Դպրոցից տուն էի վերադառնում, երբ ինչ-որ մեկը ձայն տվեց.
– Սպասիր, Դավիթ ջան:
Շրջվեցի: Իմ առջև կանգնած էր մի ծերունի, ով նիհարությունից սաստիկ կորացել էր: Ձեռքերը դողում էին, իսկ մոխրագույն աչքերը սևեռուն հայացքով ինձ էին նայում: Մեր գյուղում նրան բոլորը խենթ Միրո էին անվանում անդադար փնթփնթալու համար: Նա միշտ դժգոհ էր և փորձում էր բոլորին ցույց տալ, թե ինչպես պետք է իրենց պահել:
Եվ ահա ես մեղավորի պես կանգնած եմ նրա առջև ու մտածում եմ, որ ինչ-որ բան այն չէ: Նա լռում է, նայում է վերև, ապա ներքև ու ծանր շնչում: Սիրտս սկսում է արագ բաբախել: Միշտ չեմ սիրել զրպարտությունը, նման պահերին ամեն տեսակ մտքեր են գլխումդ գալիս, անհիմն գաղափարներն արդարացում են փորձում գտնել:
Ըստ երևույթին, նա հասկացավ, որ դադարը երկարեց, ափով թեթև խփեց և ասաց.
– Դավիթ ջան, տուն էի՞ր գնում:
Նայում եմ նրան, լսում նրա ծխից կոշտացած ձայնը և հասկանում, որ ոչնչով մեղավոր չեմ, պարզապես ծերունին ցանկանում է խոսել:
– Հա, քեռի Միրո, երևի դո՞ւք էլ:
Նա գլխով արեց, հետո հարցրեց.
– Թղթապանակը ծա՞նր է:
-Գրքերը շատ են, երեքշաբթի օրերին վեց դասաժամ ենք ունենում:
– Ոչ, ես հարցնում եմ, պայուսակն արդյոք ծանր է: Քանի՞ հինգ ես ստացել:
Հոգոց եմ հանում, ամաչում եմ խոստովանել, որ մաթեմատիկայի ստուգողականը ձախողել եմ:
– Դատարկություն,- պատասխանեցի ես,- այսօր ոչինչ չեմ ստացել:
– Ափսոս, ծնողներդ կվշտանան,- ծանր շնչում է Միրո քեռին, ասես ամբողջությամբ տեսնում է մեծ կարմիր երկուսս օրագրի մեջ:
Նայում եմ նրա սպիտակ բեղերին. դրանց խտության մեջ ճանճը կմոլորվեր: Միրո քեռին բեղերի ծայրերը ոլորում էր վեր կամ քթի տակ ինչ-որ բան մրթմրթում: Այսպես բարձրանում էինք ճանապարհով, որի կողքով առվակ էր հոսում: Օդը մաքուր էր, իսկ բաց կապույտ երկնքի տակ բլուրն էր երևում: Անցնում ենք հին չինարի ծառի կողքով: Համաձայն լեգենդի՝ այն մոտավորապես 1500 տարեկան է: Ծառի փչակը հսկայական է, այնտեղ մայրիկի դաշնամուրը կտեղավորվեր, ավելին, նա կնստեր առավոտից երեկո և Կոմիտաս կնվագեր: Ես չեմ այդպես մտածում, հայրիկն է կատակում, մնում է գործիքի վրա նստի: Այդ ծառի կողքին Թովմաս հորեղբոր հին տնակն է: Շունը ցանկապատի վրայից դեպի մեզ է վազում հաչալով, պոչն այս ու այն կողմ շարժում: Այս դարչնագույն շանը Ջեկո են կանչում, շատ նիհար շուն է. երևում է, որ տերը լավ չի կերակրում: Վազում եմ շան մոտ, պայուսակից հանում եմ երշիկով բրտուճը, որ մայրիկն ամեն առավոտ դնում է պայուսակիս մեջ և տալիս եմ շանը: Նա ինձ դրա համար «մեծարում է»: Մտածում է` եթե կերակրում եմ, նշանակում է` իր ընկերն եմ: Ես առհասարակ բոլոր կենդանիներին սիրում եմ: Նրանք ավելի սիրալիր են, քան մարդիկ:
– Ի՞նչ ես անում,- հարցնում է Միրո քեռին:
– Կերակրում եմ,- պատասխանում եմ ես:
– Ինչո՞վ:
– Երշիկով:
– Հայրդ ամբողջ օրը քրտնաջան աշխատում է, որ դու շա՞նը կերակրես:
– Ես չեմ սիրում դպրոցում ուտել, իսկ ծնողներիս չեմ ուզում նեղացնել:
– Ի՞նչ է, առավոտվանից ոչինչ չե՞ս կերել:
– Սոված չեմ:
– Այդպես ստամոքսդ կփչացնես:
– Ոչ, տանը կուտեմ, դու մի անհանգստացիր, քեռի Միրո:
Շուտով հասանք քեռի Միրոյի տնակին: Դուռը բացեց մի ծեր կին, ոչ շատ բարձրահասակ, քնքուշ, փխրուն և ալեհեր: Նրա այտերը գունատ էին, իսկ աչքերը` թախծոտ: Նա նկատեց, որ ես շփոթվեցի, դժվարությամբ ժպտաց, գլուխս շոյեց, գոգնոցի գրպանից հանեց հունական ընկույզը և մեկնեց ինձ: Ոչինչ չասաց, ասես խոսելու ունակությունից զրկված լիներ: Ես շնորհակալություն հայտնեցի, վերցրեցի ընկույզը, տեղավորեցի բաճկոնիս գրպանի մեջ: Հայացքս նրանից չէի կարողանում կտրել: Ես երբեք տատիկիս չեմ տեսել, միշտ թվացել է, որ նա պետք է հենց այսպիսին լիներ:
– Միգուցե ներս գաս,- առաջարկեց Միրո քեռին:
– Ոչ մայրիկը կանհանգստանա,- արագ-արագ պատասխանեցի:
– Ընդամենը կես ժամ, սարսափելի ոչինչ տեղի չի ունենա: Կասես, որ ինձ հյուր էիր եկել:
Սկսում եմ կասկածանքով նայել նրանց: Հասկանում եմ, որ ուզում եմ մնալ: Սիրտս հուշում է, որ մնամ: Համաձայնվում եմ, ներս եմ մտնում: Մութ է նրանց մոտ, սենյակում պատուհան չկա: Մտածում եմ՝ միգուցե լույսը միացնում են միայն երեկոյան, դե խնայողություն են անում: Մեր գյուղի ծերունիները վատ են ապրում:
Աչքերս խավարին դեռ չէին ընտելացել, երբ նրանց սև կատուն մոտեցավ ինձ: Ոտքս սայթաքեց, քիչ էր մնում ընկնեի, լավ է` քեռի Միրոն ձեռքիցս բռնեց: Դրանից հետո որոշեցինք լույսը միացնել: Աղոտ լուսավորության մեջ երևաց կլոր սեղանը, իսկ վրան`մածուն: Երբ սեղանի շուրջը նստեցինք,նա հարցրեց.
– Թան կուզե՞ս:
Գլուխս օրորեցի:
– Սիրանույշ, մեզ համար թան պատրաստիր:
Տատիկը դանդաղ մոտեցավ մեզ, վերցրեց մածունի բանկան, մտավ խոհանոց: Նայում եմ Միրո քեռու ետևի կողմի պատին: Պատին գորգ կա: Պատի վրա` ուղիղ կենտրոնում` ոսկեզօծ շրջանակի մեջ պատանու դիմանկար: Հազիվ 20 տարեկան լիներ: Աչքերը մեծ, թարթիչները երկար: Ամբողջ դեմքը լուսավորված է, խորամանկ ժպտում է:
– Իմ տղան է,- հառաչում է քեռի Միրոն, գրպանից հանում է ծխամորճը, թութուն է լցնում ու ծխում:
– Իսկ ո՞ւր է նա,- հարցնում եմ ես:
– Անհետ կորել է: Ինչ-որ տեղ, դաշտում, խոր քնել է, չես գտնի, չես արթնացնի:
Հասկանում եմ. ինչ է պատահել, բայց լռում եմ: Իսկ նա շարունակում է.
– Արդեն 13 տարի է անցել, ինչ իմ մինուճարը չկա: Այդ օրվանից կինս լռության երդում է տվել, ոչինչ չի խոսում: Ամեն արտահայտած հնչյուն նրան հոգեկան ցավ էր պատճառում, ահա և որոշել է…Չի հետևում իրեն: Այլևս առաջվանը չէ, առողջությունը կորցրել է:
Կինը մոտեցավ մեզ, ապակյա բաժակներով սառը թան էր բերել: Դրեց սեղանին, նայեց ինձ: Հետո գնաց և նստեց թախտի վրա, պարկի միջից հանեց թելերն ու շյուղերը և սկսեց գործել:
– Որդու մահից հետո որքան նման սվիտերներ է գործել: Ամեն անգամ նույն նախշով, միայն թելի գույներն են տարբեր: Հենց վերջացնում է, միանգամից տանում է որդու սենյակ, զգուշությամբ դարակի մեջ տեղավորում: Գիտեմ` ինչու է այդպես անում: Որդին, երբ պատերազմում էր, խնդրեց սվիտեր գործել, իսկ Սիրանույշը չհասցրեց: Ասում էր` թող վերադառնա պատերազմից, մեկի փոխարեն մի քանիսը կգործեմ: Իսկ նա չվերադարձավ:
Միրո քեռին լռեց, նայեց կնոջը, իսկ հետո աչքերը վեր բարձրացրեց: Ես նկատեցի, որ ուզում է արցունքները թաքցնել: Ձևացրի, թե չեմ նկատում: Նա ոտքի ելավ, դուրս եկավ այգի և մի քանի րոպեից վերադարձավ, ձեռքին ճուտ կար:
– Ահա կյանքը: Միշտ ձվեր եմ հավաքում, ամեն առավոտ, իսկ մի հատը չնկատեցի: Այնպիսի տեղ է ածել հավը, որ մտքովդ չի անցնի: Պետք էր, որ այս էակը ծնվեր: Աշխարհում ամեն ինչ պատահում է, եթե կանխորոշված է: Մեկին որոշված է ծնվել, մյուսին` մահանալ:
Ես լսում էի, բայց չէի կարողանում պատասխանել: Դժվար էր ինչ-որ բան ասելը: Մտածում էի նրանց որդու մասին: Նայելով լուսանկարին՝ ուզում էի պատկերացնել` ինչպիսին է եղել նա: Բայց նա ինձ ինչ-որ մեկին էր հիշեցնում: Սկզբում հիշեցի Սուրիկ հորեղբորս, ում ոտքը անդամահատել էին: Հետո` հարազատ Վաչիկ հորեղբորս, ով վերադարձավ առողջ, բայց բոլորիս վրա կատաղած, որովհետև հարսնացուն չէր սպասել, ուրիշ մեկի հետ էր փախել: Եվ հանկարծ հասկացա: Այո, ես պատերազմ չեմ տեսել, բայց այն միշտ իմ կողքին է եղել: Այս մարդկանց մեջ, նրանց հուշերում, ցավի մեջ, որը նրանք չկարողացան խեղդել իրենց ներսում: Ժամանակ առ ժամանակ նրանց հոգին նվում էր, արցունք պահանջում: Հիշեցի մորս աչքերը, նրանք երբեմն այնքան տխուր էին դառնում: Ես ցանկացա արագ տուն վերադառնալ, ամուր գրկել նրան: Ես ներողություն խնդրեցի, պայուսակս վերցրի, Սիրանույշ տատիկի ձեռքերը համբուրեցի: Նա ժպտաց, այս անգամ առանց դժվարության: Ես վազեցի, ոտքերս ինքնաբերաբար տուն էին տանում ինձ:
Մի քանի ժամից գյուղում լռություն տիրեց: Միրո քեռին այլևս չկար:
Թարգմանույթունը ռուսերենից՝ Անի Հակոբյանի
