Դիանա Անդրոմեդա | Լաքա։ Ցատկ։ Անհայտություն։

Dejavue

Չենք հիշում առաջին ցատկը, կարող ենք ենթադրել, ենթադրում եմ, եղել է երազում, մութ խորություն ու անվայրէջք խորասուզում ավելի ու ավելի՝ անհայտություն, ցատկ դեպի անհայտություն․ այսպիսով՝ կյանքի առաջին ցատկը եղել է դեպի անհայտություն։
Այն ինչ գիտենք՝ հետաքրքիր չէ, իսկ ինչ չգիտենք, առավելևս։ Բայց ամեն օր աշխատում ենք բացահայտման կիրք ծնելու ու չսպանելու ուղղությամբ։
Այդպես, տասնվեց տարեկանում առաջին անգամ տեսա ծովը․․․Համաձայն եմ, ուշ է։ Բայց ո՛չ այնքան, որքան հայտնի “Knocking on heaven’s door” ֆիլմում։ Հայրս որոշեց փոխել իմ կյանքը ու այն աղջնակը, որը ծովը տեսել էր հեռուստացույցով ու գունավոր ամսագրերում, ցատկեց միանգամից չորս երկիր։ Մեծ քաղաքների շքեղության ստվերում ծովն ուղղակի կապույտ ջուր էր։ Ֆրանսիա, Իսպանիա, Իտալիա, Գերմանիա․․․ Ամեն երկրում երկու քաղաք, ամեն քաղաքում երկու Նանա, ամեն Նանայում երկու երազանք՝ երբեք չհոգնելու ու հանկարծակի չարթնանալու մասին։
Վերջին անգամ ինքնաթիռում եղել էի երկու տարեկանում, երբ հայրիկիս հետ, Մոսկվայից վերադառնում էի հայրենի Երևան՝ Արցախյան պատերազմից հետո։
Հաջորդ ուղևորությունն արդեն հիշում եմ։ Այդ ճանապարհորդության առաջին չվերթի ժամանակ ամուր բռնել էի հորս ձեռքը, որն այդ պահին ինձ համար ավտոբուսի հարազատ բռնակն էր հարազատ Երևանում։ Հետո հաղթեցինք։ Ու ես հասկացա, որ ամեն անգամ վախը հաղթահարելուց հետո նոր քաղաք եմ տեսնելու։ Այդ ճանապարհորդությունն ինձ օգնեց ութ անգամ վախենալ ու ինը անգամ հաղթել։
Առաջին քաղաքը Փարիզն էր։ Բայց եթե նույնիսկ Մումբայը լիներ, մե՛կ է, կսիրահարվեի, ինչպես մոխրոտը՝ կամայական արքայազն տեսնելու դեպքում։ Մարսելում սիրեցի օճառի ու ձկան հոտը՝ նավերի ուրվագծերում ու զառիթափ փողոցների անկյունում լքված զուգարանակոնքը, որն ավելի շատ գիտեր քաղաքի մասին, քան այն մեծարող գրքերը։ Իսպանիան ու Իտալիան զույգ քույրեր էին, որ փորձում էին տարբերվել հագուստով ու սանրվածքով։ Թանգարանները ծածուկ մրցում էին ի ցույց դնելով դարավոր հարստության հմայքը, բայց միևնույնն է, պաղպաղակը նույն համն ուներ։ Ափսոս, որ Բեռլինի կենտրոնում հայելի չկար, ես կարող էի տեսնել մի ծիծաղելի աղջնակի, որի զգացողությունը նույնն էր, ինչ Մակեդոնացունը՝ Գավգամելայի ճակատամարտից հետո։ Փնտրում էի այն, ինչ չկար ու այդ պատճառով տեսածս չէի հավանում։ Ինձ իսկապես թվում էր, թե աշխարհը ոտքերիս տակ է, այնինչ ես մտովի փքվել էի տիեզերքի չափ։ Իսկ այդ փուչիկը մի օր ծակվեց, երբ ավարտվեց ամառային արձակուրդը և ես վերադարձա․․․ Երևանի Թատրոնի և Կինոյի պետական ինստիտուտ։
Ես ծիծաղելի էի․․․ Որովհետև նկատել էի հեղինակավոր Բեռլինյան պատի փոքրությունը, որից փչում էր բաժանված ձեռքերի ուրվականային շնչառությամբ։
Հաջորդ ճանապարհորդության համար պետք է մեծանայի երեք տարով։ Չգիտեմ պատճառը հասունացումն էր, թե իմ ու հորս հարկադիր ձանձրույթը, իսկ գուցե այն, որ ծիրանը համեղ է միայն բերանում․․․ Բայց մենք հիվանդացանք։ Ճանապարհորդությունների մոլուցքը դարձել էր ոգեշնչություն, որով նկարում էինք հետագա տարիների շրջիկ հորիզոնները։ Հետո ընդունվեցի երկրորդ բուհը, որ զբոսաշրջություն ուսումնասիրեի, այն ներարկեի քներակներիս մեջ ու չարթնանայի․․․

The Brilliance of the seas

– Արթնացի՛ր Նանա։ Նավն արդեն կանգ է առել։ Էհ, ամեն ինչ բաց թողեցիր։
– Որտե՞ղ ենք։
– Նորվեգիայում։ Արդեն Օսլոյում։
– Ես քնել եմ Սթոքհոլմում։ Երազում կողոպտել եմ Երևանի «Բուկինիստ» գրախանութը։ Արթնանում եմ Օսլոյում։ Իսկ մարմինս չի էլ շարժվել մահճակալից։ Էհ, պապ, հետո էլ ասում ես, թե հոգի գոյություն չունի։
– Հոգի՝ չէ։ Իսկ նավ՝ այո։ Իսկ ինչի՞դ է պետք հոգին, եթե նավ ունես։
– Հոգու համար տոմս պետք չի։ Չեմ արթնանա։ Եթե դեռ շուտ է։
– Արդեն ուշ է։
– Ուրեմն բարի գիշեր։
Այդպես մսխեցի գրեթե բոլոր կարևոր արևածագերը, ասելով, թե իբր «բու» եմ։ Սկանդինավյան սպիտակ գիշերվա արևածագը ծովի վրա կարող էր լինել կապույտ, թափանցիկ, նույնիսկ սպիտակ՝ Պետերբուրգյան հունիսի նման։ Բայց այն կանաչ էր Նորվեգական ֆյորդերի գրկում, ինչպես անմեղ կուրտիզանուհին՝ հարեմի առաջ։ Մի պահ հորս աչքերով նայեցի ինքս ինձ ու նրա մտորումները տպագիր տեքստով շարվեցին դեմքիս։ Քթիս, թքիս, դնչիս, իմաստության փչացած ատամիս, շնչիս։ Նրա մտորումները դարձան ուղեղս մարզող շուտասելուկներ ու թափվեցին հատակին։
«Երանի իմ հայրն էլ լիներ այնպիսի հայր, ինչպիսին, որ ես եմ։ Երանի Նանային, է՜հ։ Եթե ես էլ այս տարիքում այս ամենը տեսած լինեի, լրիվ ուրիշ մարդ կլինեի։ Բայց, եթե ուրիշ մարդ լինեի, գուցե Նանան այս ամենը չտեսներ»․․․
Հետո նայեցի հորս աչքերին, որոնք նայում էին օվկիանոսին, որը նայում էր տիեզերքին, որը նայում էր ինձ ու հասկացա, որ ամեն ապարդյուն րոպեն, պառկած րոպեն, չտեսած, չապրված րոպեն ցավեցնում է։ Հորս։ Հայրիկիս։ Սիրելի հայրիկիս։ Բայց դժվար է բաժանվել տաք անկողնուց, նույնիսկ Հյուսիսային ծովի ու լողացող անտառների խաչմերուկում սպասող դղյակը վայելելու համար։ Չէ որ դա կարելի է համարել շարժառիթ, առավել հայերեն՝ մոտիվացիա։ Ախ, ողբերգություն։ Լա՛ց եղիր Նանա, դու այլևս չունես պատժված քնկոտության արդարացում։
Թխկ։ Թխկթխ։ Թխկ։
– Լսո՞ւմ ես Նանա,- մեղավոր շեշտադրությամբ նախատեց հայրս,- երևի եկել են սենյակը մաքրելու։
Սենյակից դուրս գալուց սովորաբար ցուցանակ էի կախում “Please, do not disturb”: Ամաչում էի թափթփվածությունից և ընդհանրապես․․․ Հավաքարարներին պետք է հանձնել հավաքված սենյակ, այլապես ի՞նչ կմտածեն իմ մասին։
– Նանա, խնդրում եմ հայերեն ասա, թե ի՞նչ է գրված այդ ցուցանակի վրա։
«Խնդրում եմ չանհանգստացնել»։
– Խնդրում եմ, այլևս չկախես այդ ցուցանակը։
– Ինչո՞ւ։
– Որովհետև մենք՝ հայր ու դուստր, քնում ենք նույն սենյակում, նույն մահճակալին, ավել գումար չվճարելու համար։ Բայց այստեղի մարդիկ չգիտեն մեր ով լինելն ու նույն սենյակում, նույն մահճակալին քնելու պատճառը։
Աչքերիս ջրափոսերը դուրս եկան վտակներից ու միանգամից կուլ գնացին։ Երբևէ այսքան անսպասելի զզվանք չէի զգացել իմ ու հորս հանդեպ։
– Լավ,- անմիջական կիսաժպիտով պատասխանեց հայացքս։
Այդ օրվանից սենյակը հավաքված էր։
Նավում, առանձնակի հաճույք էին պատճառում ընթրասեղանի շուրջ հավաքված անծանոթների դատարկաբանությունները՝ ծովամթերքի, «Ժիզել» բալետի, “Baked Alaska” թխվածքի, տարեց ավստրալուհու անձնական կյանքի, կոշիկները ճիշտ մաքրելու ու երջանկության մասին, որոնց անտրամաբանական դադարների ընթացքում ես փորձում էի բացատրել Հայաստանի տեղը՝ քարտեզի վրա՝ Ադրբեջանի, Իրանի, Թուրքիայի ու Վրաստանի մեջտեղի հատվածում։
– Որտեեեե՞ղ․․․
– Դե ասում եմ, այստե՛ղ, – հպարտորեն ցնցվելով՝ ինչպես որձ թռչունը կատվի ատամից կախված, ցույց էի տալիս տեղը՝ քարտեզի վրա։
– Որտեղ, որտեեե՞ղ․․․
– Դե այստեեեեեե՛ղ։ Այստեղ։
– Բայց որտե՞ղ է։ Որտե՞ղ։
– Այստեղ,- հպարտորեն լաց լինելով ցույց էի տալիս տեղը սրտիս վրա։
– Օու, ահա, ես հասկացա՜։ Հահ-հահ, ես էլ միշտ մտածում էի, թե լաքա է։ Այստե՛ղ է,- քարտեզի վրա մատնանշեց միսթր Քոլինզը։
– Դա լաքա չէ՛,- ոտքի կանգնած բղավեցի ես։- Դա իմ երկիրն է,- արցունքներս դեղի պես կուլ տալով նստեցի։
Իմ երեկոյան զգեստն այնքա՜ն վայելուչ էր, կոկիկ ու բծախնդրորեն ընտրված հորս կողմից, որպեսզի ոչ մի օտար երկնքում չխամրեր իր դստեր հայ աստղը․․․
Հայրս լուռ էր։ Ո՛չ այն պատճառով, որ ասելիք չուներ։ Այն պատճառով, որ լեզու չուներ։ Անգլախոս լեզու․․․ Եվ որքան շատ էր նա լռում, այնքան շատ էին լարվում սեղանակիցները։
– Անմահական երկիր է։ Երկու տարի առաջ, կնոջս հետ Հայաստանում էինք,- ինքնավստահ ու խորաթափանց կիսահայացքով բյուրեղապակյա ջահը զննելով՝ հանկարծակի ասաց միսթր Փեթերսոնը։ Նա երիտասարդ էր ու հնէաբան։ Նաև սիրում էր ծխել տախտակամածին պառկած, աստղային անձրևի ու գիշերային ալիքների երգչախմբի տակ։
Այնուհետև, Կամբոջացի բարեհամբույր մատուցողը ներկեց ընթրասեղանը գունավոր կերակուրներով։ Այն դարձավ ընթրակտավ, որի շուրջ լռեցին բոլոր ցեխագույն դատարկաբանությունները։
Այդ օրը Մորգան Ֆրիմենը չէր եկել ընթրելու։
– Մորգան Ֆրի՞մենը,- զարմացավ ձեր IQ-ն։
Ես ու հայրս այդպես էլ չհիշեցինք այդ անսահման քաղաքավարի սևամորթ տղմաարդու անունը։ Իսկ նրա՝ ժպիտներից տանջված կնճռամաշկ դեմքին սազում էր «Մորգան Ֆրիմենը»։ Նախօրեին ես ընթրիքի փոխարեն երեք բաժին աղանդեր էի կլանել ու ինձ հաջողվել էր կարգին զարմացնել բարի Մորգանին։
– Նա քաղցա՞ծ է,- կիսաիմիջիայլոց դրականությամբ հարցրեց Ֆրիմենը։
Հայրս իհարկե ոչինչ չհասկացավ ու անհարմարությունից մինչև ականջները ժպտալով՝ վերից վար թափահարեց գլուխը։ Դե իսկ ես չցանկացա հակառակ կարծիք արտահայտել, միևնույնն է, պաղպաղակը, շոկոլադն ու թխվածքն արդեն իմ ներսում էին։ Ես ինձ անհարմար էի զգում։ Բայց երանի հաջորդ օրվա լաքայի անհարմարությունն էլ այդքան թեթև լիներ։
– Good diving,- փայլող ոգևորությամբ ու բութ մատը վերև տնկած, հանկարծակի ասաց հայրս։
Մորգանը վարից վեր կլանելով լոբստերի մարմնահյութը՝ վերից վար զննեց հորս ու անտարբեր զարմանքով հարցրեց․
– Wow, դուք այսօր դայվինգո՞վ եք զբաղվել։
Հայրս օգնություն հայցող շփոթված դեռահասի պես շրջվեց դեպի ինձ։
– Իրականում, հայրս ուզում էր ասել, որ ճաշը լավն էր,- արտաբերեց շաքարակալված լեզուս։
– Ըըու․․․ Հա, ես այդպես էլ հասկացել էի։ Կատակում էի,- անհարմարությունից լոբստեր դարձած ընդհատեց նրբանկատ Մորգանը։
Իսկ հաջորդ օրը նա չեկավ։
Ընթրասեղանից դեպի սենյակ ճանապարհը կազմում էր երկու հազար երկու հարյուր երեք քայլ։ Իմ քայլերով։ Եվ եթե հորս սիրտն ու իմ գանգատուփը նման լինեին․․․ Եթե նրա զայրույթը՝ իմ ծայրահեղականության նման ներծծված լիներ Ռավելի «Բոլերո»- յով, մենք կլինեինք դռան մոտ տասը րոպեից։ Բայց նրա մտքերի նվագախումբն ընտրեց Բեթհովենի իններորդ սիմֆոնիան, իսկ մենք՝ ընթրասեղանը։ Այնուհետև մենք ընտրեցինք հարյուր իննսունվեցը․․․ Հարյուր իննսունվեց քայլը։ Ու հասանք բաց տախտակամած, որը գտնվում էր նավի իններորդ հարկում։ Մենք նայում էինք ալիքներին, որովհետև մայրամուտն այրում էր ջուրը, իսկ ջուրն այրում էր մեր աչքերը, որոնք գտան արդարացում մի քանի ժամ ցավեցնող աղաջրի համար։
– Պապ, էսօր շատ ես հոգնել, շուտ ես արթնացել։ Աչքերդ վերջին անգամ սենց փայլում էին, երբ ես վեց տարեկան էի։ Հիշո՞ւմ ես էն Նոր տարվա գիշերը, երբ ես ու դու նստած էինք առատ սեղանի շուրջ ու ափսեներ էինք շարել երևակայական հյուրերի համար, իմ ափսեում հեքիաթի հերոսներով տորթն էր, որ ափսոսում էի կտրել, իսկ քո ափսեում՝ երևակայական հյուրերի լիքը բաժակները, որ մեկը մյուսով կենաց էիր խփում ու նայում բաբոյի ու ձեդայի նկարներին։ Գուցե գնա՞ս․․․ Գնաս քնե՞ս։
– Չէ Նանուլ ջան, ուղղակի, երբ արևն ընկնում է աչքերիս, ես իսկույն բժժում եմ,- աչքերը վերից վար փախցնելով՝ ժպտաց հայրս,- գնա՛մ․․․ Քնե՛մ,- ասաց ու շարժվեց դեպի ընթրասեղան, որտեղից հավանաբար պետք է գնար քնելու․․․
Ես կանգնեցի այնտեղ, ուր նա էր կանգնած ու նայեցի ներքև։ Տախտակամածն ու օվկիանոսը իրարից բաժանող ձողի վրա, որը մի րոպե առաջ բռնակ էր հորս համար, երեք կաթիլ տեսա։
– Ի՜նչ փոթորկված ալիք է անցել այստեղով,- մաքրեցի կաթիլներն ու հեռացա հորս հետքերով։

Mahalia: Piano bar: Danish bridge:

“Royal Caribbean” ընկերության “The Brilliance of the seas” նավն ուներ մի հորմոնալ շեղում՝ արյունատար անոթներ հիշեցնող միջանցքները արյան փոխարեն շրջանառում էին մարդկանց ամբողջ օրգանիզմով, բայց երբեք չէին ապահովում նրանց վերադարձը դեպի սիրտ՝ դեպի ելակետ։ Այս դեպքում՝ սենյակ։

Long ago, I didn’t know nothing about Jesus and His love
I had heard about Him, but I had never felt
This manna which comes down from above
In this life of sin I could no longer stand
I asked my mother how do you get to know the man
She said you must be, don’t you see you’ve got to be ….Born again

