նկուղի կենտրոնում նեղ ու փոքր պատուհանից դուրս նայելով` երգում է Հասմիկի երգած օրորոցայինը: Հասմիկը վախեցած վազում է դեպի երեխան, գրկում նրան ու դուրս գալիս: Շունը, տեսնելով նրանց, սկսում է հաչել նորից: Հասմիկը շան առջև լափ է լցնում, հետո, տեսնելով երեխայի կոշիկի բաց կապերը` կռանում է ու կապում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 7
ԷՔՍՏ. – լիմոնների ջերմոց, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան,
Հասմիկն ու երեխան լիմոնների ջերմոցում աշխատում են, հավաքում են լիմոններ: Հասմիկը մի լիմոն տալիս է երեխային, մեկն էլ իրեն է վերցնում: Երեխան լիմոնն ուտում է դեմքը ծամածռելով, իսկ նա՝ հաճույքով:
Հասմիկ Գիտես ռադիո ունեմ (միացնում է ջերմոցի մի անկյունում դրված ռադիոն) Լիմոններս երաժշտություն շատ են սիրում: Պոեզիա էլ են սիրում: Մեկ-մեկ կարդում եմ, օրինակ Վարուժան:
Հասմիկն արտասանում է մի քիչ արտիստիկ, ձեռքերը լայն բացած, բայց շատ պարզ տոնով:
«Հովե՛ր կանցնին.-
Ու ցորյաններս հուշիկ-հուշիկ կարթննան.
Իրենց խորքեն կհոսի դող մ’անսահման:
Գեղադալար կողերն ի վար բլուրին
Ծովե՛ր կանցնին»:
Հազը նրան խանգարում է շարունակել, բայց նկատում է ներկած լիմոնը, սկսում ծիծաղել: Երեխան նրա շրթներկերով իր դեմքն էլ է ներկել ու լիմոնի վրա մարդու աչքեր, դեմք է նկարել: Հասմիկը սկսում է բարձր ծիծաղել, երբ տեսնում է իր շպարվելու պարագաները: Երեխային տանում է բաղնիք, լվանում դեմքը:
Հասմիկ (հայելու մեջ նրան նայելով)
Անունդ Արամ ա, չէ՞…
Երեխան գլուխը բացասական շարժում է:
Հա՞յկ, Վարդա՞ն….
Հասմիկը տեսնելով վերջին անվան ժամանակ երեխայի ժպիտը, ինքն էլ է ծիծաղում:
Վարդա՛նն ես:
Տղան ժպտում է, Հասմիկը շոյում է գլուխը, տեսնում, որ մազերը կեղտոտ են: Նա գլուխը թափ է տալիս: Թասով տաք ջուր է բերում, լվանում երեխայի գլուխը: Մնացած ջուրը թողնում է երեխային, դուրս գալիս: Երբ երեխան դուրս է գալիս, նոր շորեր է հագցնում, սանրում մազերը: Մտնում են հյուրասենյակ, Հասմիկը աթոռ է դնում ու պահարանի վերևից ալբոմներ է իջեցնում, սրբում փոշին: Հետո կողք կողքի նստում են բազմոցին, ծածկոցով փաթաթվում ու լուսանկարները թերթում: Հասմիկը ամեն լուսանկարի հետ պատմություն է պատմում:
Հասմիկ Իմ ծնողներն են… ես ծնված էլ չէի: Էս ես եմ քո տարիքում՝ ախպորս հետ, ինքը փայտփորիկ ա:
Երեխան հորանջում է, գլուխը դնում է Հասմիկը ծնկներին ու քնում: Իսկ նա ձեռքերի ափերը միացնում է իրար, շշուկով աղոթում:
Հասմիկ
Միշտ զարմացել եմ առավոտյան աղոթողների վրա: Տեր, քեզ կանչում եմ գիշերով, խավարի մեջ, որովհետև լույսի մեջ ներկայությունդ ակնհայտ է:
Մի քիչ էլ աղոթելուց հետո Հասմիկը նույնպես ննջում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 8
ԻՆՏ. – թոնրատուն, առավոտշ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան
Հասմիկը մազերը հավաքել է, սպիտակ գոգնոց է կապել ու հաց է թխում: Նա խմորի գնդերն է հարթեցնում, իսկ Վարդանը ուշադրությամբ նայում է թոնրի կրակին` նոր թխված հացը խրթխրթացնելով: Հետո ուրախացնում է իր ձևերով, իբր ընկնում է կրակի մեջ ու մի կերպ փրկվում: Վերջում նրանք դուրս են գալիս թոնրատնից՝ ձեռքներում պահած նոր թխած լավաշները:
ՏԵՍԱՐԱՆ 9
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – բակ, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան,
Հասմիկը բակում իր կանաչ գույնի գորգն է լվանում: Ոտաբոբիկ է: Վարդանը խաղում է օճառի փրփուրների հետ, ուզում է ելնել գորգի վրա, բայց Հասմիկը հայացքով արգելում է: Վերջացնելուց հետո դժվարությամբ երկուսով գորգն արևի տակ են փռում: Հասմիկը սկսում է հազալ, հետո դող է ունենում ու գնում է իր սենյակ, պառկում: Երեխան անհանգստացած մտնում է խոհանոց, հին էլեկտրական վառարանը միացնում ու թեյնիկը դնում վրան, խոտաբույսեր լցնում: Թեյը տանում է նրա սենյակ մի չկտրած լիմոնի ու դանակի հետ:
Հասմիկ (խմելով թեյը)
Ախր հիվանդալու իրավունք չունեմ…մի քանի օրից էլի պիտի գնամ:
Վարդանը, տեսնելով կողքի սեղանիկին դրված գիրքը, վերցնում է, շոյում ու դնում թևի տակ:
Հասմիկ (գլուխը բարձրացնելով)
Դու սիրու՞մ ես գիրք:
Երեխան գլուխը դրական շարժում է ու ժպտում:
Հասմիկ (ծիծաղելով)
Չլինի՞ մայրդ գրադարանավարուհի էր…
Վարդանն հայացքը փախցնում է, աչքերը կախում է, արցունքներ են երևում աչքերում, իսկ Հասմիկը զարմացած նայում է նրան:
ՏԵՍԱՐԱՆ 10
ԻՆՏ.՝ գրադարան, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան,
Հասմիկը իր սենյակ-գրադարանը տեսքի է բերում՝ նորից գրքին վերաբերող պաստառներ փակցնելով, աշակերտների բերած գրքերը տեղավորելով: Իսկ Վարդանը նկարներով գիրք է թերթում:
Հասմիկ (մոտենալով Վարդանին)
Ուզու՞մ ես քեզ գրել սովորեցնեմ, որ անունդ գրես:
Հասմիկը արագ թղթեր ու գրիչներ է բերում, սկսում գրել սովորեցնել երեխային, ով մի քանի անգամ արտագրում է «ա» տառը: Նրանք կիսատ են թողնում դասը՝ դռան թակոցը լսելուն պես:
Հասմիկ (ոգևորված)
Առաջին ընթերցողը…
Վազելով գնում է ու դուռը բացում, իսկ երեխան սեղանի տակ է թաքնվում: Հասմիկը հուսախաբվում է՝ Առաջին տեսարանում իրեն մոտեցած հարևանուհուն տեսնելով:
Հարևանուհի
Բարև Հասմիկ ջան, հանգստացա՞ր:
Հասմիկը ձեռքով կանչում է նրան գրադարան: Նրանք նստում են սենյակում եղած երկու աթոռների վրա և զրուցում:
Հասմիկ
Ախր, Աննա ջան, Մարտակերտում ինչքան գյուղ կա, եղել եմ, չեմ տեսել Գուրգենին:
Հարևանուհին ձեռքը թափ է տալիս ու դուրս գալիս, բայց դռանը չհասած հետ է դառնում:
Հարևանուհի
Մոռացա (ձեռքի տոպրակը տալով Հասմիկին) էս անգամ իմ գործած գուլպաներն էլ եմ դրել:
Հասմիկը տոպրակը դնում է սեղանին, իսկ ինքը գրադարանից մի գիրք է վերցնում ու տալիս կնոջը: Նա մի պահ տատանվում է, բայց հետո վերցնում է ու դուրս գալիս:
Հասմիկ (գոռում է)
Մի շաբաթից էլի գնալու եմ, կգտնեմ…
Հետո մոտենում է սեղանին ու մատյանի նման մի տետրում գրում առաջին ընթերցողի անունը: Հանկարծ ոտքով դիպչում է սեղանի տակ թաքնված երեխային, սկզբում զարմանում, հետո ծիծաղում է:
Հասմիկ
Պստիկ գիժ, հենց հիմա գնում ենք ամբողջ գյուղը ոտատակ տանք:
Երեխան ծիծաղելով փախչում է նրանից ու թաքնվում գրադարանի շարքերում: Հասմիկը վազում է նրա հետևից դանդաղ, իբր չի կարողանում բռնել:
ՏԵՍԱՐԱՆ 11
ԷՔՍՏ. – գյուղամեջ, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան
Հասմիկն ու երեխան քայլում են գյուղով: Գրադարանավարուհու ձեռքին կան մրգեր ու մի գիրք, իսկ երեխայի՝ գունավոր թղթեր: Նրանք հասնում են ձորը, ու դրա մեջ փռված գետի մոտ սավան գցում ու նստում: Հասմիկը փորձում է գիրքը կարդալ, բայց գետի աղմուկը խանգարում է նրան: Իսկ Վարդանը գունավոր թղթերով նավակներ է պատրաստում: Սկզբում մենակ է խաղում, հետո Հասմիկին էլ է զբաղեցնում դրանով: Ամեն մեկն իր նավակն է պատրաստում, գցում գետը և դրանց ընթացքին հետևելով քայլում:
Հասմիկ
Դու ես հաղթում, դու ես հաղթում….
