Ռուզան Ազիզյան | Ժամադրություն

-1-

24․03
«Սոնային երեկ թաղեցինք։ Վաղուց էինք սպասում մեռնելուն՝ ե՛ւ ինքը, քանի դեռ գիտակցությունը տեղն էր, ե՛ւ մենք։ Տանջվում էր, մեղք էր։ Այնպես որ՝ անակնկալ չէր։ Կարելի է ասել՝ գրեթե չտխրեցինք։ Գիտեինք, որ մինչեւ մայիս չի ապրելու։
Երկար տանջվեց, իսկ մահացավ անտանելի թեթեւ ու հանդարտ։ Մի քանի օր անընդհատ քնած էր․ շնչում էր, շնչում էր, շնչում էր, հետո դադարեց շնչել։ Անգամ վիրավորական էր մի տեսակ իր՝ կյանքից հեռանալու հեշտությունը։
Ու երեկ թաղեցինք։
Այսօր առավոտյան սովորականի պես սենյակը մտա ու անկախ ինձանից բերանս բացեցի, որ հարցնեմ՝ ո՞նց ես։ Տեսա՝ չկա։ Ուղղակի չկար։ Անկողինը հավաքված էր, իսկ ինքը չկար։
Այդքան բան»։

Տետրը փակեց, դրեց գրասեղանի դարակը, որտեղ դպրոցական տարիներից գրած իր բոլոր օրագրերն էին։ Մի տասը-տասնհինգ տետր հավաքվել էր։ Ինչ ասես չկար մեջները։ Բացի գրառումներից՝ նաեւ անցյալի մասին հիշեցնող տարօրինակ փոքրիկ իրեր՝ առաջին անգամ ծամած արտասահմանյան մաստակի թուղթ, գնացքի «երջանիկ» տոմս, որի աջ կողմի թվերի գումարը հավասար է ձախ կողմի թվերի գումարին, դասարանի լուսանկար, որի վրա ժպտացող երեխաները հիմա ծեր մարդիկ են հավանաբար, եթե արդեն չեն մեռել․ համենայն դեպս ինքը որեւէ մեկի հետ այլեւս կապ չի պահպանում, չգիտի։ Ամենասիրած ջինսե տաբատի մի կտոր կար, որից տարիներ շարունակ չէր կարողանում հրաժարվել, անընդհատ տալիս էր վերանորոգման, մինչեւ որ լրիվ քրքրվեց։ Ու անգամ դրանից հետո՝ դեն նետելիս ինքն իրեն իսկական դավաճան էր զգում, ընկերոջը սպանած ու նրանից մի մասունք պահած դավաճանի մեկը։ Ինչ-որ չորացած ծաղիկներ կային, որոնցից սիրում էր հոտ քաշել, համոզվելու համար, որ ժամանակը ավերում է ամեն ինչ, չի խնայում նույնիսկ ամենագեղեցիկը։ Բայց մինչեւ վերջնականապես ավերելը, ժամանակը այդ գեղեցիկը աղճատում է, ճմռում, ճխլում։ Ինչպես Սոնային ճզմեց։ Վերջին ամիսներին փայլուն աչքերով կնոջից գրեթե ոչինչ չէր մնացել, նիհար ու հանգած մի դեմք, որը ոսկրոտ մատներով կառչում էր վերմակի եզրից՝ ասես վախենալով, որ մահվան շունչը կպոկի, կքշի իրեն ու կհեռացնի կիսամութ ու մահ բուրող այդ սենյակից, որտեղ օր օրի ավելի դժվար էր լինում շնչել։ Կային տետրերում սիրո խոստովանություններ, որոնք նրան էին ուղարկել գրեթե անծանոթ ինչ-որ աղջիկներ, ու խոստովանություններ, որոնք ինքն էր գրել ու չէր համարձակվել ուղարկել գրեթե անծանոթ ինչ-որ աղջիկների։
Երբ սկսեց օրագիր պահել համոզված էր, որ իրեն մեծ ապագա է սպասվում։ Ինքը օրագրերի միջոցով փորձում էր հեշտացնել իր ապագա կենսագիրների գործը, որոնք պիտի հետագայում՝ տարիներ, տասնամյակներ անց, վերականգնեին իր՝ մեծ գրողի կյանքն ու կենսագրությունը։ Դրանցում նաեւ գլուխն եկած տարօրինակ մտքերն ու արտահայտություններն էր գրում, որոնք հետագայում՝ հանճարեղ վեպեր գրելիս պիտի օգտագործեր, ու այդ վեպերը պիտի իրեն հռչակ բերեին, ինչի համար էլ կենսագիրները պիտի գրեին իր կյանքի ու գործունեության պատմությունը։
Հիմա այդ ամենը այնքա՜ն ծիծաղելի էր թվում։ Իր կյանքը շատ ավելի միապաղաղ ու սովորականը դուրս եկավ, քան ինքը կպատկերացներ։ Ինչպես լինում է մարդկանց 99 տոկոսի մոտ։ Հասարակ, անիմաստ մի կյանք, որի որեւէ դրվագի վրա հիշողությունդ կանգ չի առնի, երբ փորձես հետ գնալ ու վերհիշել։

-2-
Երբ քսանհինգ տարեկան էր, հանդիպեց Սոնային։ Համալսարանը նոր էր ավարտել։ Սոնայից առաջ միշտ տարբեր աղջիկների էր սիրահարվում, անընդհատ սիրահարվում էր, բայց Սոնայի հետ հանկարծ, ինքն իր համար էլ անսպասելիորեն, որոշեց ամուսնանալ։ Աստված գիտե, թե ինչու։ Մի ամբողջ կյանք ապրեցին միասին, երկու երեխա ունեցան, վիճեցին, հաշտվեցին գրեթե հինգ տասնամյակ, երեխաներին ամուսնացրին, ճանապարհեցին տնից, եւ ահա՝ Սոնան էլ մեռավ։ Մնաց ինքը։ Որ մեռնի։ Գիտի, որ շատ չի ուշանալու։ Բժշկի տված ախտորոշումը պատրանքների տեղ չի թողնում։ Ամենշաբաթյա ստուգումներն ու պրոցեդուրները ի վիճակի են կյանքը երկարացնել մի կես տարով՝ ոչ ավելի։ Այնպես որ այս գարունը երեւի իր ապրած վերջին գարունը կլինի, եւ ամառն էլ՝ վերջին ամառը, եւ աշունն էլ, եթե բախտը բերի ու հասնի մինչեւ աշուն, վերջին աշունը կլինի իր համար։
Բայց հիմա, երբ Սոնային թաղել էին արդեն, հոգը չէր, թե ինչքան կապրի։ Իրեն երեք տարեկան երեխա էր զգում, որի ձեռքն անսպասելիորեն բաց են թողել մարդկանցով լի քաղաքի ուղիղ կենտրոնում, ու հիմա ինքն անօգնական ու շփոթված կանգնել ու շուրջն է նայում՝ չհասկանալով՝ ինչ անել։ Մի քիչ էլ, ու երեխան կսկսի նվնվալ, ֆսֆսացնել ու թեւքով մաքրել քիթը։

-3-
Նա այդպես էլ երբեք ոչ մի վեպ չգրեց։ Շատ անգամներ սկսեց, սակայն ոչ մի գրվածք այդպես էլ ավարտին չհասցրեց։ Աշխատեց դպրոցում, համալսարանում, երեխաներին ֆիզիկա էր դասավանդում։ Նրանց ստիպում էր սերտել Նյուտոնի օրենքները, զանազան բանաձեւեր, նրանց հետ խոսում էր ֆիզիկայի զարմանահրաշ կանոններից, ժամանակից, տարածությունից, ու դրանց հատման կետերից՝ հասկանալով, որ այլեւս ոչնչում վստահ չէ։ Ասում էր համընդհանուր ճշմարտություններ՝ կռահելով, որ դրանք ամենեւին էլ ճշմարիտ չեն եւ ոչ էլ, առավել եւս, համընդհանուր։ Ֆիզիկան ոչինչ չէր բացատրում, ոչ մի հարցի պատասխան չէր տալիս եւ ոչինչ չէր նշանակում, հիմա արդեն հասկանում էր։
Դուստրը, որն ի վերջո դարձավ այն, ինչ ինքն էր երազում դառնալ՝ գիտաֆանտաստիկ պատմվածքներ գրող, հաճախ էր խնդրում, որ իրեն տա օրագրերը, որոնցից կկարողանա գաղափարներ քամել։ Ինքը գլուխն ազատում էր՝ ասելով, թե դրանք կորել են։ Բայց դուստրը հավանաբար գլխի էր ընկնում, որ տետրերը պահում է աշխատասենյակի գրասեղանի փակվող դարակում։
Կասկածում էր, որ երբեմն դստերն այնուամենայնիվ հաջողվում էր ձեռք գցել դարակի բանալին եւ այդ ժամանակ նա օգտվում էր առիթից ու քչփորում էր տետրերը։ Ժամանակ առ ժամանակ նրա պատմվածքներում հայտնվում էին նախկինում իր գլխով անցած մտքերի արձագանքները։ Կամ գուցե, ինչպես ժամանակին կասկածում էր, այդ մտքերը պարզապես խառնիխուռն թափառում էին օդում եւ երբեմն առանց զգուշացնելու հայտնվում էին տարբեր մարդկանց ուղեղներում ու երեւակայության մեջ։
Խնդիր չէր, իհարկե։ Ինքը հաճույքով թույլ կտար դստերը օգտվել իր տետրերից, եթե համարեր, որ դրանցում հանճարեղ մտքեր ունի գրած։ Հաստատ կտար, առանց ափսոսանքի։ Բայց կարծում էր, որ դստեր երեւակայության մեջ շատ ավելի փայլուն գաղափարներ են ծնվում, որոնց հետ իր մոգոնածները համեմատության եզրեր իսկ չունեն։ Դրա համար ստում էր, թե տետրերը կորել են՝ ստիպելով նրան ստեղծել ի՛ր աշխարհները։
Բայց ինքը երբեմն թերթում էր իր գրառումները։ Ոչ շատ հաճախ։ Երբե՛մն։ Իսկ ավելի հազվադեպ, ինչպես այսօր առավոտյան, նոր ամսաթվերով գրառումներ էր ավելացնում այնտեղ։ Երբ կարեւոր իրադարձություններ էին կատարվում։ Շա՛տ կարեւոր իրադարձություններ։ Ինչպես օրինակ իր լրիվ մենակ մնալը այս աշխարհում։

-4-
Դուրս եկավ պատշգամբ։ Արեւն այնպես էր տաքացնում, այն էլ մարտ ամսին, ասես ոչ մի տարօրինակ բան չէր կատարվել այս աշխարհում, ասես երեկ չէր, որ Սոնային թաղեցին։ «Ամեն օր քանի այդպիսի սոնաներ են թաղվում,- մտածեց,- սոնաներ, առանց որոնց իմպեսները կորցնում են իրենց հենման կետն այս աշխարհում»։
Երբ բժիշկը տեղեկացրեց, որ իրեն լավագույն դեպքում մեկ տարի է մնացել ապրելու, մի պահ վախեցավ, որ դա շատ կարճ ժամանակ է, եւ ինքը մեռնելիս բազմաթիվ գործեր ստիպված է լինելու կիսատ թողնել։ Պարզվեց՝ գործեր չկան։ Հիմա, երբ օրը կարծես թե սկսվել ու չէր ավարտվում, սարսափով հասկացավ, որ մեկ տարին հսկայական ժամանակահատված է, փորձության հսկայական մի դար, երբ ինքը ստիպված է լինելու իր համար անելիքներ հորինել, որ չխելագարվի։
Երբ պատշգամբից ներս մտավ սենյակ, գրասեղանի ոտքի մոտ թղթի կտոր նկատեց, որը հավանաբար օրագրի էջերի արանքից էր ընկել, երբ այն տեղն էր դնում։ Չնայած ողնաշարի ցավին կռացավ, որ վերցնի։ Սոնան չափազանց մաքրասեր էր, բծախնդրության հասնող մաքրասեր, եւ միասին ապրելու 45 տարիների ընթացքում ինքն էլ էր սովորել հետեւել իր ու շրջապատի մաքրությանը։
Թղթի վրա խոշոր գեղեցիկ ձեռագրով հասցե էր գրված։ Թուղթը ժամանակի ընթացքում դեղնել էր, թանաքը գրեթե խունացել, բայց ձեռագիրը ճանաչելի էր դեռ․ ժամանակին հաճախ հանել ու նայել էր այդ թղթի կտորին։
Երբ Մարին դեռ նոր էր անհետացել։

-5-
Մարին իրենց կողքի մուտքում բնակարան էր վարձում։ Այդ ժամանակ ինքը մի քսան տարեկան կլիներ, Մարին՝ հավանաբար մի քանի տարով իրենից մեծ։ Ինքը կարծում էր, թե աղջիկը գյուղից է եկել, պարզվեց՝ ապագայից։ Դա Մարին ինքն էր ասել, ցածր ձայնով, գաղտնիք հաղորդելու պես։ Ասել էր, որ զուգահեռ ապրում է ե՛ւ այստեղ, ե՛ւ ապագայում եւ գիտի, թե ինչ է լինելու հիսուն տարի անց։
Օրերից մի օր հանդիպել էին տրոլեյբուսում, եւ տուն քայլելու ճանապարհին աղջիկը պատմել էր այդ մասին։ Այդ օրից 50-ից ավելի տարի անցել էր արդեն։ Քթի տակ ժպտալով մտածեց․ «Հիմա ես Մարիի եղած ապագայում եմ ապրում փաստորեն։ Եթե սա համարենք ապրել․․․»
Գեղեցիկ, փայլուն աչքերով աղջիկ էր Մարին՝ նիհար ու ճկուն։ Երբ ուզում էր ժպտալ, առաջինը աչքերն էին փոխվում, նեղանում էին, դառնում էին մի տեսակ շեղ, փայլուն ճեղքեր։ Դանակի շեղբերի նման։ Ավելի շատ աչքերով էր ժպտում, քան շրթունքներով։
Մթնում էր, երբ տրոլեյբուսից իջան ու քայլեցին դեպի տուն։ Նախկինում մի երկու բառ խոսել էին իրար հետ, բայց իրականում միայն այդ երեկո՝ դեպի տուն քայլելու ճանապարհին ծանոթացան։
Ու ինքը հասկացավ, թե ինչու էին տղաները ժպտում նրա մասին խոսելիս։ Հասկացավ նրանց կատակների պատճառը, երբ աղջիկը սկսեց պատմել, որ 50 տարի հետո Երեւանում մարդկանցից շատ մեքենաներ են լինելու, ու որ աշխարհը հայտնվելու է տարատեսակ կատակլիզմների, հիվանդությունների, պատերազմների ու խելագարության խաչմերուկում։ Որ մարդիկ նորից սկսելու են վախենալ միջուկային պատերազմից։
Ինքը նրա ոչ մի բառին, իհարկե, այդ օրը չհավատաց։ Մտածեց, որ 50 տարի հետո մարդկությունը կամ իր խելքից վերջնականապես վերացած կլինի, կամ էլ մի քիչ ավելի իմաստնացած՝ այդպիսի բաներից խուսափելու համար։ Իսկ երբ Մարին ասել էր, որ մարդիկ որոշ ժամանակ փակվելու են տներում՝ ինչ-որ հիվանդությունից պաշտպանվելու համար, ինքը սկսել էր ծիծաղել։
Աղջիկը լռել էր, երեւի վիրավորվել, որ իրեն չեն հավատում։
Մի քիչ էլ լուռ քայլել էին, նրան հասցրել էր իր մուտքի մոտ, ու ինքն էլ բարձրացել տուն։

-6-
Դրանից հետո աշխատում էր խուսափել, չհանդիպել նրան բակում, իսկ հանդիպելիս էլ առանձնապես չխոսել հետը։ Կարծում էր՝ հոգեկան խնդիրներ ունի։ Արդեն ինքն էլ էր ծիծաղում նրա հետ կապված՝ տղաների կատակների վրա։ Վախենում էր, որ եթե խոսի, աղջիկը կսկսի այնպիսի բաներ պատմել, որ չի իմանա՝ ինչպես արձագանքել։ Իրեն շարունակում էր դուր գալ աղջկա բարալիկ մարմինը, նեղ գոտկատեղը, որը նա ավելի էր ընդգծում դեպի ներքեւ լայնացող տաբատներով։ Այդպիսի տաբատներն այդ տարիներին խիստ նորաձեւ էին։ Հիպպիների ժամանակներն էին, աղջիկները ուղիղ երկար մազեր էին պահում, զանազան գույների վզնոցներ էին կախում պարանոցներին եւ քայլում էին մի տեսակ ասես սավառնելով։ Բայց Մարին բոլորից բարձր էր սավառնում։ Թեթեւաքայլ, ժպտուն աչքերով, որոնք լայն բացված շոշափում էին շրջակայքը, ասես անընդհատ զարմանում էին այն ամենի վրա, ինչ տեսնում են։ Իսկ ժպտալիս դառնում էին դանակի շեղբեր։
Մի օր աղջիկն անակնկալ ծեծեց իրենց դուռը։ Երբ ինքը բացեց, ասաց, որ վարձով տանը հեռախոսի գիծ կա, իսկ սարք՝ ոչ։ Հարցրեց՝ միգուցե ավելորդ հեռախոս ունեն, որը կարող է ժամանակավորապես օգտագործել։ Բայց այնպիսի տոնով հարցրեց, ասես արդեն գիտեր, որ ունեն, ուղղակի ուզում էր հասկանալ՝ բավականին առատաձե՞ռն է արդյոք ինքը այն իրեն տալու համար։
– Կփոխե՞ս տերեւիս հետ,- հարցրեց ժպտալով ու միայն դրանից հետո ինքը նկատեց աղջկա ձեռքի մեծ կանաչ տերեւը՝ խաղողի կամ թխկիի, չտարբերեց,- ապագայի տերեւ է, հետս երեկ եմ բերել։
Իր տատը մեծ հիմնարկի գլխավոր հաշվապահն էր եւ երբեմն տուն հետը իրեր էր բերում, որոնք այլեւս գրասենյակում չէին օգտագործվում, կամ փոխարինվում էին նորերով։ Այդպես իրենց տանը հայտնվում էին տարբեր գույների գրիչներ՝ կիսատ միջուկներով, փայտե համրիչներ՝ ճաքած հատիկներով, լայն գրասենյակային տետրեր, որոնցում եղբայրը արքայադուստրեր էր խզմզում, իսկ ինքը ֆիզիկայի խնդիրներ էր լուծում, եւ մի երեք չորս՝ հեռախոսի սարքին ապարատ։
Ինքը բացեց պահարանի համապատասխան դուռը՝ ներքեւից աջինը, եւ նրան մեկնեց առաջին իսկ պատահածը։ Մանուշակագույն, համարները հավաքելու դիսկի տակ ջնջված թվանիշերով մի հեռախոս։
– Պիտի որ աշխատի,- ասաց,- փորձի՛ր։ Եթե լավ չլսվի, կբերես՝ ուրիշը կտամ։
– Կլսվի,- ասաց աղջիկն ու աչքերը էլի ժպտացին։- Միայն պատկերացնես, թե ինչպիսին են լինելու հեռախոսները 50 տարի հետո։ Փոքրիկ, փայլուն տուփիկներ՝ առանց լարերի, դնելու ես գրպանդ, ու միացնելուց հետո կարողանալու ես առանց դժվարության կապվել մոլորակի ցանկացած ծայրում գտնվող մարդու հետ։
Ձեւացրեց, թե զբաղված է եւ դուռը ոտքի թաթով թեթեւակի առաջ հրեց՝ իբր ուզում է փակել։ Իրականում վախենում էր, երբ Մարին սկսում էր նման բաներ խոսել։ Թվում էր՝ մոտը խելագարության նոպա կսկսվի, եւ ինքը չի իմանա՝ ինչ անել։ Մարին հասկացավ, հետ քաշվեց, մի քանի աստիճան իջավ, հետո արագ հետ բարձրացավ ու մի թղթի կտոր խցկեց ձեռքը։ «50 տարի հետո ես այս հասցեով եմ ապրում, փորձիր գտնել ինձ, եթե դեռ Հայաստանում կլինես»,- ասաց ժպտալով ու վազելով իջավ աստիճաններով։
Ինքը թուղթը դրեց գրպանն ու դուռը փակեց։

-7-
Հետո Մարին, ոնց հայտնվել էր, այդպես էլ անհետացավ։ Ուղղակի որոշ ժամանակ անց ինքը զգաց, որ էլ չի հանդիպում նրան բակում։
Սկզբում անընդհատ աչքերով փնտրում էր։ Մեկ-մեկ դուրս էր գալիս պատշգամբ ու սպասում, որ կողքի պատշգամբի դուռը կբացվի, ու Մարին դուրս կգա արեւի տակ տաքանալու, կտեսնի իրեն ու կժպտա լայն բացված խոշոր աչքերը նեղացնելով՝ մինչեւ փայլուն նեղլիկ ճեղքեր մնան դեմքին։
Մի օր տատը բացել էր պահարանը, տեսել, որ հեռախոսի սարքերից մեկը բացակայում է, հարցրել էր, թե ինչ են արել։ Եղբայրն ասել էր, որ տեղյակ չէ։ Ինքն էլ նույնն էր ասել։ Տատը մի քիչ գոռգոռացել էր ու մոռացել։
Մարիին այլեւս երբեք չտեսավ։ Հարեւան շենքի Կարենն ասել էր, որ Համլետը լսել է, թե ինչպես է Արտակը տեսել, որ նրան շտապօգնության մեքենայով տեղափոխել են հիվանդանոց, կա՛մ հոգեբուժարան, կա՛մ էլ գուցե իրենց գյուղ՝ հանձնելու ծնողների խնամքին։
Այդպես էլ հաստատ ոչինչ չիմացան։ Ինքը Մարիի տված հասցեով թուղթն ու տերեւը խցկեց օրագրի էջերի արանքը։ Պարբերաբար, քանի դեռ կարոտում էր նրան, հանում ու նայում էր այդ թղթին, բայց հետո լրիվ մոռացավ դրա գոյության մասին։
Դրանից մի քանի տարի անց հանդիպեց Սոնային ու սիրահարվեց։ Գուցե՝ որովհետեւ աչքերը շատ նման էին Մարիի աչքերին՝ մեծ, փայլուն ու զարմացած, որոնք ծիծաղելիս նեղանում ու վերեւ էին ձգվում։ Հաստատ չգիտի։
Իսկ Սոնային երեկ թաղեցին։

-8-
Սոնայի հիվանդանալուց մի քանի ամիս անց մի օր տուն բարձրանալիս մուտքի դռան կողքին տեսել էր գրեթե նույն հեռախոսի սարքի նման մի սարք, որն այն հեռավոր օրը տվել էր Մարիին։ Մանուշակագույն, ջնջված թվանիշերով։ «Հավանաբար ինչ-որ մեկը բնակարանը վերանորոգելիս կտրել ու որոշել է դեն նետել»,- մտածել էր։
Բայց հեռախոսը հետաքրքիր հիշողություններ էր արթնացրել։ Կարող էր երդվել, որ դա այն նույն հեռախոսն էր, որ կես դար առաջ տվել էր Մարիին՝ ժամանակավոր օգտագործման։ Չնայած ինքը վաղուց ապրում էր ուրիշ շենքում, քաղաքի հակառակ ծայրին, բայց որ դա նույն մանուշակագույն հեռախոսն էր՝ կասկած լինել չէր կարող։
Ինքը շոշափել էր պատյանը։ Այնքան մաքուր էր, ասես այն խնամքով պահել էին այսքան տարիներ ու զգուշորեն դրել էին այդտեղ, որպեսզի հենց ի՛նքը գտնի։
Բարձրացրել էր լսափողը, դրել ականջին եւ լսել էր մի ձայն, որն ասես կես դար հեռավորությունից էր հասել իրեն։ Աղջկական մաքուր ու զրնգուն մի ձայն, որն այնքան ծանոթ էր, կարծես դեռ երեկ էին տրոլեյբուսից իջել ու խոսելով եկել հասել շենք։
Ձայնն ասել էր․
– Դու հիշու՞մ ես ինձ․․․ ես սիրում էի քեզ․․․ ես սիրում էի քեզ․․․ես սիրում էի․․․
Հետո ձայնը հեռացել, հեռացել, հեռացել ու մարել էր ինչ-որ տեղ տիեզերքի խորքերում։ Ասես սեփական հիշողությունն էր խոսել հետը այդ մանուշակագույն հեռախոսից։
Խոսափողը դրել էր տեղը, հետո նորից բարձրացրել՝ հույսով, որ էլի է լսելու նույն ձայնը։ Որեւէ ձայն բնականաբար չէր լսել։ «Հավանաբար օրեր շարունակ Սոնայի անկողնու մոտ կիսաքուն-կեսարթուն նստելու հետեւանքներն են»,- մտածել էր ինքն իրեն՝ աստիճաններով բարձրանալիս։
Այնուամենայնիվ մի անգամ էլ էր բարձրացրել խոսափողը տուն գնալուց առաջ։ Իսկ միգուցե այնուամենայնիվ ․․․
Բայց հեռախոսի կողքին օձի նման ընկած էր դրա սեւ լարը, որը ոչ մի տեղ միացված չէր։ Լարը կտրել ու հեռախոսը շպրտել էին, որպես մեռած մեկի անցյալի ինչ-որ պատառիկ։ «Որեւէ մեկը չի օգտվում այսօր այսպիսի հեռախոսներից,- ասել էր ինքն իրեն։- Հարյուր տարեկան, կիսափչացած ու ոչ մի տեղ չմիացված հեռախոսները՝ ջնջված թվերով, որոնք կարելի է հավաքել միայն մատն անցքի մեջ մտցնելով եւ պտտելով, չեն կարող խոսել պատահական անցորդների հետ։ Դու ֆիզիկոս ես, պիտի որ դա հասկանաս»,- անընդհատ կրկնել էր մտքում՝ մինչեւ կհասներ տուն։

-9-
Հիմա, այն բանից հետո, երբ Սոնային արդեն թաղել են, ինքը կարծես անելիքները վերջացրած լինի այս աշխարհի հետ։ Ուղղակի նստում է տան մի սենյակում, հետո՝ մյուս սենյակում, հետո նայում է պատուհանից։ Օրվա ընթացքում մի քանի անգամ աննպատակ նստում է նույն այն գրասեղանի առաջ, որտեղ պահում է տետրերը։ Դրանցում որեւէ արժեքավոր միտք չկա, հիմա արդեն չի կասկածում։ Գիտի նաեւ, որ երբեք այլեւս վեպ չի գրի։ Չի հասցնի պարզապես։ Ժամանակ չի մնացել։
Թերթիկը տեղը դնելու համար հանեց այն տետրը, որի մեջ Մարիի մասին մի քանի էջ էր գրել։ Թուղթը տեղը դնելիս նկատեց, որ տերեւը նույնպես այնտեղ է։ Զարմացավ, որ այն նույնքան կանաչ ու թարմ է, որքան այն օրը, երբ Մարին այն իրեն էր տվել։ Ասես կես ժամ առաջ էին քաղել խաղողի վազից կամ էլ թխկիից․ այդպես էլ այսքան տարիների ընթացքում տերեւների տեսակները իրարից տարբերել չսովորեց։
Տերեւն ու թուղթը դրեց էջերի արանքը, ծածկեց օրագիրը, դրեց դարակը։ Հետո նորից հանեց, բացեց նույն էջի վրա, վերցրեց թղթիկը՝ Մարիի խոշոր, ասես թռվռացող ձեռագրով գրված, ու դրեց գրպանը։ Տետրը գցեց դարակը, որն արդեն բանալիով չէր փակում, որովհետեւ ի՞նչ իմաստ ունի թաքցնել տետրերը մի տանը, որտեղ այլեւս գրեթե ոչ ոք չի ապրում, տերերը կամ մեռել են, կամ ուր որ է՝ կմեռնեն։

-10-
Ինքն իր վրա ծիծաղելով՝ միացրեց բջջայինն ու տաքսի պատվիրեց։ Փոշոտ փողոցներով հասավ Զեյթուն թաղամասի այն հասցեն, որը շատ հեռու չէր հիվանդանոցից, որտեղ պարբերաբար ստուգվում ու անօգուտ բուժումներ էր ստանում։
Մեքենան մտավ բակ, թեքվեց շենքի կողքն ու կանգ առավ երրորդ մուտքի մոտ։
Մեքենայից իջավ ու փողոցի փոշուց սկսեց հազալ։ Հազը ահագին երկար չէր դադարում։ Թոքերը լավ վիճակում չեն ակնհայտորեն։ Երբ հազն ի վերջո անցավ, մտավ շենքի մուտքը։
Սեղմեց վերելակի կոճակը, բայց նկատելով, որ ընդամենը երրորդ հարկ պետք է բարձրանա, դանդաղ սկսեց բարձրանալ աստիճաններով։ Ասես փորձում էր երկարաձգել ժամանակը, որ հնարավորինս ուշ հասներ այն դռանը, որի հետեւում իրեն սպասելու էր կա՛մ հիասթափությունը, եթե պարզվեր, որ տանը Մարիի մասին որեւէ մեկը ոչինչ չի լսել, կա՛մ ավելի սարսափելի մի բան, եթե պարզվեր, որ Մարին հենց այդ տանն է ապրում։
Շունչը տեղը բերեց ու սեղմեց 44-րդ բնակարանի զանգի կոճակը։ Զանգը երկու անգամ արձագանքեց բնակարաում, անցավ մի հինգ-տասը վայրկյան, որից հետո մի ձայն, որը կարող էր երդվել՝ տասնամյակների հեռվից էր հասնում իրեն, մի ծանոթ, հարազատ, զրնգուն ձայն հարցրեց․
– Ո՞վ է։
Մտածեց, որ եթե փորձի իջնել ու փախչել, դուռը կբացվի, եւ անհարմար վիճակի մեջ կհայտնվի։ Իսկ եթե նստի վերելա՞կ։ Այս մտածմունքների մեջ էր, երբ լսեց, թե ինչպես է սեփական ձայնը արտաբերում․
– Մարի՞։
Դուռը բացվեց։ Շեմքին կանգնած էր Մարին, հիսուն տարի առաջ կողքի մուտքում վարձով ապրող Մարին, այնպիսին, ինչպիսին տեսել էր նրան վերջին անգամ, երկար սեւ մազերը ուսերին փռած, դեպի ներքեւ լայնացող տաբատը հագին։
Աղջիկն ուշադիր նայեց նրա դեմքին՝ չճանաչելով, հետո աչքերը նեղացան, փայլեցին դանակի շեղբերի պես, ու աղջիկը ժպտաց։ Հետո, կարծես ինչ-որ բան գլխի ընկնելով, ասաց․
– Դուք երեւի տատիկին եք փնտրում, հա՞։ Մի քանի օր ուշացել եք։ Ծանր հիվանդ էր։ Երեկ թաղեցինք․․