Լևոն Խեչոյան | Տոթ օր

Արդեն ութերորդ օրն էր. զինվորներըապրանքատար գնացքների փոքրիկ կայարանում վագոններից քարածուխ էին բեռնաթափում։ Կայարանամերձ ծառերը անշարժ էին, տերևները օրվա տապից կուչ էին եկել։ Բաց տարածության մեջ գտնվող ամեն մի առարկա բովվում էր ու նվաղում օգոստոսյան արևի տակ: Զինվորները անընդհատ ծարավում էին, կիսատ էին թողնում աշխատանքը, գնում էին մոտակա աղբյուրը` խմելու գոլ ու անհամ ջուրը։ Շատ ծխելուց նրանց շնչառությունը տաք էր ու ծանր: Օրվա անշարժ շոգի մեջ, ամեն մի շարժումից փոշի էր բարձրանում, օդը դարձնելով հեղձուկ: Ճանապարհամերձ հեռագրասյուների անորոշ, միալար բզզոցը առինքնող էր ու հարազատ։
Այդ կայարանից այն կողմ, մի քանի կիլոմետր հեռավորությամբ, ին֊չ-որ գործարան կար, որտեղ տասներեք-տասնչորս վագոնանոց գնացքներով աշխատելու էին տանում կալանավորներին։ Երբ նրանց գնացքը գալիս անցնում էր այդ կայարանով, որտեղ զինվորներն էին աշխատում, լարված իրավիճակ էր ստեղծվում: Նրանց գնալուց հետո տարածության մեջ մնում էր մի անտեսանելի ներկայություն, որը ամեն տեղ էր ու բոլորն էլ զգում էին: Գնացքը, պատվանդաններին թառած ուղեկցող հրացանավոր պարեկներով շրջափակված, առավոտյան աշխատանքի էր տանում կանանց, իսկ մյուս գնացքը, օրվա վերջին նրանց փոխարինելու էր բերում տղամարդկանց, և երբ երկու գնացքները կայարանում հպանցիկ հանդիպում էին, չլսված աղմուկ-աղաղակ էր բարձրանում: Նրանք հաշվի չէին առնում ուղեկցող հրացանավոր պարեկների սաստումները:
-էյ,- գոռում էին նրանք,- դեղնակտուցներ, ծխելու բան չունե՞ք:
Քարածուխ բեռնաթափող գինվորներր, գնացքի ընթացքին հարմարեցնելով, ծխախոտ ու դաշտից նոր բերված, դեռ դեղին թերթիկներով արևածաղիկ էին նետում։ Նրանց ուղեկցող խոշոր ակնապիճներով սպան սպառնում էր, բռունցք էր թափի տալիս, հայհոյում։
-Չհամարձակվեք, լսու՞ մ եք, չհամարձակվեք կրկին արևածաղիկ նետել, չի կարելի…
Նրա ափերից դուրս գալը ոչ ոք հաշվի չէր առնում: Կանայք գոռում էին.
-Զինվորներ, ձեր մերը, մի՞թե ես արևածաղկից գեղեցիկ չեմ:
Արձակում էին վերնազգեստի կոճակները, ցուցադրելով ստինքները: Նրանց բոլորի դեմքերին կատաղություն կար և թախծոտ քնքշանք: Երկու գնացքների կալանավորները ընթացքից վագոնից վագոն ձայն էի տալիս իրար, հայհոյում, սեր խոստանում.
