Դավիթ Ավետիսյան | Համզան

Երիտասարդ տարիներիս իմ ընկերների մեծ մասը տարիքն առած, կյանքի ճանապարհ անցած մարդիկ էին, նրանք իմ ավագ խորհրդատուներն էին: Իմ հաջողությունների համար ես պարտական եմ նաև նրանց: Նրանցից մեկը Արմեն Գարուշիչն էր, ով թեև կարգին կրթություն չէր ստացել, սակայն կյանքի խորագետ էր ու լավ փիլիսոփա: Մի առիթով ինձ ասաց, որ ռեստորան գնալիս կամ տաքսի նստելիս նախ ճշտեմ մատուցողի կամ վարորդի անունը, խոսքեր շռայլեմ նրանց հասցեին: Չէ՞ որ երկուսին էլ քո կյանքն ու առողջությունն ես վստահում: Ես նրա խորհրդին տարիներ ի վեր հետևում եմ: Գերմանիայի Թյուրինգեն քաղաքում էի, տաքսի նստեցի, չգիտես ինչու՝ ռուսերենով փորձեցի ճշտել վարորդի անունը: Նա ռուսերեն հասկանում էր (հավանաբար Արևելյան Գերմանիայից էր): Ինձ ասաց իր անունը` Համզա:
Նրա անունն ինձ զարմացրեց: Ղեկին նստածը տիպիկ գերմանացի էր` կապույտին տվող աչքերով, նիհարավուն կազմվածքով, քիչ դեղնած դեմքով, մարմնին նայելիս կարելի էր ասել, որ բարձր հասակ ունի: Դեմքը տխուր էր ու մտահոգ: Ճանապարհը երկար էր, որոշեցի նրա հետ զրույցի բռնվել: Բնականաբար առաջին հարցը վերաբերեց անվանը:
– Դուք գերմանացու դեմք ունեք, ինչո՞ւ է ձեր անունը Համզա:
Նրա դեմքը մթնեց.
– Երկար պատմություն է։
Հետաքրքրությունս շարժվեց, զգացի, որ անսովոր մի դիպվածի հետ գործ ունեմ։
– Այնուհանդերձ,- ասացի,- ցանկալի է իմանալ։
– Փորձեմ կարճ պատմել: Իրոք, մերոնք տոհմիկ գերմանացիներ են, կաթոլիկ: Տատիկս` Ֆրաու Յիտան, խոր քրիստոնյա էր: Եկեղեցու պատարագները բաց չէր թողնում: Ինձ էլ էր հետը տանում: Ես երգում էի եկեղեցու երգչախմբում: Դպրոցից հետո վարորդական դասընթացը ավարտեցի: Սկսեցի տաքսի վարել ու այդպես մինչև այսօր: Գործատուն ինձնից գոհ էր, կարողանում էի մարդկանց հետ շփվել, հաճախորդներ շատ ունեի, վարձատրությունն էլ վատ չէր: Տատիկս ինձ հորդորում էր ամուսնանալ, ընտանիք կազմել: Մայրս թեկնածուներ էր որոնում: Սակայն ոչ մեկն իմ սրտով չէր, չէր ստացվում ու չէր ստացվում: Արդեն երեսուն տարեկան էի: Աշնանային օր էր, սովորականի նման մտա գրասենյակ` պատվերներ ստանալու: Երբ ներս մտա, տեսա մի աղջկա, որը, ինչպես հետո պարզվեց, մեզ մոտ նոր էր աշխատանքի ընդունվել: Պատվերներն էր համակարգում: Իմ գործատու Սամուելն ինձ ծանոթացրեց նրա հետ: Անունը Ֆաթիմա էր: Նրա փարթամ մազերը դուրս էին թափվել գլխաշորի տակից: «Բանտարկված գեղեցկություն», մտածեցի ես: Աչքերը խոշոր էին, սև ու փայլուն, բոցավառվում էին անապատի արևի նման, շուրթերը հաստ էին, բայց նրբագեղ: Աչքերի և շուրթերի դաշնությունն ընդգծում էին այն գերբնական ուժը, որը կարող է մագնիսի նման իրեն ձգել ցանկացած տղամարդու: Ես բացառություն չէի: Ֆաթիման ընդամենը տասնինը տարեկան էր: Սլացիկ հասակ ուներ:
Հետո նա ընդհատեց իր պատմությունը, ինձ թվաց, թե նրբանկատորեն ուզում էր ճշտել՝ ցանկություն ունե՞մ լսելու շարունակությունը: Ես խախտեցի լռությունը:
– Համզա՛, ինչու ընդհատեցիր, շարունակիր,- ասացի:
Համզան շարունակեց.
– Դե, ինչ ասեմ, ես մինչև ականջներս սիրահարվեցի այդ աղջկան: Գործատեր Սամուելը դա նկատել էր և կեսկատակ, կեսլուրջ ասաց. «Պարո՛ն Յորգեն, այնպես արա՝ աշխատանքդ չկորցնես»: Իրոք, աչքիս աշխատանքը չէր գալիս, առիթ էի փնտրում, որ մտնեմ գրասենյակ և տեսնեմ Ֆաթիմային: Ժամանակի ընթացքում մտերմացա նրա հետ: Սկսեցինք հանդիպել: Զգում էի, որ նա էլ իմ նկատմամբ անտարբեր չէ: Հանդիպում էինք: Նրան սիրո խոստովանություն արեցի, իսկ հետո` ամուսնության առաջարկ: Նա ասաց, որ ինքն էլ է համակրում ինձ, բայց ամուսնանալ չի կարող, լուրջ խոչընդոտ կա. ինքը մուսուլման է, և հարազատները թույլ չեն տա, որ ամուսնանա քրիստոնյայի հետ: Եվ որպես ելք առաջարկեց, որ ես իսլամ ընդունեմ: Երբ տնեցիներն այդ մասին իմացան, ուղղակի ասացին, որ այդ դեպքում ես իրենց համար գոյություն չունեմ: Տատս իմ զանգերին չէր պատասխանում: Նույնիսկ պատվիրել էր, որ իր մահվան դեպքում թաղմանը չմասնակցեմ: Ծնողներս այդպես էլ արեցին, նրա մահվան մասին ինձ չտեղեկացրին: Հիմա ես հաճախակի ծաղիկներ եմ տանում նրա գերեզմանին ու չգիտեմ, թե գոնե այն աշխարհում նա ինձ ներե՞լ է, թե՞ ոչ: Սրտիս վրա մի մեծ խոց մնաց… Սիրո համար փակ ճանապարհներ չկան: Ես համաձայնեցի իսլամ ընդունել: Այդ նպատակով գնացի Ստամբուլ, որտեղ Ֆաթիմայի եղբայրը` Մուստաֆան, ինձ տարավ մզկիթ, և իսլամի բոլոր կանոններով մուսուլման դարձա: Անունս էլ փոխեցին: Չգիտես ինչու՝ մոլլան ինձ անվանակոչեց Համզա: Այնուհետև ես ու Ֆաթիման ամուսնացանք: Ես շատ երջանիկ էի:
Համզան նորից ընդհատեց պատմությունը: Այս անգամ նրա աչքերում արցունքներ նկատեցի: Անտեղի համարեցի պնդել, որ շարունակի պատմությունը: Որոշ ժամանակ մենք լուռ էինք, ամեն մեկս մեր մտքերի հետ: Հետո Համզան խախտեց լռությունը.
– Ամուսնության սկզբում մենք երջանիկ էինք: Երկու երեխա ունեցանք: Հետո սկսեցին խնդիրներ առաջանալ: Մեր մշակույթների տարբերությունը սկսեց զգացնել տալ: Ֆաթիման վերցրեց երեխաներին և գնաց Ստամբուլ: Ես մենակ մնացի: Որոշ ժամանակ անց ես գնացի նրանց ետևից, բայց իզուր: Նա ինձ չընդունեց: Մուստաֆայի հետ վիճաբանություններ ունեցա, բանը հասավ ծեծկռտուքի: Ֆաթիման անցավ եղբոր կողմը: Ինձ ուրիշ բան չէր մնում, քան վերադառնալ հայրենիք: Մինչև այսօր ո՛չ Ֆաթիմայից, ո՛չ երեխաներից որևէ լուր չունեմ:
– Համզա, չե՞ս ուզում նախկին անունդ վերականգնել:
– Չէ, ինչի՞ համար, Ֆաթիմայի սիրուց մնացած իմ միակ հիշատակն է:
– Իսկ կրո՞նդ:
– Չէ, դա էլ չեմ արել, ես գնալով այդ կրոնի հավատավորը դարձա, մզկիթ եմ հաճախում, աղոթում՝ ինչպես մնացած մուսուլմանները, Ղուրանի գաղափարներն ինձ դուր են գալիս: Եվ հետո էլ՝ կրոնները միմյանցից տարբերվում են միայն դեկորացիաներով:
– Համզա՛, իսկ ո՞րն էր քո և Ֆաթիմայի բաժանման հիմնական պատճառը:
– Նա պնդում էր, որ այս երկրում հնարավոր չէ երեխաներին իսկական մուսուլման դաստիարակել, ինձ առաջարկում էր բնակություն հաստատել Թուրքիայում: Չհամաձայնեցի: Գերմանիան ես շատ եմ սիրում: Ամեն մեկը ազատ է կրոնն ընտրելու հարցում, բայց հայրենիքը մեկն է, նրանից չի կարելի հրաժարվել: Ո՞վ է մեզ իրավունք տվել, որ մենք երեխաներին այս կամ այն կրոնի հավատավոր դարձնենք: Մարդը կրոնը պետք է ընտրի հասուն տարիքում, երբ հասկանում է դրա իմաստը, երբ այդ են թելադրում նրա սիրտն ու հոգին: Եվ հետո ազգությունը, կրոնը և հայրենիքը չի կարելի նույն հարթության վրա դնել:
Համզայի հետ կարելի էր համաձայնել, կարելի էր վիճել, բայց դա էր նրա համոզմունքը:
– Իսկ դու ի՞նչ ազգ ես, – հարցրեց Համզան:
– Ես հայ եմ:
– Հայերին լավ եմ ճանաչում, գործունյա մարդիկ են, իմ գործատուն, պարոն Սամուելն էլ է հայ, լավ մարդ է: Երկար տարիներ նրա մոտ եմ աշխատում, ամենադժվար պահերին միշտ էլ իմ կողքին է եղել:
Արդեն տեղ էի հասնում: Վճարեցի, ցտեսություն ասացի, սակայն նրա տխուր հայացքն ու աչքերից թափվող արցունքները մնացին իմ հիշողության դարակներում: