Նիլտոն Սանտյագո | Լեզվի երկակի բնույթի մասին

Նիլտոն Սանտյագոն ծնվել է Լիմայում (Պերու) 1979թ.: Վերջին տարիներին հաստատվել է Բարսելոնայում: Հրատարակել է բանաստեղծական ժողովածուներ, որոնցից շատերը արժանացել են տարբեր միջազգային մրցանակների. «Հայելիների գիրքը» (Պոեզիայի «Կոպե՛» երկրորդ մրցանակ, Պերու, 2003) «Կատուների խավարը մեր խավարն էր» (Երիտասարդ պոետների միջազգային մրցանակ, Մադրիդ, 2012), «Հրեշտակի ուղեբեռը» (Պոեզիայի «Տիֆլոս» մրցանակ, Իսպանիա, 2014), «Մուսաները գնացել են խմելու» (Պոեզիայի «Տիֆլոս» մրցանակ, Իսպանիա, 2015), «Եվ այլն-ի համաշխարհային պատմությունը» («Վիսենտե Ուիդոբրո» պոեզիայի միջազգային մրցանակ, Չիլի, 2018):

Լեզվի երկակի բնույթի մասին

Քեզանից առաջ ուրիշներն արդեն փորձել են. հորիզոնից ջնջել արևն ու
դնել թղթե ծրարի մեջ
ու լինել թուղթ, լինել մի երկտող
որ բախվում է մեր՝ կենդանիներիս` բրածո ժամանակների խավարին։

Քանի անգամ ես ինձ ասել, որ ծխող հրեշտակի համար ավելի հեշտ է
հանրագիտարանի միջոցով պարզել
պեպեններիդ աստվածային բնույթը
քան մատների արանքի թութունի հետքերը ջնջել:
Լեզուն գաղափար անգամ չունի
որ դու ջրե հանրագիտարաններ ես գրում
որպեսզի հրեշտակները սկաֆանդրներ
հագնեն քեզ փնտրելիս:

Լեզուն
չի կարող բացատրել թե ինչու
Ամազոնյան անտառներում
կրիաների արցունքները խմող թիթեռներ կան և ինչու է նախաճաշի ժամին հեռուստալուրեր նայելու ընթացքում
սուրճը մետաֆիզիկական դիսկուրս դառնում, իսկ նորությունները՝ գովազդ:

Ժպտում ես ու այնպես անում, որ աստղազարդ գիշերվանից հետո լույսը բացվի արդեն փոխված անհատականության համար
ու որ մենք կրիաների տրտմությունը խմող թիթեռները լինենք:
Անգամ սուրճս չեմ վերջացրել,
իսկ դու արդեն սիրտս թողել ես
ոզնիներ դարմանող մարդու ձեռքերի վիճակում։

Կիրառել դատարկությունը որպես լեզու. ևս մի բաղադրատոմս Անդրեայի տատիկից

Մաշկը ստեղծվել է իրար դիպչելու անհրաժեշտությամբ – ասում ես՝ այսօրվա ընթրիքի սեղանը գցելով, թեև դեռ նախաճաշի ժամն է:
Անդրեայի տանն ենք, որը ծովաչափ մարմելադի է նման:
Անդրեայի սիրտը լի է սարդիններով,
իր տատիկի պես, երբ նա՝ դեռ փոքրիկ աղջնակ, կարծում էր, թե լուսինը արցունքների ջրափոսն է:
Անդրեան ասում է, որ իր հայրենիքում սարդինները թռչում են ամպերի վրայով շփոթված
ծովաձիերի ու կատվաձկների արանքում:
Ոչ ոք չգիտի թե ինչու:
Հայտնի է միայն որ աղքատներից ամենաաղքատները որսում են դրանց՝
ահռելի ուռկաններ ձգելով ծառերի արանքում:

Շարունակում է Անդրեան.
իր քաղաքում ոչ միայն մարդաձիեր կան պահակազորերում
(որոնք լալիս են հեռուստալուրերը նայելիս)
ու ծովը շպրտված սիրիացի փախստականներ,
ու գրադարանների վրա պարաշյուտով ընկնող լիբանանցի փախստականներ,
այլև մարդիկ, որ հավատում են
թե մենությունը միակ բանն է, որ մեզ աստղերի է նմանեցնում:

Անդրեան ծովամթերքով սպագետտի է պատրաստել:
Իր տատիկի բաղադրատոմսն է՝
համարյա երկու հարյուր տարեկան մի պառավի, որ ապրել է երկու պատերազմ
կորցրել երեք ամուսին
ու իր բոլոր զավակներին թաղել բալենու տակ:

Ես լուռ էի, բառ անգամ չասեցի:
Լռությունը տարածվում է սեղանի վրայով
ասես կատվաձկները՝ ամպերի արանքով,
ասես փախստականների սիրտը՝
ծովաձիերի դիահերձարանում:

Ճիշտ է չէ՞, որ իր սիրտը ճանաչող մարդը հիվանդ է:
Ինձ ասում է Անդրեան ափսեները հավաքելիս:
Գաղափար չունեմ, իսկապես, – պատասխանում եմ՝ նրան ցույց տալով սրտումս թաքնվող իգուանային:
Միակ ճշմարտությունը ոչինչն է,
ոչինչը Աստծո ողնաշարն է, – ասում է Անդրեան՝
ծծելով միդիայի դատարկ խեցին:

Ուսումնասիրություն առ այն, թե ինչպես է ձախողվել լիալուսինը նկարագրող մի պոեմ (ու մի լեզու)

Բանաստեղծության փաստը լքում է դեղատունը
որտեղ խեղճուկրակ մի պառավ ժամադրված էր այդ պոեմի հետ:
Պառավը նստելիս բռնվում է անձրևից, բայց ոչ թե ես եմ դրա ականատեսը, այլ ձկնկուլը:
Ձկնկուլը օդապատկան էակ է:
Դա գիտենք, քանի որ օդը հատում է արևածաղկի դաշտերը:
Քանի որ օրը 15.000 լիտր օդ է մտնում գորիլայի թոքերը:
Ու գիտակցում ենք որ օդը գոյություն ունի, քանի որ գիտենք, որ գորիլաները
գոյություն ունեն:
Դեղատանը պառավին խորհուրդ են տալիս հետևել շաքարին:
Բանաստեղծության փաստը կարդալու ակնոց է դնում ու թողնում, որ պառավն ու ձկնկուլը խոսեն իրենց ցավերից:
Ամեն ինչի լուծումը պարացետամոլն է:
Բանաստեղծության փաստը մետրո է իջնում:
Մտնում է անվճար՝ բնական է:
Մի թափառական նրանից փող է ուզում:
«Բայց փողը մեզ միայն ավելի է աղքատացնում», – ասում է նրան բանաստեղծության փաստը:
Այդուհանդերձ տաք դեղնուցի պես մի կոպեկ է սահեցնում:
Թափառականը պահում է կոպեկը սրտի ճաքերի մեջ:

Երկու աղջիկ
մի ճպուռի հետ են խոսում, որը, կարծում եմ, ես եմ:
Ե՞ս եմ, թե՞ իմ պատկերը: Ի՞նչ ասել է՝ ես եմ:

Աղջիկները ծիծաղում են՝ նրանց համար քարտեզ եմ նկարել ձեռքիս վրա:
«Ճար անելու» [1] տեղ են փնտրում:
Երևի լատինամերիկացի «ուղտի» [2] տեսք ունեմ:
Մինչ գնացքի եմ սպասում աչքս չեմ կարողանում կտրել անտեր բջջայինից,
բոլոր բոզի տղերքի նման, որ արճիճե զինվորիկների պես գործի են գնում:

Անգամ ճանճասպան չգիտենք գործածել, բայց կարծում ենք, որ բավականաչափ գործ ենք անում մեր աշխատավարձի դիմաց:
Մետրոն լիքն է կեղծված պայուսակներ վաճառող սևամորթներով:
Նայում եմ նրանց: Նաև մի ոստիկանի, որ թքում է ռելսերի վրա:
Այս օրը գոյություն չի ունեցել:
Ոչ դեղատունը, ոչ թափառականը, ոչ էլ երկու աղջիկ-ճպուռները:
Բանաստեղծության փաստը վերադառնում է տուն՝
հանձնված, ինձ նման՝ գյոթ արճիճե զինվորիկի պես հագնված:

Այս գիշեր ևս կգնամ քնելու առանց բան գրելու:

[1] Նկատի ունի թմրամիջոց առնելը։
[2] Թմրադեղ վաճառող։

Մի երկուշաբթի համալսարանի կայարանում, գարնան վերջին գիշերահավասարից հետո

Արթուն, ծառերը իրենց հետ դեռ քարշ են տալիս թռչուններին
գիշերային երկարատև զբոսանքի
դու էլ պետք է վազես ցնցուղ ընդունելու՝ նոր օրը սկսելու համար:
Դուրս ես գալիս փողոց «լատտե» սուրճ առնելու, մատուցողուհու ժպիտը քեզ հիշեցնում է. հրեշտակները վստահելի չեն, քանզի նրանք երկնքի բյուրոկրատներն են:
Սխալմամբ վճարում ես օտար արժույթով,
որը հետդ ես ման տալիս որպես արդեն գոյություն չունեցող երկրների բացիկներ:

Ներողություն ասելով դուրս ես գալիս բարից, կոկորդումդ՝ մի բուռ թռչուններ:
Անձրևում է, բայց հովանոցը չես բացում, քանզի գիտես՝ անձրևում է, որովհետև Աստված ցնցուղ է ընդունում,
այդպես էր քեզ ասել մի շատ հարբած աղջիկ բարերից մեկում:
Երբ մտնում ես կայարան,
հասկանում ես, որ մարդկանց թևերը
իրար են բախվում,
բայց դու թևեր չունես,
միայն՝ շուրթերդ այրող «լատտե»:
Երեք րոպե երեսուն վայրկյան՝ մինչև հաջորդ գնացքը,
մետրոյի անվճար թերթերում կարդում ես, որ «աշխատանքից ազատելու դյուրացումը»,–ըստ հումորիստ քաղաքաքան գործչի,– «ավելի շատ աշխատատեղեր կստեղծի»:
Մնում է երեսուն վայրկյան, գնացքը մոտենում է,
անցյալի նման, որ մոտենում է ականջիդ ասելու, որ արցունքները հիշողություն չունեն:
Բարձրանալիս, քեզ անծանոթ լեզվով խոսող երեք երաժշտի ես հանդիպում:
Դու պատկերացնում ես, թե դրանք քեզ պես ձկներ են, որոնց թեփուկները տարածվում են օդում, մինչ ձկները նվագում են ակորդեոններ (որոնք, ի դեպ, ծովային մեծ խեցիներ են)։
Մեկ էլ հասկանում ես՝ քո մի կեսը այդպես էլ չի նստել գնացք,
իսկ մյուսը
շատ վախեցած մնացել է
թևիդ տակ դրած ոչինչ չասող գրքի էջերի արանքում:

Հասնում ես գործի,
համակարգիչը միացնում ու բացում ես
հովանոցը, որովհետև քեզ մի ամպ է հետապնդում ՝ ասես նախանշան,
որ տարիներ շարունակ սրտիդ համար վճարելու ես մաս-մաս:
Նայում ես, պատուհանի մեջ
երկու ճայ կտցում են պիցցայի մի կտոր որ մի երեխա է նրանց գցել (որը դու ես՝ էլ գոյություն չունեցող երկրում):
Վայրկյաններ անց ճայերը թռնում են՝ տարբեր ուղղություններով:
Ժպտում ես,
որովհետև լավ գիտես՝ ոչ մի թռչուն չի ապրում ամփոփված մեկ այլ թռչնի մենության մեջ։

Ահավասիկ երկուշաբթվա պարադոքսները.
ինչպես դառնալ երկու երբ դա միայն հնարավոր է,
երբ երկուսը հեռվանում են իրարից։

Կենդանիների հետաքրքրասիրությունը

Ցուրտը մտնում է արցունքի մեջ։
20 պաղեստինցի քայլում են ցողի մի կաթիլի վրայով, իսկ Օաքսակայում մի կոլիբրի են առևանգել։

Ոչ ոք չգիտի թե ինչու, բայց միգրանտի մի
գրկախառնություն լքված ընկած է գնացքի ռելսերի վրա՝ ջերմ քնքշանքի հպումով, որը ջնջվել է բծեր մաքրող նյութով։
«Քեզ հետ էլ կարող էր պատահել»-, կասեր մորս հայրը,- «մենք բոլորս փորձամուկ ենք՝ շախմատի մի խաղում»։
«Թեև մեր գեները 95%-ով համընկնում են, մկները հոր մասին երազ չեն տեսնում»,— ասում է նրան մայրս։
«Արմավենին ծերանում է, բայց ամեն օր ինձ ավելի շատ թիթեռներ է պարգևում»,—պատասխանում է ինձ պապս։
Դեղատան աշխատողը սիգարետ է կպցնում ու սանրվում է ձկնոսկրե սանրով։
Նրա համար միևնույնն է, որ պապս գնացել է իգուանան սրտից հեռացնելու։

Փակում եմ աչքերս, պապս տուն է մտնում՝ ձեռքը տոպրակ հավի չանչերով լի։
Պապիս ավելի շատ չանչերն են դուր գալիս, քան ձախ կուսակցությունները։
Զզված է, քանի որ սինդիկատում՝ անգամ ակվարիումը ծովամայր-նախագահ ունեցող պոպուլիստական հանրապետություն է։
«Անմահ ծովամայրիի մարմնի 96%-ը անձրևաջրից է»,- ասում է պապս։
Բացում եմ աչքերս. դուրս եմ գալիս աշխատավայրից՝ սիրտս կտոր-կտոր եղած։
Ցուրտը կարծում է, որ արցունքը ծովի մի կտոր է։ Այնքան տարի է անցել, այնքա՜ն տարի, էն պահից, երբ ինձ ակնոցավոր արջ էիր անվանում, ալարկոտ արջ։
Չգիտեմ ինչու, բայց լրագրողներն ավելի շատ սենյակային բույսերի ապագայով են հետաքրքրվում, քան 20 պաղեստինցիների ճակատագրով։
Օաքսակայում, վերջիվերջո, կոլիբրիին մահապատժի ենթարկեցին։
Ոչ ոք չուզեց վճարել փրկագինը, չնայած այնտեղ կակաչները հրեշտակների ձեռքի մանրադրամն են։ (Թեև ասվում է նաև, որ նախորդ օրը Մեխիկոյում սուտի մի ոստիկան ձերբակալել էր իրականին)։
Ցուրտը լքում է արցունքը շարֆի օգնությամբ։
Վերջերս հայտնաբերել են, որ ալարկոտ արջի օրգանիզմը մահանալուց երկու շաբաթ հետո է դադարում գործել։

Քիչ առաջ՝ մոնքի երազը լսելիս, փողկապս ապուրի մեջ մտավ

«Ապուրը հրապուրվում է մաքուր փողկապով» (Ուտելու երկընտրանքը՝ աշխատանքային ժողովներից առաջ)

Մոնքն արթնացել է ծիծաղից մի զեբրի, որը նոր է հայտնաբերել, որ ինքն իրականում սև կենդանի է սպիտակ զոլերով:
Մոնքը գնացել է խոհանոց ու մի բաժակ կաթի մեջ տեսել է դաշնամուրի զանազան ստեղներ:
Մոնքը՝ Հյուսիսային Կարոլինայի Ռոքի Մաունթում ծնված բոլոր դաշնակահարների նման սնահավատ, գաղափար չունի, որ ստեղները, որոնք երեկ երեկոյան ամուր կապել էր իր երազներին, դարդից են թռել դաշնամուրից:
Նախորդ գիշեր Մոնքը պառկեց Պաննոնիկայի հետ՝
բարոնուհու, որ մարտական օդանավով նացիստների դեմ է կռվել,
ու արթնացավ Նելիի կողքին, որն ամեն օր լուսաբացն էր բերում անկողին:

Մոնքը սովորություն ունի իր սրտի բանալին տալ իր իմացած բոլոր խրտվիլակներին,
հատկապես՝ իրեն այցելածներին, երբ Նյու-Յորքի ոստիկանները նրան բանտ էին ուղարկել թմրադեղ պահելու մեղադրանքով, ու այդ բոլորը՝ ընկերոջը՝ Բադ Փաուելին՝ նույնպես դաշնակահարի, չմատնելու պատճառով։
Ինչ պարզունակ են իշխանությունները. այդ ապուշության պատճառով, նրան արգելվել էր ելույթ ունենալ գիշերային ակումբներում, որտեղ ալկոհոլ էր մատուցվում (“New York City Cabaret Card“ ),
նույնն է թե ծիտիկին փորձես զրկել թռչելու «թույլտվությունից»։
Ասում են, թե Մոնքը մի հիվանդություն ուներ, որը նրան կարծել էր տալիս, թե ինքը՝ Bebop նվագող է, այլ ոչ թե մեղրի կաթիլներով լի բեռով մի հրեշտակ,
այդուհանդերձ, Մոնքը շատ լավ գիտեր,
որ երբեմն պետք է թույլ տալ,
որ դաշնամուրները գնան զբոսնելու
ու մի երկու ակորդ գցեն՝ թռչուններին,
որպես կերակուր՝ աղավնիներին,
որ մոտենում են Մոնքի մասին հարցուփորձ անելու։
Երեկոյան հանդիպելու եմ
կոստյում-փողկապով երեք չղջիկների
որոնք եկել են առաջարկելու պաշտոնի հրապուրիչ մի իջեցում,
այսինքն՝ ավելի շատ ժամեր ու պատասխանատվություն նույն աշխատավարձի դիմաց,
բայց ես միայն Մոնքի մասին եմ մտածում,
որ խելագարի պես ինքն իր շուրջն է պտտվում,
նույնպես նրան պատկերացնում եմ մի անձրևանոցով, որ հոր հագին էր,
երբ նրա մոր ականջին շշնջում էր, թե դաշնամուրները միակ հնարավոր տեղն են սիեստա անելու համար
կամ՝ հրեշտակների սրտեր որոնելու,
որ մոտենում են, կարծելով թե մի կտոր երկինք են տեսնելու։
Մոնքը գաղափար չունի, որ մինչ կփորձեի
Blues Five Spot -ը տասներորդ անգամ բջջայինով լսել,
հաշիվը խնդրել ու շրջվել՝ մատուցողուհու մեջքը տասներորդ անգամ տեսնելու,
հանկարծ սիրածս փողկապը
(իրականում՝ միակ ունեցածս) ապուրի մեջ մտցրեցի:
Բայց, արի ու տես, Մոնքի երազների նման, եղածը չի դադարում բանաստեղծության փաստ լինելուց․
«կազմի՛ր բառեր» խաղի պես մի բան էր, որտեղ հաստատ
ավելի շատ պոեզիա կար քան այս պոեմում, որ հենց նոր հեռացավ՝
շխկացնելով դուռը վրաս:

[1] «Նյու-Յորք սիթի կաբարեների նույնականացման քարտ»-ը մի փաստաթուղթ էր, որը պարտադիր պետք է ունենային Նյու-Յորքի գիշերային ակումբների բոլոր աշխատողները, այդ թվում՝ երաժիշտներն ու դերասանները: Շատերի համար քարտից զրկվելը հավասարազոր էր ապրուստի միջոցը կորցնելուն:

Թարգմանությունը իսպաներենից՝ Ալիս Տեր-Ղևոնդյանի