-Սիրելիս, ես քեզ կսպաեմ, մինչև տիրոջ երկրորդ գալուստը, եթե, իհարկե, մինչև այդ չսատկես….:
Նրանց ձայնը թափվող տերևների շրշյունի էր նման։ Եվ լինում էին նաև այնպիսի օրեր, երբ գնացքներր իրար մոտով անցնում էին անաղմուկ, առանց հայհոյանքների։ Դեռ հեռվից, երկաթգծերի հանգույցները թմբկահարող անիվների հետ, լսվում էր կանանց ցածր ու մեղմ խմբերգր։ Հակառակ ուղղությամբ գնացող տղամարդիկ որսում էին մեղեդին ու կոշիկի պայտած կրունկներով դոփում էին վագոնի երկաթյա հատակը, դոփյունը հարմարեցնում երգվող խմբերգի եղանակին, ու մելամաղձոտ երգը լցվում էր կայարանն ու արևածաղկի դաշտը։ Նրանց հեռանալուց հետո զինվորները չէին կարողանում աշխատել, անմիտ պատճառներով վիճում էին իրար հետ, հետո նստում էին վագոնների կողեզրերին, այդ օրը կալանավորներին չնետած արևածաղկի թաց սերմերն էին ծամում ու անխոս ծխում էին տարածության մեջ հայացքով որոնելով անտեսանելի, անհանգստացնող ներկայությունը: Անտեսանելի ներկայության գոյությունը անվիճելի էր, քանի որ գնացքների հեռանալուց հետո կայարանում գիշերող թափառական, քարածխից սևացած սպիտակ շունը ծառերի հովից դուրս էր թռչում, անհանգստացած դունչը մեկնում էր երկինք, աչքերով որոնում ՆՐԱՆ։
Հետո անսահմանության մեջ ինչ-որ կետում նշմարում էր, պոչը թափահարում, սկսում էր անորոշ կաղկանձել` վախեցա՞ց, թե ուրախացա՞ծ:
Հաջորդ օրը նրանք բեռնաթափումը արդեն պիտի վերջացնեին, երբ լսվեց երկաթգծի դղրդոցը։ Երկու հերթափոխի գնացքներր մոտեցան, ֆշշացրին, մի պահ կանգնեցին իրար դիմաց։ Ու մարդիկ, հազարներով մարդիկ, կալանավոր կին ու տղամարդ, վագոններից թափվում էին դուրս, հոսում էին իրար մեջ։ Վազքի ընթացքում մերկանում, առանց ընտրության նետվում իրար գիրկ։ Ընկնում փոսերի, խանդակների մեջ, վագոնների տակ, երկաթգծի վրա, արևածաղկի դաշտերի մեջ։
Շնչարգելակող, թոքեր այրող տապի մեջ պտտվում էր վայելքի, ծեծվող մարմնի, ցավի հառաչանքի ալիքը:
Ուղեկցող հրացանավոր պարեկների թիվը քիչ էր: Նրանք հրացաների խզակոթերով հարվածում էին ամենամոտիկ պատահածին, ուր կպչեր: Իսկ նրանց զոլավոր համազգեստով մեջքերը ճոճվում էին օդի ու տարածության մեջ, մինչև ուր մարդու աչքը կտրեր, մինչև հորիզոն նրանք էին: Ու իջնում էին դեմքերին, թիկունքներին, հողին….
Իսկ նրանց հևքից, արևից վառված, բարկ ու թեթև փոշին բարձրանում էր վեր: Հետո բեռնաթափվող բանվորների վագոնին մոտեցավ գունատ հրացանի կոթով շատ աշխատած, քրտնաթոր ու վախեցած սպան:
-Տղաներ, օգնեք, մենք չենք կարողանում, հասկանու՞մ եք, պետական օրենքով չի կարելի, որ նրանք հղիանան: Ի՞նչ եք քարացել, շտապեք, կարող են և փախչել: Ես ձեր մերը: Բա որ ասում էի արևածաղիկ չի կարելի նետել: Այս ամենի համար դուք էլ եք մեղավոր…
Նրանք նստած տեղերից ցատկեցին, բահերով, քլունգներով, անբնական աղաղակներով նետվեցին երկու գնացքների կալանավորների վրա:
Կայարանի իր պաշտոնական աշխատասենյակից զինված դուրս նետվեց կայարանապետը, աջ ու ձախ հարվածներ տալով, հասավ մեքենավարներին.
-ձեզ բոլորիդ դատի կտամ, դուք, ի՞նչ է, չգիտե՞ք, որ կանգնելը արգելված է, էս ա ուր որ է 79-րդ մարդատարն է անցնելու:
-Նիկտիչ, մենք չիմացանք դա ոնց պատահեց, շունը կանգնել էր երկաթուղու մեջտեղը, հետո ինձ թվաց նա միայնակ չէր, նրա հետ էլի ինչ-որ մեկը կար, որի վրայով անցնել չէր կարելի:
-Բա էն մյուս ապուշն ինչի՞ կանգնեց:
-Շունը կանգնել էր ուղիղ մեջտեղը ու նա միայնակ չէր…
-Ապուշներ, շունը միաժամանակ երկու գնացքների առջև ո՞նց կարող էր կանգնել, դուք մի սպասեք, ես 79-րդին ճանապարհեմ…
Նիկիտիչ, շունը միայնակ չէր, նրա հետ էլի մեկը կար, ես չեմ պնդում, թե նրա հետ եկածին տեսա, բայց զգում էի, որ կար մի անտեսանելի ներկայություն, բա դե լավ, ո՞վ կանգնեցրեց գնացքը….Այդ շունը, կասկածելի….
— Շունը, շունը, շան հերն էլ անիծած, ինչ եք փետ կուլ տվածի նման կանգնել, գործի անցեք, ուր որ է 79-րդը կգա:
Լսվում էր ամեն տեսակի գործիքների խուլ հարվածները փափուկ ու զոլավոր մեջքներին և կաղ հավաքարարի հուսահատ ու կրքից արբած աղաղակները.
— Աննամուսներ, աստծուց վախեցեք, հավաքեք ձեր փեշերը…
Շիկացած օդի մեջ կպչուն, տաք փոշի կար, վայելքի, կրքի և ֆիզիկական ցավի ճիչ, իրար հրմշտվող վագոնների ու չոր մետաղի շրխկոց: Երկու ֆշշացող շոգեքարշների աղեկտուր տագնապալի սուլոցը, որ սուր գործիքի նման մխրճվում էր ուղեղների մեջ։ Գլխավերևներով, նրանց վախեցնելու համար դեպի դաշտ էին թռչում ավտոմատների կրակահերթերը և դեղին թերթերով արևածաղիկներ հնձում։ Նաև կար հեռագրասյուների բզզոցը, սարսափահար դեպի կապուտակ երկինք թռչող արտույտների կանչը, մարդկային աղաղակներ ու էլի ինչ-որ անտեսանելի մի ներկայություն: Հետո սպան կրկին մոտեցավ բեռնաթափվող վագոններին, որի եզրին միայնակ նստած էր մնացել զինվորը ու ծխում էր։
— Եղբայր, ախր հասկացիր, օգնել է պետք, միայն դու չես, որ խղճում ես նրանց, Նիկիտիչի նման բարի մարդը, որ մրջյուն անգամ չի տրորել, նա էլ է գործ անում։ Հասկացիր, պետական օրենքով չի կարելի, որ նրանք այդ բանն անեն։ Եթե այդքան երեխաներ ծնվեն, պատկերացնո՞ւմ ես, ինչ կլինի։ Այս ամենի պատճառը ձեր նետած արևածաղիկներն էին, ինձ միշտ էլ թվում էր, որ նրանք դեղին գույնից, արևածաղկից ու արևից կրքոտվում էին… Ասում էի, չէ՞, որ չանեք…
Ծխող զինվորի հետ դա էլի էր պատահել։ Մի ուրիշ անգամ, ուրիշ վայրում։ Անտեսանելի ներկայությունը թափառում էր նրա հետ, ու նա կասկածում էր նրա որոշակիությանը: Հիմա բանակում կրկնվող դեպքը, իր ամբողջ կյանքի ընթացքում երրորդն էր։
Գոմում, որտեղ ծնվել էր նա, հեքիմ Սոնան նրա ծնունդը ընդունել էր տատի (տատը վաղուց չկար) սև գոգնոցի մեջ;
Եվ հիմա այդ պատահարը ամբողջ կյանքի ընթացքում կրկնվում էր երրորդ անգամ։ Նա շատ սուր զգում էր տատի սև գոգնոցի, որի մեջ ընդունել էին իր ծնունդը, բուրող
հոտը։
Սպիտակ-սև շունը դունչը մեկնած երկինք, իրեն ծանոթ կետին, պոչը թափահարելով կաղկանձում էր, նա միայնակ չէր, նա ողողված էր այդ հոտով;