Այդ ժամանակ մի հորթ արածելով մոտենում է նրանց: Հասմիկը վախենում է, բռնում երեխայի ձեռքից: Նրանք ծիծաղելով վազում են, հասնում մի կամուրջի: Վարդանը վախեցած հետ է քաշվում, չի ուզում անցնել: Իսկ Հասմիկը բռնում է նրա ձեռքից, անցկացնում:
Հասմիկ
Էս անգամ կգաս հետս:
Վարդանն անցնելուց հետո է միայն շունչ քաշում, հանգստանում: Նա հանկարծ նկատում է ընկուզենու չորացած շիվ, թևով բզում կողքերն ուշադրություն չդարձնող Հասմիկին: Նա մի քանի վայրկյան նայում է ծառին և չի իմանում՝ ինչ անել: Հետո արագ-արագ մրգերի թասից մրգերը թափում է գետին, վազելով գետից մի քանի անգամ ջուր է բերում, տալիս է Վարդանին, որ լցնի բնին:
ՏԵՍԱՐԱՆ 12
ԻՆՏ. – տան հյուրասենյակը
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան
Հասմիկն ու երեխան ժպտալով մտնում են տուն, հոգնած նստում բազմոցին: Թողնելով երեխային հյուրասենյակում, Հասմիկը գնում է խոհանոց ու ջուր խմում: Մի բաժակ ջուր վերցրած վերադառնում է, տեսնում, որ տղան չկա: Հասմիկը արագորեն ու անհանգստացած ստուգում է բոլոր սենյակները: Վերջում մտնում է գրադարան, սկսում գործ անել, դողացող ձեռքերով թղթերի մեջ բան է լրացնում, բայց երեխան նրան է մոտենում, ուսին թույլ հպվում: Հենց Հասմիկը շրջվում է, նա մատով քթի հետ է խաղում, հետո բերանը ձգելով ժպիտ է սարքում, մինչև Հասմիկն իրոք ծիծաղում է:
Հասմիկ (մի քիչ շփոթված)
Հոգնե՞լ ես: Գնու՞մ ես…
Վարդանը գլուխը կախում է ու իր նկարած լիմոնը մեկնում է Հասմիկին, իսկ նա շարքերից հանում է Չապլինի ինքնակենսագրական գիրքն ու դնում երեխայի ձեռքերի մեջ: Ընթացքում նկատում է նրա կոշիկի արձակված կապերն ու թույլ ժպտալով կապում դրանք:
ՏԵՍԱՐԱՆ 13
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – բակ, նկուղ, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան
Հասմիկը պահածոներ ու կոմպոտներ է իջեցնում նկուղ: Դրանք տեղավորելիս հանկարծ նկատում է անկյունում կանգնած երեխային: Ձեռքերով աչքերը փակում ու բացում է, տեսնում՝ անհետացել է: Այս պահին մի մուկ հպվում է ոտքերին, Հասմիկը սկսում է բարձր ծիծաղել, կենդանին փախչում է: Հանկարծ Հասմիկի աչքով ընկնում է Վարդանի նկարած լիմոնը: Մի քանի վայրկյան լիմոնին նայելուց հետո նա ջրցանում է հատակը, ավլում ու մաքրում նկուղը, ամեն կողմ թափված բանկաները ու գործիքները դասավորում: Այս ամենն անում է քթի տակ երգելով: Վերջում բացում է նկուղի դուռը, արևի շողերը մտնում են ներս: Հասմիկը հենց աստիճաններին նստում է ու վերև նայելով՝ ժպտում արևին:
ՏԵՍԱՐԱՆ 14
6-7 ՏԱՐԻ ԱՆՑ
ԷՔՍՏ. – գյուղի գետափը, ձորաբերան, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, աշակերտներ
Հինգ աշակերտներ՝ երկուսը տղա, երեքը աղջիկ, խոտերի վրա նստած զրուցում են: Նրանք սպիտակ շապիկներ են հագել, ձեռքների մեջ բռնել են տետր ու գրիչ:
Աշակերտ1-ին (շշուկով)
Երեխեք, գիտեք…
Հետաքրքրված աշակերտները ավելի են մոտենում պատմողին, աչքերը խոշորացնելով՝ լսում:
Ոչ մեկին չի թողնում նկուղ մտնել…
Աշակերտ 2-րդ
Ինքն իրեն խոսում ա նկուղում…
Աշակերտ 3-րդ
Ի՞նչ գիտես ինքն իր հետ ա խոսում:
Աշակերտ 4-րդ
Բա ու՞մ հետ պետք ա խոսի:
Աշակերտ 1-ին
Ի՞նչ իմանաս, կարող ա՝ մեկին թաքցնում ա…
Աշակերտ 1-ինը չի հասցնում խոսքն ավարտել, Հասմիկն է մոտենում: Ընկերները ձեռքով հասկացնում են, որ լռի: Հասմիկը միանգամից անցնում է գործի:
Հասմիկ
Բարև երեխեք, բացեք տետրերը, էս անգամ մեր թեման Գրիգոր Զոհրապ, չէ՞: Ուրեմն մեծ հաջողություններ ունեցած իրավաբան, թուրքական մեջլիսի պատգամավոր ու միաժամանակ հայ արձակի, նովելի ժանրի…
Աշակերտ 2-րդ (հորանջելով)
Հասմիկ, լավ էլի…էսօր երկու ստուգողական ենք գրել, էնքան հոգնած ենք, կլինի՞ ուրիշ բան անենք:
Աշակերտ 2-րդը ցույց է տալիս թանաքոտված ձեռքերը:
Հասմիկ
Պիտի բուհ ընդունվեք, թե՞ չէ: (նայելով երեխաների հոգնած դեմքերին) Լավ, պայմանը լսեք՝ ով որ մինչև վաղը 70 էջ կարդա…Երևան եմ տանում:
Երեխաները ուրախանում են, գնդակ են բերում, երկու մեծ քարեր հեռավորության վրա դնելով՝ դարպասներ են սարքում ու սկսում են ֆուտբոլ խաղալ: Գնդակը երկու թիմի խաղացողներից ում մոտ էլ ընկնում է, Հասմիկը բռունցքը մի փոքր վեր բարձրացնելով, ոգևորված, բայց առանց ձայնի երկրպագում է: Աշակերտ 1-ինը խաղալու ընթացքում գնդակով առաջ գնալով՝ գոռում է Հասմիկին:
Աշակերտ 1-ին
Ու՞ր ենք գնալու…
Հասմիկ
Կրկես:
Հասմիկը թույլ շշնջում է, բայց երեխաները չեն լսում, քանի որ Աշակերտ 1-ինը գոլ է խփում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 15
Մի քանի ամիս անց: Ձմեռ:
ԷՔՍՏ – բակ, նկուղ, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, հարևանուհի,երեխաներ
Հասմիկը իր տնից դուրս է գալիս գլխարկով ու շարֆով: Շունը դանդաղ մոտենում է, նա մի կտոր հաց է գցում ձյան մեջ: Շունը դնչով փորփրում է ձյունը, գտնում ու ուտում հացը: Հետո երկուսն էլ գնում են դեպի ձնեմարդ պատրաստող երեխաները, Հասմիկն օգնում է նրանց՝ երգելով «Երնեկ թե այս նոր տարին»: Սկսում են ձնագնդիկ խաղալ, բոլորը Հասմիկին են խփում, նա էլ՝ երեխաներին: Շունը հաչում է իրենց կողքով անցնող հարևանուհու վրա:
Հարևանուհի
Այ շուն, որ եկա էս գյուղ, արդեն կայիր, բայց էսքան ժամանակում ինձ չսովորեցիր: (Հասմիկին՝ լուրջ) Ինձ լիմոն կտա՞ս: Չլինի, որ Գուրգենը գա ու լիմոն չունենամ:
Հասմիկն շշմում է ու զարմացած նայում է հարևանուհուն:
Հարևանուհի
Ի՞նչ… մրսած կլինի, լիմոնով չայ կխմի:
Հասմիկ (կամաց)
Կտամ…
Երեխաները սկսում են նրանց ձնագնդիկներով հարվածել ու չի լսվում Հասմիկի խոսքը:
Մրսած կլինի:
ՏԵՍԱՐԱՆ 16
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – նկուղ, կեսօր
ԱՆՁ՝ Հասմիկ
Հասմիկն իջնում է նկուղ ու դռան շեմին բացիկ է տեսնում, վրան սև մատիտով նկարած է կինը, ով երեխայի ձեռքը բռնած քայլում է: Գրադարանավարուհին երեխայի պես ուրախանալով հենց դրսում պատռում ու կարդում է. «Այս տարի ուզում եմ ոչ թե Ձմեռ պապին, այլ մաման ինձ նվերներ անի: Կօգնես չէ՞ ինձ… »: Կարդալուց հետո մտնում է տուն, դնում մի տուփի մեջ, որտեղ նույն տիպի մի քանի բացիկներ կան: Հետո Նոր տարվա պատրաստություն է տեսնում: Հյուրասենյակում մի հին տոնածառ է դնում, սեղանին ամանօրյա սփռոց, իսկ պատուհանների վրա փաթիլներ է կպցնում: Տոնածառի տակ տեղավորում է երկու մեծ ու փոքր տիկնիկներ: Իսկ սեղանին դնում է երկուական ափսե ու բաժակ, ուտելիքներ: Գինի խմելով հեռուստացույց է նայում: Տասներկուսի զանգերը հնչելուց առաջ, հենց սեղանի վրա գլուխը դրած քնում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 17
ԷՔՍՏ., ԻՆՏ. – Երևանի փողոցներում, կրկես, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, աշակերտներ, Վարդան, հսկիչ
