Երբ քավարանում հայտնված Աստվածատուր Աստվածատրյանին հրեշտակապետը հարցրեց թե ով է, ինչացու է, ինչ ճանապարհ է անցել, լեզուն քարկապ ընկավ։ Երբեք չէր մտածել այդ մասին։ Ի՞նչ կարևոր է ի վերջո թե ով ես եղել անցյալում։ Հիմա մարմինդ լքել ես, հոգիդ ավանդել, մի դուռ ցույց տվեք, գնա մարդը մի անկյունում ծվարի՝ ի ապացույց հոգու անմահության չարչրկված տեսության։ Ի զարմանս իրեն, չլսելով որևէ հոդաբաշխ բացատրություն, հրեշտակապետը հորդորեց ընտրել երկու դռներից մեկը, սեփական հայեցողությամբ։ Առաջին անգամ էր նման բան լսում, երբ այն աշխարհ տեղափոխվող մահկանացուի խղճին են թողնում անխուսափելի երկընտրանքի հանգուցալուծումը։ Թեև դրսից դռները միանման էին, նա մտածեց՝ եթե բացի այս դուռը՝ ինչ-որ մեկը ներսից առույգ ձայնով կողջունի «Բարի գալուստ դրախտ», իսկ թե բացի այն դուռը՝ սարսափազդու շշնջոցով կգուժի «Բարի գալուստ դժոխք»։ Եղբայր, մի խելքը գլխին սլաքավար կարգեիք, փայտիկը պարզեր, հեշտորեն, զվարթ խանդաղատանքով ցույց տար ճանապարհը՝ դու այսկողմ գնա, դու այնկողմ, մեկ մեկ էլ, իբր մոլորված լինելու պատրվակով, բռներ ու հետ ուղարկեր։
Հատկապես զավեշտալի է հնչում, երբ վճռորոշ ընտրության իրավունքը վստահում են մեկին, որ գիտակցական կյանքի մի զգալի մասն անցկացրել է գիտական աթեիզմի դասախոսի պատվարժան դերում ու խրոխտ կեցվածքով քարոզել, թե Աստված չկա։ Չկա էլի, ինչ հանդերձյալ աշխարհ, ինչ բան, ծիծաղելի է ուղղակի։ Միթե մարդիկ չեն տեսնում, որ աշխարհն է իրենց տունը, այլ տուն չկա։ Մեն ու միակ մեր մոլորակը։ Այստեղ ենք ծնվում, ապրում ու մեր վերջնական հանգրվանքը գտնում ես, դու, նա և մնացած բոլոր-բոլորը։ Ձգել է փողկապի հանգույցը ու հնչեղ, հրամանտարական ձայնով տասը տարի թութակի պես նույն բանը կրկնել։ Բա որ չկա, ինչու են բոլոր հայտնի գիտնականները կյանքի վերջում հայացքը հառում երկինք՝ չկարողանալով խելքը գլխին բացատրություն բստրել, թե ինչպես է ի վերջո մարդը լույս աշխարհ եկել։ Ի սեր Աստծո, միայն չասեք թե կապիկից է առաջացել։ Մի աշխույժ ուսանողուհի ուներ, խմբի ամենասիրուն աղջիկը, անընդհատ այդ հարցն էր մեջտեղ բերում ու նեղը գցում, ինքն էլ բռնեց անունը Աշխուժիկ դրեց, իբր կատակի քողի տակ հարցը լղոզելու հետին մտքով։ Բայց դե Աշխուժիկից ուր պիտի փախնես, խորամանկ հնարքներն էլ դժվար թե օգնեն։ Մեր այս հոգեառը նույնիսկ երազում էր հետապնդում, մոմը ձեռքին գալիս էր, թե՝ բա որ չկա, բա ո՞նց եմ հիմա ճեղքել երազի ու իրականության պատնեշը ու չեղած խիղճդ խտտում, թե որ չկա՝ բա ինչու՞ են մարդիկ ուրախության պահին ծիծաղում, վշտի պահին լաց լինում, իսկ երբեմն էլ երկմտում ու լացն ու ծիծաղը շաղախում իրար։ Ոչ մի գիտական ձեռնարկ չի հուշում այդ մասին։ Ի ուրախություն մեր դասախոսի, նա ձևը գտել էր, պարզապես փչում էր Աշխուժիկի մոմը, խավարը վրա էր հասնում, ու երազը հօդս էր ցնդում։ Սառը քիտինքի մեջ լեղապատառ վեր էր թռնում ու փրկվում։ Երազում էլ հո չես կարող մարդանց խաբել, այն էլ մի այնպիսի քնքուշ էակի, ինչպիսին Աշխուժիկն է։ Ավելի լավ է շուտ արթնանալ ու վերադառնալ դառը իրականություն, քանի դեռ ուշ չէ։
Չգիտենք ինչ կլիներ, եթե օգնության չհասներ դարակազմիկ իրադարձությունը։ Չգիտենք ինչ կլիներ, եթե բախտը չբերեր, Սովետը անակնկալ չփլվեր, ամբիոնը չլուծարվեր, գիտական աթեիզմի առարկան չանհետանար դասացուցակից, Աշխուժիկն էլ չդադարեր իր գիշերային ասպատակությունները։ Բայց քանի որ բախտը բերել էր, Աստվածատուր Աստվածատրյանը թուլացրեց փողկապի հանգույցը, ազատ օդը խուժեց թոքերը ու մարմինը համակեց մի հոգեպարար, գուցե թե աստվածային ջերմությամբ։ Վերադարձ առ Աստված՝ մի վերջին անգամ երազում ժպտաց Աշխուժիկը։
Կայսրությունները փլվում են, իսկ կյանքը շարունակվում է, իր հարահոս ծիրի մեջ է առնում տերերին ու ճորտերին, կայսրերին ու զինվորներին ու ամեն ինչ խառնշտորում իրար։ Մինչ մեր փրկված հերոսի գործընկերները տեղափոխվեցին աստվածաբանության ֆակուլտետ, ինքն ավելի հեռու գնաց։ Կուզեք հավատացեք, կուզեք չէ, երբ Աստված մի դուռ փակում է, մեկ այլ դուռ է բացում. Աստվածատուր Աստվածատրյանը ձեռնադրվեց քահանա՝ «Հայր Ղևոնդ» համեստ ու բարեհունչ անունով։ Աստվածաշունչը անգիր գիտեր, կյանքում մեծ մեղքեր չէր գործել, գործածների համար էլ թողություն խնդրեց, ապաշխարեց, հագավ հոգևորականի փիլոնը, ածելին պահեց խորը դարակում ու երբ մազածածկ դեմքին կայծկլտաց երկնային իմաստնությունը, սկսեց մկրտության, հարսանյաց ու հոգեհանգստի արարողությունները շռայլորեն ծաղկեցնել իր հույժ կարևոր արարչագործությամբ։
– Համբուրիր խաչը զավակս։
– Տե՞ր ես։
– Հնազա՞նդ ես։
– Հավատք, հույս, սեր և մկրտութւուն։
– Աստված հոգին լուսավորի, երկնային թագավորությունը իշխի նրա վրա։
– Ամեն։
Այդպես անում էր իր գործը, ոչ թե հենց այնպես, ինքնաբերաբար Աստծո անունը աջուձախ շաղ տալով, այլ սրտի թելադրանքով, դեռ մի բան էլ Բարձրյալի անվիճարկելի գոյության գիտական ակունքների ամենախոր գիտությամբ։ Ճակատագրի հեգնանքով Հայր Ղևոնդին վիճակվեց լինել նույնիսկ իր երբեմնի հոգեառի՝ Աշխուժիկի հարսանյաց արարողության մկրտիչ քահանան։ Իր մազածածկ կերպարանքի հետնախորշերում ճանաչե՞ց նրան աղջիկը, թե չճանաչեց, չգիտենք, բայց հայր Ղևոնդը քահանայական օրհնությունը տեղը տեղին սփռեց զույգերի ամուսնական լուսապսակին՝ ի քավություն իր երբեմնի անհավատ գոյության։
– Հրաշալի քահանա էր, իր գործի գիտակ ու պարզապես սրտակից անձնավորություն,- ասաց երջանիկ հարսիկը արարողությունից հետո,- ասես հարյուր տարվա ծանոթ լիներ։
– Նույնիսկ պայմանավորված վճարից վերջին պահին հրաժարվեց,- գլուխը տմբտմբացրեց փեսացուն,- երբ մեր տղան ծնվի, անպայման կբերենք իր մոտ մկրտության։
Աստվածատուր Աստվածատրյանը Աստվածատուր Աստվածատրյան չէր լինի, եթե համակերպվեր իր նոր դերի հետ։ Հայր Ղևոնդը հայր Ղևոնդ չէր լինի, եթե մի օր սատանան չմտներ մեջը, չկծեր խնձորը ու ինքն էլ չլուսավառվեր աղանդի գայթակղությամբ։ Նա մտքի մի անհավանական փայլատակումով ի վերջո պիտի գլխի ընկներ, որ փիլոնն ու խաչն ընդամենը միջանկյալ գործիք էին դեպի ճշմարտություն տանող երանելի ճանապարհին։ Հոգևորականները, դատավորներն ու մնացյալ պաշտոնյաները իրենց ազդեցիկ պատմուճաններն ու սղալած կոստյումները ճշմարտությունը քողարկելու համար են հագնում։ Արդարություն չկա էս անիրավ աշխարհում։ Թացն ու չորը պարզաջրվում են փողոցում։ Միայն ու միայն փողոցում։ Տաքուկ պատերը, ապահով տանիքն ու ոսկեղօծ վարագույրները ճշմարտության թշնամին են։ Դուրս արի փողոց, պատառոտիր հագուստներդ, դեն նետիր դիմակդ ու մորեմերկ, ինչպես աշխարհ ես եկել, ապրիր քո կյանքը որպես հրաշալի ակնթարթ։ Աղոթես, թե չաղոթես, ազատությունը որպես աստվածատուր շնորհ հաստատապես երանությամբ է օծելու քեզ, ու ոչ ոք կասկածի տակ չի առնելու այն պարզ ճշմարտությունը, թե Աստված լսում է հավատացյալների` իրեն ուղղված ձայնը։ Իր գահավորակին բազմած՝ լսում է ու կայացնում արդարացի դատավճիռը։ Ճնճղուկներն էլ վկա, չէ որ հենց նրանք են այնտեղից գալիս։ Կտցում են հացի նետված փշրանքը ու անէանում դեպի երկինք։ Հետո հավաքվում են երկնքի մի հեռավոր անկյունում ու իրար մեջ բաշխում մարդկանց աղոթքները՝ Երկնավորին հասցնելու համար։ Ոչ մի աստվածաբան կամ փիլիսոփա այդ մասին չի ասել։ Ինքն է պատահաբար լսել մի օր, երբ ինչ-որ հրաշքով սկսել է ծտերի լեզուն հասկանալ։ Շատ պետք չէ տրվել հոգեկան տվայտանքներին, ինչ-ինչ նրբերանգներ պեղել, կարելի է միայն վկայել, որ մարդու երևակայությունը սահմաններ չունի, ու այդ չեղած սահմաններից անդին նույնիսկ թռչունները չեն կարող անցնել։
Հիմա աղջիկն ու թափառաշրջիկը հեքիաթի՞ց են սպրդել այս պատմվածքի ու ընդհանրապես աշխարհի թոհուբոհի մեջ, թե հորինված տիկնիկներ են, էական չէ։ Քաղքենիները կմտածեն, թե մեր հերոսը հասարակության տականքն է, մեղմասացության սիրահարները նրան մեծահոգաբար թափառաշրջիկ կանվանեն, իսկ մարդասերները՝ անտուն։ Մենք էլ այսուայնկողմ չենք ընկնի, խղճահարությանն ու կարեկցանքին տուրք չենք տա ու նրան կկնքենք «Բոմժ» պարզ, կոկիկ ու հասկանալի անվանումով։
Ի՞նչ է բոմժը վերջապես, ո՞վ է նա։ Ռուսերեն հապավու՞մ է կամ տառակույտ, սոցիալական բնորոշու՞մ, գուցե՞ հոգեվիճակ։ Բոմժը տեսնե՞ս գիտի, որ ինքը բոմժ է, փողոցում նետված առարկա, փալաս։ Գուցե նա մտածում է, որ աշխարհն է բոլորի տունը, այլ տուն չկա։ Միայն հեքիաթից հայտնված աղջիկն է նրան հասկանում, ու հայացքի մեջ որսում անցյալի հարազատ նշույլներ։ Գեղեցկուհու իր հմայքը մեծահոգաբար աշխարհի հիացմունքին արժանացնելու փոխարեն փորձում է իբր արդարություն որոնել, խոսքուզրույցի բռնվել փողոցային թշվառականի հետ, որ անընդհատ ճնճղուկների հետ է քչփչում։ Ճիշտ կռահեցիք, նույն հոգեառն է, Աշխուժիկը։
– Ախր կիրթ մարդ եք, ես կզանգահարեմ քաղաքային իշխանություններին և հատուկ ծառայությունը Ձեզ ժամանակավոր կացարան կտրամադրի, հագուստ և տաք ուտելիք,- կառաջարկի նա։
– Աղջիկ ջան, ես ճշմարտությունն եմ փնտրում, հագուստն ու կացարանն այստեղ կապ չունեն,- կարդարանա Բոմժը։
– Հայրս էլ էր սիրում ճնճղուկներին փշրանք բաժանել ու զրուցել հետները,- հուշերի մեջ կընկնի աղջիկը։
– Հայրդ աշխարհի ամենալավ հայրն էր։ Քչերը գիտեն այդ մասին, միայն ընտրյալները,- հենց այնպես կասի Բոմժը։
– Ես բացահայտել եմ ամենամեծ առեղծվածը, ճնճղուկներն են մեր աղոթքները տեղ հասցնում։
– Դե ուրեմն նրանց փոխանցեք գրող հայրիկիս, երկաթուղային ինժեներ պապիկիս ու Քռի ջուր խմած սիրաունատես տատիկիս ուղղված օրհնանքներս։
Հետո, մի վերջին հույսով կավելացնի.
– Ի դեպ, մենք տղա ենք ունեցել և մեր հարսանյաց մկրտության սրտակից հոգևորականի` Հայր Ղևոնդի փնտրտուքն է ինձ բերել այստեղ։
– Ձեր իմացած հոգևորականը վաղուց մեռել է,- կեզրափակի Բոմժը,- ես հիմա ազատ եմ։
Ոչ ոք չի հավատում, թե «Փունջ» խանութի պատերի տակ ապրող (եթե ապրել բառը տեղին է այստեղ հնչեցնել) կարմրաթուշ մարդը երբեմնի գիտական աթեիզմի դասախոս է, դեռ մի բան էլ ավելի վատ՝ հարգված հոգևորական, ու ընթերցած հարյուրավոր հատորները թողած, մրմնջացած հազարավոր աղոթքները մոռացած` ճշմարտության հետ առերեսվելու այս տարօրինակ ճանապարհն է բռնել։
– Մարդը կյանքի մի կեսը դասավանդել է, թե Աստված գոյություն չունի, մյուս կեսը՝ թե Աստված միակ փրկությունն է, ու հիմա մնացել է նրա հույսին,- կարծիք կհայտնի թաղի գիտունիկը։
– Նախկին դասախոս է,- կասի մի պատահական անցորդ։
– Տերտեր է,- կասի մեկ ուրիշը,- կնունք֊մնունք էր անում մեր թաղի եկեղեցում։
– Ինչ զզվելի հոտ է գալիս, երևի ամիսներով չի լողացել,- կփնթփնթա մի քաղքենի տիկին։
Միթե մարդիկ չեն տեսնում, որ աշխարհն է բոլորի տունը, այլ տուն չկա` դեռ դասախոս ժամանակ էր ասում։ Միթե չեն տեսնում մեր մեն ու միակ մոլորակը։ Իսկ որպեսզի տեսնեն, վերջապես բացեն մթագնած աչքերը, կգա ահարկու մի հիվանդություն ու կապացուցի այդ պարզ ճշմարտությունը։ Դու «Փունջ» խանութի պատերի տակ ես, Հոլիվուդում, թե հեռավոր Չինաստանում, արևոտ Աֆրիկայում ես, սառնաշունչ Սիբիրում, թե Ջոմոլունգմայի բարձրաբերձ լեռներում, այլևս կապ չունի։ Եթե ուզի, այդ ահարկու հիվանդությունը, որ իրականում հիվանդություն էլ չէ, այլ ահեղ դատաստան, կգա ու կբռնի կոկորդդ։ Այնպես, ինչպես մի օր Բոմժի կոկորդը բռնեց։
– Աշխուժի՛կ,- կհասցնի բացականչել Բոմժը,- դու ճիշտ էիր,- մարդը լույս աշխարհ հենց այնպես չի գալիս։
Հետո մեղմ ու հետզհետե խլացող ձայնով կշշնջա.
– Աստծո մատն է խառը։
Շուտով ոստիկանության պարեկային մեքենան կկանգնի մայթին փռված Բոմժի մոտ։ Երևի մեռել է, սառել-փայտացել է աշխարհի քունջ ու պուճախներում իրենց գոյությունը քարշ տվող միլիոնավոր բախտակիցների նման։ Ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնի Աշխուժիկի արցունքներին, երբեմնի դասախոսի ու հոգևորականի մասին սրտառուչ պատմություններին։ Ով է հավատում նման հեքիաթներին։
– Դե լավ հա, հասարակ բոմժ ա էլի, ցվրվեք տներով,- կկարգադրի ոստիկանութւան բազմազբաղ սպան։
– Նա գիտեր ճնճղուկների լեզուն,- լացի միջից կասի աղջիկը։
Հիմա, երբ թագավարակի բացիլը անխղճաբար աջուձախ հնձում է մեր մեն ու միակ մոլորակի արյունակիցներին, թերևս ամենահարմար պահն է Դրախտի ու Դժոխքի միջակայքում հայտնվելու համար։ Ու հրեշտակապետի այն հարցին, թե ով ես, ինչացու ես, ավելի դիպուկ պատասխան, քան ասել, թե մի սովորական բոմժ ես, անանուն մի թափառաշրջիկ, թերևս չկա։ Եթե չկա անուն, չկան ծննդյան վկայական ու այլ ձևական ապացույցներ, ուրեմն չկա մարդ։ Իսկ եթե մարդ չկա, չի էլ կարող մեռնել, էլ ուր մնաց՝ հոգին ավանդել։ Ոչ մի միանման դռներ էլ չկան։ Միայն կարմրաթուշ երեսին կաթկթացող աղջկա արցունքն է իրական ու հացի փշրանքները կտցող ծտերի ճռվողյունը։ Սա ընդամենը երազ է, փչիր մոմը ու վրա հասած մթի մեջ պարզորոշ կլսես հատ հատ բառերով արտաբերվող հրեշտակապետի ահեղ դատավճիռը.
– Ուղարկել հետ, մարդը պարզապես մոլորվել է։
