Սա գեղարվեստորեն հղկված ավարտուն պատմություն չէ ուրվականների մասին։ Այստեղ ամեն բան անբացատրելի է, և չկա կատարվածի համար որևէ հիմնավորում։ Բայց դա պատճառ չէ, այն չպատմելու համար։ Հավանաբար նկատել եք, որ ուրվականների մասին բոլոր իրական պատմությունները, որ երբևէ լսել եք, այս առումով մի ընդհանրություն ունեն. անբացատրելի են, անտրամաբանական։ Ահա և պատմությունը։
***
Մենք երեքով էինք, ու՝ ևս մեկը։ Բայց նա անսպասելիորեն գիտակցությունը կորցրել էր սուրբծննդյան պարահանդեսի լրացուցիչ պարի ժամանակ, և նրան պառկացրել էին հանդերձասենյակում՝ այն սենյակի հարևանությամբ, որտեղ մենք երեքս էինք։ Այն ուրախ հնաոճ պարահանդեսներից էր, երբ գրեթե բոլորը մնում են գիշերելու, և հսկայական ամառանոցի ամեն մի անկյունն օգտագործվում է. հյուրերը հանգրվանում են բազմոցներին, թախտերին, ծալամահճակալներին և նույնիսկ հատակին՝ ներքնակների վրա։ Երիտասարդներից ոմանք, կարծում եմ, նույնիսկ մեծ ճաշասեղանի վրա էին քնել: Ինչպես հատուկ է աղջիկներին, մենք արդեն խոսել էինք մեր պարընկերների մասին։ Կալվածատան լռությունը, որը խաթարում էին միայն մայրիների ճյուղերի հետ խաղացող քամին և մեր լուսամուտների ապակիները քերծող վտիտ շիվերի ձայնը, մեզ շրջապատող վառ գույնի չթե գործվածքները, կայծկլտացող մոմերն ու բուխարուց հորդացող լույսը մեզ շռայլորեն այնպիսի վստահություն էին ներշնչել, որ համարձակվել էինք խոսել ուրվականներից, որոնց գոյությանը, ինչպես բոլորս էինք պնդել, ոչ մեկս ոչ մի գրամ չէր հավատում։ Մենք պատմություններ պատմեցինք ուրվականների թախտի, սարսափելի տարօրինակ մահճակալի, պարկում ապրող լեդիի ու Բերկլի հրապարակում գտնվող տան մասին։ Մեզնից ոչ մեկը չէր հավատում ուրվականներին, բայց իմ սիրտը, համենայն դեպս, ասես դուրս թռավ կրծքիցս ու սեղմեց կոկորդս, երբ թակեցին մեր դուռը՝ թույլ, բայց վստահ:
— Ո՞վ է,— հարցրեց մեզնից ամենափոքրը՝ բարալիկ վիզը ձգելով դեպի դուռը։
Դուռը դանդաղ բացվեց, և, ազնիվ խոսք, այդ մի քանի ակնթարթներն իմ կյանքի ամենաանհանգիստ պահերից են եղել: Գրեթե անմիջապես դուռն ամբողջությամբ բացվեց, և երևաց միսս Իսթուիչը՝ մորաքրոջս տան տնտեսուհին, նրա ուղեկցորդուհին և օգնականը բոլոր հարցերում։
Բոլորս ասացինք՝ «Նե՛րս եկեք», բայց նա շարունակում էր կանգնած մնալ։ Առօրյայում նա իմ ճանաչած ամենալուռ մարդն էր։ Նա կանգնել ու նայում էր մեզ՝ թեթևակի դողացնելով։ Չնայած մենք էլ, քանի որ այդ ժամանակ միջանցքները չէին ջեռուցվում տաք ջրի խողովակներով, իսկ դռնից սառը օդ էր գալիս։
— Տեսա ձեր սենյակի լույսն ու մտածեցի, որ արդեն ուշ է արթուն մնալու համար,— վերջապես ասաց նա,— այն էլ՝ այս զվարճությունից հետո։ Մտածեցի՝ գուցե…,— նա հայացքն ուղղեց դեպի հանդերձասենյակի դուռը։
— Ոչ,— ասացի ես,— խորը քնած է։
Ես պատրաստվում էի ավելացնել «բարի գիշեր», բայց մեզնից ամենափոքրը կտրեց խոսքս։ Նա չէր ճանաչում միսս Իսթուիչին, ինչպես մյուսներս։ Չգիտեր, որ նրա քար լռությունը պատ էր կառուցել նրա շուրջը, պատ, որը ոչ ոք չէր համարձակվում քանդել հասարակ խոսակցություններով կամ պարզունակ մարդկային հարաբերություններով։ Միսս Իսթուիչի լռությունը սովորեցրել էր մեզ նրան վերաբերվել որպես մեքենայի, և մտքներովս երբեք չէր անցել նրան այլ կերպ վերաբերվել։ Իսկ մեզնից ամենափոքրը` միսս Իսթուիչին, այդ օրն առաջին անգամ էր տեսնում։ Նա երիտասարդ էր, անփորձ, անհավասարակշիռ և կույր հորթուկի նման իմպուլսիվ։ Նա նաև հարուստ մոմագործի ժառանգ էր, բայց դա մեր պատմության հետ կապ չունի։ Նա ցատկեց բուխարու մոտ փռված գորգի վրայից, և նրա՝ անհարկի հարուստ մետաքսե ժանյակազարդ զգեստը կախվեց նրա բարալիկ վզից։ Նա վազեց դեպի դուռն ու թևը գցեց միսս Իսթուիչի պարանոցին, որի շուրջը բծախնդրորեն կապված էր մետաքսե օձիքը։ Ես ապշած էի։ Ես ավելի շուտ կհամարձակվեի փարվել Կլեոպատրայի ասեղին։
— Համեցե՛ք,— ասաց մեզնից ամենափոքրը,— համեցե՛ք, տաքացե՛ք։ Ահագին կակաո է մնացել։
Նա միսս Իսթուիչին ներս քաշեց ու փակեց դուռը։
Տնտեսուհու գունատ աչքերն ակնհայտորեն փայլեցին այնպիսի գոհունակությամբ, որը դանակի պես մխրճվեց սիրտս։ Ինձ համար էլ դժվար բան չէր նրան փաթաթվելը. միայն թե ու՞մ մտքով կանցներ, որ դա նրան դուր կգար։ Ամեն դեպքում, այդ ես չէի, ում մտքով անցել էր փաթաթվել նրան, և, գուցե, իմ գրկախառնությունից չառաջանար այն լույսը, որին ծնունդ էր տվել մեզնից ամենափոքրի բարալիկ թևը։
— Դե ինչ,— անհամբեր շարունակեց մեզնից ամենափոքրը,— նստեք ամենամեծ, ամենահարմար բազկաթոռին, կակաոյի տաք-տաք կաթսան էլ այստեղ՝ սալօջախի վրա է, մենք էլ պատմություններ ենք պատմում ուրվականների մասին։ Միայն թե` ընդհանրապես չենք հավատում դրանց։ Երբ տաքանաք, մի պատմություն էլ Դուք կպատմեք։
Որ միսս Իսթուիչը՝ վայելչության և կարգապահության այդ մարմնացումը, ուրվականների մասին պատմությո՞ւն պատմի։ Խելագարվե՛լ է այդ երեխան։
— Վստա՞հ եք, որ ձեզ չեմ խանգարում,— հարցրեց միսս Իսթուիչը՝ ձեռքերը պարզելով դեպի կրակը։
Հետաքրքիր է՝ տնտեսուհիները գոնե Սուրբ Ծնունդին իրենց սենյակներում բուխարի վառո՞ւմ են։
— Բոլորովին,— ասացի ես հույսով, որ փոխանցեցի այն ողջ ջերմությունը, որ զգում էի։ — Ես, միսս Իսթուիչ, ես առաջ էլ Ձեզ ներս կհրավիրեի, միայն թե մտածում էի՝ աղջիկների շաղակրատանքը Ձեզ չի հետաքրքրի։
Երրորդ աղջիկը, որը հաշիվ չէր, դրա համար նրա մասին չէի հիշատակել, մեր հյուրի համար կակաո լցրեց։ Ես իմ բրդյա «մադեյրա» շալը գցեցի միսս Իսթուիչի ուսերին։ Մտքովս այլ բան չանցավ անելու, բայց հանկարծ զգացի, որ անհուսորեն ինչ-որ բան էի ուզում անել նրա համար։ Նա մեզ ժպտաց հմայիչ ժպիտով։ Քառասուն, հիսուն և նույնիսկ ավելի մեծ տարիքում մարդիկ կարող են հմայիչ ժպտալ, թեև աղջիկները դա չեն հասկանում։ Այս միտքն ասես դանակի հերթական հարվածը լիներ. նախկինում ես երբեք չէի տեսել միսս Իսթուիչին ժպտալիս, իսկակա՛ն ժպիտով ժպտալիս։ Հնազանդություն ու լուռ համաձայնություն արտահայտող նրա անգույն ժպիտները ոչ մի նմանություն չունեին այս անկեղծ, երջանիկ, կերպարանափոխիչ հայացքի հետ։
— Շատ հաճելի է,— ասաց նա, ու ինձ թվաց, թե նախկինում երբեք չեմ լսել նրա իսկական ձայնը։
Ինձ դուր չեկավ այն միտքը, որ կակաոյի, ջերմության և իմ մի գրկախառնության շնորհիվ այս վեց տարիների ընթացքում ցանկացած պահի կարող էի լսած լինել այս նոր ձայնը։
— Մենք ուրվականների մասին պատմություններ էինք պատմում,— ասացի ես,— իսկ որ ամենավատն է, մենք չենք հավատում ուրվականների։ Մեր ծանոթներից ոչ մեկը կյանքում ուրվական չի տեսել։
— Միշտ այնպիսի պատմություններ են, որ ինչ-որ մեկը լսել է ուրիշից, իսկ նա էլ մեկ ուրիշից է լսել, հասկանո՞ւմ եք,— ասաց մեզնից ամենափոքրը։— Ո՞նց կարելի է հավատալ այդպիսի պատմությանը։
— Զինվորի խոսքն ապացույց չէ,— ասաց միսս Իսթուիչը։
Կհավատա՞ք, եթե ասեմ, որ Դիքենսից այս փոքրիկ մեջբերումն ինձ ավելի ուժեղ խոցեց, քան նրա նոր ժպիտն ու նոր ձայնը։
— Ուրվականների մասին բոլոր պատմություններն այնքան հղկված ու ավարտուն են՝ սպանություն դեպքի վայրում, թաքցրած գանձ կամ ինչ-որ նախանշան… Երևի դրա համար է դժվար դրանց հավատալ։ Իսկ իմ լսած ամենասարսափելի պատմությունն ուրվականների մասին իրականում մի անհեթեթ պատմություն է։
— Պատմե՛ք մեզ։
— Չեմ կարող, պատմելու բան չի:
— Մի՛սս Իսթուիչ, պատմե՛ք։
— Պատմե՛ք, էլի,— ասաց մեզնից ամենափոքրը, անհամբեր ձգեց վիզը՝ ցուցադրելով անրափոսիկները և աղաչական նոտայով ձեռքը դրեց մեր հյուրի ծնկին։
— Իմ իմացած միակ պատմությունն էլ է ուրիշից լսած պատմություն,— ասաց նա դանդաղ,— գոնե կիսով չափ։
Ես գիտեի, որ նա պատմելու էր իր պատմությունը, գիտեի, որ նա երբեք այն չէր պատմել, և գիտեի նաև, որ հիմա այն պատմելու միակ պատճառը նրա հպարտությունն էր. միայն այսպես կարող էր փոխհատուցել տաք բուխարու, կակաոյի և իր պարանոցը գրկած բարալիկ թևի համար։
— Մի՛ պատմեք,— անսպասելի ասացի ես,— գիտեմ, որ կնախըտրեիք չպատմել։
— Կարծում եմ՝ կձանձրանաք,— խոնարհաբար ասաց նա, իսկ մեզնից ամենափոքրը, որն, ամեն դեպքում, ամեն ինչ չէ, որ հասկանում էր, զայրացած հայացքով նայեց ինձ։
— Մեզ շա՛տ դուր կգա,— ասաց նա,— խնդրում եմ՝ պատմեք։ Ոչինչ, եթե նման չէ պատշաճ կազմված իսկական պատմության։ Հաստատ՝ ինչ էլ պատմեք ուրվականների մասին, անչափ վախենալի, բայց սիրուն կլինի։
Միսս Իսթուիչը խմեց իր կակաոն ու ձեռքը պարզեց՝ բաժակը բուխարու վրա դնելու։
— Պատմելուց վնաս չկա,— ասաց նա ինքն իրեն։— Նրանք չեն հավատում ուրվականներին։ Հետո, այնպես չէ, որ դա հենց ուրվական էր։ Բոլորը քսանն անց մարդիկ են, նորածիններ չեն։
Նրա խոսքերին հետևեց լռություն ու սպասողական վիճակ, որ մի ակնթարթ տևեց։ Կրակը ճարճատում էր, հանկարծ բոցալեզվակներն ավելի ուժգնացան, որովհետև բիլիարդի սեղանի լույսերն արդեն մարել էին։ Մենք լսում էինք միջանցքով անցնող տղամարդկանց ոտնաձայներն ու ձայները։
— Իսկապես, երևի չարժե պատմել,— կասկածելով ասաց միսս Իսթուիչը՝ իր բարակ ձեռքով ստվերելով կրակից խունացած դեմքը։
Մենք միաձայն ասացինք.
— Սկսե՛ք, դե սկսե՛ք։
— Դե լավ,— ասաց նա։— Քսան տարի առաջ, կամ ավելի շուտ, ես երկու ընկեր ունեի, ում սիրում էի աշխարհում ամեն ինչից առավել։ Նրանք ամուսնացան։
Նա կանգ առավ, ու ես հասկացա՝ կոնկրետ ինչպես էր նա սիրել նրանցից յուրաքանչյուրին։ Մեզնից ամենափոքրն ասաց.
— Ի՜նչ ուրախ եմ Ձեզ համար։ Շարունակեք։
Նա թփթփացրեց մեզնցից ամենափոքրի ուսին, ու ես ուրախացա, որ հասկացել էի այն, ինչ նա չէր հասկացել։ Նա շարունակեց։
— Նրանց ամուսնությունից հետո մեկ-երկու տարի շատ հազվադեպ էի տեսնում նրանց, իսկ հետո նա գրեց ու խնդրեց ինձ գնալ-մնալ իրենց մոտ, որովհետև կինը հիվանդ էր, իսկ ես կարող էի ուրախացնել նրան ու կնոջը, քանի որ նրանք ապրում էին մի մռայլ տան մեջ, ինչից ինքը նույնպես մռայլվել էր։
Երբ նա խոսում էր, ես հասկացա, որ նա այդ նամակի յուրաքանչյուր տողն անգիր գիտեր։
— Այդպես ես գնացի։ Տունը Լիում էր՝ Լոնդոնից ոչ հեռու։ Այն օրերին նոր վիլլաների անթիվ փողոցներ էին կառուցվել աղյուսե հին առանձնատների շուրջը, որ կանգնած էին իրենց այգիներում՝ շրջապատված կարմիր պարիսպներով։ Տեսարանը մի տեսակ հիշեցնում էր կառքերի ժամանակներն ու Բլեքհիթի ավազակներին։ Նա ասել էր, որ տունը շատ մռայլ էր ու կոչվում էր «Եղևնիներ», և ես երևակայում էի, թե իմ տաքսին անցնելու է մութ ոլորապտույտ մացառուտների միջով և կանգ է առնելու այդ խորհրդավոր խորանարդաձև հին տներից մեկի առջև։ Փոխարենը, մենք կանգ առանք երկաթե բազրիքներով մի մեծ ժամանակակից վիլլայի դիմաց։ Մոմանկարներով զարդարված վառ գույնի սալիկները երկաթյա դարպասից տանում էին դեպի վիտրաժային պատուհանները, իսկ մացառուտների փոխարեն միայն մի քանի նոսր նոճիներ ու ակուբաներ էին տան առաջնամասի փոքրիկ այգում: Բայց ներսում մթնոլորտը ջերմ ու հյուրընկալ էր։ Նա ինձ դիմավորեց դռան մոտ։
Նա նայում էր կրակին, և ես հասկացա, որ նա մոռացել էր մեր մասին։ Իսկ մեզնից ամենափոքրը դեռ մտածում էր, որ այդ մեզ էր նա պատմում իր պատմությունը։
— Նա ինձ դիմավորեց դռան մոտ,— ասաց նա նորից,— շնորհակալություն հայտնեց գնալու համար ու խնդրեց ներել անցյալի համար։
— Ի՞նչ անցյալ,— հարցրեց մեզնից ամենափոքրը՝ անհարկի հարցերի վարպետը։
— Երևի նկատի ուներ այն, որ նախկինում չէին հրավիրել, կամ նման մի բան, — անհանգիստ ասաց միսս Իսթուիչը։— Բայց կարծում եմ՝ շատ ձանձրալի պատմություն է, ի վերջո, և…
— Շարունակեք,— ասացի ես, իսկ հետո ոտքով խփեցի մեզնից ամենափոքրին ու կանգնեցի՝ ուղղելու միսս Իսթուիչի շալը և նրա՝ շալով ծածկված ուսերի հետևից շուրթերի շարժումով փորձեցի ասել՝ «Սու՛ս մնա, հիմարի՛կ»:
Հերթական կարճ լռությունից հետո տնտեսուհու նոր ձայնը շարունակեց.
— Նրանք ուրախ էին ինձ տեսնել, իսկ ես ուրախ էի, որ այնտեղ էի։ Դուք՝ աղջիկներ, անթիվ ընկերներ ունեք, իսկ ես միայն նրանց երկուսին ունեի։ Այնպես չէ, որ Մեյբլը հիվանդ էր, պարզապես թույլ էր ու դյուրագրգիռ։ Մտածեցի՝ ամուսինն ավելի հիվանդ տեսք ուներ, քան նա։ Մեյբլը վաղ գնաց քնելու, իսկ գնալուց առաջ խնդրեց ինձ ընկերակցել ամուսնուն, մինչ նա վերջին ծխախոտն էր ծխում։ Մենք գնացինք ճաշասենյակ ու նստեցինք դեմ դիմաց՝ բուխարու երկու կողմերում դրված բազկաթոռներին։ Հիշում եմ՝ դրանք ծածկված էին կանաչ կաշվով։ Բուխարու վրա բրոնզե ձիեր էին դրված և մարմարե սև ժամացույց՝ բոլորը հարսանեկան նվերներ։ Նա իր համար վիսկի լցրեց, բայց գրեթե բան չխմեց։ Նստել ու նայում էր կրակին։ Վերջապես ես ասացի.
«Ի՞նչ է պատահել։ Մեյբլը հրաշալի տեսք ունի»։
«Այո,— ասաց նա,— բայց վստահ չեմ, որ այսօր կամ վաղը չի սկսի ինչ-որ բան նկատել։ Դրա համար ուզեցի, որ գաս։ Դու միշտ այնքան խելամիտ ու ուժեղ ես եղել, իսկ Մեյբլն ասես թռչնակ լինի կամ ծաղիկ»։
Ես ասացի՝ «Այո, իհարկե» ու սպասեցի, որ շարունակի։ Մտածում էի՝ երևի պարտքի տակ կամ ուրիշ անախորժության մեջ է ընկել։ Սպասեցի, որ խոսի։ Կարճ ժամանակ անց նա ասաց.
«Մարգարեթ, սա շատ առանձնահատուկ տուն է»։
Նա միշտ ինձ Մարգարեթ էր անվանում, դե մենք այնքան հին ընկերներ էինք։ Ես նրան ասացի, որ իմ կարծիքով շատ գեղեցիկ, թարմ, հարմարավետ տուն էր, միայն թե չափից դուրս նոր էր, բայց դա էլ ժամանակը կշտկեր։ Իսկ նա ասաց.
«Նոր է, և հենց դրանում է հարցը։ Մենք այս տան առաջին բնակիչներն ենք։ Եթե այն հին լիներ, Մա՛րգարեթ, կմտածեի, որ այստեղ ուրվականներ կան»։
Ես հարցրեցի՝ ինչ-որ բա՞ն է տեսել։
«Ոչ, դեռ ոչ»,— պատասխանեց նա։
«Լսե՞լ ես, ուրեմն»,— հարցրեցի։
«Ոչ էլ լսել եմ,— ասաց նա,— բայց մի տեսակ զգացողություն ունեմ, որ չեմ կարող նկարագրել։ Ոչինչ չեմ լսել ու ոչինչ չեմ տեսել, բայց շատ մոտ եմ եղել տեսնելուն ու լսելուն։ Բայց ոչ տեսել եմ, ոչ լսել, ահա թե ինչ։ Ինչ-որ բան է հետևում ինձ, բայց երբ շրջվում եմ, ոչինչ չկա, բացի իմ ստվերից։ Եվ միշտ այնպիսի զգացողություն ունեմ, որ հիմա կտեսնեմ կամ կլսեմ ինչ-որ բան, բայց դա երբեք չի պատահում, երբեք ոչինչ չի երևում»։
Մտածեցի՝ գուցե շատ է աշխատում։ Փորձեցի բարձրացնել տրամադրությունը՝ կատակի տալով պատմածը։ Ասացի՝ լարվածությունից է: Իսկ նա ասաց, որ, իր կարծիքով, ես կարող էի օգնել իրեն։ Հարցրեց՝ իմ կարծիքով հնարավո՞ր էր, որ ինչ-որ մեկը, ում նկատմամբ սխալ էր վարվել, անիծած լիներ իրեն, կամ հավատո՞ւմ էի ես անեծքներին։ Ասացի՝ չեմ հավատում, իսկ միակ մարդը, ում նկատմամբ սխալ է գործել, ներել է իրեն, եթե ներելու բան է եղել։ Այդպես էլ ասացի նրան։
Այդ ես էի, այլ ոչ թե մեզնից ամենափոքրը, որ հասկացավ, թե ինչ էր այն մարդու անունը, ում նկատմամբ սխալ էին գործել, և ով ներել էր։
— Հետո ես նրան ասացի, որ պետք է Մեյբլին տանի այդ տնից, ամեն ինչ փոխի։ Բայց նա ասաց.
«Ոչ, Մեյբլն այստեղ ամեն ինչ կարգի է բերել, և ես չեմ կարող նրան համոզել հեռանալ հիմա՝ առանց ամեն բան բացատրելու։ Իսկ ամենակարևորը,— ասաց նա,— Մեյբլը չպետք է կռահի, որ ինչ-որ բան այն չէ։ Հիմա, երբ այստեղ ես, ինձ այդքան էլ խելագար չեմ զգում»։ Մենք միմյանց բարի գիշեր մաղթեցինք։
— Վե՞րջ,— հարցրեց երրորդ աղջիկը՝ ցույց տալով՝ իբր թեկուզ այդ տեսքով պատմությունը հետաքրքիր էր։
— Սա միայն սկիզբն էր,— ասաց միսս Իսթուիչը։— Ամեն անգամ, երբ մենակ էի մնում նրա հետ, նա նորից ու նորից նույն բանն էր պատմում, և սկզբնական շրջանում, երբ ես սկսեցի ինչ-որ բաներ նկատել, փորձում էի համոզել ինձ, որ նրա խոսակցություններից իմ նյարդերն էլ էին լարվել։ Տարօրինակն այն էր, որ դա միայն գիշերը չէր պատահում, այլ նաև լույս ցերեկով ու հատկապես աստիճանների վրա և միջանցքներում։ Աստիճանների վրա այնպիսի սարսափ էր ինձ համակում, որ արնահոսելու աստիճան կծում էի շուրթերս, որպեսզի ողջ ուժով աստիճաններով վերև չվազեի։ Միայն թե գիտեի, որ այդպես վարվելով կխելագարվեի վերևում։ Իմ հետևում միշտ ինչ-որ բան կար, հենց նրա ասածի պես՝ ինչ-որ բան, որ չես տեսնում։ Եվ ինչ-որ ձայն, որ չես լսում։ Տան վերին հարկում երկար միջանցք կար։ Պատահում էր, որ գրեթե ինչ-որ բան էի տեսնում։ Հասկանում եք, չէ՞, երբ տեսնում ես՝ առանց նայելու։ Բայց երբ շրջվում էի, այն ասես հալվում ու անհետանում էր իմ ստվերում։ Միջանցքի վերջում մի փոքրիկ պատուհան կար։
Ներքևի հարկում նույնպես մի նմանատիպ միջանցք կար, որի մի ծայրում բուֆետն էր, մյուս ծայրում՝ խոհանոցը։ Մի գիշեր իջա խոհանոց՝ Մեյբլի համար կաթ տաքացնելու։ Սպասավորներն արդեն գնացել էին քնելու։ Մինչ կանգնած էի գազօջախի առջև և սպասում էի՝ կաթը եռա, բաց դռան արանքից նայեցի դեպի միջանցքը։ Այդ տանը երբեք չէի կարողանում աչքս անելիքիս վրա պահել։ Բուֆետի դուռը կիսով չափ բաց էր. նրանք այնտեղ դատարկ շշերն ու այլ իրեր էին պահում։ Նայելով դրան՝ ես հասկացա, որ այլևս «գրեթե» չէր լինելու։ Ամեն դեպքում, ասացի՝ «Մե՞յբլ»։ Այնպես չէ, որ մտածում էի՝ Մեյբլն էր կռացել այնտեղ՝ կիսով չափ բուֆետից ներս, կիսով չափ՝ դրսում։ Սկզբից այն մոխրագույն էր, իսկ հետո սև դարձավ։ Երբ շշնջացի՝ «Մեյբլ», այն ասես հոսեց ներքև, մինչև որ թանաքի լճակի պես թափվեց հատակին, իսկ հետո դրա եզրերը տարածվեցին, և այն ծորեց այնպես, ինչպես թանաքն է ծորում, երբ թեքում ես թղթի կտորը, որի վրա թափել ես այն։ Իսկ հետո այն հոսեց բուֆետի մեջ, մինչև անհետացավ ստվերում։ Ես պարզ տեսա` ինչպես այն կորավ։ Խոհանոցում ողջ ուժով վառվում էր գազալամպը։ Ես բարձր գոռացի, բայց նույնիսկ այդ պահին, բարեբախտաբար, այնքան խելամիտ գտնվեցի, որ թափեցի եռացող կաթը, այնպես որ, երբ նա իջավ՝ երեք-երեք ցատկելով աստիճանների վրայով, գոռալու համար պատրվակ բերեցի այրված ձեռքս։ Բացատրությունը բավարարեց Մեյբլին, իսկ ամուսինը հաջորդ երեկո ասաց ինձ.
«Ինչո՞ւ չասացիր ինձ։ Այդ պահարանն էր, չէ՞։ Տան ողջ սարսափը դրանից է գալիս։ Ասա ինձ՝ արդեն ինչ-որ բա՞ն ես տեսել։ Թե՞ դեռ այն փուլում ես, երբ դեռ գրեթե տեսնում ու գրեթե լսում ես»։
Ասացի՝ «Նախ ասա ինձ՝ դու ինչ ես տեսել»։ Մինչ նա պատմում էր, հայացքը թափառում էր վարագույրների ստվերներում: Ես միացրեցի երեք գազալամպերն ու վառեցի բուխարու վրա շարված մոմերը։ Հետո մենք նայեցինք իրար, ասացինք՝ երկուսս էլ գիժ ենք, ու փառք տվեցինք Աստծուն, որ գոնե Մեյբլի խելքը տեղն էր։ Ես տեսել էի այն, ինչ նա էր տեսել։
Դրանից հետո ես տանել չէի կարողանում, երբ մենակ էի մնում ինչ-որ ստվերի հետ, քանի որ ցանկացած պահի կարող էի ինչ-որ բան տեսնել, որ կծկվում էր, ծորում ու տարածվում սև լճակի պես, իսկ հետո դանդաղ անհետանում մոտակա ստվերում, հաճախ՝ իմ սեփական ստվերում։ Սկզբում այն հայտնվում էր գիշերը, իսկ հետո այլևս ապահով ժամ չկար։ Ես այն տեսնում էի լուսադեմին, ցերեկը, մթնշաղին, բուխարու լույսի տակ։ Այն միշտ կծկվում էր, ծորում, վերածվում լճակի, որը հոսում էր ինչ-որ ստվերի մեջ ու դառնում դրա մասը։ Ամեն անգամ այն տեսնելիս աչքերս լարվում էին, ծակծկում ու ցավում։ Այնպիսի տպավորություն էր, որ հազիվ էի տեսնում այն, որ այն տեսնելու համար պետք է առավելագույնս լարեի տեսողությունս։ Ամեն դեպքում, տանն ինչ-որ ձայն կար, ձայն, որ հազիվ էր լսվում։ Մի օր՝ վաղ առավոտյան, ես վերջապես լսեցի այն։ Այն հենց իմ հետևից էր լսում. հոգոց էր։ Ավելի ահավոր էր, քան այն, ինչ ձուլվում էր ստվերներին։
Չգիտեմ՝ ինչպես էի դիմանում։ Չէի դիմանա, եթե այդքան չսիրեի նրանց։ Սրտիս խորքում գիտեի, որ եթե չլիներ մեկը, ում հետ նա անկեղծ կխոսեր, նա կարող էր խելագարվել կամ պատմել Մեյբլին։ Նա այնքան էլ ուժեղ բնավորության տեր չէր։ Անուշիկ էր, բարի ու մեղմ, բայց ոչ ուժեղ։ Նրան միշտ հեշտ էր կառավարել։ Դրա համար ես մնացի և դիմացա։ Երբ Մեյբլը մեզ հետ էր, մենք մեզ ուրախ էինք պահում, փոքրիկ կատակներ էինք անում ու փորձում էինք ձևացնել՝ իբր զվարճանում ենք։ Իսկ երբ մենակ էինք՝ ոչ։
Պատահում էր՝ մեկ-երկու օր ոչինչ չէինք տեսնում կամ լսում, և նույնիսկ երևակայում էինք, թե այն, ինչ տեսել ու լսել ենք, մեր երևակայության արդյունքն էր, միայն թե միշտ այնպիսի զգացողություն ունեինք, որ տանը մի բան կար, որ տեսանելի կամ լսելի չէր։ Երբեմն փորձում էինք չխոսել դրա մասին, բայց, ընդհանուր առմամբ, այլ բանի մասին չէինք էլ խոսում։ Շաբաթներն անցան, ու ծնվեց Մեյբլի երեխան։ Դայակն ու բժիշկն ասացին, որ և՛ մայրը, և՛ երեխան լավ էին։ Այդ գիշեր ես և նա նստած էինք ճաշասենյակում։ Ո՛չ ես, ո՛չ նա երեք օր շարունակ ոչինչ չէինք տեսել կամ լսել, և մեր անհանգստությունը Մեյբլի համար նվազել էր։ Մենք զրուցում էինք ապագայի մասին. այդ պահին ապագան շատ ավելի պայծառ էր թվում, քան անցյալը։ Պայմանավորվեցինք, որ երբ Մեյբլն ապաքինվեր, նա նրան ծով կտաներ, իսկ ես կհետևեի, որ նրանց կահույքը տեղափոխեին նոր տուն, որը նա արդեն ընտրել էր։ Ամուսնությունից ի վեր ես նրան այդքան ուրախ չէի տեսել. գրեթե վերագտել էր իր նախկին «ես»-ը։ Երբ նրան բարի գիշեր մաղթեցի, նա երկար ժամանակ խոսեց այն մասին, թե ինչ մեծ մխիթարանք էի եղել իրենց երկուսի համար։ Ես շատ բան չէի արել, իհարկե, բայց ուրախ էի լսել նրա խոսքերը։