Հասմիկն աշակերտների հետ քայլում է քաղաքի փողոցներով: Նրանք նախ գետնանցում են մտնում, ապա նաև գրախանութ, որտեղից Հասմիկը մի քանի գրքեր է գնում: Հետո մտնում են Պոնչիկանոց, երեխաները պոնչիկ են ուտում ու հյութ խմում, իսկ Հասմիկը՝ թեյ: Դրանից հետո նրանք կրկեսի շենքի դիմաց մի խումբ մարդկանց հետ սպասում են ներկայացմանը՝ ձեռքներում տոմսերը պահած: Մի քանի մարդ ծախում են փուչիկներ, գլխարկներ ու լույսեր: Հասմիկը մոտենում է վաճառող տղային, ով ծաղրածուի քիթ ու պարիկ է դրել: Նա գումար է մեկնում, փուչիկներ վերցնելիս ձեռքը դիպչում է նրա ձեռքին: Ծանոթ բան զգալով՝ ուշադիր նայում է տղայի դեմքին. մոտենում է, գլխից հանում պարիկն ու քիթը, տեսնում Վարդանին: Հավաքված մարդիկ, այդ թվում աշակերտները մտնում են շենքի ներս, իսկ Հասմիկն ու Վարդանը աստիճաններին նստած զրուցում են: Վարդանի ձեռքերն իր ձեռքերի ափերով տաքացնում է:
Հասմիկ
Ինչ սառն են...(ծիծաղում է) իսկ ախպորս ձեռքերը, որ սառույցի մեջ էլ դնես, միշտ տաք են:
Վարդանը վերև է նայում ու ժպտում Ենգիբարյանի արձանին:
Հասմիկ
Ուշ գլխի ընկա, որ կրկեսում կլինես:
Վարդանը քաշելով Հասմիկի ձեռքից առաջանում է դեպի կրկեսի մուտքը:
Հասմիկ
Բա տոմս ունե՞ս:
Վարդանը ժպտալով շրջվում է դեպի Հասմիկը և ցույց տալիս թղթի մի կտոր:
Բայց էդ տոմս չի…
Վարդանը Հասմիկի ձեռքից խլում է տոմսը և իր թղթի կտորի հետ տալիս հսկիչին: Հսկիչը նրանց ներս է թողնում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 18
ԻՆՏ., – գրադարան, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, աշակերտուհի
Հասմիկը գլուխը դրած գրքի վրա ննջում է: Այդ պահին ներս է մտնում Տեսարան 13-ի աշակերտուհիներից մեկը ձեռքին գիրք: Նա մոտենում է գրադարանավարուհուն ու ձեռքով թույլ հպվում ուսին: Հասմիկն վախեցած արթնանում է, կողքի բաժակին է կպչում ու մի քիչ թեյ է թափում գրքի վրա: Նա անհանգստացած թաշկինակ է հանում ու չորացնում:
Աշակերտուհի (ձեռքի գիրքը մեկնելով)
Վայ, կներեք …
Հասմիկը հորանջելով վերցնում է գիրքը, բայց գրանցելիս նկատում է, որ առաջին էջը պատռված է:
Հասմիկ (բարկացած)
Ի՞նչ ձև ես վարվել գրքի հետ, Անի:
Աշակերտուհի (մի քիչ վախեցած)
Փոքր ախպերս ուզում էր թերթերով նավակ սարքել, որ օվկիանոս հասնի:
Հասմիկ (բարձր ծիծաղում է)
Այ քեզ ծովահեն… լավ, մենք հո գիտենք ինչ ենք անելու:
Գրադարանավարուհին սեղանի դարակից հանում է սոսինձ, ասեղ ու թել: Աղջիկը օգնում է նրան գիրքը կարել:
Հասմիկ
Կրկեսը սիրեցի՞ք:
Աշակերտուհի
Հա, հա…մի բան հարցնեմ էլի, ոնց ֆոկուսնիկը սովորական թուղթը տոմս սարքե՞ց:
Հասմիկը զարմացած նայում է, թոթվում ուսերը, իսկ աղջիկա ուշադրությունը գրքերի շարքերն են գրավում:
Աշակերտուհի
Քանի՞ գիրք կա ձեր տունը:
Հասմիկ
Գրադարանում, Անի, գրադարանում, համ էլ իմացի՝ գրքերը չեն հաշվում: Ես գիտեմ, որ քիչ ա, բայց պատկերացնում եմ ահագին մեծ թիվ: Ու ինչ-որ մի անհետաքրքիր թիվ պիտի փչացնի՞ առեղծվածը…չէ՛:
Հասմիկը վերջացնում է գիրքը վերանորոգելը ու տալիս է աղջկան: Նա վերցնում է, մի պահ տատանվում է, հետո մոտենում է շարքերին ու առաջին շարքի մեջ էլ տեղավորում: Այս ամենին հետևող Հասմիկը ծիծաղում է:
Հասմիկ
Չէ, չեղավ, վերևում ազատ տեղ կա, էդ գրիք տունն ա:
Հասմիկը մոտենում է, վերցնում է ձեռքից ու դնում ազատ տեղում:
Ուրիշ գիրք պե՞տք ա:
Աշակերտուհի (կմկմալով)
Գ՞իրք…չէ, չէ, պետք չի:
Հասմիկ
Կարդալու ժամանակ էլ չայ չեմ խմի: (ծիծաղում է) Սպասի մաքրեմ, տամ:
Հասմիկը մաքրում է իր սեղանին դրված գիրքը, վերացնում հետքն ու տալիս աղջկան. նա տատանվելով վերցնում է:
Աշակերտուհի (կամաց)
Չգիտեմ՝ կկարդամ, թե չէ:
Հասմիկը սա չի լսում, նայում է ժամացույցին, շտապ վեր է կենում ու աղջկա ձեռիքց քաշելով դուրս գալիս գրադարանից: Տեսնում է աղջկա՝ դռնից դուրս գալն ու վազում հյուրասենյակ: Աղջիկը պատուհանից թաքուն նայում է, թե ինչպես գրադարանավարուհին սեղանին արևածաղիկ է դնում, միացնում հեռուստացույցը ու ֆուտբոլ նայում՝ Ազգային հավաքականի խաղը: Նա գալիս է վարագույրները քաշելու ու նկատում է աղջկան:
Հասմիկ
Դու՞…ինչի՞ չես գնացել :
Աշակերտուհի Ուզում էի իմանալ, ըըը…
Բարսա՞ եք սիրում, թե՞ Ռեալ:
Հասմիկը մի պահ չի հասկանում, հետո սկսում է ուժեղ ծիծաղել՝ ցույց տալով պատի վրա կախված Բարսելոնա թիմի պլակատը: Հետո նկատելով աղջկա սպասողական հայացքը, աղջկա թևից քաշում է ներս:
Հասմիկ
Կմրսես, արի:
Նրանք միասին նայում են խաղը, ակտիվ երկրպագում: Վերջում ուրախ «թխում են», փաթաթվում իրար: Աղջիկը լիմոններով տոպրակը ձեռքին դուրս է գալիս՝ սեղանին մոռանալով գիրքը: Հասմիկը գլուխը թափ է տալիս, հասնում է աղջկան ու գիրքը դնում լիմոնների կողքին:
ՏԵՍԱՐԱՆ 19
Մի քանի ամիս անց: Ամառ:
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – Հասմիկ տունը, բակ, գիշեր:
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Տիգրան, Արթուր
Ննջասենյակի լույսը վառ է, պատուհանը՝ բաց: Հասմիկը հագուստով պառկած է հավաքած անկողնու վրա ու դեմքով դեպի պատուհանը կարդում է: Գրքի վերջին էջն է, նա կարդում է դանդաղ, հայացքը նորից էջի սկիզբն է տանում ու նորից: Իսկ հենց վերջացնում է, փակում է վերջին էջը, բայց գիրքը ձեռքից բաց չի թողնում: Գլուխը պտտվում է, նստում է: Լսում են դռան ուժեղ թակոցները, իսկ նրա հայացքը գրքին է ու դեռ չի զգում շրջապատը,: Զգալուն պես վախեցած դուրս է վազում սենյակից, մոտենում է դռանը, լսում է դրսից եկող շշուկը:
Տիգրան
Դու երեխա ժամանակիդ պես լույսը վառ ես քնու՞մ:
Հասմիկը ուրախությունից կորցնում է իրեն, արագ բացում է դուռը: Ներս է մտնում եղբայրը՝ ձեռքին մի փոքր ճամպրուկ: Հասմիկը մի քանի վայրկյան ժպիտով նայում է նրա դեմքին ու փաթաթվում:
Հասմիկ
Ախպեր…
Տիգրան
Սենտիմենտալիզմին վերջ…սոված եմ:
Հասմիկն արագ-արագ սեղանին լցնում է տնական ուտելիքներով , հանքային շշի տարայով գինի է բերում ու եղբորն աչքով անում: Հետո նստում են սեղան, քիչ ուտում ու խմում:
Տիգրան
Ինչի՞ չէիր լսում, որ դուռը խփում էի:
Հասմիկ
Դե…վեպն էի վերջացնում: (ժպտալով) Թակարդ ա, պիտի նորը սկսեմ, որ ազդեցությունից դուրս գամ:
Տիգրանը ուշադրություն չի դարձնում, հայացքով տունն է զննում:
Տիգրան
Հաս, առավոտը գնանք մերոնց գերեզմանին:
Հասմիկը հայացքը փախցնում է, գինու բաժակն է վերցնում ու խմում: Տիգրանն աչքերը հառում է քրոջ վրա:
Հ
ասմիկ
Վախենում եմ:
Տիգրան (գոռում է)
Հասմիկ, ամբողջ կյանքումդ էրեխա մնացիր էլի:
Հասմիկ
Իսկ քո կյանքը դատարկ ա:(ծիծաղում է) Ոնց որ քոնը…
Հասմիկ (կամաց՝ կարծես գաղտնիք է ասում)
Ամուսնանալը նկատի ունե՞ս… հասկացի՝ ինչքան սերեր, ատելություններ, վախեր կան ապրել եմ: Դարձել եմ քսաներեք տարեկան ջահել տղա, պառավ եմ սպանել , բայց փրկել եմ հոգիս, անընդհատ ընկել ու բարձրացել եմ, Ֆրեզնոյի փողոցներում նարիջներ եմ ծախել ու էլի էնքան …
Տիգրան
Դու ցնդե՞լ ես ոնց որ, քուրիկս:
Հասմիկ
Գինուց ա…չնայած, ով իմանա:
Երկուսն էլ ծիծաղում են, Հասմիկը այդպես դուրս է գալիս սենյակից ու լրջանում: Հասնում է տան ետևի բակ, ցանկապատի մոտ կանգնած ձայն է տալիս:
Հասմիկ
Արթուր…
Դուրս է գալիս մի տարիքով տղամարդ՝ գլուխը քորելով:
Արթուր
Ի՞նչ ա եղել գիշերով, հարևան:
Հասմիկ
Կգնա՞ս մերոնց գերեզմանի խոտեր-մոտերը մաքրես:
Հարևանն արթնանում է քնից, աչքերը չռում:
Հասմիկ
Առավոտ շուտ:
Հասմիկը, տեսնելով նրա տարակուսած դեմքը, գրպանից փող է հանում, դնում բռան մեջ ու վազում տուն: Նա լուրջ հայացքով մտնում է ներս, նստում է բազմոցին փռված եղբոր կողքին, ով ֆուտբոլ է նայում: Խոհանոցից եռացող ջրի ձայն է գալիս. Տիգրանը խփում է Հասմիկի ուսին՝ մատով ցույց տալով խոհանոցը: Հասմիկը սթափվում է, արագ գնում խոհանոց, երկու բաժակ թեյ ու լիքը ափսե կտրտած լիմոն է բերում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 20
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – Հասմիկի տան հյուրասենյակը, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Տիգրան
Նա մի քիչ դժգոհությամբ ու ձեռքը մեջքին դրած ավլում է: Տիգրանը մտնում է ներս լուրջ դեմքով:
Հասմիկ (ժպտալով)
Տան գործն էլ գրքերի պես վերջ չունի:
Եղբայրը լուրջ դեմքով գրպանից հանում է խունկն ու դնում սեղանին:
Տիգրան
Պետք կգա:
Այդ պահին տեսնելով սեղանին դրված մրգերը՝ խնձոր է վերցնում:
Հասմիկ
Նրանց հիշելու համար ուղղակի վերև եմ նայում: (առանց շրջվելու և տեսնելու) Գերեզմանոցից հետո ձեռքերը լվանում են:
Եղբայրը հեգնական ժպիտով նայում է Հասմիկին ու դուրս գալիս, իսկ Հասմիկը շարունակում է ավլել:
Տիգրան (գլուխը մտցնելով սենյակ)
Իջնեմ պադվալ, կամպոտ բերեմ…
Հասմիկ (վախեցած ճչում է)
Չէ…ես կբերեմ:
Հասմիկը ավելը գցում է սենյակի մեջտեղում ու դուրս վազում: Եղբայրը զարմացած նայում է նրա հետևից, հետո նստում բազմոցին: Մի քանի վայրկյան անց Հասմիկը բերում է ծիրանի կոմպոտը ու լցնում բաժակների մեջ: Տեսնելով եղբոր ցրված հայացքը՝ նա մոտենում է, եղբոր ձեռքերն իր ափի մեջ է առնում:
Հասմիկ
Ձեռքերս սառել էին… (նայելով եղբոր ձեռքերին ) բայց ինչքան կոշտացել են:
Տիգրանը ձեռքերը հետ է քաշում, միացնում հեռուստացույցը ու ֆուտբոլ նայում:
Հասմիկ
Չէ, մի նեղացի, ոչ մի գաղտնիք չկա: Մի անգամ ասել եմ երեխու մասին, որ փրկել էի: Կրկեսում նորից տեսա…պատկերացնում ես, ամեն ինչից խռովել էր ու փախել կրկես:
Տիգրանը մի պահ հայացքը կտրում է ֆուտբոլից ու նայում քրոջը, ով դուրս նայելով ոգևորված պատմում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 21
ՖԼԵՇԲԵՔ
ԻՆՏ. –Կրկեսի շենքի ներսում,ավտոբուսի մեջ, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան
Հասմիկը բացում է սենյակները, ներողություն խնդրում արտիստներից ու փակում: Մտնում է կենդանիների սենյակը, որոնք, անծանոթներին տեսնելով, աղմկում են: Հասնում է պահեստի նման մի սենյակի, որտեղ հին ապրանքներ են, Ենգիբարյանի ու մյուս արտիստների նկարները: Երեխան քնած է նկարների տակ, վրան մի մաշված բաճկոն քաշած: Հասմիկը մոտենում է ու արթնացնում: Նա առաջին վայրկյանին թույլ ժպտում է, հետո նորից մռայլվում:
Հասմիկ
Ախպերիկս, դե հիմա ասա, ինչի՞ ես նեղացել, ումի՞ց:
Հասմիկնուզում է փաթաթվել, բայց տղան հրում է:
Հասմիկ
Երկու օրով իմ տուն կգաս, հը՞ն:
Հասմիկն ու երեխան գյուղական հին պազիկի մեջ են: Վարդանը վարագույրը բռնելով նայում է դրսի տեսարանները, իսկ Հասմիկը ոտքերին դրած դպրոցական ուսապայուսակը կիսաքուն ժպտում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 22
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ –Հասմիկի տունը, բակ, գիշեր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան
Հասմիկը Վարդանի սենյակում սեղանի շուրջ նստած դաս է սովորեցնում, բայց նա հորանջում է ու չի կարողանում լսել: Հասմիկը փակում է գիրքը:
Հասմիկ
Լավ, թող մնա…լսի գիրքը մի հատ սովորություն ունի, եթե բարձի տակ ես դնում, տողերը միանգամից մտնում են ուղեղիդ մեջ, լցվում են (ձեռքերն օդի մեջ տարածելով մոտեցնում է գլխին) այ սենց…
Վարդանը ծիծաղում է, Հասմիկը համբուրում է նրա ճակատը, անջատում է լույսը ու գնում: Վարդանը պառկում է, գիրքը դնում բարձի տակ: Նա չի կարողանում քնել, շուռումուռ գալուց հետո, նայում է պատուհանից դուրս, վերմակը քաշում է գլուխը, հետո վառում է լույսը ու նստում: Մի քանի վայրկյան անց հողաթափերը հագնում է, կամաց քայլերով դուրս է գալիս սենյակից: Նա մոտենում է Հասմիկի սենյակին, մի փոքր բացում դուռը, տեսնում, որ սեղանի առջև նստած գրում է: Հասմիկը, նկատելով նրան, արագ թողնում է գրելը ու լուռ հետևում է Վարդանին: Վարդանը գրքերն է ուսումնասիրում. մի շարքի վրա նայելիս ծանոթ բան է զգում, վերցնում է գրքերն ու թերթում: Նա մոտենում է Հասմիկին դրանցից մեկը ձեռքում պահած: Հասմիկը փախցնում է հայացքը, Վարդանը թևից ուժեղ քաշում է:
Հասմիկ
Չէ, չէ չեմ գողացել…տեր չունեին:
Վարդանը պինդ սեղմում է գիրքը ձեռքը, հատակին նստում ու տխուր թերթում գիրքը: Հասմիկն էլ է գալիս, ծալապատիկ նստում նրա կողքին ու շոյում գլուխը:
Հասմիկ
Մտածում ես՝ ինչի դասարանցիներիդ նման սովորական ընտանիք չունես, ես էլ եմ անսովոր, որ մենակ եմ: Գիտե՞ս, որ կարդում ես, ուրեմն կաս, մեծ ընտանիք ունես: Հը՞ն:
Վարդանը լավ չի հասկանում, բայց գլուխը տմտմբացնում է: Հասմիկը մի պահ զարմացած նայում է տղային:
Հասմիկ (ձեռքի ափերն իրար զարկելով)
Բայց միտք տվեցիր…եթե աթոռ ու սեղան դնենք, կարդալու ամենալավ տեղը կդառնա:
Նրանք արագ մյուս սենյակներից երկու սեղան ու աթոռ են բերում, տեղավորում գրադարանում: Հետո դուրս են գալիս. Վարդանը պահում է լամպը, իսկ Հասմիկը աստիճաններով բարձրանում է, ԳՐԱԴԱՐԱՆ ցուցանակի կողքին մեխերով ամրացնում է ԸՆԹԵՐՑԱՍՐԱՀ-ը: Նրանք ժպտալով նայում են պաստառին, բայց ծեր ու հոգնած շունը այդ պահին կաղկանձելով մոտենում է նրանց ու փռվում գետնին: Վարդանը մի քիչ հեռվից վախեցած նայում է, Հասմիկը մի կլոր թասով ջուր է բերում, բայց հասկանում է, որ անիմաստ է ու չի տալիս:
ՏԵՍԱՐԱՆ 23
ԷՔՍՏ – գյուղի փողոցներ,երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Տիգրան
Հասմիկն ու Տիգրանը քայլում են գյուղամիջով: Փողոցներում հիմնականում ամայություն է: Մենակ երեխաներն են աղմկելով պահմտոցի խաղում:
Հասմիկ
Հիմա իմ գրադարանում էրեխեքը կարդում էլ են, ոչինչ որ տունն աթոռ չի մնացել:
Հասմիկի ուշադրությունը գրավում է Գյուղապետարանի շենքը: Եղբայրը կամաց բզում է թևին՝ ցույց տալով շենքի դիմացի «բեսեդկայում» նստած երեք պապիկներին ու կնոջը, որոնք բլոտ են խաղում: Կինը խաղում է ծխելով: Երկուսն էլ ժպտալով բարևում են խմբին ու հետ դառնում:
Հասմիկ (կամացուկ ծիծաղում է)
Գարնան գալը նրանցով իմացա:
Տիգրան
Բա կրկեսն ու էրեխեն ի՞նչ եղան:
Նրանք հասնում են տան դարպասների մոտ ու խոսելով ներս մտնում:
Հասմիկ
Մտածում եմ, չկա մեկը՝ Չապլինին տեսած լինի ու չերազի ծաղրածու դառնալու մասին…
ՏԵՍԱՐԱՆ 24
ՖԼԵՇԲԵՔ
ԻՆՏ. – Հասմիկի տան հյուրասենյակը
ԱՆՁԻՆՔ՝ Վարդան, Հասմիկ
Հասմիկի տունը: Հյուրասենյակում երեխան հեռուստացույցի ալիքներն է փոխում, կանգ է առնում Չապլինի «Ոսկու տենդի վրա» ու հիացած նայում: Նա տեսնում է սեղանին դրված լիմոնները, մտցնում մատիտների մեջ ու Չապլինի «կարկանդակներով» հնարքն է փորձում: Հասմիկը թեյնիկը ձեռքին մտնում է ներս ու զարմացած նայում երեխային: Նա թեյնիկը սեղանին է դնում, սկսում ուղղումներ անել, Վարդանը լայն ժպիտով փորձում է լիմոններով հնարքը մի քանի անգամ:
ՏԵՍԱՐԱՆ 25
ԻՆՏ. – Կրկես, կեսօր:
ԱՆՁԻՆՔ՝ Վարդան, ընկերներ, տնօրեն
Կրկես: Վարդանը մի քանի ընկերների հետ դեկորներ է տանում: Նա ծիծաղեցնում է ընկերներին. իրբ դրանք շատ ծանր են, կամ ընկնում են ձեռքին ու ջարդվում: Տնօրենը հեռվից ուշադիր նայում է Վարդանին, վերջում ձեռքով կանչում է իր մոտ:
ՏԵՍԱՐԱՆ 26
ԻՆՏ. – Կրկես, կեսօր:
ԱՆՁԻՆՔ՝ Վարդան, Հասմիկ, տնօրեն, արտիստներ
Ամբողջ արենան լցված է պարապող խմբերով: Տնօրենը միայն տղայի հետ է աշխատում ու տալիս հանձնարարություն գնդակները գցել ու բռնել: Հասմիկը առաջին շարքում նստած ուշադիր հետևում է տղային: Լարված տղան չի կարողանում հնարքն անել, գնդակները ձեռքից ընկնում են, տնօրենը գոռում է վրան:
Տնօրեն
Խելքի արի,այ…
Նա ուզում է ապտակել, բայց տղան հետ է քաշվում, ընկնում է ու քիթը քերծում է: Հասմիկը արագ մոտենում է, բարձր գոռում:
Հասմիկ
Կարգին վարվեք տղուս հետ:
Արունոտված քթով երեխան ժպիտով ներքևից նայում է Հասմիկին:
ՏԵՍԱՐԱՆ 27
ԻՆՏ. – Կրկես, երեկո:
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ,Վարդան, հանդիսատես
Ներկայացումը ընթանում է լեփ լեցուն դահլիճով: Վարդանը ծաղրածուի երկու փոքրիկ օգնականներից մեկն է: Հասմիկը շպարված ու գեղեցիկ սպիտակ հագուստով նստած հպարտ հետևում է: Վերջին ծափերից հետո, նա դռների մոտ սպասում է, բայց տղան մի քանի ընկերների հետ ծիծաղելով անցնում է ու չի նկատում: Հասմիկը ուզում է կանչել, բայց փոշմանում է: Իսկ Վարդանը քայլելիս ընկնում է, որովհետև կոշիկի արձակ կապերն ընկնում են ոտքի տակ: Նա հիշում է Հասմիկին, գլուխն ափերի մեջ է առնում ու հետ վազում դեպի դռները: Տեսնելով այնտեղ չէ՝ փորձում է ինքը կապել կոշիկի կապերը:
ՏԵՍԱՐԱՆ 28
ԻՆՏ – գրադարան, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ,աշակերտներ
Հասմիկն ու Տիգրանը նստած են իրար առջև: Հասմիկը ոգևորված է խոսում, իսկ Տիգրանը հորանջում է:
Հասմիկ
Պատկերացնու՞մ ես՝ ծաղրածուական բարդ հնարքներ անողը չի կարողանում կոշիկի թելերը կապել:
Տիգրան (անտարբեր)
Բա հիմա ու՞ր ա:
Հասմիկ (մի քիչ տխուր)
Երևի ինքն իրան չի ներում , որ կռացել եմ կոշիկի թելերը կապելու համար (սկսում է հազալ) հեչ, գրքերից ա…
Տիգրան
Է, Հասմիկ, փոշու մեջ ես մնացել, բայց քո կրթությունը…
Հասմիկի հազն ուժեղանում է, աչքերից արցունքներ են գնում: Եղբայրը արագ ջուր է բերում ու տալիս նրան:
ՏԵՍԱՐԱՆ 29
ՖԼԵՇԲԵՔ 80-ական թվականներ
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – ԵՊՀ-ի լսարաններից մեկը, շրջակայքը
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, դասախոս, ուսանողուհիներ
Հասմիկը՝ մանուշակագույն զգեստով, երկար հյուսքերով, նստած է առաջին շարքերից մեկում: Նա ուշադրությամբ լսում է դասախոսին (հնարավոր է՝ Լևոն Ներսիսյանը), բայց ի տարբերություն մյուսների, նաև գրում է: Նա մի քիչ ամաչելով ձեռք է բարձրացնում ու հարց տալիս դասախոսին, իսկ նա էլ ժպիտով պատասխանում է Հասմիկին: Վերջում երկու ընկերուհիների հետ բուֆետում հաց են ուտում, հետո ծիծաղելով զբոսնում համալսարանի շրջակայքում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 30
ԻՆՏ. – գրադարան, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Տիգրան
Տեսարան 27-ի շարունակությունը: Հասմիկը վերջացնում է ջուր խմելը, իսկ Տիգրանը մի քիչ անհանգստած նստած է կողքին:
Հասմիկ (կամացուկ, առանց նայելու եղբորը)
Չէի ուզում, որ գրքերը մենակ մնային …
Տիգրան
Բայց գրադարան էսօր մի հոգի եկավ:
Հասմիկ
Եթե անգամ մի հոգի ու եթե անգամ մի էջ…
Հասմիկը նեղացած ոտքի է ելնում, ուզում դուրս գալ, եղբայրը ափսոսալով գոռում է նրա հետևից:
Տիգրան Հաս, առավոտ շուտ գնալու եմ, գործեր կան… հիմա (ծիծաղում է) արի խաղանք:
Հասմիկը ժպտում է, սեղանից վերցնում գրքերը, իսկ Տիգրանը հանում է խաղաքարտերը: Եղբայրը սովորեցնում է, երբեմն ինքն է խաղում նրա տեղը, ցույց է տալիս իր քարտերը ու նայում նրանը:
ՏԵՍԱՐԱՆ 31
ԻՆՏ. – գրադարան, առավոտ:
ԱՆՁԻՆՔ՝ աշակերտներ, Հասմիկ
Երկու սպիտակ վերնաշապիկով ու սև կիսաշրջազգեստներով աշակերտուհիներ իրար կողք դրված երկու սեղաններին շուրջ նստած կարդում են. պատուհանից լսվում են ֆուտբոլ խաղացող երեխաների ձայները: Նրանք երբեմն ծիկրակում են պատուհանից, աղջիկները սկսում են խնդմնդալ: Մտնում է Հասմիկը քնաթաթախ ու հորանջելով: Նա խիստ հայացքով նայում է տղաներին, գիրքը դնում է սեղաններից մեկի վրա:
Հասմիկ
Գրքին ուշադրություն դարձրեք:
Աղջիկները հակվում են դեպի գրքերը, ընթացքում նշումներ անում, իսկ Հասմիկը իր գրասեղանի առջև նստած թղթերն է ստուգում:
Մի րոպե, ինչքան ժամանակ ա Բակունցի հատորը տվել եմ Անիին…(աղջիկներին խիստ) ձեր ընկերուհուց լուր չունե՞ք:
Աշակերտուհի (թեթև տոնով) Չգիտե՞ք, գնացել են (փորձելով հիշել` ընկերուհուն) Բելգիա չէ՞ ոնց որ:
Աղջիկները սկսում են իրար հետ շշուկով խոսել, Հասմիկը շփոթվում է, աչքերում արցունքներ են հայտնվում, արագ ձեռքը գիրք է վերցնում ու թերթում: Աշակերտուհիներից մեկը բզում է գրքի վրա ննջած մյուս ընկերուհուն: Հասմիկը նկատում է սեղանին դրված խաղաքարտերը, թույլ ժպտում ու արագ հավաքում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 32
ԷՔՍՏ,ԻՆՏ. – գյուղամեջ, աշակերտուհու տուն, առավոտ:
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, պառավներ
Հասմիկը երկար քայլում է գյուղամիջով պառավներին լուռ գլուխ տալով. լսվում են նրանց շշուկները՝ «Խեղճի բախտը չբացվեց»: Հասմիկն արագացնելով քայլերը, հասնում է երկհարկանի մի տան մոտ, դանդաղ բարձրանում է աստիճաններով: Դուռը փորձում է բացել, չի ստացվում. ձեռքով կոտրում է պատուհանի ապակին, մի քիչ վախեցած ցածր պատուհանից մտնում է ներս: Քայլում է սենյակներով, մտնում աղջկա ննջասենյակ, որտեղ ամեն ինչ դասավորված է: Հասմիկը մոտենում է անկողնուն, տեսնում բարձի վրա դրված գիրքը բացված էջերով, մեջը մի դեղին թուղթ՝ վրան մեծ տառերով խզբզած:
«Կներեք, մի քանի էջ էր մնացել, որ վերջացնեի, դրա համար չբերեցի…մի օր հաստատ կկարդամ մինչև վերջ…..»:
Գիրքը վերցրած մի քայլ առաջ է դնում, բայց նորից ետ է դնում տեղը: Հասմիկը հենց դուրս է գալիս, ուժեղ քամի է սկսվում: Նա, աչքերը պաշտպանելով փոշուց, վազում է: Ուժեղ քամին ննջասենյակի պատուհանը բացում է, գիրքը շպրտում է այս ու այն կողմ, թերթերը պատռում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 33
ԻՆՏ. – լիմոնների ջերմոցը, առավոտ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Վարդան, Հասմիկ
Վարդանը մի դույլ ձեռքը վերցրած հավաքում է հասած ու դեղին լիմոնները: Ներս է մտնում Հասմիկը, չի զարմանում ու միայն ժպտում է: Վարդանը ամաչելով հայացքը փախցում է, Հասմիկը շոյում է նրա գլուխը:
Հասմիկ
Եկե՞լ ես… չէ, չեմ նեղացել:
Վարդանը ուրախանալով ցույց է տալիս իր հավաքած լիմոնները: Հասմիկը դրանք վերցնում է ու ուշադիր նայում:
Հասմիկ
Գիտե՞ս, ես լիմոններից ընդհանրապես չեմ ձանձրանում: Բայց ես շուկայի մարդ չեմ:
ՏԵՍԱՐԱՆ 34
ԻՆՏ. – գրադարան, առավոտ:
ԱՆՁԻՆՔ՝ աշակերտներ, Հասմիկ
Շուկա: Անձրև է մաղում մարդկանց ու ապրանքների վրա: Մարդիկ են անցնում դառնում, անտանելի աղմուկ է. «արի, արի 200-ով կտամ… ընտիր կարտոշկա…»: Հասմիկը լիմոնների արկղի մոտ նստած կարդում է, մի քանի վայրկյանում նրա դեմքի ժեստերը փոխվում են. ժպտում է, ծիծաղում, լրջանում, աչքերը խոշորանում են, ձեռքում ավելի ամուր է սեղմում գիրքը: Մարդիկ անցնում դառնում են, ծիծաղում, գոռում, նայում են Հասմիկին ու լիմոնններին, բայց նա ոչինչ չի լսում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 35
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – լիմոնների ջերմոց, բակ, առավոտ:
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան, ամուսիններ ու երեխա
Նրանք շարունակում են հավաքել ու դույլերի մեջ լցնել լիմոնները: Մեքենայի ազդանշան է լսվում: Հասմիկը վերցնում է մի քանի դույլ լիմոն ու դուրս գալիս: Դրսում մեքենայի առջև կանգնած են ամուսիններ ու մի քանի տարեկան երեխա: Հասմիկը մոտենում է, բարևում ու լիմոնները հանձնում տղամարդուն, նա էլ գումար է տալիս: Երեխան ձեռքով թույլ խփում է Հասմիկի դեմքին և ծիծաղում: Հենց նրանք հեռանում են, Հասմիկը Վարդանի ականջին շշնջում է:
Հասմիկ
Ոչ մեկին չասես՝ ես Անիին էլ չփրկեցի:
ՏԵՍԱՐԱՆ 36
ԷՔՍՏ – գետափ,երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան,
Հասմիկն ու Վարդանը քայլում են ձորի մոտով, Հասմիկը ժպտալով ինչ-որ բան է պատմում:
Հասմիկ
Ձեռքերս լրիվ սևացել էին, ինչքան լվանում էի, չէր անցնում:
Նրանք հասնում են ընկույզի ծառի հաստ բնի մոտ: Հասմիկը շշմած նայում է ծառի բնին, հետո էլ Վարդանի դեմքին:
Հասմիկ
Ծառը… կտրել են:
Վարդանը արագ հավաքում է թափված ընկույզները:
ՏԵՍԱՐԱՆ 37
ՖԼԵՇԲԵՔ
ԻՆՏ., – Հասմիկի տունը, առավոտ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Մայր, Հասմիկը փոքր տարիքում
Հասմիկի տունը, որտեղ համարյա ամեն ինչ նույնն է: Հյուրասենյակում վառարանի մեջ մայրը փայտ է դնում, տասը տարեկան Հասմիկը վազելով մոտենում է նրան, փաթաթվում մորն ու սկսում լացել:
Հասմիկ
Մամ, մամա, իմ ծառն ու ճոճորանն եք կտրել, կանաչ հոտն էլ…
Մայրը գրկում է նրան, Հասմիկը մի քիչ հանգստանում է ու հանկարծ աչքովն է ընկնում սեղանին դրված գիրքը, մոտենում է ու սկսում զննել:
Գրքե՞րն էլ են ծառերից…
Նայում է մոր դեմքին, հետ գցում գիրքը սեղանին ու արտասվելով դուրս գալիս:
ՏԵՍԱՐԱՆ 38
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ – Հասմիկը տունը, առավոտ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկը փոքր տարքում
Փոքրիկ Հասմիկը հաց ու պանրի բրդուճ ուտելով ու աչքերն արցունքներից սրբելով մտնում է սենյակ ու նորից տեսնում գիրքը: Կամաց քայլերով մոտենում է ու վերցնում, սկսում հետաքրքությամբ նայել: Սկզբից գրքից հոտ է քաշում, հետո սկսում կարդալ:
ՏԵՍԱՐԱՆ 39
ՏԵՍԱՐԱՆ 36-ի շարունակությունը:
ԷՔՍՏ – գետափ, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան,
Հասմիկն ու Վարդանը նստել են ծառի բնի շուրջը: Նրանք դույլերի ջուրը լցնում են բնի վրա:
Հասմիկ
Կծիծաղաս երևի, բայց գրքի հետ ինձ առաջին անգամ ծանոթացրեց ծառը:
Վարդանը թույլ ժպտում է: Հասմիկը տեսնում է նրա հայացքը ամբողջ ձորով: Ինքն էլ է սկսում նայել շրջակայքը:
Ինչ-որ նմանություն կա ծառի ու մեր գյուղի մեջ, չէ՞:
Վարդանը դույլը դնում է գլխին: Հասմիկը ծիծաղում է, ինքն էլ իր ձեռքի դույլն է դնում գլխին: Հեռվից երևում է աշակերտների նույն խումբը:
ՏԵՍԱՐԱՆ 40
ԷՔՍՏ – գյուղի գետափը, ձորաբերան
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Վարդան, աշակերտներ
Հասմիկն ու Տեսարան 14-ի աշակերտները ոտքները գետի ջրի մեջ են դրել: Հասմիկը, ձեռքին բռնած Սարոյանի գիրքը, կարդում է, իսկ աղջիկները հավաքած ծաղիկներն են դասավորում ու լսում: Վարդանը մի փոքր հեռվում նստած լսում է: Հասմիկը կարդալիս երբեմն նայում է նրան ու ժպտում:
Հասմիկ ( կարդում է)
«Յուլիսիս Մաքոլի անունով փոքրիկ տղան մի օր կանգնեց խլուրդի նոր բացած անցքի առաջ, իրենց տան բակում, որ գտնվում էր Կալիֆոռնիայի Իթաքա քաղաք Սանթա Կլարա փողոցի վրա: Խլուրդը խոնավ թարմ հողը դուրս հրեց և աչքի տակով նայեց տղային, որը , իհարկե, անծանոթ էլ չէր, բայց գուցեև թշնամի չէր»:
Այս պահին տղա աշակերտներից մեկը ջուր է լցնում խմբի վրա: Հասմիկն ուզում է բարկանալ, բայց, տեսնելով խմբի ուրախությունը, ինքն էլ է ծիծաղում: Հենց լրջանում են, Հասմիկը նորից շարունակում է կարդալ:
«Մինչ տղան այս հրաշքը ամբողջությամբ կվայելեր, Իթաքայի թռչուններից մեկը թռավ դեպի բակի մեծ ընկուզենին և, տեղավորվելով մի ճյուղի վրա, սկսեց երգել՝ տղայի հափշտակությունը հողից դեպի ծառը գրավելով: Հետո այդ բոլորից ավելի հրաշալի, հեռվում մի հին գնացք ֆշշաց և շարժվեց: Տղան լսեց ֆշշոցը և զգաց, որ գնացքի շարժվելուց երերաց ոտքի տակ հողը: Դրանից նա սկսեց վազել ավելի արագ (նրան այդպես թվաց), քան որևէ կենդանի էակ ամբողջ աշխարհում»:
Մի քիչ էլ ընթերցելուց հետո խումբը դուրս է գալիս. աշակերտները քայլում են առջևից՝ իրար հետ զրուցելով ու ծիծաղելով, իսկ Հասմիկը ժպտալով ինչ-որ բան է ասում Վարդանին:
Աշակերտ 1-ին (ընկերուհուն `նայելով Հասմիկին)
Ու՞մ ա ժպտում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 41
ԻՆՏ– Երևանում, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Տիգրան
Տիգրանը մտնում է Կրկեսի շենք, մոտենում է տարբեր մարդկանց, ձեռքով ցույց է տալիս երեխայի՝ հատակից ոչ շատ բարձր, մտնում է քաղաքի բազմահարկ շենքերից մեկը, դուռ է թակում, ոչ մեկը չի բացում: Վերջում էլ մտնում է հիվանդանոց, այն սենյակը, որի վրա գրված է ակնաբույժ:
ՏԵՍԱՐԱՆ 42
ԻՆՏ – Հասմիկի տան հյուրասենյակը, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Տիգրան
Վարագույրը հավաքված է մի կողմ, լույսը ներթափանցում է սենյակ ու արտացոլվում հատակին: Հասմիկը ակնոցներ է դրել, կար է անում պատուհանին շատ մոտ նստած: Ներս է մտնում Տիգրանը, մոտենում է համբուրում Հասմիկին ու նստում բազմոցին:
Հասմիկ (ծիծաղելով)
Եկա՞ր…ափսոս Վարդանին չտեսար…
Տիգրան
Եկե՞լ էր (լրջանում է), խաբում ես…
Հասմիկ (վախեցած)
Ւ՞նչ:
Տիգրան
Կրկեսում Վարդան անունով երեխա… (դադար է տալիս) չկա:
Հասմիկը ականջները փակում է, հետո մատը դնում է բերանին:
Հասմիկ
Սըս:
Տիգրան
Դե թող գա..հեյ , մի ամաչի, արի:
Նա սկսում է հայացքով փնտրել սենյակում:
Հասմիկ (ոտքի կանգնելով՝ գոռում է)
Դու ես մեղավոր , հենց եկար…
Տիգրան (բարձր ձայնով)
Հասմիկ, ոչ մի երեխայի էլ չես փրկել:
Հասմիկը մի պահ գլխապտույտ է ունենում, Տիգրանը օգնում է նստել, ու արդեն զղջալով գլուխը կախում է: Իսկ Հասմիկը ասեղ ու թելը է վերցնում ձեռքը, շարունակում է գուլպա կարելը: Վերջացնելուց հետո մոտենում է եղբորը , կռանում ու հագցնում:
Տիգրան
Հասմիկ, քեզնից կտրված ծառի հոտ ա գալիս:
Հասմիկը զարմացած նայում է Տիգրանին, իսկ նա գրպանից հանում է թեյի փայտե բաժակն ու դնում սեղանին:
ՏԵՍԱՐԱՆ 43
ԷՔՍՏ. – Ղարաբաղ: Տեսարան 3-ի կամուրջի շրջակայքը, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ,Վարդան, զինվորներ
Հասմիկը բաց է թողնում Վարդանի ձեռքը, հեռանում է կամրջից: Արագ քայլում է դաշտով՝ փորձելով հասնել իրենից առաջ ընկած խմբին. մեկ-մեկ հետ է նայում: Հանկարծ լսվում է պայթյուն, Հասմիկը ականջները փակում է, տեղում քարանում, մի քանի վայրկյան անց ուշքի գալով սկսում է վազել: Վարդանի ու նաև երկու զինվորի մարմիններ կամուրջի փլատակերի մեջ են մնացել: Վարդանի քիթը ծաղրածուինի պես ներկած է վառ կարմիր:
ՏԵՍԱՐԱՆ 44
ԻՆՏ. – Հասմիկի ննջասենյակը, գիշեր
ԱՆՁԻՆՔ՝ աշակերտներ, Հասմիկ
Հասմիկը վեր է թռչում քնից վախեցած, արագ միացնում է լույսը, խմում է կողքին դրված ջուրը: Բաժակը ձեռքից ընկնում է, նա ճչում է ու սկսում դողալ: Եղբայրը վազելով մտնում է սենյակ, գրկում ուսերը:
Հասմիկ
Չէ, չեմ փրկել ոչ մեկի…ու ընդհանրապես ոչ մի բան չեմ արել:
Տիգրան
Դու գուլպաներով ես փրկել:
Հասմիկը դադարելով դողացնել ուշադիր լսում է եղբորը:
Տիգրան
Բայց ես էդ էլ …
Տիգրանն ուզում է խոսել, բայց աչքերը սկսում են ցավել, նա ձեռքը թափ է տալիս, արագ դուրս գալիս:
Հասմիկ
Դու էլ հիվանդ ծառերին ես օգնում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 45
ԻՆՏ. – գրադարան, առավոտ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, աշակերտներ
Դարակները փոշոտ են, գրքերը շարքերում անհավասար են դասավորված: Հասմիկը չսանրած մազերով, հոգնած ու մռայլ տեսքով գրադարանում նստած է: Ուզում է կարդալ, չի ստացվում. գիրքը թողնում է մի կողմ, վերցնում է սեղանին դրված սուրճը: Ներս է մտնում աշակերտների նույն խումբը: Նրանք գլխով բարևելուց հետո ձիգ կանգնում են Հասմիկի առաջ ու արագ-արագ արտասանում:
Աշակերտ 1-ին
Մշուշի միջից.— տեսիլ դյութական,—
Բացվում է կրկին Նաիրին տրտում,
Ո՞ր երկրի սրտում թախիծ կա այնքան,
Եվ այնքան ներում–– ո՞ր երկրի սրտում.
Աշակերտ 2-րդ
Դաշտի ճամբու մը վըրան,
Կամ ըստորոտը լերան,
Ուղևորին ժամանման
Ըսպասող հյուղն ըլլայի :
Հասմիկը հորանջելով լսում է, ու թղթեր թերթում:
Հասմիկ (ծիծաղելով ընդհատում է)
Մի րոպե, ձեր ընկեր Մարգարյանը շփոթվել ա, Մեծարենցի բանաստեղծությունն ա տվել, ծրագրով Դուրյան պիտի լինի:
Երեխաները կասկածանքով նայում են Հասմիկին:
Աշակերտ 2-րդ
Բայց…
Հասմիկ (զարմացած)
Ի՞նչ… չեք հավատու՞մ ինձ:
Հասմիկը մի քանի վայրկյան ուշադիր նայում է երեխաների դեմքներին:
Եթե չեք հավատում, (գոռում է) էլ մի՛ էկեք:
Հասմիկը ձևացնում է, թե թղթերով է զբաղվում, երեխաները մի քանի վայրկյան տատանվելուց հետո հեռանում են: Հասմիկը ձեռքով ուժեղ խփում է սեղանին ու դեմքն առնում ափերի մեջ:
ՏԵՍԱՐԱՆ 46
ԻՆՏ. – Հասմիկի տան հյուրասենյակը
ԱՆՁ՝ Հասմիկ
Հասմիկը բազմոցին ծալապատիկ նստել է, գիրքը վերցրել է ձեռքը, բայց չի կարողանում կարդալ: Գիրքը թողնում է, հեռուստացույցով միացնում է խոհանոցային հաղորդում ու մի քանի վայրկյան դիտում: Փոխում է ալիքը, տեսնում է Փելեշյանի «Կյանք» ֆիլմը: Ուշադիր նայում է, հետո ներվային շարժումով անջատում: Մտնում է բաղնիք, դուրս է գալիս սրբիչով մազերը փաթաթած: Ելնում է բակ, բացում մազերը, սանրում ու չորացնում: Այդ ժամանակ մի ճնճղուկ գետինը կտուցով փորփրելով, հասնում է Հասմիկին ու փախչում. նա թույլ ժպտում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 47
ԷՔՍՏ., ԻՆՏ – լիմոնների ջերմոց, ձոր, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, աշակերտներ
Հասմիկը մռայլ դեմքով մտնում է լիմոնների ջերմոց, տեսնում, որ աշակերտների նույն խումբը դույլերը ձեռքներին լիմոն է հավաքում: Նա մի վայրկյան ծիծաղում է , հետո լրջանում: Երեխաները ամեն մեկն իր հավաքած դույլերը վերցրած կանգնում է Հասմիկի առջև:
Հասմիկ
Էս ինչ ա նշանակում, չեմ հասկանում, հը՞ն….(ծիծաղում է) հաշտությու՞ն:
Աշակերտներն էլ են ժպտում:
Աշակերտ 2-րդ
Կամ էլ ներողություն…բայց հիշու՞մ եք, որ տեղ պիտի գնայինք:
Հասմիկը մի քանի վայրկյան իբր փորձում է հիշել, հետո գլխի դրական շարժումով հաստատում է: Նրանք դուրս են գալիս, քայլում գյուղամիջով: Հասմիկը մի բաց դարպասից ներս տեսնում է իր տարիքի մի քանի կանայք հավաքված սուրճ են խմում ու ակտիվ խոսում: Շարունակելով՝ երկար քայլում են անհարթ ու բարձր ճանապարհով: Հեռվում երևացող մատուռը աստիճանաբար խոշորանում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 48
ԷՔՍՏ., ԻՆՏ – ձոր, մատուռ, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ,աշակերտներ
Հասմիկն ու երեխաներն իրար օգնելով, ձեռքերը բռնելով անցնում են քարաշատ ճանապարհը, քայլում դեպի մատուռը, որ նախորդ տեսարանների նույն ձորի մեջ փռված բարձունքում է: Մոտենում են մատուռին, ամենավերջում երեխաներից հետո մտնում է Հասմիկը: Ներսում լիքը հալված մոմեր են, սրբապատկերները փոշու մեջ կորած: Հասմիկը երեխաների մոտ կանգնած չի կարողանում աղոթել, առանձնանում է մատուռի մի անկյունում: Նա աղոթում է առանց աչքերը փակելու ու ձեռքերը խաչելու և վերև՝ գմբեթին նայելով: Բայց փոքր պատուհանից արևի շողը ընկնում է նրա աչքերին, և նա շարունակում է աղոթել փակ աչքերով: Իսկ երեխաները, ավարտելով աղոթելը, սկսում են մաքրել մատուռը, ուղղել սրբապատկերները: Հետո լուռ նայում են իրար ու բոլորով դուրս գալիս, Հասմիկի առաջնորդությամբ քայլում:
Հասմիկ (շշնջալով)
Վաղը ինստիտուտ կընդունվեք , էլ ո՞վ կմաքրի:
Աշակերտները հավաքում են գետնին թափված ցելոֆանները, շշերը, թղթերը ու լցնում իրենց տոպրակների մեջ:
ՏԵՍԱՐԱՆ 49
ԻՆՏ. – Հասմիկի տան հյուրասենյակը, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Տիգրան, Հասմիկ
Տիգրանը վարագույրը մի կողմ է քաշում, բացում պատուհանն ու թափանցող լույսի մեջ կանգելով՝ աչքի մեջ դեղ է կաթեցնում: Հասմիկը հանգիստ ու թարմացած մտնում է ներս, բայց զարմանում է՝ տեսնելով եղբոր ձեռքի դեղը: Նա դանդաղ մոտենում է եղբորը, ուշադիր նայում է նրա աչքերին:
Տիգրան
Դե փոքր ժամանակվանից էլ….