– Հըմ, Մահալիա Ջեքսոն․․․ Տեսնես ո՞վ է խոզի խռռոցով այլանդակում էս երգը։
Երբ քայլերս մոտեցրի երգին, տեսա մեր սենյակի դուռը։ Հա՞յրս․․․ Բայց ինչպե՞ս է երգում չիմացած լեզվով չիմացած երգը, այն էլ կնոջ ձայնով․․․ Ընթացքում էլ խռռացնում է․․․ Կարող է քնած է․․․ Երազ է տեսնում․․․ Երազում անգլերեն գիտի․․․ Երազում “You must be born again”-ը գիտի․․․ Երազում երգիչ է․․․ Իսկ գուցե՞․․․ Մահալիա՞․․․
Ես հանեցի իմ “sea pass”-ը (նավում տրվող քարտ-անձնագիր-բանալի-վճարման եղանակ-ուղեղ-դու մարդ ես), որպեսզի բացեմ սենյակի դուռը և լսեցի երգի cover-ը ոտքերիս տակ։ Ոչ։ Հայրս չէր։ Նաոմին էր․․․ Մորգան Ֆրիմենի կինը։ Նա անմարդկային հարբած էր։ Կիսածածկ գիշերանոցով շոկոլադագույն կինը չորեքթաթ կեղտոտում էր միջանցքի մաքրափայլ գորգը, այն լիզելով հասել էր ոտքերիս, որոնք հաճելի խուտուտ էին զգում, որոնք նա չէր էլ նկատել։ Նա շարունակ նույն երգն էր մրթմրթում, աչքի առաջ տանուլ տալով մարդկային կերպարանքը։ Շուտով նրա ետևում հայտնվեց Մորգանը։ Եվ միայն մի ճարմանդ էր պակասում Նաոմիի պարանոցին, որպեսզի ամբողջանար շան ու տիրոջ զբոսանքի տեսարանը։ Ես ու Մորգանը բախվեցինք հայացքներով։ Նրա աչքերում պայթել էին ցավի վարդագույն մազանոթները, իսկ հայացքը մեղավոր հարցականությամբ նայում էր ներքև։
– Խնդրում եմ, փոխանցեք ձեր հորը, որ ես ինձ շատ անհարմար եմ զգում, որ երեկ նա իրեն անհարմար էր զգում, որ․․․
– Կակա՞ո․․․
– Ներեցե՞ք․․․
– Կակա՞ո,- առաջարկեցի ես։
– Նաոմի, սիրելիս, ներս գնանք, կմրսես։ Դու շատ ես հոգնել, դրա համար էլ շատ ես խմում,- նա գրկեց կնոջը, ծածկեց ձեռքերով նրա ազատագրված բարեմասնություններն ու դիմացի դուռը բացելով՝ շարժվեց դեպի մահճակալը,- ահա, այսպես, պառկիր․․․
Խմել տաք կակաո․․․ Տաք ու փակ լողվազանի մոտ։ Մթնոլորտը ձգված էր քլորահոտ գոլորշիով, որից ավելի տոթ էր, քան ամռան + 39.5-ից։ Իմ բաժակի տասնհինգ գդալ կակաոն այլևս չէր զարմացնում Մորգանին, նա պատմում էր անգույն պատմություններ գետտոներում անցած իր ու կնոջ կյանքից, լողավազանի զտիչին ուղղված հայացքով՝ փորձելով արդարացնել Մահալիա-մերկություն-լիզում-չորեքթաթ-Նաոմի տեսարանը։
Երբ երկրորդ անգամ քայլերս հասան մեր սենյակ, տեսա, որ անկողնուն վերջինը կպել են մաքրողները։ Ցերեկը։ Իսկ ո՞ւր է հայրս։ Դեռ ընթրասեղանի մո՞տ։ Բայց էնտեղից պիտի գնար քնելու․․․ Նավի բոլոր փակ ու բաց հատվածները, գեղեցկության սրահներն ու հոգեբանական ծառայության կետը, բարերն ու խաղատունը ոտնատակ տալուց հետո հորս գտա խաղատանը։ Բայց դա ուրիշ խաղատուն էր։ Այնտեղ տարատեսակ հաճույքներով զբաղված ծնողները թողնում էին իրենց երեխաներին, ովրոնք զբաղեցվում էին մասնագիտացված դայակների կողմից։ Հայրս նստած էր հատակին ու օգնում էր երեխաներին կառուցել իրենց պլաստմասայե տնակը։
– Պա՞պ։
Նա աչքերի տակից կիսահայացք ուղղեց դեպի ինձ, գրպանից հանեց մի քանի նաբաթ, որ միշտ պահում էր բերանը քաղցրացնելու համար և շարեց դրանք պլաստմասայե տնակի տանիքին, որոնք ծերացած կաթնատամների պես ո՛չ ամրանում էին, ո՛չ թափվում։
– Լսո՞ւմ ես։ Երաժշտության ձայն։ Այն․․․ Գրադարանի ու տախտակամածի միջև գտնվող բարից է։
“Piano Bar”… Արդեն իսկ մաշված “I put a spell on you”- ն այնքան հարզատ էր։ Այն հրել էր իմ կերակրափողը, փռվել ձայնալարերիս ու քաոտիկ սեղմում էր մկանային հիշողության ստեղները։ Ակորդներ․․․ Չկայացած երաժշտական խմբի, չկայացած երաժշտասիրային պատմությունների, չկայացած միզանսցենների, չկայացած գրքերի, դերերի, սերերի․․․ Չսեղմված ստեղների, լարերի, ափերի, շուրթերի, խալերի մասին․․․
Եվ ինչո՞ւ չխմել էմոցիոնալ շեղում, խեղաթյուրում, մտասեռային բավարարվածություն առաջացնող հարազատ հնչյունների տակ, որոնք այլևս չեն ցավեցնում։
– Պապ դու վստա՞հ ես, որ ուզում ես խմել․․․ Գուցե ուզում ես քնե՞լ։
– Հըհ,- խորը շունչ քաշելով՝ քմծիծաղ տվեց հայրս,- ես մի ողջ տարի քնում եմ, որպեսզի երեք շաբաթ արթուն մնամ։ Ամռան այս երեք շաբաթները, որ կարողանում ենք մեզ թույլ տալ, մի քանի կյանք ապրելու պես են։ Դու հիմա չես հասկանա, բայց համն աստիճանաբար կընկնի բերանդ ու շուտով կզգաս, որ ամեն օր մի քանի ժամ ավել ես աշխատում, կենարար էներգիան սպառելով՝ սկսում ես մի քանի ժամ ավել քնել, որպեսզի ձեռքերդ չդողան, խնայում ես ամենօրյա հաճույքների վրա, հետաձգում ես կյանքդ երեք հարյուր քառասունչորս օրով, որպեսզի քսանմեկ օր ձանձրանաս։
– Չեմ կարծում։ Ես ուզում եմ ապրելու նալերը քաշել, ամեն օր, ամեն վայրկյան։ Ի՞նչ խղճով ձանձրանամ քսանմեկ օր, եթե գիտեմ, որ առջևում երեք հարյուր քառասունչորսօրյա աշխատանք է սպասվում։
– Un vaso de viski con ello solo,- պատվիրեց հայրս։
– Պապ դու իսպաներե՞ն գիտես։
– Մի բաժակ վիսկին սանսկրիտով էլ կարող եմ պատվիրել,- փքվեց հայրս,- ի՞նչ կխմես։
Ես խմել չէի կարողանում, բայց հասկանում էի, որ պետք էր սովորել։ Երբեք չգիտես, թե կյանքում ի՞նչ պետք կգա՝ խմելը, կրծքով կերակրելը, թե քո մասնագիտությունը։ Բայց խելքս իմը չէր տպավորություն թողնելու համար։ Եվ ես ընտրեցի մենյուից ամենաթիթիզ վերնագրով կոկտեյլը։
– Pi-no- cio… Pina Co-la…
– Pinacolada,- նյարդայնացած ուղղեց համբերատար մեքսիկացի մատուցողը։
– Հա, պինակոլադա, չնայած․․․ Ո՞րն է ձեր ամենաչվաճառվող կոկտեյլը։
– Ներեցե՞ք․․․
– Մոռացեք պինակոլադան, ինձ բերեք ձեր ամենաչվաճառվող կոկտեյլը,- կտրուկ եզրափակելով վայելում էի իմ կցկտուր արտասանությամբ պինակոլադայի փչացած տպավորության շտկումը,- այ հիմա քո դեմքն ինձ դուր է գալիս,- մտածում էի ես՝ մատուցողի զարմանքի մասին։
Ես նույնիսկ չհասցրեցի դեմքիս ժպիտը լայնացնել, երբ ճակատս սառեց վախեցած խոնավությամբ։
– Սառցեբեկո՞ր,- նետեց ներքին ձայնս,- պապ սառցեբեկոր ա, նայի, աստված իմ, սառցեբեկոր, ախ աստված իմ,- ինքնամոռաց կրկնում էր լեզուս։
Մենք «Տիտանիկ» ֆիլմում չէինք, բայց հայրս հավատաց ասածներիս և շրջվեց։ Այ քեզ բան։ Ամբողջ նավի ժողովուրդը խուճապահար վազում էր դեպի իններորդ հարկի բացօդյա տախտակամած։ Մենք էլ վազեցինք։ Պարզվեց, որ այդ հսկայական սպիտակ զանգվածը, ո՛չ ավել, ո՛չ պակաս՝ սառցաբեկոր չէր։ Բա ի՞նչ էր։ Հեչ։ Ընդամենը Դանիայի երկու կղզիները կապող կամուրջ, որը սառցաբեկորի պես սառը չէր, բայց նույնքան մենակ էր ու սարսափելի, ինչպես օրինակ ցմահ փակված հավատարիմ շունը, կամ հավերժական կույսը գրքերից այն կողմ, կամ մենք՝ առանց շան, առանց կույսի, առանց գրքերի․․․

