Պատահեց այնպես, որ 1917 թվականի օգոստոս ամսին ես ստիպված էի մեկնել Նյու Յորքից Պետրոգրադ՝ աշխատանքի բերումով: Ինձ խորհուրդ տվեցին ճանապարհորդել Վլադիվաստոկի ճանապարհով՝ անվտանգության նկատառումներից ելնելով: Ես վայրէջք կատարեցի այնտեղ առավոտյան և անցկացրեցի այդ պարապ օրն այնքան լավ, ինչքան հնարավոր էր: Որքան հիշում եմ անդր- Սիբիրյան գնացքը պետք է շարժվեր երեկոյան մոտավորապես ժամը իննին: Ես միայնակ ճաշեցի կայարանի ռեստորանում: Այն լցված էր մարդկանցով: Ես նստեցի մի մարդու մոտ, ում արտաքինն ինձ զվարճացրեց: Նա ռուս էր. բարձրահասակ և ապշելու աստիճան գեր մի երիտասարդ: Փորն այնքան մեծ էր, որ ստիպված էր նստել սեղանից բավականաչափ հեռու: Նրա ձեռքերը, որոնք իր չափերի համեմատ փոքր էին, թաղված էին ճարպագնդի մեջ: Մուգ, բարակ և երկար մազերը խնամքով սանրված էին գլխի լայնքով մեկ՝ ճաղատությունը թաքցնելու նպատակով, իսկ նրա մաքուր սափրված, հսկայական կրկնակզակով ահռելի, գունատ դեմքը թողնում էր անվայելուչ մերկության տպավորություն: Նրա քիթը փոքր էր. մի զվարճալի, փոքրիկ կոճակ այդ մսակույտի վրա: Սև, փայլուն աչքերն էլ չափազանց փոքր էին: Բայց նա ուներ մեծ, կարմիր և զգայական բերան: Նա բավականին կոկիկ տեսք ուներ և կրում էր սև կոստյում: Այն մաշված չէր, բայց հին էր. այնպիսի տեսք ուներ, կարծես գնվելու օրվանից հետո ոչ արդուկվել էր, ոչ էլ մաքրվել:
Սպասարկումը վատն էր և գրեթե անհնարին էր մատուցողի ուշադրությունը հրավիրել դեպի մեր սեղանը: Շուտով խոսակցության բռնվեցինք: Ռուսը խոսում էր շատ լավ և սահուն անգլերենով: Շեշտված առոգանություն ուներ, բայց ոչ հոգնեցուցիչ: Նա ինձ շատ հարցեր տվեց իմ և իմ ծրագրերի մասին, որոնց ես պատասխանում էի կեղծ, ցուցադրական անկեղծությամբ՝ ելնելով այն հանգամանքից, որ այդ պահի իմ աշխատանքը պահանջում էր զգուշություն: Ես ասացի նրան, որ լրագրող եմ: Նա հարցրեց ինձ, թե արդյոք գրում եմ արձակ գործեր և երբ ես խոստովանեցի, որ ազատ ժամանակ գրում եմ, նա սկսեց խոսել ուշ շրջանի ռուս վիպասանների մասին: Նա խելացի էր խոսում: Ակնհայտ էր, որ կրթված մարդ էր:
Այդ ընթացքում նա համոզեց մատուցողին մեզ համար բերել կաղամբով ապուր, և գրպանից հանեց օղու մի փոքրիկ շիշ ու հրավիրեց ինձ միանալ իրեն: Չգիտեմ օղին էր, թե իր ազգին բնորոշ շատախոսությունը, որ նրան դարձրեց շփվող, բայց շուտով պատմեց իր մասին շատ բաներ՝ առանց իմ խնդրանքի: Նա ազնվական ծագում ուներ: Պարզվեց, որ մասնագիտությամբ իրավաբան էր և արմատական հայացքների տեր: Իշխանությունների հետ խնդիրներ ունենալու պատճառով՝ նա ստիպված էր ավելի շատ լինել արտասահմանում, բայց հիմա գնում էր տուն: Որոշ գործեր նրան Վլադիվաստոկում էին պահել բայց նա ակնկալում էր, որ կմեկնի Մոսկվա մեկ շաբաթից և եթե ես գնայի այնտեղ, նա ուրախ կլիներ տեսնել ինձ:
-Դուք ամուսնացած ե՞ք,-հարցրեց նա ինձ:
Ես մտածեցի, որ, իհարկե, դա նրա գործը չէ, բայց պատասխանեցի, որ ամուսնացած եմ: Մի փոքր հառաչեց:
-Ես այրի տղամարդ եմ,-ասաց նա, -Կինս շվեյցարուհի էր, բնիկ Ժնևցի: Նա շատ կիրթ կին էր: Գերազանց խոսում էր անգլերեն, գերմաներեն, իտալերեն: Ֆրանսերենն, իհարկե, նրա մայրենի լեզուն էր: Նրա ռուսերենը օտարերկրացու համար միջինից շատ ավելի բարձր մակարդակի էր: Համարյա թե առոգանություն չուներ:
Նա կանչեց մատուցողին, ով անցնում էր կերակուրներով լի սկուտեղով և հարցրեց նրան, ինչպես ենթադրում եմ, քանի որ այդ ժամանակ ես ռուսերեն չգիտեի, թե ինչքան ժամանակ պետք է սպասեինք հաջորդ կերակրատեսակին: Մատուցողը արագ, բայց հավանաբար հանգստացնող բացականչությամբ շտապեց առաջ, իսկ ընկերս հառաչեց:
-Հեղափոխությունից հետո ռեստորաններում սպասելը զզվելի է դարձել:
Նա վառեց իր քսաներորդ ծխախոտը և ես, նայելով իմ ժամացույցին, մտածում էի, արդյո՞ք ես պետք է ուտեի երկրորդ կերակրատեսակը, նախքան մեկնելս:
-Կինս նշանավոր անձ էր,-շարունակեց նա,- Լեզուներ էր դասավանդում ազնվականների աղջիկների համար նախատեսված Պետրոգրադի լավագույն դպրոցներից մեկում: Բավական երկար տարիներ մենք միասին ապրում էինք հրաշալի, ընկերական հարաբերությունների մեջ: Բայց, այնուամենայնիվ, նա խանդոտ բնավորություն ուներ և դժբախտաբար, սիրում էր ինձ խելագարի պես:
Ինձ համար դժվար էր դեմքս չծամածռել: Նա ամենազզվելի մարդկանցից մեկն էր, ում ես երբևիցե տեսել էի: Վարդագույն դեմքով և սրտաբաց գեր մարդիկ երբեմն ունենում են մի յուրահատուկ հմայք, բայց այս մռայլ գիրությունը շատ նողկալի էր:
-Ես չեմ ձևացնում, որ հավատարիմ էի նրան: Նա երիտասարդ չէր, երբ ես ամուսնացա նրա հետ: Մենք ամուսանցած էինք տաս տարի: Նա փոքրամարմին էր, վտիտ և շատ վատ կառուցվածք ուներ: Նա շատ սուր լեզու ուներ: Կին էր, ով տառապում էր իշխանության մոլուցքով և չէր կարողանում հանդուժել, որ բացի իրենից, ուրիշ մեկով տարվեի: Նա խանդում էր ոչ միայն այն կանանց, ում ես ճանաչում էի, այլ նաև ընկերներիս, իմ կատվին և գրքերիս: Մի առիթով, իմ բացակայության ժամանակ նա շպրտել էր իմ այն վերարկուն, որը ես ամենաշատն էի սիրում իմ բոլոր վերարկուներից: Բայց ես հավասարակշռված խառնվածքի տեր եմ: Չեմ ժխտում, որ նա ինձ ձանձրացրել էր, բայց ես ընդունում էի նրա այդ թունոտ հակումները որպես Աստծո կամք և չէի ընդվզում դրա դեմ, ինչպես չեմ ընդվզում վատ եղանակի և մրսածության ժամանակ: Ես հերքում էի նրա մեղադրանքներն, այնքան ժամանակ, ինչքան հնարավոր էր հերքել, իսկ երբ արդեն անհնար էր դառնում, ուսերս էի թոթվում և ծխախոտ ծխում:
Այն մշտական տեսարանները, որ նա սարքում էր իմ գլխին, այնքան էլ չէին ազդում ինձ վրա: Ես իմ սեփական կյանքն ունեի: Երբեմն, իսկապես, ինձ հետաքրքրում էր, արդյո՞ք նա ինձ կրքոտ սիրով սիրում էր, թե նույն կրքոտությամբ ատում: Ինձ թվում էր, որ սերն ու ատելությունը ամուր թելերով կապված են:
-Այսպիսով մենք այդպես էլ կշարունակեինք մինչև կյանքի վերջ, եթե մի գիշեր մի շատ հետաքրքրիր դեպք չպատահեր: Ես արթնացա կնոջս ճչոցից: Վախեցած հարցրեցի նրան, թե ինչ էր պատահել: Նա պատմեց ինձ, որ սարսափելի մղձավանջ էր տեսել: Երազում տեսել էր, որ ես փորձել էին նրան սպանել: Մենք ապրում էինք մի մեծ տան վերնահարկում և բազրիքը, որի շուրջ աստիճանները կառուցված էին, լայն էր: Նա երազում տեսել էր, որ երբ մենք բարձրացել ենք մեր հարկը, ես բռնել եմ իրենից և փորձել եմ նետել ճաղերի վրայից: Վեցերորդ հարկից քարե հատակի վրա ընկնելը նշանակում էր անխուսափելի մահ:
-Նա ցնցված էր: Ես ամեն ինչ արեցի՝ նրան հանգստացնելու համար: Հաջորդ առավոտ նա կրկին անդրադարձավ այդ թեմային, և չնայած իմ ծիծաղին, ես տեսնում էի, որ այդ միտքը բույն էր դրել նրա ուղեղում: Ես չէի կարող չմտածել դրա շուրջ, քանի որ այդ երազը ցույց էր տալիս մի բան, որի մասին ես երբեք չէի կասկածել: Նա մտածում էր, որ ես ատում էի իրեն: Նա կարծում էր, որ ես ուրախությամբ իրենից կազատվեի. իհարկե գիտեր, որ ինքն անտանելի էր և հնարավոր է նրա մոտ միտք էր հղացել, որ ես ընդունակ եմ իրեն սպանել: Մարդու մտքերն անկառավարելի են, և երբեմն մենք այնպիսի գաղափարներ ենք ունենում, որ ամաչում ենք խոստովանել: Երբեմն ես երազում էի, որ նա փախչեր սիրեկանի հետ, երբեմն, որ անցավ ու հանկարծակի մահը հետ վերադարձներ իմ ազատությունը, բայց երբեք, երբեք ես չէի մտածել , որ պետք է մտածված կերպով ազատվեի այդ անտանելի բեռից:
-Այդ երազը շատ արտասովոր տպավորություն գործեց երկուսիս վրա էլ: Այն վախեցրեց կնոջս և նա դարձավ մի փոքր ավելի քիչ թունոտ և ավելի հանդուրժող: Բայց երբ ես անցնում էի մեր շենքի աստիճանների մոտով, ինձ համար անհնարին էր չնայել ճաղերին և չմտածել, թե ինչքան հեշտ կլիներ անել այն, ինչ նա տեսել էր երազում: Ճաղերը վտանգավոր աստիճանի կարճ էին: Մի արագ շարժում և ամեն ինչ վերջացած էր: Դժվար էր դուրս հանել այդ միտքը գլխիցս: Հետո մի քանի ամիս անց կինս արթնացրեց ինձ մի գիշեր: Ես հոգնած էի և զայրացած: Նա գունատ էր և դողում էր: Կրկին նույն երազն էր տեսել: Նա արտասվում էր և հարցրեց, թե արդյո՞ք ես ատում եմ իրեն: Ես բոլոր ռուս սրբերով երդվեցի, որ սիրում եմ իրեն: Վերջապես կրկին քնեց: Դա ավելին էր, քան ես կարող էի անել: Ես արթուն պառկած էի: Պատկերացնում էի նրան բազրիքից ընկնելիս և կարծես լսում էի նրա սուր ճիչն ու թրմփոցը, երբ ընկնում էր քարե հատակի վրա: Ես չէի կարող չդողալ:
Ռուսը կանգ առավ, քրտինքի կաթիլները ծածկել էին նրա ճակատը: Նա լավ ու սահուն ձևով էր պատմությունը պատմում, այսպիսով ես նրան ուշադրությամբ էի լսում: Շշի տակ դեռ օղի կար, նա լցրեց այն և մի շնչով կուլ տվեց:
-Իսկ վերջ ի վերջո քո կինն ինչպես մահացավ, -հարցրեցի ես որոշակի դադարից հետո:
Նա հանեց մի կեղտոտ թաշկինակ և սրբեց ճակատը:
– Տարօրինակ զուգադիպությամբ նրան գտան մի ուշ գիշեր աստիճանների ներքևում՝ կոտրված վզով:
– Ո՞վ գտավ նրան:
– Նրան գտել էր կենվորներից մեկը, ով դժբախտ պատահարից քիչ անց ներս էր եկել:
– Իսկ որտե՞ղ էիք դուք:
Ես չեմ կարող նկարագրել այն չար, խորամանկ հայացքը, որով նայեց ինձ: Նրա փոքրիկ, սև աչքերը փայլում էին:
– Ես այդ երեկոն անց էի կացնում ընկերոջս հետ: Ես գնացի մի ժամ ավելի ուշ:
Այդ պահին մատուցողը բերեց մսով ճաշը, որ պատվիրել էինք և ռուսը հարձակվեց դրա վրա մեծ ախորժակով: Նա մեծ պատառներով սկսեց ուտել կերակուրը:
Ես ապշած էի: Նա իսկապե՞ս պատմում էր ինձ, գրեթե անթաքույց ձևով, որ սպանել էր իր կնոջը: Այդ գեր ու դանդաղաշարժ մարդը նման չէր մարդասպանի: Ես չէի կարող հավատալ, որ նա քաջություն կունենար դա անելու: Թե՞ իմ հաշվին չար կատակ էր անում;
Մի քանի րոպեից իմ գնալու ժամանակն էր, քանի որ պետք է հասցնեի գնացքին: Ես հեռացա և այդ ժամանակվանից ի վեր չեմ տեսել նրան: Բայց երբեք չկարողացա վճռել արդյո՞ք նա լուրջ էր, թե կատակում էր:
Թարգմանությունը անգլերենից՝ Ստելլա Լոռեցյանի
