ՀԱԿՈԲ ՄՈՎՍԵՍ | Մեր մեջի բանավոր Բան-ա-վորը (ԼԵՎՈՆ ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ)

Լևոն Ներսիսյան

Երբ սբ. Պողոս առաքյալը կորնթացիներին ուղղված իր Բ թղթի երրորդ գլխի վեցերորդ համարում գրում է` «Գիրն սպանում է»,- թերևս մի նոր մշակույթի հիմքերն է դնում: Ո՞ր մշակույթի: Ա’յն, որը ո’չ թե «թանաքինն» է, այլ «Աստծո Հոգունը»: Ա’յն, որը գրվում է ո’չ թե «քարեղեն տախտակների» (այսօր` օֆսեթ-թղթե տախտակների), այլ, լսե’նք, «սրտի մարմնեղեն տախտակների վրա»: «Զի գիրն սպանանէ, այլ հոգին կեցուցանէ»,- ասում է առաքյալը` գալիք իմացաբանության մեջ նախանշելով քայլ առ քայլ միտվող Հոգու անձեռակերտ խոսքի պատկերացումը, որում մարդը ոչ թե գրում է, այլ ինքը հենց Բուն Գիր է` գրված մեր սրտերում, ճանաչված և կարդացված բոլոր մարդկանցից: Եվ չէ՞ որ Աստված ոչ թե գրեց, այլ ասաց, երբ ասաց` «եղիցի’»: Եթե գրեր` կլիներ հրաման և կարգադրություն, երբ ասաց` հնչեց իբրև բաղձանք…
Բայց թողնենք սա և անցնենք խոսքի գոյաբանական տեսանկյանը: Լևոն Ներսիսյանի սիրած հեղինակներից էին ֆրանսիացի բարոյագետները, որոնցից մեկի` Լառոշֆուկոյի հատորը ձեռքին նրա մասին իր ամեհի դատողություններն անելիս մի անգամ մեկի այն միամիտ հարցին, թե` «ինչո՞ւ գրի չեք առնում Ձեր մտքերը», նա այսպես… այսպես խոսեց Զրադաշտը. «Մի՞թե ես պետք է իջնեմ գրելու աստիճանին»… Անշո’ւշտ, Լևոն Ներսիսյանի պարագայում խնդիրը նաև գոյաբանական կողմ ուներ: Նիցշեական «գրչի աղվեսների» և «գրող-մրող ամբոխի» այս ժամանակներում, երբ բոլորը կամ գրում են, կամ, առնվազն, կարդում («Որ ամեն մարդ կարդալ սովորելու իրավունք ունի` ոչ միայն գիրն է երկար փչացնում, այլ նաև միտքը» – այսպես խոսեց Զրադաշտը…), նա գերադասեց այն աստիճանն ու աստիճանակարգությունը, որը նրա գերմանացի նախորդներից Էրազմը և Նիցշեն, թերևս հետևելով գնոստիկներին, պահանջում էին ո’չ թե իբրև չգրելու ս կ զ բ ո ւ ն ք, այլ ստեղծագործական, ասել է թե` գրելու մ ե թ ո դ. այո, չգրելը իբրև գրողական մեթոդ: «Լռել և մաքուր մնալ» («Schweigen und rein bleiben»): Գրել` չգրելով: Գրել` լռելով: Ա­սում եմ` ո’չ սկզբունք, քանզի իբրև այդ` չգրելը վախկոտություն, զգուշավորություն և փոքրոգու­թյուն կլիներ, այսինքն չես գրում, որ չկեղտոտվես կամ, ավելի’ն, կեղտոտ բաներ չասես,- Պիղատոսի նման ձեռներդ լվանաս և մի կողմ քաշվես: Իբրև մեթոդ` չես գրում, որ միտքը չսպանես և թողնես մշտական բաղձանքի վիճակում` «զի գիրն սպանանէ»: Գումարած, որ գիրը միտքը զրկում է իր անվայրության և անտեղության նվիրականությունից և այն տեղայնացնում և ժամանակավորում է, ինչպես մարմինն ու մարմնավորումն են հոգին կալանում: Հիշե’նք` սրբազան գրքերը չեն գրվել, այլ գրի են առնվել: Եվ դրա համար էլ դրանք Բան-Ավորի հատկություն ունեն. ո’չ թե ընթերցվելիք են, այլ` ուտելիք: Ահավասիկ. «Եվ ես, գնալով հրեշտակի մոտ, նրանից խնդրեցի գիրքը, և նա ինձ ասաց. «Առ սա և կեր»… Եվ հրեշտակից վերցրի բացված գիրքը և կուլ տվի»… (Հայտն., 10, 9-10):