Pacifica

“Pacifica” թատրոնում մութ էր։
– Ուր որ է ներկայացումը կսկսվի,- բարձրաձայն ասաց դիմացի շարքում նստած դաբլ բուրգեր ուտող նիհար երեխան, որ եկել էր մայրիկի, հայրիկի, տատիկի, քույրիկի ու հարևան սենյակի նոր ծանոթացած աղջնակի հետ։
Նավային զվարճանքների այդ օրվա ամսագրում կարդացել էի, որ պետք է զվարճալի ներկայացում լիներ։ Շարունակությունը չէի կարդացել։
– Իսկ ի՞նչ ներկայացում է,- հարցրեց հայրս։
– Զվարճալի,- պատասխանեցի ես։
Մառախուղից էլ ավելի անշոշափելի և ծանր օրվանից հետո, ես գտել էի մի հանգրվան, մի խրամատ՝ տանուլ տված պատերազմում, մի դարչինով տաք թեյ՝ սառույցի վրա։ Ինձ համար չէ հորս համար։ Դրեք ստորակետը չէ-ից առաջ կամ հետո, որտեղ կամենաք, ինչպես հայտնի խոսքերում։
Ու թուխ դադար,
մի դար թխվող երակներում,
երկար, արդար,
ու կամարից թափվող
կարմիր համաներում,
որ թելում ենք, կարում մի բեմ,
նայում, թեյում ու հեռանում․․․
Եվ ահա, վարագույրը բացվեց։ Այո։ Զվարճալի չէր։ Բայց։ Ամեն ինչ գծված, չափված, ձևված։ Մոդելային արտաքինով դերասաններ, սոխակի ձայներ, Մոնտե Կառլոյի շքեղություն, ամազոնյան էքստրիմ․․․
– Նանուլ, դու ասում էիր, ներկայացումը զվարճալի է։ Բայց դերասաններն առաջին վայրկյանից լաց են լինում, առանց ժպիտի։ Ու ընդհանրապես, սա ողբերգություն է․․․
Ողբերգական բարություն, սարսափած սարսափելի դեմքեր, դրամատիզացված հանցանք, արժանապատիվ սիրուհիներ․․․
– Քահ, քահահահ, քուհ․․․ Բուրգերի չափ սիրում եմ էս կապիկությունները։ Մամ, նայիիի, էն ձախ շիկահերի կլոր հետույքը, ոնց որ մեր հյուրասենյակի ատլասե բարձը լինի։ Քուհ, քահահահ, քահ,- գոռում էր դիմացի շարքի բուրգեր ուտող նիհար երեխան։
– Նանուլ, գուցե գնանք, քնե՞նք։- խնդրելու դեմքով հարցրեց հայրս։
– Մի քիչ էլ սպասենք։ Հեսա, ուր որ է զվարճալի կլինի, պապ։ Ախր գրված էր․․․
Չգրված տեքստեր, գրված իմպրովիզներ, իմպրովիզացված սարքեր, գրքեր, հավեր՝ լավ էր, որ եփված, վարդեր, սրտեր, տարբեր սրբեր․․․
Ամեն ինչ տեղին էր՝ աղը, պղպեղը, ներկայացումը, թվում էր, շուտով հումորն էլ կավելանա, զվարաճալի էլ կլինի․․․ Բայց դերասաններն ամեն ինչ փչացրին։ Չգիտես, թե ինչու վերջում հանեցին իրենց հագուստը։ Ամբողջությամբ։ Երևի պիեսի գաղափարախոսության մի մասն էր։ Դա այնքան արագ տեղի ունեցավ, որ ոչ ոք չհասցրեց գնալու ցանկություն ունենալ։ Ոչ ոք չհասցրեց ուսումնասիրել բարեմասնություններն ու հասկանալ մերկության իմաստը։ Չարդարացված մերկությունը բեմի վրա, իմ սեռահասունացման ավարտական փուլը, չբավարարված երևակայությունները, հայեցի ամոթն ու հորս նռներանգ դեմքը, որ դեռ երեկոյի սկզբից, մի քանի ժամ շարունակ չէր կարողացել փոխել իր գույնը։ Բեմի լույսերն աստիճանաբար մարում էին։ Բայց ես ու հայրս շարունակում էինք հետևել կուլիսներ վազող մերկ տղամարդկանց ու կանանց, որոնք մեր աչքերում այլևս դերասաններ չէին։
– Զվարճալի էր,- ասաց հայրս։
– Զվարճալի էր,- կրկնեցի ես։
Տասնմեկ րոպե անց արդեն սենյակում էինք։ Տասնյոթ րոպե անց հայրս քնած էր։ Քսանմեկ րոպե անց, ես նստած էի սենյակի լայն, օրորոցի պես հարմար պատուհանագոգին, որի թափանցիկ հատվածից զննում էի սպիտակ գինի հիշեցնող գիշերը։ Սպիտակ գինի, որ արբել էր ծովից ու պառկել վրան։ Ինչպես որ դու։ Այո, հենց դու։ Հիշո՞ւմ ես․․․ Հենց այդ պահին էլ որոշեցի քեզ նամակ գրել։

«Ողջույնով չեմ սկսի։ Որտե՞ղ ես, գիտեմ, փողոցում։ Մասնակցում ես տրանսպորտի հարյուր հիսուն դրամների դեմ բողոքի ցույցին։ Կուզենայի էդտեղ լինել։ Նստել ասֆալտին, նույնքան չոր որքան այս պատուհանագոգը, որ նայում է օվկիանոսին, բայց ասֆալտը տաք է, որովհետև նայում է արևին։ Գիտե՞ս օտար շքեղությունն ու հարազատ թշվառությունը նման են։ Նույն զգացողությունները, նույն աղքատությունը, նույն պատուհանագոգը՝ լացելու, երազելու, ուժեղանալու համար։ Նախորդ մի քանի ամիսներում ես կռվեցի ռեկտորի հետ, որն արդեն նախկին ըմբոստ ուսանողը չէր, արդեն զգացել էր իշխանության համը, արդեն կոչումներ ուներ։ Դուրս եկա Թատերական Ինստիտուտի լուսամուտից, ատեցի կուրսեցիներիս թույլ կամքը, սիրեցի կուրսեցիներիս ուժեղ ու պարտված խոնարհությունը։ Գտա ինձ փնտրողների մեջ, գտա քեզ՝ առանց փնտրելու, լսեցի իմ ձայնը, ազատվեցի ազատության սահմանափակումներից, մի քանի օրում ապրեցի մի քանի տարվա չապրվածը։ Սիրեցի մարդկանց։ Մի քիչ էլ ինձ։ Ու քեզ․․․ Հետո մարդկանցից նորից հիասթափվեցի։ Մի քիչ էլ ինձնից։ Քեզնից դեռ ոչ։ Դեռ կհասցնեմ։ Ա՜խ իմ ոսկեհեր վտառ․․․ Դու կասեիր, ի՜նչ պաթետիկ է հնչում։ Այո, այն ինչ հարյուր տարի առաջ ռոմանտիկ էր՝ հիմա պաթետիկ է։ Հարյուր տարի հետո էլ իմ բոհեմիկ նամակը գռեհիկ կլինի։ Բայց արի թողնենք ապացուցված փիլիսոփայությունն ու ցատկենք անհայտ երևակայություն։ Հիշո՞ւմ ես հանրակացարանը, քո սենյակի դուռը, որ բացվելուց պարեցնում էր տեքստերով ու նոտաներով թղթերդ, ու ինձ քո զգեստապահարանում, որը միշտ ամաչում էր։ Ուզում էի ասել, որ էլ չեմ ամաչում։ Ինչո՞ւ ֆեյսբուքով չեմ գրում այս ամենը։ Չգիտեմ։ Երևի թղթի մակերեսից չեմ ամաչում, այնտեղ միայն ես եմ, իսկ ֆեյսբուքի մակերեսին՝ ամբողջ աշխարհն է։ Չէ։ Դեռ ամաչում եմ։ Ողջույնով չեմ ավարտի։ Գնամ։ Զբոսնեմ։ Գամ։ Ավարտեմ․․․

Eleven

Քայլում էի․․․ Տասնմեկերորդ հարկի հուժկու ալիքներից ծամածռված տախտակամածի վրայով․․․ Երբ տեսա Փոլին։
Նավի տասնմեկերորդ հարկը լցված էր բարերով, ակումբներով, երեք մետրանոց գոլֆի դաշտով, հնդկական խանութով, և չորրորդ բացօթյա լողավազանով, որն աներևակայելի սառն էր, հյուսիսային ծովի շնչառության պես, իսկ անթաքույց ու կայուն մաքրությունը մատնում էր սեփական անպետքությունը։ Այդ հարկը հիշեցնում էր սովետական տների «անստրեսոլ»-ները, որտեղ պահվում էին անպետք իրերն ու ապագա հարսնացուի օժիտը, որ նույնքան անպետք էր քսան տարի հետո և գոյություն ուներ միայն փեսացուի ծնողների ու մնացած հյուրերի աչքերը հանելու համար։
Eleven Pub- ի դուռը բաց էր։ Փոլի դեմքը ևս։ Նա կանգնած էր բարձրություն չունեցող բեմի վրա և հմտորեն ցնցելով կիթառի լարերը՝ կուլ էր տալիս ռոմի բաժակը՝ վերարտադրելով հարբած երաժշտություն։ Ֆլոյդից մինչև Մեշուգահ, բոլորն այնտեղ էին՝ ինձ ու Փոլին կապող ձգված լարի վրա: Լարախաղացներ… Ինչպե՞ս արեցին… Լարեր… Կիթառի: Սրտի: Կրկեսի: Հոսանքի: Իրար կապող: Մեկ լեզու` երաժշտություն: Բաբելոնից մինև Փոլ: Փոլից մինչև իրականություն: Ես: Նրա ժպտացող հայացքը երբեմն սահում էր մանուշակագույն երեկոյան զգեստով աղջկա՝ ալիքներին զուգահեռ ծածանվող մազերի վրայով, որոնք հնչեցնում էին իրենց երաժշտությունը։
– Ներեցեք, մուտքն ազա՞տ է,- հարցրեցի մուտքի մոտ կանգնած թիկնապահից։
– Մուտքն ազատ է միայն չափահասների համար, ըստ ԱՄՆ օրենսդրության՝ չափահաս է համարվում քսանմեկ տարին լրացած անձը։ Խնդրում եմ ներկայացրեք ձեր “sea pass”-ը։
Նորից․․․ Երեք տարի առաջ Փարիզում զրկվեցի “Moulin Rouge”-ից, որովհետև տասնութ դեռ չկայի։ Իսկ հիմա պետք էր քսանմեկ լինել, որովհետև ԱՄՆ-ի օրենսդրությունն ուրիշ է։
– Նա ինձ հետ է, տասնհինգ րոպեից վերջացնում եմ համերգը, միասին դուրս կգանք, խոստանում եմ Սեմ։
Փոլն էր։ Չնկատեցի, թե ինչպես հայտնվեց, բայց նա հավանաբար նկատել էր իմ զգեստն ու հայացքը ու հավանաբար հավակնություններ ուներ։ Չնայած անչափահաս էի։ Հակառակ բևեռից։ Անծանոթ։ Եվ տխուր։
Տասնհինգ րոպեից մենք նստած էինք բարի աթոռներին ու ապուշ կտրած նայում էինք իրար։ Նա իմ աչքերին, իմ աչքերը՝ նրա բաժակին, որի արտացոլանքում ողջ փաբն էր ու բաց դռնից երևացող ծովը։
– Փոլ։
– Նանա։
– Զգեստիցդ ենթադրում եմ, որ հյուրերից ես, ոչ թե սթաֆից։ Հարուստ, լկստված աղջնակ։ Գիշերային արկածնե՞ր ես փնտրում,- փսխուն տաքարյունությամբ ակնարկեց Փոլը,- միանգամից ասեմ, որ հարուստ անչափահասների հետ անկողին չեմ մտնում։
– Իսկ հարուստ չափահասների հե՞տ,- նենգ ու անսանձ հեգնանքով պաշտպանեցի վիրավորված կանացիությունս։
– Ո՛չ բոլորի։ Քեզ հետ չէի քնի,- ձգելով վայր ընկնող տաբատի գոտին, մի պահ ամաչելով՝ բերանին սեղմեց ռոմի շիշը։
– Հաճելի էր ծանոթանալ,- ցատկեցի մարմինս պահող բարձր աթոռի գրկից, ու երկու քայլ արեցի դեպի ելք։
– Հեյ, սպասիր,- Փոլը բռնեց ձեռքս,- նեղացար ի՞նչ է։ Ես հիմարի մեկն եմ։ Ինձ դուր եկող աղջիկների հետ տենց եմ ծանոթանում։
– Կոմպլեքսնե՞ր։
– Ո՛չ, ես դա բացատրում եմ ցանկություններս թաքցնելու ու իգական սեռի մերժողաժխտողական քաղաքականությունում արժանապատիվ ու մի գլուխ բարձր ընդդիմություն լինելով։
– Փաստորեն կոմպլեքսներ․․․
– Ոչ, ասում եմ,- աթոռից իջնելով ու ինձ մարմնական շոշափելի մոտենալով՝ ասաց Փոլը։ Ես, մեղմորեն հեռացնելով մարմինս, նստեցի բարձր աթոռին,- ասում եմ,- Փոլը նստեց ու հանդարտ շարունակեց,- կանանց թվում է, թե մենք օր ու գիշեր մտածում ենք, թե ինչպես նրանց հետ քնել։ Դուք իրո՞ք էդքան միամիտ եք։ Մենք խուսափում ենք մեր էներգիան աջ ու ձախ վատնելուց, բայց ստիպված միշտ հակառակն ենք ապացուցում։ Որովհետև մեր տղամարդկային ու մարդկային պիտանելիությունը չափվում է սեռական պիտանելիությամբ։ Ժամկետն անցնում է և դու այլևս չես տրվում վարձով ու չես վաճառվում, որովհետև գնորդ չունես, իսկ դու վարժեցված ես վաճառվելուն։ Այդ դեպքում քեզ մնում է երկու բան։ Գնալ վերամշակման կամ կեղծել պիտանելիության ժամկետը․․․ Դու ինձ դուր ես գալիս։
– Կոմպլեքսներ։- սահմանափակեցի ես։
– Այո։- սահմանափակեց Փոլը։
– Իսկ ի՞նչ կասես չափահասության մասին։
– Ես արդեն տասնվեց տարի է չափահաս եմ։ Զբաղվում եմ նույն բաներով, ինչ յոթ տարեկանում՝ նվագում եմ, ուտում, քնում, խմում, խաղում շախմատ ու էշ-էշ դուրս տալիս։ Միայն խմելու որակն է փոխվել։ Ես ուրացել եմ մայրական կաթը ու պաշտպանում եմ ալկոհոլ արտադրողներին։ Հետույքային էվոլյուցիա։
– Իսկ պատասխանատվությո՞ւնը։ Այն նաև խոստումը պահելու մեջ է։ Դու խոստացել էիր թիկնապահին։ Իսկ մենք դեռ այստեղ ենք։
– Հապա ինձ նայի։ Չէ լուրջ, տեսա՞ր։ Լավ նայի, խորը, մինչև վերջ տեսա՞ր։ Սուտ։ Ես քարշ եմ գալիս նավերի փաբերով մի քանի դոլար փախցնելու համար ու դեռ չավարտած համերգը, ամբողջը վատնում եմ նույն փաբում։ Ես ունեմ երեք երեխա տարբեր կանանցից, որոնց տեսել եմ չորս անգամ։ Ես կնքված եմ, բայց ամենօրյա հայհոյանքներում գրողի ծոցն եմ ուղարկում աստծուն։ Ես նստած եմ շլացնող անչափահասի հետ ու փիլիսոփայելով փորձում եմ թաքցնել նրան բռնաբարելու ցանկությունս։ Ու եթե չվախենայի չորրորդ անտեր երեխայից, բանտում՝ բռնաբարողի պիտակով գոյատևելուց, առանց կիթառի ու ռոմի մնալուց։ Վստահ եմ, որ կանեի։
– Հաջող, Փոլ։
– Չէ։
– Հա։
– Կքնե՞ս։ Ինձ հետ,- շշնջաց նա՝ վախեցած, հաճելի օծանելիքով քրտնած ու հոլի պես դողացող մարմնով, բարձրահասակ ու խիզախադեմ Փոլը, ճիշտ և ճիշտ իմ մանկության երազանքների պատմական ֆիլմի ասպետը ինձ գրկեց ամուր-ամուր, իսկ ես․․․ Զգում էի թուլացող զգեստիս փեշերը, զգում էի մատներիս նման։ Հարյուր կիլոգրամանոց կիրքն այլևս չէր տեղավորվում քառասունչորս կիլոգրամանոց մարմնիս մեջ։ Բայց ես ետ հրեցի Փոլին, ինչպես մրջյունը՝ ծիրանի կորիզը, երբ այն վտանգում է մրջնաբույնի առաջխաղացումը։
– Ես նույնիսկ ընկերոջս հետ դեռ չեմ քնել։ Նրան ճանաչում եմ վեց ամիս, իսկ քեզ վեց րոպե, նա ինձ դեռ չի ձանձրացրել, իսկ դու արդեն ձանձրացրիր։ Ես ունեմ հայեցի չարդարացված ամոթ, իսկ դու ամերիկյան արդարացված հավակնություն։ Դու ուզում ես ինձ հետ քնել, իսկ ես ուղղակի ուզում եմ քնել։
– Էս ֆիլմային էր, ու հիմա պիտի ասեմ, կամ ոնց չասեմ՝ Մենք ունենք բոլոր պատճառները միասին լինելու համար,- խմիչքից արբելու փոխարեն սթափված՝ եզրակացրեց Փոլը։
– Սա իմ վերջին գիշերն է նավի վրա և դու վերջինն ես ում հետ ես կուզենայի այն անց կացնել։ Բայց նաև միակն ես։ Եվ ուրեմն․․․ Բարի գիշեր։ Չնայած, գրողի ծոցը էս սենտիմենտալ տեքստը։ Մոռացիր։ Կամ չէ, հիշի՛ր, բայց միայն վերջին երկու բառը։
Մանուշակագույն զգեստը հեռացավ։ Աղավաղված յասամանի պես անհետացավ արբած աչքերից ու փռվեց տախտակամածին։ Նա արդեն հեռու էր Փոլից, իր սենյակից, Փոլի երևակայական սենյակից։ Նա թարմ էր ինչպես մանուշակագույն ներկը՝ փտած փայտի վրա, որ ո՛չ չորանում էր, ո՛չ ներծծվում։
– Պաշտում եմ այս կողմերի երկինքը, ես ամեն օր այստեղ մենակ եմ պառկում, հաճելի է, որ վերջին օրը զրուցակից կունենամ։ Թույլ կտա՞ք պառկել ձեր կողքին։
– Փո՞լ։
– Փո՞լ։
– Միսթր Փեթերսո՞ն։
– Այո՞։
– Ներեցեք, ինձ թվաց․․․
– Որտեղի՞ց գիտեք անունս,- զարմացավ միսթր Փեթերսոնը։
Հազիվ զսպելով փոխադարձ զարմանքս, բայց չցանկանալով մանրամասնել անչափահաս-երաժիշտ-քնել-մնաս բարով ծանոթությունը՝ անցա սիրելի զբաղմունքիս՝ խաղալուն, կամ խաբելուն։
– Գուշակեցի։ Նկատել էի ձեր Փոլ Մքքարթնիով դաջվածքը՝ ոտքի վրա։
– Փոլ Մքքարթնի՞։ Բայց դա Մարթին Լյութերքինգն է։
– Իսկապե՞ս,- խառնվելով,- ոնց որ ճիշտ և ճիշտ Փոլը լինի։
– Բայց նրանք ընդհանրապես նման չեն։ Նմա՞ն են։ Գրողը տանի, այդքան էլ փող եմ տվել այդ շան որդի դաջողին։ Բայց դա ի՞նչ կապ ունի իմ անվան հետ։
– Դե չգիտեմ, դե այդքան մի խորացեք,- բարեհամբույր նյարդայնությամբ պատասխանեցի ես՝ մտածելով, թե ինչո՞ւ է անգլիացին կրում Մարթին Լյութերքինգի դաջվածքը։
– Իսկ կարո՞ղ եմ պառկել ձեր կողքին։
– Իսկ որտե՞ղ է ձեր կինը, ում հետ ի դեպ այցելել էիք Հայաստան։
– Նա քնած է։
– Հաա՜։ Խնդրեմ։ Պառկեք։
– Լսեք, լավ է, որ ձեզ հանդիպեցի։ Ուզում էի ներողություն խնդրել ձեր այսօրվա ապրումների համար և ասել, էդ փնթի Քոլինզին խոզի տեղ էլ չդնեք։ Նա գետնով է տալիս Ամերիկացու անունը, կամ իսկ և իսկ ապացուցում, որ մենք զտարյուն անգլիացիներս ճիշտ ենք, երբ ամերիկացիներին համարում ենք անկիրթ ու թերարժեք։
– Գիտե՞ք, տարօրինակ է, բայց այստեղ մի մարդասիրական, մեկը մյուսի փոխարեն ներողություն խնդրելու սինդրոմ կա։ Առհասարակ։ Ներողություն խնդրելու սինդրոմ։ Բայց ես գնահատում եմ այդ սինդրոմով համակվածների ուժն ու կարողությունը և խոնարհվում։ Այնուամենայնիվ սա ամերիկյան նավ է։ Ու ես էլ, եթե անկեղծ, գժի պես սիրում եմ Ազատության երկիրը։ Ձեր հայրենիքն էլ եմ սիրում։ Սիրտս տարածքի խնդիր ունի։ Այնքան մեծ է, որ բոլորը տեղավորվում են։ Հա, գովազդ էր։
– Ոչ, որքանով որ ամերիկյան է, նույնքանով և պատկանում է անգլիական թագավորական ընտանիքին։ Ուզում եմ ներողություն խնդրել, որ ներողություն խնդրեցի։ Սխալվեցի։ Ծխախո՞տ։
– Չեմ ծխում։ Չնայած,- մեկ րոպե անշարժ պառկելուց հետո մատներս տարա դեպի ծխախոտը, այնուհետև շուրթերս ու ծխեցի,- ներում եմ,- Փարիզյան դատավճռի պես հնչեց մանուշակագույն պատասխանը։
Մենք լուռ պառկած էինք բաց երկնքի տակ, ասես նորապսակներ, որ դեռ չէին լսել փոխադարձ վիրավորանք։ Այնուհետև ես սկսեցի խոսել Երևանի մասին, իսկ նա՝ կայծակի, որ ուր որ էր շանթելու էր երկինքը։
– Դուք հավանո՞ւմ եք քարտեզի այսօրվա տեսքը,- ծխախոտը հանգցնելով հանկարծակի բարձրաձայնեցի մտքերս։
– Ի նկատի ունեք դիմահարդարումը, սանրվածքն ու զգե՞ստը, թե՞ երկրի տարածքային բաժանումները,- թեթև անձրևից խոնավացած շուրթերով հարցրեց միսթր Փեթերսոնը։
– Ահա․․․ Թե՛ն։ Ճեղքերը։ Ճեղքերի անհամաչափությունը։ Ամեն ճեղքի հետ փոխվող լեզուներ, գույներ, զենք ու ախորժակ։ Ամեն ճեղքի հետ սպառվող իրավունքներ։ Բայց չորս տարերքները նույնն են, մարդիկ էլ․․․ Մսից ու ոսկորից։
Այլևս խոսելու ցանկություն չկար։ Երկնային ցնցուղից թափվող ջուրն այնքան մաքուր էր։ Այդ լոգանքը մաքրեց թոքերը ծանր մառախուղից և մենք շնչեցինք։ Գերտերությունների զավակները չեն սիրում խոսել քարտեզի բաժանումից։ Բարեսիրտ Փեթերսոնը բացառություն չէր, պարզապես դեռ երիտասարդ ոստիկան էր՝ ոչ երիտասարդ համակարգում․․․ Եվ դա բնական էր։ Ինչո՞ւ պետք է շքեղ տան կատուն բողոքի սառնարանի առատությունից։ Մերկ ու կեղտոտ ոտքերով մարդկանց անհրաժեշտ է պաշտպանել, բայց, միայն, եթե նրանք կանգնած չեն քո դռան շեմին․․․
– Լաքա․․․ Դուք ներկա՞ էիք երեկվա տարեց կանանց գեղեցկության մրցույթին,- երկար լռելուց հետո խոսեց Փեթերսոնը։
– Ոչ, տարիքս թույլ չէր տալիս,- կատակեցի ես։
– Քոլինզներն այնտեղ էին։ Հարգարժան բժիշկ Քոլինզի կինը՝ մասնակից «գեղեցկուհի»- ներից էր։ Ի դեպ, հենց նա էլ հաղթեց։ Ծերուկ Քոլինզն ուրախությունից այնքան էր լակել, որ մենք հազիվ պրծանք տարեց այլասերվածների 70+ տեսարանից,- զզվանքով քմծիծաղելով շարունակեց Փեթերսոնը,- և ահա, նա՝ ցլի բերանից քամած վերնաշապիկով, ցմփորն այս ու այն կողմ շարժելով ու երբեմն հանկարծակի արտաթորելով վատնում էր իր վարպետության հանդեպ հարգանքը։ Կարծում եք այդ պահին Ամերիկայի քարտեզը լաքայից տարբերելո՞ւ էր․․․ Նա՝ հենց ինքը մեծ լաքա էր հիշեցնում։ Այո, իսկապես հայտնի ու լավ բժիշկ է, բայց այսօր մարդիկ նրան այլ էմոցիաներով էին բարևում։ Ես բացառություն չէի։
Այդ պահին ուղեղիս ձախ կիսագունդն ընկալում էր Փեթերսոնի խոսքերը, իսկ աջը՝ վերլուծում նրա տեսակը, որ զարմանալիորեն պահպանել էր իր մասին առաջին տպավորությունը։ Ինքնամփոփ ու փնտրող մարդու կերպարանք, հոգատար ամուսին, որ օգնում էր կնոջը մաքրել սպիտակ տաբատին թափված սպիտակ գինին։ Մարդ, ով խոսում է բանավեճի վերջում, օգտվում չշահարկված ու քիչ հայտնի բարիքներից, ի ցույց դնելով համեստությունն ու ինչ-որ բանի ետևում պահելով դեմոկրատ բռնապետին, որ ձգտում է միակողմանի արդարության․․․
Ես ափսոսում էի զգեստս, որին բաժին էր ընկել հենց իմ մարմինը։ Այնքա՜ն կանացի այն ցուցադրելու և այնքա՜ն անփորձ այն կրելու համար։ Երկնային լոգանքից թրջված բամբակե սիրտս խոցում էր կուրծքս՝ փռված ու փքված, չբացված օդապարիկի պես։ Զարկերը՝ իբրև կիրակնօրյա պատարագի զանգեր, փնտրում էին նոր մարդկանց։ Իսկ ես․․․ Փնտրում էի մի ելք՝ տասնմեկերորդ հարկի տախտակամածից դեպի իններորդ հարկի սենյակ։ Խաղաղ, անկիրք ու անլաքա։ Գուցե սպասեմ Փեթերսոնը գնա ու ցատկեմ․․. Սենյակից էլ ներքև․․․ Ո՞վ պետք է իմանա․․․ Երազանքն իրականացրած դժբախտ հայրս․․․ Հետո կլինեն կրքեր, կռվեր, դադար ու․․․ Անհայտություն։
Նամակը․․․ Ես այն չեմ ավարտել։ Զգեստս ոտքերիս տակ առնելով նստեցի։ Փեթերսոնի կանխատեսած կայծակը ճեղքեց։ Ճեղքեց ուղեղս։ Այն դարձավ աշխարհագրական քարտեզ և մղեց շուրթերս զավթելու տարածք․․․ Օտար տարածք։ Ես՝ դեռահասի համբույրով խրվեցի Փոլ Փեթերսոնի կյանք։ Խախտեցի շուրթերի առաքինությունն ու անառիկությունը․․․ Բայց սիրտը հեռու էր․․․ Մեջտեղում, ինչպես բոլոր մայրաքաղաքները․․․

Suicide

Ես նորից նստած էի պատուհանագոգին՝ անավարտ նամակն ու երեկոյի ավարտը ձեռքիս․․․ Անամոթ, անզղջում ու անշտկելի։ Իրականությունն ու ցնորքը շատ նման են, երբ մենք հարբած ենք անքնությամբ։
Ու ժայռերը՝ ծեր, կարծրացած ալիքների կուտակումներ
ու ժայռերը՝ իբրև ծառեր
ու արմատները կանաչած, թափվում են ցած, դեպի իմ սիրտ
ու ծերանում․․․
Ճեղքեր․․․ Ճեղքեր․․․ Ճեղքեր․․․
Ուրիշ անուն․․․
Հանուն․․․
Դիմագծերս լղոզվում էին կաթնագույն գիշերալույսին, սեղմվում մկանակծկումներում ու դանդաղ հալվում լցնելով անքնության ցնորքի բաժակը:
«… շարունակում եմ նամակը: Լսո՞ւմ ես սիրելիս…
Ինչ գարշահոտ խոնավություն է… Քրտնե՞լ եմ: Բայց հոտը… Բնական կարիքների հոգածությո՞ւն, անհոգություն: Ախ, քունս ոնց է տանում: Բայց հոտը… Իսկ գուցե… Ցատկեցի՞: Չեմ հիշում: Բայց ինչպե՞ս: Գլուխս: Պտտվում է: Նամակը… Ինչպե՞ս այն ավարտվեց… Չեմ հիշում: Կիսա՞տ… Հայրս: Դժբախտ: Ինչո՞ւ: Ցատկեցի: Ռետին, օճառ, ctrl z… Ջնջել վերջին քայլը: Ախ, խեղճ հայրս: Բայց հոտը…
– Հեյ, ո՞վ կա այստեղ:
Ես պառկած էի լպրծուն թմբիրի վրա։ Քնած ժամանակ մարմինս պտտելիս, «մահճակալս» մեկ փափուկ էր, մեկ մկանոտ։ Ոտքերս իջեցրի ու նայեցի շուրջս։ Մութ տարածք էր, որը երբեմն լուսավորվում էր ստվերային լույսով։ Աչքերս տեսարանից չկտրելով, շոշափեցի գրպանս։ Գտա։ Հանեցի հեռախոսս ու լապտերը միացնելով այն ուղղեցի դեպի շրջակա խավարը։ Անկարելի էր։ Անհնարին։ Տարածքը հիշեցնում էր լորձամկանային քարանձավ։ Ինչ-որ միջին հատված։ Որտեղից պետք է սկսվեին ճյուղավորումները։ Դեպի խորացում։ Դեպի ելք։ Լորձամկանային քարանձավի պատերից կախված էին թերի զանգվածներ, որ նման էին չմարսված սննդի։ Խրված, կիսանեխ բույսեր, որ հեռվից՝ ռազմադաշտում լքված թրերի ցանկապատ էին հիշեցնում։ Նայեցի ներքև։ Դարչնադեղնավուն ջրափոսը բլթբլթում էր ու ահռելի պղպջակներ գոյացնում։ Ոտքիս բթամատը մոտեցրի ջրին և ընկղմեցի։ Ջուրը զարմանալիորեն գոլ էր։ Դա նշանակում էր, որ ամենայն հավանականությամբ խորը չէր։ Իսկ գուցե դա մի հսկայական կաթսա՞ էր՝ միացված հսկայական գազօջախին։ Իսկ գուցե ներսում ջրատաքացուցի՞չ կա։ Ես նորից զննեցի շուրջս ու հասկացա, որ անցնելով մյուս ափը, կկարողանամ շարժվել առաջ, դեպի երբեմն առկայծող լույսը, որի հետ ամեն անգամ մի ջրային՝ ապուր հիշեցնող զանգված թափվում էր ցած։ Դեպի լույս։ Դեպի ելք։ Առանց երկար-բարակ մտածելու․․․ Ցատկեցի։ Որքա՜ն խորն էր։ Ավելի։ Ավելի։ Ավելի․․․ Խորանում էի։ Թվում էր, թե անվերջ։ Լպրծուն, գարշահաոտ ջուրը լցվում էր մարմնիս բոլոր խոռոչները։ Ամբողջ օրգանային համակարգս ողողվում էր դարչնադեղնավուն լորձով։ Փորձում էի լողալ դեպի վերև, բայց ճահիճը կլանել էր ինձ։ Երբ հուսահատությունից աչքերս փակվում էին, դեպի ինձ շարժվող օձանման պատկեր նշամարեցի։ Մեծ, սրածայր փայտ էր։ Հափշտակեցի այն ու խրեցի լորձամկանային պատի մեջ։ Հենվեցի, ամուր հրվելով ցատկեցի ու ընկա հակառակ ափի վրա։ Որտե՞ղ եմ։ Ի՞նչ լույս է վերևում։ Հավանաբար սխալ եմ ցատկել ու մնացել թունելում։ Բայց լույսը երևում է։ Մի քիչ էլ հնարամտություն․․․ Ու կհասնեմ։ Պա՞պ։ Ինչ տհաճ զգացողություն է․․․ Խեղճ հայրս։ Հիմա ի՞նչ է անելու։ Գուցե վերադառնա՞մ։ Բայց ինչպե՞ս։ Կարոտել եմ, պապ։ Բայց լույսը․․․ Այնքան թափանցիկ ու անշոշափելի, բեղմնավորված ու տրոհված փոշու նման։ Եթե վերադառնամ, պետք է երեք հարյուր քառասունչորս օր աշխատեմ, որովհետև այսօր քսանմեկերորդ օրն է, թե՞ ոչ․․․ Ի՞նչ օր է այսօր։ Ո՞ր թվականն է։ Ես ո՞ղջ եմ։ Ախ։ Քունս տանում է։ Լույսը․․․ Որքան մոտ է․․․ Հանգստության արահետ։ Իսկ մեջն ինչպիսի՜ն կլինի․․․Փափուկ ու եթերային․․․ Ճերմակ գոլորշու պես։ Շքեղ, անսանդուղք, նորածնի նման բարի։ Ազատությո՜ւն․․․ Ուզում եմ գնալ այնտեղ։ Այնտեղ ստիպված չեմ լինի երեք հարյուր քառասունչորս օր աշխատել․․․ Բայց քսանմեկօրյա ձանձրույթ էլ չեմ ունենա։ Էհ, ոչինչ, ինչի՞ս է պետք։ Այնտեղ կարող եմ ընտրել ուրիշ մարմին, ուրիշ անուն, ուրիշ հայր, կարող եմ ոչինչ չընտրել։ Բայց հայրս․․․ Իմ խեղճ ծերուկ․․․ Պապ, կներես, ո՜նց եմ կարոտել, ինչի՞ս է պետք ուրիշ մարմինը։ Եթե իմ սեփականի հետ լեզու չեմ գտնում, մյուսի սեփականաշնորհումից հետո էլ թերություններ կտեսնեմ, մտքերս էլ չեմ հավանի, պայքարներս էլ, զգեստս էլ․․․ Ու նորից կցատկեմ։ Հիմա երևի լացում ես, պապ․․․ Պա՞պ․․․ Գալիս եմ քեզ մոտ։ Բայց ինչպե՞ս․․․ Ախ։ Ինչո՞ւ ցատկեցիր, հիմար։ Քունս ոնց է տանում։
Սկսեցի մագլցել դեպի լույսը, որը հետզհետե նեղանում էր ու ծածկվում հորիզոնի խավարով։ Այ քեզ տարօրինակ վայր։ Որքա՛ն մթնեց։ Ոչինչ չեմ տեսնում։ Ախ գլուխս խփեցի։ Սա ի՞նչ է․․․ Ոսկրապատ դո՞ւռ։ Ոչինչ չեմ հասկանում։
– Որտե՞ղ եմ, հեեե՜յ, ո՞վ կա այդտեղ, խոսե՛ք անիծյալ համրեր,- բղավում էի ես,- ուզում եմ դուրս գալ այստեղից։ Էլ երբեք չեմ ցատկի։ Խոստանում եմ․․․ Բա՛ց թողեք ինձ, խնդրում եմ,- ուժասպառ նստեցի դռան մոտ։
Դռան թակոց լսվեց։
– Ո՞վ է,- հարցրեցի ու վեր կենալով ականջս հենեցի ոսկրապատ դռանը։
Տարօրինակ էր։ Այնտեղից չէր։ Սկսեցի քայլել դեպի թակոցը։ Ու հասա մի անոթապատ փափուկ բազմոցի, որ ցնցվում էր այնպես, ասես ներսում հավասարակշռված սեռական գործողություն էր։ Մետրոնոմի պես հնչում էր թակոցը՝ ռիթմիկ ընդհատումներով ու աստիճանաբար զարգացնելով արագությունը։ Ճիշտ և ճիշտ իմ սրտի զարկերի նման, որ լսում էի Փոլ Փեթերսոնին համբուրելիս։- Իսկ գուցե սա՞ էլ է սիրտ․․․ Սի՞րտ․․․ Բայց ո՞ւմ սիրտը։ Հո՞րս․․․ Ես հորս սրտո՞ւմ եմ․․․ Ավելի ճիշտ օրգանիզմում․․․ Ուրեմն այստե՞ղ եմ ցատկել․․․ Ո՛չ, ոչ։ Անիծյալ խեղաթյուրված երևակայություն։ Սա անհնարին է։ Ուղեղս փափկում է․․․ Հալված մոմ։ Չեմ կարողանում մտածել․․․ Ես գժվում եմ, հա, գժվում եմ․․․ Որտե՞ղ եմ։ Ախ․․․ Քունս ոնց է տանում։
Ես բարձրացա ու կանգնեցի հորս սրտի վրա։ Ցատկելու ցանկություն ունեցա։ Երբ ետ հրվելով ոտքերս անջատեցի մակերեսից, զգացի որ արագ սլանում եմ դեպի վերև, դեպի թարթող լույսի շիթը։ Դա ցատկ էր․․․ Այն ինձ դուրս հանեց անծանոթ ու փակ տարածքից դեպի ջուր, որի շուրջը հայացքներ նետելով, հասկացա, որ ծովի կամ օվկիանոսի հատակ էր։ Տարօրինակ էր․․․ Չէի շնչում։ Բայց չէի էլ խեղդվում։ Կամ գուցե շնչում էի․․․ Անհայտ տեխնոլոգիաներ, ջրային թոքեր, մարդկային չզարգացած խռիկների զարգացած քթանցքեր։ Հասցրեցի միայն նկատել, որ դուրս եմ ցատկել հսկայական Կետ ձկան երախից, որից անմիջապես հետո բումերանգի գործոնով ետ սլացա դեպի սիրտ։
Ի՜նչ փափուկ բազմոց է, ո՜նց է ճոճում, մայրական գրկի պես․․․ Ուզում եմ դուրս գալ այստեղից, օգնեք, խնդրում եմ, էլ չեմ ցատկի, երբեք, անհայտություն․․․ Չեմ սիրում։ Ազատություն․․․ Չեմ սիրում։ Ազատե՛ք ինձ այս ազատությունից․․․ Խնդրում եմ։ Քունս․․․Քնեցի՞․․․ Քնեցի։
Սա ի՞նչ է։ Ինչո՞ւ եմ դերասանի վարպետության համազգեստով․․․ Թատերական ինստիտուտի այգին, բակը, ես․․․ Չստացված փորձեր․․․ Ութ կանայք․․․ Շանել։ Ինչո՞ւ ես գիրացել, ասես «Անսանձի սանձահարումը» ֆիլմի Մամին լինես։ Հիվանդացե՞լ ես։ Անհեթեթությո՛ւն։ «Շանել» դա է քո դերը, առավել ոչինչ։ Դասադո՞ւլ։ Ի՞նչ դասադուլ․․․ Բալաստ․․․ Գումար․․․ Իմը պետք է լիներ․․․ Այն ցատկեց ավելի վերև․․․ Ոչինչ, դեռ կտեսնես, ո՛չ մի կարիերա․․․ Վաստակավոր կուրսղեկ, վաղամեռիկ ռեկտոր, գին չունեցող ապաշնորհություն, շնորհալի ինքնասպաններ։ Դա-սա-դո՛ւլ, դասա- դո՛ւլ։ Սա ի՞նչ մղձավանջ է։ Խնդրում եմ․․․ Չեմ դիմանում, էլ չեմ կարող, արթնացրեք։ Ուզում եմ վերադառնալ․․․ Կետի սիրտ․․․ Կետի ստամոքս։ Բարի ձուկ։ Ես այնտեղ պատահաբար եմ հայտնվել։ Կետն ինձ չի կերել։ Կետն ինձ չի մարսի։ Որովհետև գիշատիչ չէ։ Մարդկանց նման։ Մի հոշոտե՛ք, խնդրում եմ, արթնացրե՛ք, ուզում եմ վերադառնալ․․․ Կետի սիրտ։
Հեղուկ գազի պես արթնացա Կետի սրտի վրա։ Հալվող թեթևությունն ու անպատասխանատու հրճվանքն իմ առջև բացեցին ջնջված հիշողությունս։ Մայրական արգանդում էլ էր այսքան հաճելի․․․ Խեղճ Կետ։ Երևի ցավեցնում էի ստամոքսը․․․ Երբ սրածայր փայտեր էի խրում․․․ Բայց նա փոխադարձաբար չէր ցավեցնում․․․ Չէր բողոքում․․․ Դա-սա-դուլ, դասա-դուլ։
Բայց քունս․․․ Տանում է․․․

