Բանանի, կիտրոնի կեղևներ, օղու շշեր, ըմպանակներ, ճմռթած անձեռոցիկներ, թափրտած շորեր, պատի կողմը շրջված, քնած կին, որի անունն է Ստեֆանիա կամ Ստեֆի կամ Ստեֆ կամ Ստե, մի խոսքով՝ ոնց ուզես, այնպես էլ ասա, բայց ես գերադասում եմ Ստեն, կիսատ է, շատ է կիսատ, դրա համար էլ ինձ լավ է բնորոշում, Ստե՝ ասում ես, ու գնացքը հանկարծ կանգ է առնում մարգագետինների արանքում ու դառնում շատ փոքր, դաշտամկներ կուլ տված օձի չափ: Ստեն ժպտաց ու տուփից էլի մի ծխախոտ հանեց, որը երրորդն էր կամ չորրորդը: Նա կարծում էր՝ իմ դուրը գալիս է, երբ ինքը ծխում է, որովհետև հենց նրան տեսա Աստորիա հյուրանոցի մոտ կանգնած, սկսեցի հետևել նրա մատներին, մտածում էի, որ ծխախոտը նրան սպանում է, ինչպես առաջին ու վերջին տղամարդը: Նրա դեմքը մի անգամ քանդվել էր, ու նա ինքնուրույն հավաքել էր իր կանաչ աչքերի շուրջը, որոնք մնացել էին իրենց տեղում, ինչպես գորտերով լի ճահիճ. հավաքել-կցմցել էր, անտաղանդ պլաստիկ վիրաբույժի պես: Ստե՝ դու այնքան տգեղ ես, չասացի: Ստեն այն կանանցից էր, որոնք հիսունից հետո սկսում են ամեն ինչ շատ ուղիղ ընկալել: Ստեն ժպտաց ու ինձ նմանեցրեց իր քսանյոթամյա որդուն. Օքսֆորդի ուսանող, ապագա ճարտարապետ, մի օր վերակառուցելու է Բուդապեշտը, մարդկանց, ինքն իրեն, մորը, Դանուբի վրա էլի մի-երկու կամուրջ է գցելու ու նույնիսկ բացելու է մի-երկու փողոց: Ստեն հռհռում էր ու անընդհատ փորձում բերանը մոտեցնել դեմքիս: Նա հիմա ապրում է մի անգլուհու հետ, որը Անգլիայի ինչ-որ խուլ գյուղից է, բայց կամուսնանա հունգարուհու հետ, որովհետև հունգարուհիները ավելի կրքոտ են ու ավելի մսոտ, հա՝ մսոտ, ինչքան էլ տղամարդիկ ասեն, որ սիրում են նիհարուկ կանանց, բայց անկողնում նրանց միս է պետք, հա՝ միս. կիրքը մսի մեջ է, ոչ թե ոսկորների, դու հայ ես, կհասկանաս: Հետո էլ, տղաս հայրենասեր է, նա սիրում է Հունգարիան, հետևաբար՝ հունգարուհիներին, հեռվից նույնիսկ ավելի շատ, բոլոր հեռացողների հետ է այդպես պատահում, բոլոր հեռացողներն իրար են նմանվում, դու հայ ես, կհասկանաս: Ու գիտե՞ս՝ միայն արտասահմանում է կարողանում կարդալ հունգարական ծանր վեպերը, նայել հունգարական մռայլ ֆիլմերը, իսկ այստեղ դրանց երեսին անգամ չի նայում, լավ, չեմ ուզում հայրենասիրությունից խոսել, հայրենասիրությունից անընդհատ խոսում են անբովանդակ մարդիկ, իսկ ես լիքն եմ, այնքան լիքը, մնում է՝ բացես ու նայես ներսս, Ստեն անդադար ծիծաղում էր ու անընդհատ փորձում բերանը մոտեցնել դեմքիս:
Երբ Խաթունան ընկավ խոտերի մեջ, ես պառկեցի նրա վրա: Նրա հետևից վազելիս մտածում էի, թե ինչ եմ անելու նրան բռնելուց հետո: Պատկերացնում էի, թե ոնց եմ քաշում նրա շապիկից, որը պատռվելով կիսվում է մեջտեղից: Խաթունայի վարդագույն շապիկը: Մի անգամ պատռել էի նրա սարաֆանը: Երկնագույն, վանդակավոր սարաֆանը: Խաթունան, մայթին նստած, փեշի մեջ հավաքած քարերը նետում էր ջրափոսը: Ես հետևից գողեգող մոտենում էի նրան, աչքս չկտրելով նրա երկնագույն մեջքից, մեջքի սպիտակ կոճակներից: Սարաֆանը մեջտեղից ճղելիս՝ կոճակները թռան: Երևաց նրա գունատ մեջքը: Խաթունան հեծկլտալով հեռանում էր: Նրա փեշի քարերը սսկվել էին ոտքերիս տակ: Ես ընկերացա այդ աղջկա հետ, ում բոլորը անտեր էին համարում: Նրա մայրը շուկայում ձուկ էր վաճառում: Տուն էր վերադառնում միշտ նույն ժամին՝ հացով տոպրակը ձեռը: Կախվում պատուհանից ու կանչում իր անտեր աղջկան:
Խաթունայի հետևից վազելիս մտածում էի, թե ինչ է լինելու նրան բռնելուց հետո: Ասենք՝ շապիկը չպատռվեց: Ասենք՝ քաշեցի նրա մազերից: Բայց այդպես կցավեցնեմ: Ավելի լավ է բռնեմ նրա թևից: Մեծերն էլ միշտ թևից են բռնում: Մեր տակի հարևանուհին՝ ծյոծ Օլյան, մի օր բռնեց թևիցս, ինձ սեղմեց շքամուտքի պատին ու սկսեց գոռգոռալ, որ իմ ու Խաթունայի գնդակը մի օր կջարդի իր պատուհանը, ու ինքը ձմռանը կմեռնի սառցակալած ոսկորների սուր ցավից: «Իսկ դուք ունե՞ք Պուշկինի գիրքը՝ հարցրեցի նրան ինձ չկորցնելով,- ում հարցնում եմ, չունի, մենք հայերենն ունենք, բայց ուզում եմ ռուսերենը կարդալ. արդեն մեծ տղա եմ:-Ծյոծ Օլյան կկոցած աչքերով նայեց ինձ:-Օչեն բոլշոի»,- ավելացրեցի, ու ծյոծ Օլյան բաց թողեց թևս, ձեռքերը դարսեց կրծքին, գլուխը թեթևակի թեքեց ու ժպտաց: Ամեն տարի հունիսի վեցին ծյոծ Օլյան՝ տոնական կապույտ զգեստը հագին, մեծ կարմիր բրոշկան կրծքին, գնում էր Թիֆլիսի Պուշկինի պուրակը՝ Պուշկինի կիսանդրիի տակ մի փունջ կարմիր մեխակ դնելու: Հունիսի վեցը տարվա մեջ միակ օրն էր, երբ ծյոծ Օլյայի կուրծքը սովորականից ավելի մեծ ու փարթամ էր երևում:
Խաթունան լավ առաջ էր ընկել: Ես թույլ տվեցի նրան առաջ ընկնել: Բուդապեշտի բնակարանից դիմացի շենքի պատշգամբի աղջկան հետևելիս հասկացա, որ բնազդաբար միշտ թույլ եմ տվել կանանց ինձնից առաջ ընկնել. թուլացրել եմ թափը, նրանք ոգևորված առաջ են վազել: Բայց Խաթունայի դեպքում ուզում էի ժամանակ շահել՝ որոշելու համար, թե ինչ եմ անելու նրան բռնելուց հետո: Խաթունան կչկչում էր, կարծում էր՝ չեմ կարողանում բռնել: Նրան դուր էր գալիս իմ թուլությունը: Բայց հետո, երևի, միշտ բողոքել է թույլ տղամարդկանցից, խորշել նրանցից, երբեմն ինքն է թափը դիտմամբ թուլացրել, որ հետևի տղամարդը հասնի իրեն: Խաթունան ընկավ խոտերի մեջ: Հասկացա, որ ես էլ եմ ընկնելու, հետն էլ՝ ուղիղ աղջկա վրա: Սկզբում վստահ էի ինձ վրա: Նույնիսկ զգում էի մարմնիս մեծությունն ու առավելությունը: Բայց մեր մարմինների անշարժությունը երկարում էր, ու ես հետզհետե փոքրանում էի: Խաթունայից քրտինքի հոտ առա: Միշտ կարծում էի, որ աղջիկները չեն քրտնում: Աղջկա քրտնքահոտը նույնպես տհաճ էր, բայց, միևնույն է, ուզում էի, որ չպրծներ, ու խորը ներս էի շնչում: Մատներով կանաչ խոտը տրորելիս մատներիցս նույն հոտն էր գալիս:
Ստեն շրջվեց քնի մեջ: Ծածկոցը սահեց նրա մարմնից: Երևաց նրա թափթփված մերկությունը, որը երեկ՝ առաջին պահերին, փորձում էր հավաքել-թաքցնել ինձնից: Ձեռքերով գրկել էր ստինքները, ուսերը, արմունկները հպել փորին, կուչ եկել: Հատակից վերցրեցի ծածկոցն ու ծածկեցի Ստեին: Պատշգամբի կիսաբաց դռնից սառնություն էր փչում: Ստեն կուչ եկավ ծածկոցի տակ: Ծխախոտս վառեցի, կանգնեցի դռան մոտ: Նայում էի դիմացի շենքի պատշգամբին: Երբ առաջին անգամ տեսա պատշգամբի աղջկան, լույսը նոր էր բացվել: Աղջիկը ուսերին վերարկու էր գցել: Տակից երևում էր սպիտակ գիշերանոցը: Երևի նոր էր արթնացել: Ձեռքին թափանցիկ բաժակ էր: Բաժակի մեջ՝ կաթ: Թեթևակի կռացավ ու քորեց ծունկը: Հետո նրա մասին մտքերս միշտ սկսվում էին նրա ծնկից: Վերարկուն ուսերից սահեց-ընկավ: Վերցրեց ու մեջը կծկված, մտավ տուն: Ես երկրորդ ծխախոտն էլ վառեցի: Փորձում էի գուշակել նրա նախաճաշը, օճառի հոտը, սիրած երգը: Լուսամփոփի պես աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով: Հետո մի տեսակ անհարմար զգացի. Չարենցի աղջիկը թոքախտավոր էր, իսկ պատշգամբի աղջիկը՝ չէ: Ամբողջ օրը մտածում էի հիվանդ աղջիկների մասին: Գուցե պատշգամբի աղջիկը նույնպես հիվանդ է ու կապույտ: Երբ պառկեցի քնելու, շատ տխուր էի: Տխուր ու կապույտ:
Խաթունայի վրա պառկած՝ մտածում էի, որ նա այլևս չի վախենալու մեր թաղում ժամանակ առ ժամանակ հայտնվող գիժ մարդուց, որը երկար, անլվա մազեր ուներ, աներկրային, կապույտ աչքեր, ատամներ՝ դեղին-դեղին, եղունգներ՝ երկար ու սև: Մենք՝ բակի երեխաներս, նրան տեսնելուն պես փախչում էինք: Բայց նա ոչինչ չէր անում. ուղղակի հայտնվում էր ու սուսուփուս ցցվում պատի տակ: Երևի դրա համար էլ վախենում էինք նրանից, որ ոչինչ չէր անում: Ասում էին՝ գիժ մարդը վամպիր է, փոքր անցքեր է բացում մեր մարմինների վրա ու խմում մեր արյունը: Մենք էինք ասում: Հետո նա հանկարծ անհետանալու էր մեր թաղից, քաղաքից, մեզնից, մեր վախերից ու մահճակալների տակից: Մի օր էլ ամեն մեկս նրանից մի փշուր էինք հայտնաբերելու մեր մեջ, որը նեղելու էր մեզ, ինչպես կոշիկի մեջ ընկած քարը: Վախենալու էինք ինքներս մեզնից ու վախեցնելու էինք: Խաթունայի վրա պառկած՝ մտածում էի, որ եթե վամպիրը կրկին հայտնվի մեր թաղում, Խաթունան այլևս չի վազի ուր պատահի, կվազի ուղիղ ինձ մոտ, կթաքնվի մեջքիս հետևում: Ուրեմն ես ինքս, այլևս, չեմ վախենալու վամպիրից: Եթե նույնիսկ վախենամ, Խաթունան չի իմանալու. թաքցնելու եմ վախս, հենց նրա մեջքի հետևն եմ թաքցնելու:
Խաթունան դեմքը թաքցրել էր խոտերի մեջ: Առաջին անգամ նկատեցի, որ շապիկի տակ կրծկալ չուներ: Փոքր էր կրծկալ հագնելու համար: Իսկ նրա մոր սրճագույն մեջքին միշտ երևում էին կրծկալի դեղնավուն կանթերը: Երբ նա վերադառնում էր շուկայից հոգնած ու քշված, մինչև կմտներ շենքի շքամուտք, ծառից ծառ թաքուն հետևում էի նրան: Ինձ դուր էր գալիս, որ նա միշտ ուղիղ գծով էր քայլում ու ձկան անտարբերությամբ միշտ առաջ նայում: Թաղում ոչ մի կին այդքան ուղիղ չէր քայլում: Այդքան ձիգ: Այդքան հպարտ: Նա թքած ուներ, թե քանի տղամարդ էին հարևանները հանում իր անկողնուց: Պցին չի դնում՝ մի անգամ ասաց ատաղձագործ Ռուբենն ու լիզեց բեղերի ծայրերը: Նա շատ տխուր աչքեր ուներ:
Խաթունայի մայրը ծխեցրած ձուկ էր հիշեցնում: Խաթունան կիսաբաց դռնից մորը տեսել էր առանց կրծկալի: Ասում էր՝ կրծկալի տակ էլի կրծկալ է կրում, որն ավելի սիրուն է՝ լրիվ սպիտակ ու մաշկին կպած: Պատկերացնում էի, թե ոնց են մատներս մտնում նրա մոր կրծկալի տակ ու շոշափում այն տեղերը, որտեղ չէր մտել արևն ու ձկան հոտը: Խաթունան առավոտ շուտ արթնանում էր ու գցվում մոր գիրկը, որովհետև հետո ամբողջ օրը նրան չէր տեսնելու, իսկ երեկոյան նրանից ձկան հոտ էր փչելու: Բերանս մոտեցրի Խաթունայի մեջքին ու լեզուս զգույշ իջեցրի: Խաթունան ուսով հրեց դեմքս: Վախեցա, որ կքշի ինձ, կփախչի ինձնից, կանհետանա թաղից, այլևս չի կանչի ինձ, հետս չի խաղա, ու մենք խատուտիկներ չենք փչի: Աղջիկներին չեն լպստում: Աղջիկը պաղպաղակ չի, որ լիզես: Խաթունան փոքրացավ, կուչ եկավ: Շունչս պահել էի, որ խատուտիկի պես հանկարծ չփչեմ նրան: Խաթունան ինչ-որ բան ասա՞ց, թե՞ հարցրեց: Խաթունան խակ նուշի համ ուներ:
Ստեն աչքերը բացեց ու ճմլկոտաց տեղաշորի մեջ: Մի կողմ գցեց ծածկոցը: Իսկ գիշերը հանվելիս խնդրել էր՝ լույսն անջատեմ: Տղաս էլ է քսանյոթ, ասաց Ստեն, երբ մերկացել էինք: Ստեն ծածկել էր ստինքները: Անկողնու տարբեր կողմերում էինք: Նրա տղան մեր մեջտեղում էր. աչքերը չարաճճի փայլում էին, բթամատը ծծելով՝ մեկ մորն էր նայում, մեկ՝ ինձ:
-Քսանյոթ տարեկան տղերքդ այնքան զգայուն եք, որ ցանկացած պահի հեղափոխություն կանեք,- ասաց Ստեն: Օղի առաջարկեցի: Խմելուց հետո ձեռքերն իջեցրեց ստինքներից ու մոտ քաշվեց ինձ: -Քսանյոթ տարեկան տղերքդ նույն կրքով կարող եք գնալ Օքսֆորդ, պատերազմ ու բոզի,- ասաց: Շոյեց ուսս: Չէի շարժվում տեղից: Ինձ տհաճ էին նրա հպումները: Իսկ նա, երևի, մտածում էր, թե անփորձ եմ, ու դրանից ավելի էր գրգռվում:- Քսանյոթ տարեկան տղերքդ նույն հավանականությամբ կարող եք չվերադառնալ Օքսֆորդից, պատերազմից ու բոզից, ասաց:- Չէի կարողանում ազատվել նրա տղայից: Ստեի մատները իջեցրին վարտիքս ու անդամս բռնեցին: Անդամիս պնդանալու հետ նրա մատները նրբացան: Ստեն բռնեց մատներս ու տարավ-դրեց ծլիկին: Մատներս սայթաքեցին թացության մեջ:
Հիշեցի մեր թաղի տարիքն առած պոռնիկին, որին բոլորը Փայտփորիկ էին ասում մինետ անելու իր ձևի համար: Փայտփորիկը միայն մինետ էր անում: Տարիքի հետ՝ ավելի արագ ու ավելի էժան: Նա իր բերանով կուսազրկել էր թաղի բոլոր տղաներին: Ստեի լեզուն թաց հետագծով որովայնիս վրայից իջնում էր ներքև: Ես ինձ մեղավոր զգացի. համոզված չէի, որ այդ պահին ուզում էր դա: Ներքևից մի պահ նայեց ինձ: Նորից Փայտփորիկին հիշեցի: Ժպիտս թաքցնելու համար աչքերս փակ սկսեցի համբուրվել նրա հետ: Աչքերս բացեցի: Ստեի աչքերը փակ էին: Ստեի ծխախոտահամ լեզուն մտավ բերանս, լեզվիս տակ: Ստեն կուչ եկավ գրկիս մեջ: Տնքում էր: Ձեռքերը փռել էր մեջքիս: Նա ուզում էր մարմնիս վրա լինել ամեն տեղ: Ստեն փոքրամարմին էր: Սիրուն էր տնքում: Ստեն շշնջաց, որ խփեմ հետույքին: Վերջում պառկեցի նրա վրա: Ստեն շշնջաց, որ մի քիչ էլ մնամ մեջը: Սիրուն էր շշնջում:
Ստեն փաթաթվեց ծածկոցով ու լիմոնաջուր խմեց:
-Ստե, ես սկսել եմ նայել հորս սիրած ֆիլմերը, որոնք առաջ ձանձրալի էին թվում, իսկ հիմա հաճույքով եմ նայում, նույն տողերն եմ մեջբերում, ինչ հայրս, նույն դերասանուհուն եմ սիրահարվում, ինչ հայրս, ու ծիծաղում եմ ու հայհոյում ճիշտ հորս պես, ես սկսել եմ հասկանալ հորս ու կարոտել նրան. ես իրոք մեծացել եմ, Ստե:
Խաթունան իր հորը չէր հիշում: Տղամարդը, ում երբեմն տեսնում էի նրանց պատուհանից ծխելիս, նրա հայրը չէր: Խաթունան չէր սիրում խոսել նրա մասին: Երբ հարցնում էի, կոպտում էր ինձ՝ ասելով, որ իմ գործը չի: Երբ մի անգամ էլ հարցրեցի նրա մասին, քաշելով թևիցս, տարավ իրենց տուն, բացեց մոր ննջասենյակի դուռն ու ցուցամատը բերանին դրեց, զգուշացրեց, որ չաղմկեմ: Անկողնու վրա փռված մարդը խռռացնում էր: Խաթունան մոտեցավ մահճակալին ու ծածկոցը զգույշ մի կողմ տարավ: Ձեռնափը բերանին դրած՝ զսպում էր ծիծաղը: Մարդու առնանդամը կիսակոր ընկած էր խիտ մազածածկույթի վրա: Մարդը քնի մեջ քորեց ամորձիներն ու կողքի շրջվեց: Ես ու Խաթունան ծլկեցինք: «Դու էլ ունե՞ս դրանից,- հարցրեց նա՝ հայացքը փախցնելով ինձնից:- Հա, պատասխանեցի՝ հայացքս փախցնելով նրանից: -Ու քոնն էլ ա տենց զզվելի՞,- հարցրեց նա՝ նայելով աչքերիս:- Ցույց տա՞մ,-պատասխանեցի՝ համարձակ նայելով նրան, թեև անտանելի ամաչում էի:- Ռադդ քաշիր, շե սոմեխո »,- ու փախավ: Վազեցի նրա հետևից:
Առավոտյան, երբ մայրը գնում էր շուկա, Խաթունան հավաքում էր տունը: Մոր տեղաշորն ուղղելիս երբեմն սավանի վրա տղամարդու ծուռտիկ-պուռտիկ մազեր էր գտնում: Զզվելով թափ էր տալիս սավանը ու շտապ դուրս էր գալիս սենյակից, լվանում ձեռքերն ու հողաթափերով իջնում բակ, որտեղ մնում էր մինչև մոր վերադարձը: Նրա ոտքերը միշտ կեղտոտ էին, իսկ ձեռքերը՝ միշտ մաքուր: Խաթունան չէր սիրում մոր ննջասենյակը: Երևի մորն էլ չէր սիրում այդ սենյակում: Այդ սենյակից եղունգի կարմիր լաքն էր գողանում ու քսում կրծած եղունգներին: Խաթունան տաս տարեկան էր: Ես՝ տասնմեկ: Նա ամպեր էր սիրում, ես՝ ծառեր:
-Տեսնես Խաթունան հիշո՞ւմ է քեզ,- հարցրեց Ստեն՝ վառելով ծխախոտը: Ուզում էի՝ գնար: Նայում էի դիմացի շենքի պատշգամբին: Ստեն չէր գնում: Ծխում էր ու լիմոնաջուր խմում: Խումհարի պես հարատև էր թվում:
Նորից կանգնեցի կիսաբաց դռան մոտ ու ծխախոտ վառեցի: Պատշգամբի աղջիկը չէր երևում: Երեկ խոսում էր հեռախոսով: Շատ երկար խոսեց: Մատին փաթաթում էր հեռախոսալարն ու բաց թողնում: Հանկարծ ծիծաղեց: Շատ բարձր: Մատները խրեց մազերի մեջ ու սանրի պես սահեցրեց ներքև: Երևի տղամարդու հետ էր խոսում: Նա հեռախոսը վերցրեց փոքր սեղանից, անցավ հեռուստացույցի կողքով ու մոտեցավ պատուհանին: Նա այն կանանցից էր, որ գիտես՝ երբեք չի լինի տանդ, լոգասենյակումդ, ծնկներիդ վրա, զուգարանակոնքիդ վրա, տեղաշորիդ, վերնաշապիկիդ ու հողաթափերիդ մեջ, բայց միշտ կլինի դիմացդ, շատ մոտ, բայց միշտ զուգահեռ: Աղջիկը կրծում էր բթամատի եղունգն ու թքում: Անսպասելի քաշեց հաստ վարագույրները: Չգիտեմ՝ ումից թաքնվեց, բայց հաստատ ոչ իմ պատշգամբից: Վարագույրների միջև մի նեղ բացվածք մնաց: Դիմացի կարմիր պատը սեղմվեց բացվածքի մեջ: Կարմիր շերտը կրճատվեց, երբ աղջիկը հանեց բլուզն ու մի պահ կանգնեց՝ մերկ մեջքը պատուհանին դարձրած: Երբ պառկեցի քնելու, կոպերիս ներսում կարմիր շերտն էր, որը թրթռում էր ու հետզհետե սպիտակում: Հետո հայտնվեց աղջիկն ու ցցվեց դիմացս: Ու մինչև քնելս այդպես էլ մնաց՝ ինձ զուգահեռ:
-Կարոտո՞ւմ ես հորաքրոջդ,- անսպասելի հարցրեց Ստեն, ու չհասկացա՝ որ մեկին նկատի ունի:
Հորաքույրներիցս մեկը իննսունականների սկզբին գաղթեց Հունաստան: Երեկոյան եկավ մեզ հրաժեշտ տալու: Գլուխը լվաց նավթալամպի լույսի տակ: Մազերը չորացնում էր կերոսինկայի վրա: Նրա ալիքաձև մազերը խլվլում էին աչքիս առաջ: Հետո նրան կարոտելս սկսվում էր կերոսինկայից, որից հորաքրոջս մազերի ու մորս գաթաների հոտն էր միշտ գալու: Այդ ժամանակ հորաքույրս ինձ շատ մեծ էր թվում, բայց նա մեծանալ սկսեց այն պահից, երբ կերոսինկայի վրա խանձվեցին մազերի ծայրերը: Մի քանի օր հետո հեռավոր Աթենքի ինչ-որ շենքի անշուք սենյակում կանգնելու էր իր նման կանանց կողքին ու սպասելու էր: Մայրերը, երեխաների ձեռքը բռնած, մտնելու էին սենյակ՝ սպասուհի կամ դայակ ընտրելու: Մի երեխա ցուցամատը տնկելու էր հորաքրոջս վրա, ու հորաքույրս հանկարծակի փղձկալու էր ու լաց էր լինելու իսկական վրացուհու պես՝ խորքից: Մի փսլնքոտ հույն լակոտ փախցնելու էր հորաքրոջս, ու երկնքից մի կոկոս էր ընկնելու, որն ինձ թվալու էր նույնքան երկնքից, որքան Հունաստանն ու հորաքրոջս ծիծաղը հարևանի հեռախոսի միջից: Տանը բոլորս հերթով փորձելու էինք ջարդել հորաքրոջս կոկոսը, որ պոկվել էր նրա սրտից ու հիմա ձեռքից ձեռք ու ոտքից ոտք էր անցնում: Ջարդելուց հետո սկսելու էինք գուշակել՝ կոկոսը խմո՞ւմ են, թե՞ ուտում: Ամեն մեկս մի-մի կում էինք անելու, անհամ կոկոսաջրից բան չէինք հասկանալու, ու կոկոսը հայտնվելու էր աղբամանում: Մի խլնքոտ հույն լակոտ մեծանալու էր հորաքրոջս հայացքի տակ, ու տարիներ հետո հորաքույրս նայելու էր աչքերիս ու անդադար պատմելու էր նրա մասին՝ նրա խաղերի, նախասիրությունների, կռիվների, սիրո, զուգարանում ձեռնաշարժության, տնից փախչելու, հետո՝ վերադարձի, հիվանդությունների, երկրորդ, երրորդ, չորրորդ ու միշտ վերջին սերերի մասին, նրա մասին, ամեն ինչ Կոստասի մասին, իսկ ես բերանիս մեջ զգալու էի կոկոսաջրի համն ու մտածելու հորաքրոջս փոխված մազերի մասին:
Խաթունայի վրա պառկած՝ նրա գանգուր մազերի մեջ հորաքրոջս փնտրելիս առաջին անգամ սկսեցի պատկերացնել Խաթունայի «էն բանը»: Մյուս հորաքույրս հենց այդպես էլ ասել էր՝ «էն բանը»: Երբ ամռանը գալիս էր մեր տուն, միշտ հանում էր բլուզն ու կրծկալով նստում խոհանոցում: Սուրճը, ծխախոտը, խաչբառերն ու կրծկալով հորաքույրս մի սեղանի շուրջ, մի ամառվա մեջ, մեր խոհանոցում, դարավերջին՝ այդ ամենը միասին անվանում էի գոգլի-մոգլի: Մի անկյունում նստած՝ կարող էի անդադար լսել, իսկ ավելի շատ՝ նայել շոգից ու ճանճերից համառորեն փախչող չաղլիկ հորաքրոջս: Երբ նրան նրբանկատորեն հարցրին, թե չի՞ նեղվում իմ ներկայությունից. այդքան էլ փոքր չե՞մ, որ անտեսի ինձ, նա ներքաշեց ծուխը, կկոցած աչքերով նայեց վրաս, բաց թողեց ծուխն ու՝ թե ասա սա ի՞նչ ա հասկանում, կնգա էն բանը ցույց տաս, վախից սիրտը կպայթի: Երբեք չեմ մոռանա հորաքրոջս լացը դարասկզբին: Նստել էր հատակին, գրկել զուգարանի թուղթն ու զռռում էր: Ով էլ՝ մտնում էր հանգստացնելու, փիլիսոփայելու, կատակելու, դուրս էր վռնդում ամենամոդայիկ հայհոյանքների տարափի ներքո: Վերջինը ես մտա: Հենց տեսավ ինձ, ձեռքը բարձրացրեց, սեղանից քաշեց մրգի վազան ու շպրտեց իմ կողմը: Վազան փշրվեց: Մի պահ վախեցած նայեց ինձ ու վերսկսեց լացը ավելի մեծ թափով: Դրանից հետո հորաքույրս անհետացավ: Այս անգամ գնալիս չասաց՝ չայնիկից պոկվեց էմալը, ձեզ հրաժեշտ է տալիս Ջեմալը: Հետո մի օր անսպասելի հայտնվեց, հագին՝ ծաղկավոր բլուզ, գլխին՝ դարչնագույն լայնեզր գլխարկ ու իննսունականների դարակներից հանեց իր կատակները: Այլևս չտեսա նրան կրծկալով:
-Ի՞նչ ունես սառնարանում, չնախաճաշե՞նք,- հարցրեց Ստեն: Ստեն չէր գնում: Կանեփի հոտ առա: Եկեղեցու զանգերը խփեցին: Ստեն չէր գնում ու չէր լռում: Պատմում էր, որ մարդաշատ եկեղեցի դեռ չի տեսել:
-Հա, ի դեպ, տղայիս անունը Յանոշ է:
Շքամուտքից դուրս եկավ պատշգամբի աղջիկը: Մոռանալով, որ լրիվ մերկ եմ, դուրս եկա պատշգամբ: Շքամուտքի առաջ բեռնատար մեքենա էր կանգնած, որի մեջ տեղավորվել էր աղջկա բնակարանը: Բեռնատարը շարժվեց: Պատշգամբի աղջիկը նստեց իր մեքենան ու շարժվեց բեռնատարի հետևից: Մենակ մնացի աղջկա ամայացած պատուհանի մեջ: Իսկ Ստեն, դռան մոտ կանգնած, խոսում էր Աստծու մասին: Ստե, լռի՛ր, խնդրում եմ, լռի՛ր՝ չասացի:
-Գիտե՞ս՝ անդամիդ վրա վեց հատ փոքրիկ խալ կա, դու քնած էիր, ես խալերդ էի հաշվում:
Սկսեցի շարժվել Խաթունայի վրա: Սկզբում՝ դանդաղ, համարյա աննկատ: Խաթունան ծպտուն չհանեց: Սկսեցի ավելի համարձակ քսվել նրան: Խաթունան այտը դրեց խոտերին: Քնած էր: Մենակ էի: Վախեցած թողեցի նրան ու պառկեցի կողքին: Թվում էր՝ չարություն եմ արել և ուր-որ է՝ բռնվելու եմ: Նայեցի շուրջս: Շուրջս դեղին ծաղիկներ էին, տեղ-տեղ՝ խատուտիկներ: Մի խատուտիկ պոկեցի ու սկսեցի խտղտացնել Խաթունայի քիթը: Նա բացեց աչքերն ու ամբողջ ուժով փչեց. խատուտիկի սերմիկները մտան աչքերս, բերանս: Սկսեցի պոկռտել խոտերն ու լցնել Խաթունայի դեմքին: Օդի մեջ թափահարում էր ոտքերն ու կչկչում: Հետո պառկած, սուսուփուս նայում էինք երկնքին: Ամպերն անընդհատ հեռանում էին, երկինքն անընդհատ փոխվում էր: Նա գնաց, ասաց Խաթունան, էլ հետ չի գալու, ես ուրախ եմ, որ էլ չի գա, իսկ մամաս տխուր է: Խոհանոցում ծորակի ջուրը բաց էր: Ձկները թափված էին հատակին: Խաթունան վազեց մոր սենյակը: Մայրը լաց էր լինում: Քշեց աղջկան ու փակեց դուռը: Խաթունան ծեծում էր դուռը: Մայրը սկսեց ավելի բարձր զռռալ: Երեկոյան մայրը ձուկ տապակեց ու Խաթունային պատմեց հոր մասին: Պատմությունը միշտ սկսվում էր այսպես՝ հերդ ձկնորս էր, մի օր, իննսուներկուսին, դուրս եկավ ծով ու չվերադարձավ: Բայց հիմա պատմության սկիզբն անսպասելի փոխվեց՝ հերդ զինվոր էր, մի օր, իննսուներկուսին, գնաց պատերազմ ու չվերադարձավ: Խաթունան քիթը քչփորելով՝ տակից նայում-լսում էր մորը: Պատմությունը նույնն էր մնացել, բայց հայրը փոխվել էր: Մայրն աղջկա մատներին կարմիր լաքը նկատեց ու պոռթկաց: Առաջ էլ էր նկատում, բայց ձայն չէր հանում: Իսկ հիմա բռնեց աղջկա ականջից ու քարշ տվեց սենյակ: Ծեծեց ու փակեց սենյակում: Խաթունան զռռում էր, որ էլ ձուկ չի ուտի, որ մոր բերած բոլոր ձկները պատուհանից դուրս կգցի: Մայրը գոռում էր, որ էլ շուկայում չի կանգնի արևին ու ցրտին, Խաթունան մյուս երեխաների պես սոված-ծարավ-տկլոր-անտեր կմնա ու նոր միայն խելքի կգա, բայց շատ ուշ կլինի:-Սովածն ու տկլորը դու ես, գոռաց Խաթունան ու սկսեց ծիծաղել: Դուռը բացվեց, ու մայրը ներս մտավ: Գիժի, գիժի, չեմի գիժի :- Աղջկա մատները հերթով դնում էր իր շուրթերին ու պաչպչում: Ձկնորսի մասին պատմիր, ասաց Խաթունան ու իջեցրեց մոր կրծկալի կանթերը: Խաթունան գրկել էր մոր գլուխը: Մոր մազերից ձկան հոտ էր գալիս: Ձկան ու հոր հոտը:
Ստեն անցավ փողոցի մյուս մայթը: Չհասկացա, թե ինչպես գնաց: Երևի հրաժեշտ տվեց: Ստեն հեռանում էր: Ես նորից մեղավոր զգացի ինձ: Խաթունան երրորդ օրն էլ եկավ-կանգնեց պատուհանիս տակ ու կանչեց ինձ: Այս անգամ խատուտիկների փունջ էր գրկել: Հենց նայեցի պատուհանից, նա ոգևորված բարձրացրեց փունջը: Խատուտիկներից ամեն մեկի մեջ նրա ժպիտն էր: Այս անգամ էլ մերժեցի նրան: Ստեֆանիա, Ստեֆի, Ստեֆ, Ստե, գոռում էի պատշգամբից ու զգում, որ ձայնս գնալով պրծնում է: Ստեն չշրջվեց, չնայեց վերև: Նա նույն նվաստացնող ռիթմով հեռանում էր ինձնից: Ինձ արգելել էին Խաթունայի հետ խաղալ: Ծյոծ Օլյան ասել էր, որ Խաթունան ինձ վատ բառեր է սովորեցնում, փողոցային աղջիկ է ու փչացնում է ինձ: Խաթունան գլուխը իջեցրեց: Իջեցրեց խատուտիկների փունջը: Ես չէի իջնում: Ստեն հեռանում էր ինձնից: Խատուտիկները պառկեցին Խաթունայի ոտքերի տակ: Նա թափ տվեց ձեռքը, շրջվեց ու սկսեց դանդաղ հեռանալ: Հետո նրա ձեռքի թափ տալը աչքիս առաջ էր գալու ամեն անգամ, երբ մի հերթական կին փչացնելու էր ինձ, ամեն անգամ, երբ մի վատ բառ էի սովորելու, երբ մի փողոցային աղջիկ նստելու էր ծնկներիս: Ստեն անհետացավ: Մտա տուն: Սենյակի թափթփվածության մեջ սկսեցի փնտրել Ստեին: Դուռը թակեցին: Ծածկոցի մեջ փաթաթված, շտապեցի բացել դուռը: Շունչս կտրվում էր: Բառերը բկիս էին կանգնում: Ստեն վերադարձավ: Ստեն ներեց ինձ: Ստեն կմնա մոտս: Ստեն կշարունակվի: Ստեն կամբողջանա: Ստեն կապրի-կլռի ինձ հետ: Ստեն: Ստեն: Ստե: Տսսսսսսսս: Սսսսսսսսս: Բացեցի դուռը: Պատշգամբի աղջիկն էր:
Բուդապեշտ, 2017