Լևոն Ներսիսյանը մեր մեջի միակ Բանավոր Մարդն էր: Նա հ ա ն դ գ ն ե լ էր դրան: Չլինի՞ ոմանք կարծում են, թե նա հանճարի կամ խղճի պակաս ուներ: «Շան պո’չ, թշվառականնե’ր»: Նա պարզապես նախընտրել էր բանավորը: Նա բանավոր Բան-Ավորն էր: Նա ռապսոդ էր: Նա մի տեսակ խրտնում էր գրավորից, որովհետև գիտեր, որ հակառակ անհատականացնող բանավոր խոսքի` այն այսպես թե այնպես կոլեկտիվաց­նում է: Բավական չէ, որ գրավորը խոսքը տիրաժավորում է, բավական չէ, որ պյութագորասյան սրբազան ավանդույթը խախտելով` սկսեցին գրել, հետո էլ չխորշեցին տպա-գրել: (Իմ այս պատկերացմամբ` առաջին փուլում խոսքը անհատականացմա­ն նվիրականությունից խլելու և այն իբրև գրականություն կամաց-կամաց իր ձեռքը գցելու ճանապարհին զանգվածային ընթերցման համահարթեցման մեջ խեղդելու համար Ահրիմանը երկիր ուղարկեց… Գուտենբերգին):- Այն դեռ կարող է նաև վերապատմվել և վերաշարադրվել: Մինչդեռ բանավոր խոսքը միանգամյա (одноразовый) երևույթ է, ինչես կեսգիշերվա կրծքին սպիի պես բացվող և վայրկենաբար փակվող ասուպը… Բանավոր մարդը սոցիալական իմաստով հանրության անդամ չէ, այլ միայն ինքն է և իր հոգին: Գրավոր խոսքը անհատին կտրում է ժամանակից և միֆից և դնում է պատմության և մշակույթի մեջ: Այն մարդու առասպելը դարձնում է գրողական կենսագրություն: Գրավոր խոսքը բանավորի արձանն է: Բանավորը բնագիր է, գրավորը պատճեն է: Գրավոր մարդը մեկնելի է` նա իր ժամանակով կարող է մեկնվել: Բանավոր մարդը չի մեկնվում,- մի’ փորձեք,- այդ նրա ժամանակն է, որ հատկանշվում է նրանով: Գրավորը, ի վերջո, տեքստ է,- ա’յդ էր պակաս, որ Լևոն Ներսիսյանը կապվեր որևէ տեքստի կամ տեքստ դառնար: Ա’յդ էր պակաս, որ մտքի այդ Ալեքսանդր Մակեդոնացին անցներ նստակյաց կյանքի և տիտիկ աներ որևէ տեքստի կամ գիտական կոչման մեջ… Նա գիտուն չէր, որ գրեր, նա իմաստուն էր, որ պիտի խոսեր: Նա գրող չէր, նա գրվող էր… Իսկ թե ո՞ւմ կողմից` եկեք դրան չանդրադառնանք… Թվում է, թե նրա պարագայում ամենադիպուկը բանավորությունը ազատության հետ կապելը և, ուրեմն, այսպես ասելը կլիներ` բանավոր մարդը ազատության մարդն է, նրան գրի մեջ դնելը նույնն է, թե բանտ դնես:- Այս ամենը ասելուց հետո, ուրեմն, ես, ինչպես և արդեն հասկանալ տվեցի, Լևոն Ներսիսյանի դասախոսությունները տպագրելու դ ե մ իմ այս խոսքը այսպես եմ ուզում ավարտել. ազնվագույն մղում, սակայն նրա կերպարը պահպանելու զուր ջանք:- Որովհետև գրավոր մարդը, ի վերջո, դպիր և օրենսդիր է, բանավոր մարդը` արտիստ, իսկ Լևոն Ներսիսյանը` այն արտիստը, ով հրաժարվել էր նաև իր դերից:- Ինչու որ` նա տեսել էր այն միակ Գիրը և Դերը, որը մարդու գոյությունը հասցնում է մի ա յ լ` մնեմոնիկական տեքստի աստիճանի, որտեղ մեզանից քչերի (երանելիների~) կյանքն է, որ դառնում է Արարողություն, Հանդիսանք և Ծես:

Share Button

7 Կարծիք

  • Կարօ Առաքելեան says:

    Լեւոն Էֆենտին (նրան այդպէս էի անուանում՝ ըստ իր կամքին) սիրում էր գերիրապաշտ գրողներին, յատկապէս Andre Breton-ին, որի գործերը կարդում էր ֆրանսերէնով, երբ իր շուրջը դարձող ները (հիմակուան փառքի վաշխառուները) հեգելով կարդում էին օտար լեզուներով գրութիւնները։

  • Վահան Յոլյան says:

    հրաշալի խոսք…

  • Աշոտ Ալեքսանյան says:

    Սիրելի Հակոբ, ամեն ինչ ճիշտ է ասված, բայց չէ որ ամեն ասվածի հակառակնել է ճիշտ: Եվ թող ուրեմն Լևոն Ներսիսյանին տպագրել ցանկացողներն իրենց գործն անեն ու նրան արձան կանգնեցնեն, թեկուզ և այդ արձանը զիջի իր բնօրինակին: Չէ որ երկնից աստղերն իրենք էլ այն չեն, ինչպիսին որ մենք նրանց տեսնում ենք, բայց դրանով հանդերձ դարձյալ գեղեցիկ են ու աչք շլացնող: Նրա տպագիր դասախոսություններից եթե անգամ նրա բանավոր հանճարը դույզ ինչ խամրի, բայց ոչ ոքի չի խանգարի, եթե երկնակամարում մի աստղ էլ ցոլանա ու փայլի…

  • Աշոտ Ալեքսանյան says:

    Սիրելի Հակոբ, ամեն ինչ ճիշտ է ասված, բայց չէ որ ամեն ասվածի հակառակն էլ է ճիշտ: Եվ թող ուրեմն Լևոն Ներսիսյանին տպագրել ցանկացողներն իրենց գուտենբերգյան գործն անեն ու նրան արձան կանգնեցնեն, թեկուզ և այդ արձանը զիջի իր բնօրինակին: Չէ որ երկնից աստղերն իրենք էլ այն չեն, ինչպիսին որ մենք նրանց տեսնում ենք, բայց դրանով հանդերձ դարձյալ գեղեցիկ են ու աչք շլացնող: Ներսիսյանի տպագիր դասախոսություններից եթե անգամ նրա բանավոր հանճարը դույզ ինչ խամրի, բայց ոչ ոքի չի խանգարի, եթե երկնակամարում մի աստղ էլ ցոլանա ու լուսափայլի…

  • Զաքարյան Մ. Զ. says:

    Սոկրատը ևս չէր գրում, բայց գրով պահպանվեց գալիք ժամանակի մարդու համար,և եղավ նույնքան օգտակար որքան իր ժամանակակցի համար էր։։ Եթե գիրն իրավ սպանում է, ապա սպնում է մոռացմանը։ Պատկերացրեք ամբողջական ունենայինք ասենք Վահագնի երգերը, Տորք Անգեղի առասպելը։ Տուժելու էր մի քանի Գողթան Երգիչների մենաշնորհն ուղակի , բայց հիմա կլինեինք անվիճելի հարուստ, մեր սեփական Հոմերոսով։ Կամ հանկարծ հորդորեին արգելել Դավիթ Անհաղթի դասախոսությունների տարածումը, չէ–որ դրանք նունպես կենդանի դասխոսություններ եին, դասախոսություններ կոնսպեկտներ՝ այսօրվա լեզվով, որ այսօր գիտենք որպես Գիրք Սահամանաց։ Իսկ թե ինչ են հորհրդածում այս կամ այն Նիցշէ ու էլի ով, միտս չէ, թող մնան հենց բան–ավոր։

  • Գրանիշ says:

    Խոսքի գրառման խնդիրը միայն տեխնիկական-մենաշնորհային կոնտեքստում դիտարկելը սխալ է, քանի որ գոնե ձեր նշած տեքստերի ստեղծման ժամանակ մարդիկ բազմաթիվ նախապաշարումներ են ունեցել գրվածքի հանդեպ:

  • Մխոյան Արամ says:

    Այս մեկն էլ է շատ հաջող
    http://rvb.ru/swassjan/rastozhdest/20.htm

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *