—Սովորական մուկ է, Ջորջ։
—Մո՞ւկ։ Ո՞ղջ է։
—Այո՛։ Ես նրան գտել եմ։ Հենց սատկած էլ գտել եմ։
Ջ. Սթայնբեք «Մկների և մարդկանց մասին»
Սատկած մուկն արդեն մի քանի օր ընկած էր դարակի վրա՝ գրքերի մոտ։ Վիկտորը դեռ սենյակ չմտած՝ անմիջապես նկատեց նրան։ Երբ պարզվեց, որ մուկը չի շնչում, Վիկտորն Ալ Քաիդայի ահաբեկիչների սառնասրտությամբ իր վրա վերցրեց վաղաժամ մահվան պատասխանատվությունը։ Նա հիշում էր, թե մուկն ինչպես էր տկտկացնում իր կտրիչ ատամները, հենց որ ականջները մի քիչ սեղմում էին։ Բայց երբեմն զայրույթից բռնկվելով կարող էր մկանը սեղանով տալ։ Հենց դրա համար էլ, երբ նրա աչքերի կրակը մարեց, Վիկտորը չկարողացավ նրան հրաժեշտ տալ։ Ու մինչ օրս նրա երկար պոչը կախված է դարակից` իր usb-ով հարթուկի սեղանի վրայի վերնաշապիկների կույտին հենված:
— Երբեմն, — նկատելով նրա հայացքը` սկսեց ծեր ամենագետ պահարանը, — երբեմն կյանքը մեզնից հեռանում է` մեր մտերիմներին թողնելով մեր մահվանը մասնակից լինելու ամոթալի զգացումը: Բարև, եղբայր:
— Բարև, — Վիկտորը ներս քայլեց` բաճկոնն աթոռին նետելով: Անկյունում երկու կիթառներն անմիջապես աղմկեցին ինչ-որ իրենց ներքին թեմաներով:
— Ի՞նչ կա, շիզիկ, — հարցրեց աթոռը:
— Ինչի եմ շիզի՞կ, որ, — հոգնած հետաքրքրվեց Վիկտորը:
— Դե, սկսենք նրանից, որ աթոռի հետ ես խոսում:
— Դու էլ ուրեմն պակաս ցնդած չես, եթե մարդուն պատասխանում ես, — քմծիծաղով ասաց Վիկտորն ու նստեց նրա վրա:
— Մի սեղմի, մի սեղմի կեղտոտ քամակովդ, — իրար անցավ աթոռը նրա տակ:
Վիկտորը ժպտաց, ուզեց սրամտել, բայց հարմար պատասխան չեկավ մտքին: Միշտ էլ այդպես էր լինում, երբ զրուցակիցը սրամտությամբ գերազանցում էր իրեն: Ու լավագույն ելքն անպատասխան ժպտալն էր:
— Գործի տե՞ղն ինչ կա, — մայրաբար հարցրեց տգեղ մոխրամանը` սովորության համաձայն մի քանի բիչոկ խշխշացնելով:
— Հոգնել եմ, — արձագանքեց Վիկտորը:
— Գուցե ծխե՞ս:
— Չէ-չէ-չէ, — դարակի գրքերը խառնվեցին իրար, մեկն էլ մահճակալի տակից խեղճ-խեղճ բղավեց` «Հետո մեզնից շան հոտ կգա»:
— Չէ, շնորհակալ եմ, — թփթփացրեց Վիկտորը նրա հաստլիկ բամբուկի կողքերին: — Ի դեպ, մոխրաման, դու ինչի՞ց ես պատրաստված:
Վիկտորը հարցը տվեց ավելի շուտ խոսակցությունը պահելու համար, քան հետաքրքրասիրությունից:
— Սև պաննո փայտից: Մի անգամ արդեն հարցրել էիր:
— Իրո՞ք:
— Հա: Դու էլ մտածում էիր, թե բամբուկից եմ, — խնդաց քթի տակ:
— Հույս ունեմ` Դուք կներեք վատ հիշողությունս, — ասաց նա` նկատելով, որ նախորդ անգամ էլ, ըստ երևույթին, խոսակցությունը պահելու համար էր հարցրել:
— Հետույքդ կկծեմ, — սպառնաց աթոռը:
Լամպը միացնել չէր ուզում, մանավանդ որ դրսի լապտերների լույսն էլ բավական էր: Նա հիշեց` ինչպես էր մենեջերն այսօր ինչ-որ բան բացատրում: Համեմատություններ էր բերում: «Ճենապակի ծախելը, — ասում էր, — նույն շախմատ խաղալն է: Պիտի ոչ միայն քո քայլերը նախապես իմանաս, այլև հակառակորդինը: Հասկանո՞ւմ ես: Եթե նա որոշի ձիով խաղալ, դու, հո´պ, թեյնիկներ ես առաջարկում, եթե փոխատեղում անի, դու ուղղակի բաժակներ ու ափսեներ ես առաջարկում: Նախ դեբյուտն է, հետո` միտերշպիլ, ապա` էնդշպիլ: Ու առանց մատ-մուտի: Հասկանո՞ւմ ես»:
— Ինչի՞ մասին ես մտածում, — սեղանի տակից հողաթափիկը տխուր նայեց Վիկտորին:
— Սենց, էլի, ոնց որ, գործի տեղը…
— Ուզում են հեռացնե՞լ, — ենթադրեց նա:
— Դե, նենց չի, որ հեռացնել: Ուղղակի ես ինքս գործս չեմ հավանում: Ինչ-որ միտերշպիլներ, էնդշպիլներ…
— Միտե´լ, — լսվեց շախմատի արկղիկից, — Միտելշպիլնե´ր:
Սպիտակ արքան էր:
— Գիտեմ: Ուղղակի գործիս տեղը մեկը կա` թիթիզանում էր:
Վիկտորն անցավ սենյակով: Համակարգիչն այդպես էլ անջատված էր մնում: Ոչ մի բանի հավես չկար:
— Նրա մասի՞ն ես մտածում, — լռությունը խախտեց իմաստուն պահարանը:
— Չէ, — արագ պատասխանեց Վիկտորը` սկզբում չհասկանալով էլ, թե պահարանն ում նկատի ունի:
— Խեղճին թաղել է պետք, — ցույց տվեց մկանը:
Վիկտորը մոտեցավ դարակին: Այս անուշիկ, իր դարը չապրած արարածը նրա մեղքն եկավ: Շոյեց նրան: Նա սառն էր:
— Գուցե կարողանամ նորոգե՞լ, — մտածեց բարձրաձայն:
— Հազիվ թե, — հոգոց հանեց Բրեդբերիի «451 աստիճանն ըստ Ֆարենհեյթի»:
— Պլատան է վառվել:
— Ես էլ եմ էդ կարծիքին, ախպերս: Քեզ մի չարչարի, — սկսեց հանգստացնել նրան Նաբոկովի «Խոսիր, հիշողությունը»:
— Դո՞ւ ինչ կասես — Վիկտորը ձեռքը մեկնեց Միլան Կունդերայի «Անտեղյակությանը»:
— Գնա կորի… — աղջկավարի կոպտեց նա: Մի քանի օր առաջ Վիկտորը նրան պատահաբար զուգարանում էր թողել մի ամբողջ գիշեր:
Վիրավորանքը մի քիչ մեղմելու համար նա դուրս քաշեց գիրքը տողանից, տեղավորեց լապտերի լույսի շողքի տակ, որ դրսից սողոսկել էր, ու փորձեց կարդալ: Բայց բառերը խառնվում էին իրար, տառերը տողերից դուրս էին թռչում, բառերը տեղերով փոխվում էին:
— Դե, դո´ւ գիտես, — ասաց Վիկտորն ու տեղը դրեց գիրքը: — Մի օր ես քո հախից կգամ:
— Հույս տուր քեզ, — փնչացրեց նա:
— Թե կարող ես, իմ հախից արի, — քմծիծաղ տվեց Ջոյսի «Ուլիսեսի» հսկայական հատորը:
— Կամ իմ, — չգիտես ինչու խառնվեց կողասեղանը` սենյակի մյուս ծայրից:
— Քո հախից գա՞լն ինչ եմ անում: — զարմացավ Վիկտորը` մոտենալով նրա հաստ փայտե կողքին:
— Ինձ կարո՞ղ ես բարձրացնել:
Վիկտորը փորձեց, բայց չկարողացավ: Հա վախենում էր, որ լամպը վրայից կընկնի:
— Այ, այ, — ուրախացավ կողասեղանը: — Քիչ ծխիր:
— Ըհը, ըհը, ըհը, — գրքերն անմիջապես միացան կողասեղանին — Թարգի էդ զզվանքը:
Վիկտորը վատ զգաց: Գլուխը պտտվեց:
— Այ ախպեր, ախր, իրոք, թարգելու ժամանակն է, — հոգոց հանեց պահարանը:
Վիկտորն ուզում էր պատասխանել, բայց չկարողացավ իրեն ոտքի վրա պահել ու, մահճակալին փլվելով, գլուխը բարձի տակ խոթեց: Ամոթն ու ինչ-որ կորցրած, ինչ-որ կարևոր ու թանկ բանի զգացումը նորից տիրեցին նրա հոգնած բանականությանը: Առաջինը, հիշեց նա, պահարանն էր: Վաղուց էր դեռ` կես տարի առաջ: Նրա դռները` լայն տարածված, կիսաձեռք-կիսաթևերի էին նման, իսկ վերևի երկու դարակներն աչքերն էին: Ասես ալեհեր կախարդ, կարմիր վիշապի որդին, պահարանն այդ ամառային իրիկունը Վիկտորին էր նայում: Ու հենց որ Վիկտորը նրա հետ խոսեց, սա միանգամից արձագանքեց ցածր իմաստուն բասով: Օր օրի նորանոր իրեր սկսում էին խոսել Վիկտորի հետ, հենց որ Վիկտորը դիմում էր նրանց: Ատելի, սոսկալի «շիզոֆրենիա» բառը նորից հայտնվեց գլխում, փայլատակեց բարձրահարկ շենքի գովազդային վահանակի պես: Նա անանուն դիմել էր հոգեբույժների, ինտերնետին, գրքերի:
Որոշ աղբյուրներ, ինչևէ, հանգստացնում էին, թե բա` եղածն ուղղակի ցնցված գիտակցությունն է` ինտրովերտության ծայրահեղ դրսևորումների հետ խառնված: Բայց ինչի՞ց ցնցված: Թեկուզ, ասենք, դժբախտ պատահարից: Օրինակ` մեկը մահացել էր: Մեկն ուրիշ երկիր էր թռել: Լինում էր, որ նա միայնակ ու վախեցած էր իրեն զգում: Իսկ ընդհանուր, ամեն ինչ լավ էր: Նա խոսում էր գեղարվեստական նոր ձևերի մասին, որ Չեխովն էր ներդրել գրականություն, հենց Չեխովի պատմվածքների գրքի հետ: Շախմատ խաղալու համար ընկեր գտնել պետք չէր: Սպիտակներն իրենք էին շարվում անառիկ դիրքերում ու երբեք թույլ չէին տալիս չմտածված քայլը հետ տանել:
Մնացած աշխարհն էլ, դե, առաջվանն էր մնում: Միայն այս մի սենյակում էր, որ նրան համ տանջում, համ էլ միաժամանակ ուրախացնում էր այդ ահավոր ու փրկարար պայմանականությունը` շիզոֆրենիան: Բայց երբեմն Վիկտորի մոտ հույս էր արթնանում, թե ոչ մի հիվանդություն էլ չկա: Ախր շատ դիսնեյական մուլտերի, հեքիաթների ու նույնիսկ լուրջ ֆիլմերի հերոսներ նույն բանի միջով էին անցնում: Հետո նա հասկանում էր, որ այս միտքն էլ հիվանդությունն արդարացնելու փորձերից էր: Ու որ նրա խելքն այսպես անտանելի թռցնող այդ սենյակն իր վերջին ապաստանն էր: Կամ նույնիսկ նախավերջինը. վերջինը, չէ՞ որ, մեկ է, մահն էր մնում: Այսինքն, Վիկտորը հասկանում էր, որ մահը ոչ մի հարց չի լուծի, ու նույնիսկ մինչև վերջ չէր էլ գիտակցում, թե այն իրենից ինչ է ներկայացնում, բայց այդպես համոզիչ էր հնչում. մահը` վերջին ապաստան:
Մահվան մասին մտքերը հեռախոսն ընդհատեց իր բղավոցով. «Քեզ զանգում են: Վերցրու ինձ»: Վիկտորը ձեռքը մեկնեց, և հեռախոսն արդեն լրիվ բաց ավելացրեց` «Միայն թե նուրբ»: Վիկտորը հեռախոսին աչքով արեց, ու ինչքան կարող էր նուրբ, իր Չինաստանում կեղծած Panasonic-ին գոհացնելու համար, վերցրեց լսափողը` ինչի ասես սպասելով, թեկուզ սխալ համարով զանգած այլմոլորակայինի, միայն թե ոչ…
Զանգողը խոսում էր հանդուգն, բացեիբաց, շինծու սիրալիրությամբ ու, գլխավորը, ծամոնը վեհաբար ծամելով: Վախից գլուխը պտտվեց, նա ինչ-որ բան կմկմաց ու մահճակալին նետեց ապշահար լսափողը:
— Ո՞վ էր զանգում, — հարցրեց պահարանը:
Վիկտորը մի քիչ սպասեց, հավաքվեց, մտածեց, թե բառերն ինչպես դասավորի, ու պատասխանեց` «Ես»:
— Դո՞ւ, — զարմացավ պահարանը:
— Հա: Ես այսօր ցերեկը գործի տեղն ինքս ինձ հաղորդագրություն էի ձայնագրել: Ու հիշեցում էի դրել, որ տան համարին զանգի:
— Ու ի՞նչ էր քեզ հիշեցնում, — օձաբար հարցրեց աթոռը, – որ պիտի սպանե՞ս մեզ:
— Հենց էդպես, — տխուր խոստովանեց Վիկտորը:
— Կատակ չես անում, — հաստատեց պահարանը:
Վիկտորը նստեց մահճակալին: Քիչ առաջվա մարդն ասել էր, որ նա իսկական ընկերներ չունի, որ այն կորստից հետո նա հիվանդացել է ու պիտի սպանի իր հիվանդությունը, իսկ ավելի ճիշտ` խելագար սենյակը, որ փոխարինում է նրա իրական կյանքը: Ու նույնիսկ ապրելու մղումը: Որ ոչ մի սենյակ էլ չկա: Կա միայն հիվանդություն:
— Ճիշտ է, — հեծկլտոցների արանքից ասաց հեռախոսը: — Ես լսում էի:
— Լավ էլ բիթի եմ, — քթի տակից հեգնեց աթոռը:
Վիկտորը բարձը վերցրեց ու մոտեցավ հեռախոսին: Սա վախեցավ ու նույնիսկ աննկատ ցնցվեց: Անփութորեն ներողություն խնդրելով` Վիկտորը Panasonic-ը բարձով սեղմեց մահճակալին: Սա լռում էր, բայց մի րոպեից օգնություն կանչեց: Վիկտորն արտասվեց: «Այլընտրանք չունեմ», — փորձում էր արդարանալ: Ասում էր, որ հեռախոսին ինքն իրենից շատ է սիրում:
Մի քանի ամիս առաջ, երբ գնեց այն ու բերեց տուն, հեռախոսը ծվծվում ու վնգստում էր, ինչպես փոքրիկ շնիկը նոր տերերի մոտ` առաջին օրը: Վիկտորը նրան հոսանքով կերակրեց, ու նա մի քիչ հանգստացավ: Երկրորդ օրը հեռախոսն արդեն քիչ-քիչ հարմարվում էր նոր միջավայրում ու նույնիկս կորավ խոհանոցում: Երրորդ օրը Վիկտորն առաջին անգամ լսեց զանգի մասին ծանուցող նրա համեստ ձայնը:
Հետո արդեն սկսեց նկատել նրա ոչ ավանդական հակումները: Սկզբում աթոռի հետ էր սիրաբանում, հետո արական սեռի մյուս առարկաների` բնավ ուշադրություն չդարձնելով արական բոլոր բնակիչների սիրելիներին` կիթառներին: Բայց երբ պարզվեց, որ ոչ ոք իր նախընտրությունները չի կիսում, նա մյուսների կողմն անցավ ու նույնիսկ սկսեց իր թուլությունները կատակով ծաղրել:
Երբ բարձի տակի նրա էլեկտրական ոռնոցը հանդարտվեց, մեկը Վիկտորի ուսից բռնեց ու ուժեղ ձեռքի թափով նետեց գետնին: Պահարանն էր: Վիկտորի վերևում խոյանալով` ահեղ հայացքը պահում էր նրա վրա: Վիկտորն արդեն վեր էր կենում, բայց աթոռը թռավ-վրա հասավ ու քացով գլխին հարվածեց: Արյունը շոշափելով` նա զգաց, որ կորցնում է գիտակցությունը:
— Ցնդե՞լ եք, — գոռում էր Կունդերայի «Անտեղյակությունը»: Աթոռը սկսեց արդարանալ, որ այդքան ուժեղ չէր ուզում: Մեկը դռնից դուրս վազեց, որ վիրակապ բերի: Վիկտորին բռնեցին ու քարշ տվեցին դեպի մահճակալը: Մինչև գիտակցությունը կորցնելը նա մտածեց, որ հիմա նրանք հաստատ կկռահեն, որ մկնիկը պատահաբար չէր մեռել:
Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Անի Բարսեղյանի
