Մորաքրոջս ագարակում պիկնիկ անելիս` այն միակ ժամանակ, երբ հավաքվում էր ամբողջ ընտանիքը, Բիլի քուրոս ու ես հավի ճտերին քշեցինք ամբար։ Բիլին բաց դռնով վազքով ներս մտավ ու թռավ դուրս, իսկ ես կանգ առա. վրայովս ստվեր սահեց։ Իմ զարմիկ Թոմին` ինձ պես ութ տարեկան, օրորվում էր արևի լույսի տակ. դեմքն իր կոշիկի պես սև, վզին փաթաթված պարանը խոյանում էր լույսի սյունն ի վեր ամբարի բարձունքում՝ դյութիչ, սարսափելի։ Բայց ախր մեր առջևից չէ՞ր վազում։ Հետևից մարդ մտավ։ Մեկը ճչաց։ Մամաս գլուխս բռնեց ու թեքեց մի կողմ։
Ջեսին ու ես արդեն մի տարի սիրեկան ենք։ Նա ինձ իր մանկությունն է պատմում, թե ոնց էր հայրն ամեն օր գնում համալսարան, պատմում մոր մասին, ով իր շորերն էր կարում, տատիկի, որից միշտ սամիթով հացի ու վանիլի հոտ էր գալիս։ Բերանս բաց լսում եմ, հավատս չի գալիս, թեև ուզում եմ, ըղձում եմ այն հեքիաթը, որն իր կարծիքով բոլորի կյանքն է։
— Իսկ քո՞ տատից ինչ հոտ էր գալիս։
Ես սուտ եմ ասում, ինչպես միշտ, գրքից փախցրած սուտ։
— Նարդոսի, — թեև քիչ է մնում ործկամ կծված քրտինքի ու բռնոթու հիշողությունից։
Հասկանում եմ, որ պատկերացում անգամ չունեմ նարդոսի հոտից, ու մի պահ երկյուղում, որ մի բան կհարցնի, ինչից կծակվեմ։ Բայց Ջեսին սահում է մոտս` ինձ գրկելու, դեմքը սեղմելով ականջիս ու շշնջում.
— Ի՜նչ լավ ա տենց մեծ ընտանիք ունենալը։
Ես էլ նրան եմ գրկում ու աչքերս փակում։ Խոսքեր չունեմ։
Ես ծնվել եմ ավագ ու կրտսեր քեռորդիների արանքում, ծննդաբերությունների ընդմիջման մեջ, ուստի միշտ դրսեցի էի, կողքից նայող։ Մի անգամ` Թոմու մահից շատ առաջ, ինձ դուրս հրեցին աստիճանները, մինչ բոլորը կանգնած ականջ էին դնում մորաքրոջս աղջիկ Բարբրայի ճիչերին, որ լսվում էին տնով մեկ` մեկ ուժեղանալով, մեկ մարելով։ Քեռաղջիկ Քորան դույլերով արնոտ լաթեր էր դուրս բերում` վառելու։ Մյուս քեռորդիներն ընկել էին կայծերի հետևից կամ ճյուղերով կրակն էին խառնում։ Աստիճաններին նստած սպասում էի` բառեր հարմարեցնելով շրջապատի աղաղակին։ Չէի հասկանում, թե ինչ էր կատարվում։ Մեծ երեխաներից ոմանք ակներևաբար հասկանում էին` տարօրինակ արտահայտությամբ արտասովոր քրքջալով։ Ես տեսել էի, թե նրանք ոնց էին վեր ուղեկցում Բարբրային, որի ոտքերն ի վար թանձր արյուն էր ծորում։ Որոշ ժամանակ անց լաթերի արյունը նոսրացավ, ավելի ջրիկ, համարյա վարդագույն դարձավ։ Խարույկի մեջ դրանք շպրտելով,` Քորան մնաց անշարժ կանգնած գարշահոտ ծխի մեջ։
Կողքով անցնելով` Ռանդըլն ասեց, որ բալիկ է լինելու, ածած ձու, լաթերի հետ դեն նետվելիք, բայց բալիկ չեղավ։ Ես նայում էի, որ տեսնեմ, բայց չկար, բան չկար, բացի անհուսալի նոսրացող արյունից: Մինչ տունը հանդարտվում էր, ժամերով հնչած ճիչերը փափկեցին ու նվազեցին, հառաչանքի վերածվելով ծխի մեջ։ Մորաքույր Ռայլինը դուրս եկավ ու քիչ էր մնում ընկներ վրաս, ինձ չէր տեսել, ոչինչ չէր տեսնում։ Ձեռքով անընդհատ խփում էր հենասյանը, մինչև ներկի վրա մատնահոդերից ճաքեր գոյացան, ծեծում, կարծես այն կարողանար զգալ, երգեցիկ անիծելով սյունը, ինքն իրեն, բակի բոլոր երեխաներին։
— Գրողը տանի էդ աղջկան… խելք չունի… անտե՛րը։
Մամայի տված նկարները պահել եմ, սեպիա տպած. հողածածկ լերկ բակեր, փայտաշեն սանդղամուտքեր, աստիճանն աստիճանի վրա երեխաներ են՝ քեռորդիներ, հորեղբայրներ, մորաքրեր, առեղծվածներ։ Առեղծված է, թե քանիսին ոչ ոք չի էլ հիշում։ Ջեսուն ցույց եմ տալիս լուսանկարները՝ չասելով, թե ովքեր են, ու երբ նա ծիծաղում է կոտրած ատամների վրա, պատռված հագուստի, կեղտի, ես ատամներս եմ սեղմում նրանից, ինչ հիշել չեմ ուզում, բայց մոռանալ չեմ կարող։
Այնքան շատ էինք, որ թիվ չկար, շերեփուկների պես, և թե ժամանակ առ ժամանակ մեկը պակասեր, հաշվո՞ղն ով էր։ Մայրական նախատատս տասնմեկ դուստր ուներ և յոթ որդի, տատս՝ վեց տղա ու հինգ աղջիկ։ Ամեն մեկը բերել էր առնվազն վեց երեխա։ Ոմանք՝ ինը։ Վեց անգամ վեց, տասնմեկ անգամ ինը։ Բազմապատկման աղյուսակի պես։ Մեռնողին հիշող չկար։ Ես իմ հոծ ընտանիքի պատմությունների կեսն անգամ շարադրել չեմ կարող։ Չգիտես ինչու միշտ այնպես էր ներկայացվում, ասես ինքնասպան եղած լինեին՝ ավտովթար, թվանք, փոշոտ պարան, ճիչ, լուսամուտից ընկնել, բան-ման կուլ տալ։ Ես բուրգի գագաթն եմ՝ կքվելով ինձնից հետո եկածների քաշի տակ, ու կապ չունի, որ ես լեսբուհի եմ, որը երեխա չի ունենալու։
Պատմությունները պատմում եմ, թեև մազալու են ստացվում։ Բուրբոն եմ կոնծում, որ բառերը ձգեմ, հին ու բերկրալի բոլոր պատմությունները շարադրեմ։ Միշտ կհարցնեն.
— Այդ մեկն ո՞վ էր։
Ես նկարները թաքցնում եմ, վրայից էլի խմում, բայց մեկնումեկը ոնց էլ լինի գտնում ու հարց է տալիս.
— Այ քեզ բան։ Բայց ի վերջո քանի՞ հոգի եք եղել։
Ես չեմ պատասխանում։
Ջեսին ասում էր.
— Դու հրապուրված ես բռնությամբ։ Լիքը սոսկալի պատմություններ ունես։
Սա արտասանում էր իր փափուկ բերանով, դնչիկով, որը երբեք չէր ապտակվել, ու ես դնչիկը սիրում եմ, բայց այդ խոսքերն արտաբերելիս ձեռքերս դողում են, ու մահու չափ ուզում եմ նրան ահարկու պատմություններ պատմել։
Ուստի ցուցակ սարքեցի։ Ասացի նրան. էս մեկը խելքը թռցրեց. հարթուկով տվեց փոքր եղբորը, էս երեքը ձեռքերը հատեցին, ոչ թե դաստակները, այլ արմունկի մոտ զարկերակը, էս աղջիկը խեղդեց ջահելին, որի հետ քնում էր ու նստեց, էս մեկն էլ կրաջուր խմեց ու մեռավ՝ անձայն ծիծաղելով։ Մի տարվա մեջ ութ քեռորդի կորցրի։ Էն տարին էր, որ բոլորը փախչում էին։ Չորսը կորան ու չգտնվեցին։ Մեկն ընկավ գետն ու խեղդվեց։ Մեկն ավտոստոպով հյուսիս էր գնում, ընկավ մեքենայի տակ։ Մեկին անտառի միջով վազելիս խփեցին, իսկ Գրեյսը, վերջինը, փորձեց ոտքով Գրինվիլից հասնել Գրիր, հայտնի չի, թե ինչու։ Սիրս ու Ռոբըքի պահեստից մի մղոն անաց վերնանցումից ցած ընկավ ու մնաց մեռնելու՝ սովից ու շոգից։
Ավելի ուշ՝ քունը գլխիս, բայց դեռ արթուն, պարզվեց ձեռքերս Ջեսու դնչի տակ են։ Գլորվեցի մի կողմ, բայց լաց չեղա։ Համարյա երբեք ինձ չեմ թողնում լաց լինել։
Մեզ համարյա միշտ բռնաբարում էին, ինձ ու զարմիկներիս։ Նույնիսկ կատակ կար. «Ո՞րն ա Հարավային Քարլայնայի կույսը։ Էն տաս տարեկանը, որը արագ վազել գիտի»։
Ինձ համար ոչ մի զվարճալի բան չկար խորթ հորս հետ մորս անկողնում, ոչ էլ՝ իմ զարմիկ Բիլու համար, հորեղբորս հետ, ոչ էլ Լյուսիլի համար, անտառում մի ուրիշ քեռորդու հետ, Դանու համար՝ չորս անծանոթների հետ ավտոկայանատեղում, էլ չասած՝ Փամու, որը հայտնվեց թերթերում։ Քորան բարձր կարդաց. «Բազմապատիկ անգամ անհայտ անձանց կողմից»: Որոնք անհայտ մնացին, քանի որ Փամին էլ երբեք չխոսեց։ Պատռվածք, վերք, կապտուկ, վնասվածք։ Ես բոլոր խոսքերը լսել եմ՝ մեծ խոսքեր, մանր խոսքեր, ըմբռնելու համար զարհուրելի խոսքեր։ ՏՂԱՄԱՐԴՈԻ ՊԱՏՃԱՌԱԾ ՄԱՀ։ Բանը դեռ մեջները, կամ՝ ավելի կոթը, ծառի ճյուղը, յուղելու գործիքը… իրեր, անհավատալի բաներ… վիսկու շշեր, պահածոյի բացիչ, մանգաղ, ապակի, մետաղ, բանջար… հավատալու չի, հավատալու չի։
Ջեսին ասում ա.
— Դու խոսքի ձիրք ունես։
— Մի խոսիր, — աղաչում եմ, — մի խոսի։ — Էս մի անգամ ինքն ա ինձ գրկում, բարեբախտաբար՝ լուռ։
Նկարները հանում, նայում եմ դեմքներին։ Ես ո՞ր մեկն էի։ Վերապրողներն ինքնատելության հակում ունեն, գիտեմ, իրենց հանդեպ մոլի սիրո միջուկից միշտ տարակուսելով, անվերջ հարցնելով. «Ինչո՞ւ ես ու ոչ նա, կամ մյո՞ւսը»: Դրանում առեղծված կա, ու ես ինձ ատել եմ նույնքան, որքան սիրել եմ ուրիշներին, ատել եմ իմ ապրել շարունակելու պարզ փաստը։ Եթե մնացել եմ, ուրեմն մի բան պիտի ասե՞մ, անե՞մ, լինե՞մ։
Ես իմ քեռորդի Բուչին սիրում էի։ Մեծ գլուխ ուներ, գունատ նոսր մազեր ու խոշոր խաժ աչքեր։ Բոլոր քեռորդիներն էլ տենցն էին, թեև Բուչի գլուխն ամենամեծն էր, իսկ մազերն՝ ամենից անգույնը։ Մուգ գլխովը ես էի։ Մնացածներն ընտանիքում ասես մեկը մյուսի դժգույն պատճենը լինեին, ծղոտագույնի զանազան երանգներով, չնայած հետագայում բոլորը դարչնագույն կամ շիկահեր դարձան, ու ես այլևս այդքան աչքի չէի ընկնում։ Բայց այն ժամանակ ես ու Բուչն էինք աչքի ընկնում, ես՝ որովհետև մուգ էի ու ճարպիկ, Բուչը՝ խոշոր գլխով ու խելառ արարքներով։ Մագլցում էր քեռի Լյուսիուսի բեռնատարի թափքը, բացում բենզինի բաքն ու գլուխը կախում վրան՝ խորը շնչելով, խեղդվելով, շնչակտուր, հեղձվելով, որձկալով ու նորից շնչելով։ Թրթիռը խոցում էր մինչև ոտքերի մատները։ Հետևից մագլցելով՝ ես էլ էի փորձում, բայց փոքր էի, երկար չէի դիմանում, շրմփում էի գետնին՝ գլխապտույտ քրքջալով։ Բուչը դիմանում էր, ձեռքը մտցնում էր բաքն ու ափով բենզին հանում, խորը շնչում էր ու ծիծաղում։ Հետո, դռան բռնակից կախվելով, դոմփում էր ցած, հռհռալով, շորորալով, բենզին հոտելով։ Ինչ-որ մեկը նրան բռնացրեց։ Մեկը լուցկի նետեց. «Սա քեզ դաս կլինի»:
Հենց այդպես, մինչև հասկանում ես, չկա։
Գիշերն արթնանում եմ ճչալով.
— Չէ, չեմ ուզում։ — Կոկորդիս մեջ ցեխաջուր է հառնում, իմ սարսափի ու կատաղության հեղուկ լեզուն։
— Գրկիր ինձ, — Ջեսին գլորվում է վրաս, ձեռքերով կոնքոսկրերս պինդ սեղմում։ — Սիրում եմ քեզ։ Սիրում եմ։ Ես կողքդ եմ։ — Կրկնում է նա։
Ապշահար նայում եմ նրա մուգ աչքերին, երկյուղած։ Խորը շունչ եմ քաշում, ժպտում իմ տափակ ժպիտը։
— Խաբվեցի՞ր, — ծիծաղում եմ՝ հետ գլորվելով, Ջեսին կատակով բզում է, ձեռքը կեսից բռնում եմ։
— Սերս, — շշնջում է նա՝ մարմինը կոնքիս երիզելով, աչքերը փակ։ Ես ձեռքս մոտեցնում եմ դեմքիս՝ մատնահոդերն ուսումնասիրելով, եղունգներս դողում են, դողում։ Հետո երկար նայում եմ նրան, քնի մեջ տաքուկ ինձ փարված։
Ջեյմսը կուրացավ։ Քեռիներից մեկը քաշած սպիրտը շփել էր դեմքին։
Լյուսիլը մորաքույր Ռայլինի լուսամուտից թռավ ցած։ Ասում էին՝ ցատկեց։ Ոչ ոք չասաց, թե ինչու։
Մաթյու հոպարը մորաքույր Ռայլինին ծեծում էր։ Երկվորյակները՝ Մարքն ու Լյուքը, որոշեցին դրան վերջ տալ, մի օր նրան հանեցին բակ ու սկսեցին ցորենի կիսատ պարկի պես դեսուդեն տշել։ Մաթյու հոպարը ճվճվում էր սպանդանոց տարած խոզի պես։ Երկու քույրերիս շառից հեռու պահեցի խորդանոցում ու հետ եկա, որ նայեմ։ Փոքրիկ Բոն տնից դուրս վազեց՝ սանդղամուտքի վրայով ոտքերն առաջ՝ թռնելով ուղիղ հոր գիրկը։ Մաթյու հոպարը սկսեց նրան գերանդու պես տարուբերել՝ նշան բռնելով որդիներին, Բոի գլուխը զխկվում էր նրանց ուսերին, կոնքերին։ Իսկ հետո Բոն գետնին սողում էր՝ ականջներից արնելով, լեզուն կախ գցած, մինչև Մարքն ու Լյուքը հոր վերջը տվին։ Ես շատ հետո միայն հասկացա, որ Մարքն ու Լյուքն ուրիշ ոչ ոքի չէին ասել, թե Բոին ինչ էր պատահել։
Ռանդըլը որոշեց ինձ ու Լյուսիլին ըմբշամարտ սովորեցնել։
— Ձեռքերդ վեր պահեք։ — Ոտքերը չռած, իրանը վերուվար անելով՝ գլուխն անընդհատ շարժում էր։ Հետո ձեռքը սուրաց դեմքիս մոտ։ Ես ինձ հետ գցեցի գետնին՝ մնալով անշարժ։ Նա դարձավ Լյուսիլին՝ չնկատելով, որ ես ոտքի չեմ կանգնել։ Ծիծաղելով նրան հարվածեց։ Գլուխը ձեռքերով ծածկելով՝ Լյուսիլը կքվեց, մինչև ծնկները սեղմվեցին կոկորդին։
— Չէ, չէ, — գոռաց Ռանդըլը։ — Նրա պես շարժվի։ — Ապա դարձավ ինձ. — Շարժվի։ — Ու հարվածեց։ Ես գնդվեցի ու սառեցի։
— Տենց չէ, — ոտքով խփեց ինձ։ Ես տնքացի, բայց չշարժվեցի։ Նա դարձավ Լյուսիլին. — Հիմա դու։ — Լյուսիլի ատամները կրճտում էին, բայց նա ինքն իրեն կառչել էր ավելի պինդ, քան իրար կպած բեկոնի շերտերը։ — Շարժվի՛։ — Լյուսիլն իր գլուխն ավելի պինդ բռնեց ու սկսեց հեկեկալ։
— Շան լակոտներ, — փնթփնթաց Ռանդդըլը, — ձեզնից ինչ օգուտ։
Ու թողեց-գնաց։ Մենք շատ դանդաղ ոտքի կանգնեցինք՝ ամոթահար իրար նայելով։ Մենք գիտեինք՝ թե դիմադրեցիր, կսպանեն։
Քույրս յոթ տարեկան էր։ Ճչում էր։ Խորթ հայրս նրան ձախ թևից օդ էր հանել ու ճոճում։ Թևը տեղի տվեց ու կախվեց։ Նա դեռ ճչում էր։ Չգիտեի, որ հնարավոր էր դրա պես թև կոտրել։
Ես միջանցքով փախչում էի։ Ընկել էր հետևիցս։
— Մամա՜, մամա՜։ — Ձախ ձեռքով, ձախլիկ էր, հետևից բերանս փակեց ու ինձ դեմ տվեց պատին՝ վեր բարձրացնելով։ Ես քացի էի տալիս, բայց նրան չէի հասնում։ Նա գոռում էր, բայց ականջներիս աղմուկը չէր թողնում լսեմ։
— Լավ էլի, պա՜պ։ Մի արա, պա՜պ։ Ես ամեն ինչ կանեմ։ Ինչ ասես, պա՜պ։ Աղաչում եմ։
Ես չէի կարող դա ասած լինել։ Բռունցքը կոկորդս սեղմած, խոսել չէի կարող, չէի կարող շնչել։ Ուշքի եկա՝ հատակին խփվելով։ Վեր նայեցի։
— Թե չմեռա, կսպանեմ։
Կոկորդից բռնելով՝ նա նորից ինձ վեր հանեց։
Սրա՞ն ինչ եղավ։
Ինչի՞ ա քո հետևից ընկել։
Պատասխանները ոչ ոքի չէին հետաքրքրում։
Օղու լիքը շիշը կսպանի, թե ինը տարեկան ես, իսկ լիքը շիշը մի քվարտն էր։ Երրորդ պորտի զարմիկս ապացուցեց։ Մենք յուրացրինք, թե դրանից ու շատ ուրիշ բաներից ինչ էր լինում։ Ամեն տարի նոր բան էր լինում։
Դու հասակ ես առնում։
Իմ մե՜ծ աղջիկ։
Պահարանում կոդեին կար՝ ցավազրկող՝ երեխայի կտրվող ատամների համար, տանը՝ վիսկի, գարեջուր ու գինի։ Ջինը բերում էր MDA, հրեշտակի փոշի ու LSD, իսկ Ռանդըլը՝ պլան, ամֆետամին ու մեսկալին։ Դրանցից ապրումները բթանում էին, ժամանակն՝ անցնում։
Գողանալն էլ էր ժամանակ անցկացնելու ձև։ Պետքական բաներ, անպետք բաներ, հանդգնելու, բարկության, պահանջմունքի համար։ Մեծանում ես, ասում էինք իրար։ Թեև, վաղ թե ուշ, բռնվում էինք բոլորս։ Ու արդեն լսում՝ ե՞րբ եք խելքներդ գլուխներդ հավաքելու։
Բռնվելուց մղձավանջներ էին պատահում։ Յանները տարած են, եզրակացրել էր գյուղի ագարակատերը, ուր տասնհինգ տարեկանում ուղարկեցին Մարքին ու Լյուքին։ Երկուսով գլուխները սափրել էին, ականջների բլթակները՝ հատել։
Քե՜զ ինչ եղավ, ջահել։ Տղա՞ չես, դիմանաս։
Տասնվեցում բռնվեց Ջունը, ուղարկեցին Ջեսըփ մանկատուն, որտեղ երեխային ձեռքից առան՝ որդեգրելու, ինքն էլ մահճակալի զսպանակով դաստակները ճղեց։
Լուն բռնվեց տասնյոթում, տարան քաղմաս, որտեղ պետքարանի հատակին բռնաբարեցին։
Հիմա դու տղա՞ ես, թե՞ աղջիկ։
Ծնկի արի, այ լակոտ, տեսնենք հիմա՞ ինչ կերգես։
Տասնութում բռնվելով ու նստելով՝ Ջաքը յոթ տարի հետո եկավ ունայն դեմքով, ոչինչ չէր հասկանում։ Ամուսնացավ անշառ գյուղացի աղջկա հետ, չորս տարում երեք երեխա ունեցան։ Հետո մի օր Ջաքը մանածագործարանից տուն եկավ, ձեռքին հաստոցի էն մեծ բռնակը։ Որով բոլորին կոտորեց՝ առավոտը նորից գործի գնալով։
Մելվինա զարմիկն ամուսնացավ տասնչորս տարեկանում, երկուսուկես տարում երեք երեխա բերեց, որոնց սոցապը նրա ձեռքից առավ։ Հետո տոնավաճառի մեխանիկի հետ փախավ՝ ևս երեք երեխա ունենալով, մինչև սա նրան չթողեց հանուն մոտոյի ակրոբատի։ Սոցապը դրանց էլ տարավ։ Բայց հաջորդ երեխան հիդրոցեֆալ էր, փոքրիկ ջրագլուխ, որին թողեցին հետը, ինչպես և դրան հաջորդած երեքին, նույնիսկ էն մեկին, որին նա ատում էր, քանի որ ծնել էր շեմքից վայր ընկնելուց հետո, ու չէր հիշում, թե ումից։
— Քանի՞ երեխա ունես, — հարցրի նրան։
— Ունե՞մ, թե՞ ունեցել եմ։ Չորս, — պատասխանեց նա, — կամ՝ տասնմեկ։
Մորաքույրս, որի անունն ինձ էին դրել, փորձեց փախչել Օքլահոմա։ Նրանից հետո, երբ կորցրեց փոքր աղջկան ու իրեն հայտնեցին, որ Բոն էլ երբեք խելքի չի գա։ Պաքսիմատ, խաշած հավ ու Կոկա-կոլա հավաքելով՝ նաև՝ լիքը հագուստ, Քորայի հետ տարավ իր նոր բալիկ Սային ու չորս փոքր աղջիկներին։ Իրիկնադեմին Գրենվիլից դուրս եկան, մինչև շաբաթվա վերջ Օքլահոմա հասնելու հույսով, բայց Օգասթայից էն կողմ չքշեցին։ Կամուրջը տակները փլվեց։
Մորքուրս ու Քորան հոսանքն ի վար մի տեղ ափ մագլցեցին, աղջիկներից երկուսն էլ գտնվեցին մոլախոտերում, ձայնները գլուխն էին գցել։ Բայց մեկն էդպես էլ մութ ջրերի երեսը չելավ, իսկ Նանսին, որը Սայի հետ էր, գտնվեց մանկիկին դեռ պինդ գրկած, ջրի մեջ մեքենայի տակ։
— Աստծու գործն էր, — ասաց մորաքույրս, — Աստված փախած հումորի զգացում ունի։
Քույրս իր տղային վատ տարով ունեցավ։ Ծնվելուց առաջ դրա մասին խոսել էինք։
— Հո չե՞ս վախենում, — հարցրել էի ես։
— Երեխային բան չի լինի, — պատասխանել էր նա, փոխարենն իր մյուս վախից խոսելով։ — Մեզանում ապօրինին ավանդական բան ա, չէ՞։
Տղային բան չեղավ. դասական տգեղ առողջ մանուկ էր, ճերմակ մազափնջով, որը մեզնից շատերին էր հատուկ։ Բայց հետո, հենց էդ վատ տարին, քույրս պլևրիտ հիվանդացավ, վրայից՝ ցիստիտ, անգործ, անփող, ստիպված տուն վերադարձավ, անխիղճ խորթ հորս մոտ։ Գալիս էի նրան տեսնելու այն կնոջ մոտից, որի հետ լինելս խոստովանել չէի կարող, գիրկս էի առնում անսահմանորեն փխրուն զարմիկիս ու օրորում նրան, օրորում ինձ։
Մի երեկո, երբ եկա, տնով մեկ աղաղակ էր. քույրս ու երեխան էին, ուրիշ մարդ չկար։ Շառագունած կռացած էր օրորոցի գլխին՝ ճչալով.
— Ձայնդ կտրի՛։ Ձայնդ կտրի՛։ — Ամեն խոսքի հետ բռունցքը խփում էր ներքնակին, երեխայի ականջի մոտ։
— Հերի՛ք։ — Բռնեցի ու հետ քաշեցի, ինչքան կարող էի զգուշորեն, որ վիրահատության կարերը չքանդվեն։ Մյուս ձեռքով փորն էր բռնած, չէր կարող դիմադրել։ Պարզապես գոռում էր.
— Լակոտը ձայնը գլուխն ա գցել։ Չի կտրում։ Սատկացնելու եմ լամուկին։
Հետո իր արտաբերած խոսքերը տեղ հասան, ու նա նայեց ինձ, մինչ երեխան շարունակում էր լաց լինել ոտքերը ցնցելով։ Գլխի մոտ՝ ներքնակին, դեռ երևում էր բռունցքի թողած փոսը։
— Չէ՜, — հեծեց նա, — ախր ես սենցը չէի լինելու։ Ինձ խոսք էի տվել։ — Սկսեց լալ, փորը սեղմած հեծկլտալով։ — Մենք չենք տարբերվում։ Չենք տարբերվում։
Ջեսին ձեռքը փաթաթում է փորիս՝ որովայնով մեջքիս սեղմվելով։ Նրա հպումից նվաղում եմ։
— Հաստա՞տ երեխա չես ուզում, — հարցնում է։ — Կուզեի տեսնել երեխադ ինչպիսին կլինի։
Պրկվում եմ, ասում.
— Ես երեխա չեմ ունենա։ Երբեք երեխա չեմ ուզել։
— Բայց, — ասում է նա, — ախր հետներն այնքան լավ ես, այնքան քնքուշ։
Մտքովս անցնում են բոլոր դրվագները, երբ բռունցքներս սեղմել եմ, երբ հազիվ եմ դիմացել։ Բերանս բացում եմ ու նորից փակում, խոսելս չի գալիս։ Ի՞նչ ասեմ։ Քանի՜-քանի անգամ արդեն չեմ խոսել, չեմ ասել նրան այն, ինչ չէի կարող՝ ամոթը, ինքնատելությունը, վախը, այն ամենն, ինչ ընկած է մեր միջև, պատնեշը, որ կոտրել չեմ կարող։
Ուզում եմ շուռ գալ ու խոսել նրա հետ, պատմել… «Գլխովս մոխրի գետ է հոսում, անվերջ կրկնվող անունների գետ։ Մեջս ալիքվում է պղտոր ջուրը, հիշողությանս մեջ երեխաները ճչում են իրենց կյանքը, ու ես վերածվում եմ ուրիշ մեկի, որից ամբողջ կյանքս խուսափել եմ»:
Բայց ոչինչ չեմ ասում ու գիտեմ, նույնքան հաստատ, որքան գիտեմ անզավակ մնալս, որ չխոսելով դատապարտում եմ մեզ, որ չեմ կարող շարունակել քեզ սիրել ու ատել քեզ քո հեքիաթ կյանքի համար, չհարցնելու համար այն, ինչ անկարող ես երևակայել, ինձ այդքան սիրելի փափկադունչ անմեղության համար։
Ծոծրակս գրելով՝ Ջեսին ժպտում է ու ասում.
— Մազալու պատմություններ ես անում։
Ես գրկում եմ նրա մեջքը՝ զգալով, թե ինչպես են մատնահոդերս տրոփում։
— Էլի որ, — ասում եմ, — բայց դրանք սուտ են։
Թարգմանությունը անգլերենից՝ Արտաշես Էմինի
