Այդ օրերին փոքրիկ տղաներն իրենց բռունցքները չափում էին պապաների բռունցքների հետ, դնում սև ու կոշտ ափերի մեջ, ու պստիկ տղերքի պստիկ բռունցքները լորի ձվի չափ փոքրանում-ճերմակում էին:
Կանգնել էր ժամանակն այլ ուղղությամբ` հացի գնացող մեծերի ձեռքին դատարկ տոպրակներ էին, ցուցամատերը քթանցքներում` մանկապարտեզ գնացող երեխաները դեռ բակերում էին. սպասում էին: Հոսում էր ժամանակն այլ ուղղությամբ, հոսում էր ճանապարհների վրա` տղամարդիկ ու կանայք, մեծ ցուցապաստառներ բռնած` Հրազդանից ոտքով ճանապարհ էին ընկնելու Երևան: Փոքրիկները չիշիկ արել ու հողերի վրա էին նստել ու լաց էին լինում: Տատիկների էլ կաթնագույն հաստ պարանոցները այդ օրերին սմքել, մանր երակները, ջղերը, նյարդերը լարվել ու գլուխներն էլ նմանվել էին հողից արմատներով պինդ կառչած կոճղերի:
Իմ ընտանիքում մայրս հորս վրա գոռում էր.
– Քո գնալով ի՞նչ պիտի փոխվի, հենա, բոլորն էլ գնում են, դու մի գնա, դու մնա:
Չհասկանալով վախենում էի:
Հայրս մեր սև-սպիտակ հեռուստացույցն էր նորոգում. կապտած ուռուցքի նման լամպը շպրտեց մորս վրա. մածուն էի ուտում, ամանիս կողը ջարդվեց, լամպի կտորներից էլ մածունիս մեջ ընկան: Ես լաց էի լինում ու մածուն ուտում: Հորս դեմքը լամպի պես կապտել էր: Ինձ գրկեց դուրս եկանք: Հիշում եմ, ոնվ որ այդ օրերին էր հայրիկի աճեցրած կակտուսները ծաղկել էին:
Փոքր քաղաքն ուներ փոքր հրապարակ, ուր հետո հերթով նույն տղերքը, ովքեր այդ օրը ցուցապաստառներ ու բռունցքներ էին նկարում, եկան դարձան աղբյուր ու ծաղիկ, որոնց գունավոր թերթիկներից հետո մեզ համար եղունգներ, շուրթեր պատրաստեցինք:
Հրապարակում նկարվեցինք: Ես` մեծ պապայիս, մեծ ձաձաների ու փոքր տղերքի հետ: Կանանցից միայն ես էի: Այսօր այդ նկարում հեղձամահ սևն է բնակվում: Իմ աչքերը` սարսափ: Այդ նկարը` անգոյության մանկությունը:
Իմ ընտանիքում մայրս հորս վրա գոռում էր.
– Քո գնալով ի՞նչ պիտի փոխվի, հենա, բոլորն էլ գնում են, դու մի գնա, դու մնա: Հասկանալով վախենում էի: Նույն խոսակցությունը մեր շենքի տարբեր դռների ետևից լսվում էր:
Հայրս իր կակտուսներն էր ջրում: Մեկը ծաղկամանով մորս կողմը շպրտեց, մայրս լռեց:
Բռունցքները հերթով գնացին պատերազմ ու հերթով մահացած, վիրավոր ու երբեմն ողջ գալիս էին: Հայրս ողջերից էր, ու մորս տագնապոտ դեմքը ամոքելու համար իրար պինդ գրկում քնում էին օրը ցերեկով: Հիշում եմ. այդ օրը հաստատ հայրիկի աճեցրած կակտուսներից մեկը ծաղկել էր:
Իմ մանկության տարիներին մեծերի աչքերում սպասում կար: Մի բան լինելու տագնապ:
Ամիսներ անց հայրս էլի եկավ. մորս ուռած փորը տեսնելն ու ապշանքը, մորս լացը:
-Հանել տայի՛ր:
– Ուշ էր:
Հիմա հասկանալի, այն պահին զարմացած էի: Վախենում էի, որ մամաս կռացած ավլում էր հատակը: Վախենում էի, որ քույրիկս կամ եղբայրիկս հենց էդպես էլ կընկնեն գետնին:
Քույրիկս:
Հայրս մտել էր առաջին հարկի կոմիսիոնն ու լիքը դերբի էր առել ու աստիճաններին ում պատահել` մաղարիչ է արել: Հետո խոնավ պատմում էր.
– Հրամանատարն ասեց` քանի՞ երեխա ունես:
– Երեք աղջիկ:
-Դե շուտ իջի պոստերից: Առաջ չգնաս:
Դուռը թակեցին: Երկու փոքրիկ աղջիկ, քույրիկներ հավանաբար, սպիրտայրոց ու կանաչ սանրեր էին վաճառում:
Հայրս տուն էր եկել կակտուսները ջրելու:
-Հանել տայի՛ր:
– Ուշ էր:
Ծանոթ խոսակցություն էր:
Հայրս հոգու խորքում որդի էր ուզում:
Եղբայրս:
Ու էդպես մայրս, հարևան կանայք իրենց երեխաներին բարուրում էին ու առաջին հարկի կոմիսիոնում սերիալի ծես էին վայելում` վարագույրի ետևում կերակրելով ծծկերներին: Կանայք տխրում էին ու սպասում:
Այսօր, եղբորս բանակ ճանապարհելիս տեսա, որ հայրիկիս աճեցրած կակտուսները սպիտակել են. ճերմակը իմ անգոյություն մանկությունն էր:
Տրամադրությունը և ասելիքը խորհելու տեղիք է տալիս: Իսկ դա շատ կարևոր է:
Ընտիր էր, ապրես