Հասմիկը զարմացած նայում է եղբորը, երկուսն էլ լուռ նստում են բազմոցին: Քամի է սկսվում, Հասմիկն արագ փակում է պատուհանը, բայց աչքերի մեջ փոշի է լցվում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 50
ԻՆՏ.,ԷՔՍՏ. – լիմոնների ջերմոցը, բակ, երեկո
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, մայր, երեխա
Հասմիկը գիրք է վերցրել և փորձում է կարդալ: Մի քանի վայրկյան անց սկսում է հորանջել ու չի կարողանում: Ջղայնանում է ինքն իր վրա, նորից է փորձում կարդալ, չի ստացվում: Թողնում է գիրքը լիմոնների վրա, դուրս է գալիս ու լուռ նայում է փողոցի վերջում գնդակով խաղացող երեխային, ով ոտքի ուժեղ հարվածով գնդակը տանիքի վրա է գցում: Մայրը դուրս է գալիս, գոռում վրան, երեխան սկսում է ուժեղ լացել: Մայրը փափկում է, գրկում է տղային ու ներս տանում: Հասմիկը մի քանի վայրկյան դառնությամբ է նայում, բայց արագ սթափվում է:
ՏԵՍԱՐԱՆ 51
ԻՆՏ. – Հասմիկի տան խոհանոցը, առավոտ
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Տիգրան
Հասմիկը հորանջելով օրացույցի հերթական էջն է պոկում ու միանգամից սթափվում՝ տեսնելով ամսաթիվը: Թույլ ճիչ արձակելով՝ արագ վազում ննջասենյակ, դուրս գալիս գեղեցիկ սպիտակ ծնկներից մի փոքր ներքև շրջազգեստով, մազերը հավաքած: Խոհանոցում ձու է խաշում, թեյ է սարքում լիմոնների հետ դնում սեղանին: Ուզում է նստել, բայց հիշելով տորթի մասին, բացում է գազօջախը հանում ու դնում սեղանին: Տիգրանը մտնում է ներս, աչքով անում Հասմիկին, բռնում ձեռքն ու ափի մեջ դնում է փայտե թեյինկ: Հասմիկը մի պահ ուրախանում է, բայց նորից լրջանում է ու հետ դնում սեղանին:
Հասմիկ
Սիրուն ա, բայց դու ծառ ես կտրում, ծառ:
Տիգրանը տորթ է քսում Հասմիկին դեմքին:
Տիգրան
Շնորհավոր, է….
ՏԵՍԱՐԱՆ 52
ՖԼԵՇԲԵՔ
ԻՆՏ. – Հասմիկի տան շրջակայքը, առավոտ
ԱՆՁ՝ Հասմիկ, Տիգրան
Տասը տարեկան Հասմիկը կարմիր վզկապ կապած, աշակերտական համազգեստով խաղում է խոնավ հողի հետ: Նա բանկայի կափարիչի վրա հող է լցնում, ջուր ու վրան էլ փայտի կտոր դնում: Հանկարծ նրանից փոքր Տիգրանը մոտենում է ու ոտով գցում կափարիչը, ցեխը ցայտում է Հասմիկի դեմքին, ձեռքերին:
Հասմիկ
Տորթս…
Նա կատաղած ելնում է, մոտենում է Տիգրանին, բայց նա դույլով ջուր է լցնում Հասմիկի վրա: Նա դողում է, Տիգրանը մի դույլ էլ իր վրա է լցնում: Երկուսն էլ ուրախ հռհռում են:
Տիգրան
Վարդեվո՜ր….
ՏԵՍԱՐԱՆ 53
ԻՆՏ., ԷՔՍՏ. – Հասմիկի հյուրասենյակը,բակ, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, Տիգրան
Հասմիկը տխուր դասավորում է Տիգրանի ճամպրուկը, իսկ նա նստել է սեղանի շուրջ, վրան փռել տարբեր գործքիներ աշխատում է տախտակի վրա, սակայն Հասմիկին մեջքով է նստած և չի երևում, թե ինչ է սարքում:
Տիգրան (դժգոհ)
Դե…ուղղակի կարոտել էի:
Հասմիկ
Կարոտե՞լ…ափսոս, Վարդանին հաջող չես անի:
Տիգրան (զարմացած)
Հասմիկ…գժվե՞լ ես, էլի սկսեցի՞ր:
Հասմիկ
Հա, հա, չեմ փրկել, բայց ինքը կա ինչ-որ մի տեղ, գրքի մեջ, ծառը տակ, անկյունում, բայց կա:
Տիգրան
Հավատում եմ, հանգստացի, Հասմիկ, հանգստացի:
Հասմիկ (նյարդայնած գոռում է)
Ես հանգիստ եմ, էդ բառը չասես, հանգիստ եմ:
Եղբայրն ուզում է առաջանալ, լավ չի տեսնում, ոտքը սեղանին է կպչում, ընկնում է, ակնոցը ջարդում: Հասմիկը վազում է, օգնում ու փաթափվում: Նրանք խաղաղված նստում են բազմոցին:
Տիգրան
Մի քիչ կկարդա՞ս…ցավում են: (աչքերը ցույց տալով)
Հասմիկը ուրախանում է, վազելով գիրքը է բերում ու կարդում (բերանի շարժումներն են միայն երևում): Տիգրանը սկզբում ուշադիր լսում է, հետո հորանջում է, ննջում՝ գլուխը դնելով Հասմիկի ուսին: Հասմիկը, թույլ հպվելով նրա ուսին, արթնացնում է:
Հասմիկ
Տիգրան..ուշացար, փայտփորիկ,գնա ծառ բուժելու:
Տիգրանը հարցական հայացքով նրան է նայում, Հասմիկը ժպտում է:
Ե՞ս..ես էլ կգնամ Կարս, որ Կարինե Քոթանջյանին գտնեմ, եթե չգտա՝ կանգեմ փողոցի մեջտեղն ու կգոռամ, մնաս բարով, Չարենց ասավ (դադար է տալիս) մնաս բարով:
Տիգրանը ոտքի է կանգնում, կանգնում Հասմիկի առաջ, կոպիտ խաղում Հասմիկի մազերի հետ, մինչև նա սկսում է ծիծաղել: Հետո վերցնում է ճամպրուկն ու փայտը, աղմուկով դուռը փակում է, դուրս է գալիս. Հասմիկը լրջանում է: Տիգրանը դուրս է գալիս ու տեսնում «ԳՐԱԴԱՐԱՆ» ցուցատախտակը, որ մի մեխից դուրս է եկել ու ծռվել: Պոկում է այդ տախտակը, դնում գետնին, ոտքերի թաթերի վրա բարձրանալով ամրացնում է իր ձեռքի տախտակը: Ձեռքը ետ է քաշում ու նայում. գրքի ձևով սարքած տախտակի վրա գրված է ԳՐԱԴԱՐԱՆ, բայց գույնի փայտից է, տառերը ձեռագրի նմանությամբ են: Ամրացնելուց հետո Տիգրանը վերև է նայում ու խորը շունչ քաշում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 54
ԻՆՏ. – գրադարան, կեսօր
ԱՆՁ՝ Հասմիկ
Հասմիկը ծալապատիկ նստած է հատակին, ծնկին մի հայելի կա: Լռություն է, ու ոչ մի ձայն չկա: Հասմիկը վախենալով այդ լռությունից վերցնում է հայելին ու նայում է կնճիռներին: Փոխելով հայելու դիրքը, Հասմիկը տեսնում է գրքերի մի քանի շարք: Նա կտրուկ ոտքի է կանգնում, մոտենում է շարքերին, մի վայրկյան նայում, հետո թափում է բոլոր գրքերը այս ու այն կողմ: Դարակի վրա ոչ մի գիրք չի մնում: Նա հանգստանում է, դադար է տալիս, վախեցած նայում է շարքերին, ու տեսնում է ամենաներքևում մնացած գիրքը, ժպտում է, դանդաղ քայլերով մոտենում է, վերցնում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 55
ԷՔՍՏ. – Հասմիկի տան բակը, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ աշակերտներ
Աշակերտների խմբից երեք երեխաներ կամաց քայլերով, իրար ականջի փսփսալով, մոտենում են նկուղին: Իրար հրելով նայում են նեղլիկ պատուհանից ու տեսնում փակցված Չապլինի երկու նկար, դրա ուղղությամբ մի ձեռնափայտ, ծաղրածուի քիթ, պարիկ, Չապլինի «Ինքնակենսագրություն» գիրքը, ծառի շիվեր, դեղին մի տուփ վրան՝ «Տեսարան 5»-ում Վարդանի բռնած խաղալիքը:
ՏԵՍԱՐԱՆ 56
ԷՔՍՏ. – Հասմիկի տան բակը, կեսօր
ԱՆՁԻՆՔ՝ Հասմիկ, աշակերտներ
Հասմիկը գիրքը վերցրած դուրս է գալիս, շփոթվում է` աշակերտներին նկուղի մոտ տեսնելով: Երեխաները մի քիչ վախեցած նայում են Հասմիկին. նա մտնում է նկուղ, դուրս գալիս Վարդանի նկարած ժպիտով լիմոնը մի ձեռքին, գիրքը մի ձեռքին: Նա մոտենում է երեխաներին, երեքի ձեռքի ափերը միացնում է ու դանդաղորեն լիմոնը դնում է մեջը . մի պահ փոշմանում է, ուզում է ետ քաշել: Երեխաները զարմացած նայում են մի քանի վայրկյան ու արագ հեռանում: Դռնից դուրս գալիս նրանցից մեկը ծիծաղելով կծում է լիմոնը: Հասմիկը լսում է այդ ձայնը, աչքերի առաջ մի փոքր մթնում է, գլխապտույտ է ունենում: Արագ նստում է գետնին, գիրքը դնում է ծնկին ու նայում: Հասմիկի դեմքը խաղաղվում է, վերև նայելով ժպտում է արևին ու բացում գրքի առաջին էջը:
ՎԵՐՋ