Good bye 21

այսքանով էլ կավարտեմ նամակը․․․ Ողջույն»։
Ես արթնացա պատուհանագոգին, նկատելով ինձ վրա ուղղված հորս հանդիմանական հայացքը՝ «Նանուլ, էլի գիշերը չես քնել», Նիկարագուացի սրբիչագործի թախծոտ, կիսաարհեստական ժպիտն ու հավաքված ճամպրուկները։ Մենք հրաժեշտ տվեցինք սրբիչներից զանազան կենդանիներ պատրաստող ժպտադեմ Նիկարագուցուն ու դուրս եկանք սենյակից։ Ու քայլելով դեպի ելքը, ես շարունակ փորձում էի հասկանալ, թե որտե՞ղ եմ սխալվել։ Լաքայի՞ մեջ․․․ Ցատկելո՞ւ․․․ Թե՞ անհայտության․․․
Այցելելով ավելի քան քառասունմեկ երկիր, հանկարծ հասկացա, որ կարող եմ պատմել Հիտլերի ծննդյան, Լուվրի, վիկինգների, դայվինգի, Դանիայի կղզիները կապող կամրջի մասին, որ շփոթել էի Տիտանիկի սառցաբեկորի հետ ու մտովի մեռել, Ռեմբրանդի հայելու, Կասաբլանկայի մզկիթի ու Քրիստոսի գերեզմանի մասին։ Իսկ Հայաստանի․․․ Իմ երկրի, մի երկրի, որ քարտեզի վրա մի անգամ, իսկ գուցե շատ անգամ շփոթել են լաքայի հետ՝ գրեթե ոչինչ։ Իսկ ես պետք է ամբողջ կյանքում ապացուցեի երկրիս լաքա չլինելը․․․ Սկսեցի ճանապարհորդել Հայաստանով մեկ։
Մի օր երազում սկսեցի վախենալ․․․ Ներքևում էի, ուզում էի ցատկել, վերև, բայց ընկնում էի։ Ամեն ընկնելուց կորցնում էի մարմնիս մասերը։ Վերջում մնաց միայն գլուխս, որ կարողանում էր միայն գլորվել։ Մազերս քրտնում էին, ձգվում դեպի վեր, նմանվելով կոկոս կուլ տված շագանակագույն կակտուսի։ Գլուխս գլորվում էր մաքուր ու դատարկ քառակուսու մեջ։ Ոչ լաքա, ոչ ցատկ, ոչ անհայտություն։
Ու բարձրացա Արագած լեռը: Հյուսիսային գագաթին կանգնած, ես նկատեցի, որ դիմացի հատվածում փոքր ժայռաբեկոր կար, որն ավելի բարձր էր՝ 4095մ։ Եվ հասկացա, որ դա էր Արագածի իրական գագաթը, բայց այնտեղ հասնելու համար ես անփորձ ժայռամագլցողի վախ զգացի ու․․․ Կանգ առա։ Երբ առաջին անգամ լեռնագնացությամբ ես զբաղվում ու ընտրում ես երկրի ամենաբարձր լեռան ամենաբարձր գագաթը, պետք է հիշես, որ սկզբի 4090 մետրն ավելի քիչ է, քան վերջին 5 մետրը։ Դա քեզ կկանգնեցնի։ Դու կորոշես՝ կա՞նգ առնել, թե՞ ոչ։ Ես կանգ առա։ Երբ 4090 մ բարձրությունից նայեցի ներքև, տեսնելով, թե ինչպես են մարդիկ սողում, հաղթում քարերին ու զոհելով քրտինքը՝ հրում ծույլ մարմինը, որպեսզի կանգնեն այնտեղ, ուր ես կանգնած եմ․․․ Ու նայում եմ ներքև․․․
Ես հասկացա, որ մենք նայում ենք վերև՝ ներքև նայելու համար։ Վերևում հասկանում ենք, որ ներքև նայելը հետաքրքիր չէ։ Այդտեղ ընթացք չկա։ Կարևորը՝ ընթացքն է․․․
Էլ ներքև չնայեցի։ Նայեցի իմ մեջ ու տեսա Արագածի ստվերը։ Երբ կանգնած ես Արագածի գագաթին՝ ստվերը լինում է քո մեջ։ Ցատկեցի դեպի իմ ներսը։ Ստվերներին դեռ ոչ ոք, երբեք չի հասել։ Արագածի ստվերը․․․ Դա է իմ իրական գագաթը, որին երբեք չեմ հասնի։ Ուրեմն երբեք չեմ դադարի բարձրանալ․․․ Ուրեմն երբեք չեմ դադարի ցատկել, լաքայից՝ դեպի անհայտություն։
Լաքա։ Ցատկ։ Անհայտություն։
20.03.20.