Հետո ես բարձրացա վերև՝ առաջին անգամ առանց այն զգացողության, որ ինձ հետևում են։ Ես ականջ դրեցի Մեյբլի սենյակի մոտ։ Ամեն ինչ հանգիստ էր։ Ես քայլեցի դեպի իմ սենյակն ու ակնթարթորեն զգացի, որ իմ հետևում ինչ-որ բան կա։ Ես շրջվեցի։ Այն կորացավ, ծորեց, և սև հեղուկանման բանն ասես ներծծվեց Մեյբլի սենյակի հատակի տակ։
Ես հետ գնացի։ Դուռն աննշան բացեցի։ Լռություն էր տիրում։ Հետո հոգոց լսեցի՝ հենց իմ հետևում։ Բացեցի դուռն ու ներս մտա։ Դայակն ու երեխան քնած էին։ Մեյբլը նույնպես քնած էր. նա այնքան գեղեցիկ էր, ասես հոգնած երեխա լիներ, մի թևով գրկել էր երեխային, որի փոքրիկ գլուխը դեպի իր կողմն էր։ Ես աղոթում էի, որ Մեյբլը երբեք չճանաչեր այն սարսափը, որի միջով անցնում էինք ես ու իր ամուսինը, որ այդ փոքրիկ ականջները միայն գեղեցիկ հնչյուններ լսեին, այդ թանկագին աչքերը միայն գեղեցիկ տեսարաններ տեսնեին։ Դրանից հետո ես երկար ժամանակ չէի համարձակվում աղոթել։ Որովհետև իմ աղոթքն անպատասխան չմնաց։ Այս աշխարհում նա այլևս ոչինչ չտեսավ ու ոչինչ չլսեց։ Ես այլևս ոչինչ չէի կարող անել նրանց համար։
Երբ նրան դագաղի մեջ դրեցին, ես դագաղի շուրջը մոմեր վառեցի և նրա կողքին դրեցի սարսափելի սպիտակ ծաղիկները, որ մարդիկ էին ուղարկում։ Տեսա, որ նա եկել էր իմ հետևից։ Բռնեցի նրա ձեռքն ու նրան տարա այնտեղից։
Երբ հասանք դռանը, երկուսս էլ շրջվեցինք։ Մեզ թվաց՝ հոգոց լսեցինք։ Նա, չգիտես ինչ խենթ հույսով, ուր որ է նետվում էր դեպի Մեյբլը։ Այդ պահին մենք երկուսս էլ տեսանք այն։ Այն հայտնվեց մեր ու դագաղի միջև, սկզբում՝ մոխրագույն, ապա սև, կորացավ մի պահ, ծորեց ու լուծվեց, նորից հավաքվեց ու կորավ մոտակա ստվերում։ Իսկ մոտակա ստվերը Մեյբլի դագաղի ստվերն էր։ Հաջորդ օրը ես հեռացա։ Եկավ նրա մայրը։ Նա երբեք ինձ չէր սիրել։
Միսս Իսթուիչը լռեց։ Կարծում եմ՝ լրիվ մոռացել էր մեր մասին։
— Էլ չեսա՞ք նրան,— հարցրեց մեզնից ամենափոքրը։
— Միայն մեկ անգամ,— պատասխանեց միսս Իսթուիչը,— ինչ-որ սև բան էր նրա ու իմ միջև։ Բայց դա ընդամենը նրա երկրորդ կինն էր, որ արտասվում էր նրա դագաղի մոտ։ Այնքան էլ ուրախ պատմություն չէ, չէ՞։ Ու ոչ մի տեղ չի տանում։ Երբեք այն ոչ ոքի չեմ պատմել։ Կարծում եմ՝ նրա դստերը տեսնելն էր պատճառը, որ վերհիշեցի ամեն ինչ։
Նա նայեց դեպի հանդերձասենյակի դուռը։
— Մեյբլի երեխան,— ասաց մեզնից ամենափոքրը։
— Այո, ճիշտ և ճիշտ Մեյբլն է՝ միայն թե հոր աչքերով։
Մեզնից ամենափոքրը բռնել էր միսս Իսթուիչի ձեռքերն ու շոյում էր դրանք։
Հանկարծ կինը քաշեց ձեռքերն ու ողջ հասակով ոտքի ելավ։ Բռունցները սեղմված էին, աչքերը՝ լարված։ Նա նայում էր մի բանի, որ մենք չէինք տեսնում։ Այդ ժամանակ ես հասկացա՝ ինչ նկատի ուներ աստվածաշնչյան այն կերպարը, որ ասել էր՝ «Մազերս բիզ-բիզ կանգնեցին…»։
Այն, ինչ նա տեսավ, հազիվ էր հասնում հանդերձասենյակի դռան բռնակի բարձրությանը։ Նրա հայացքն ավելի ու ավելի էր իջնում, բիբերն ավելի ու ավելի էին լայնանում։ Իմ աչքերը հետևում էին նրա աչքերին, և աչքերիս նյարդերը ողջ ուժով լարված էին, ու ես գրեթե տեսա… թե՞ ամբողջովին տեսա։ Վստահ չեմ։ Բայց մենք բոլորս լսեցինք երկար ահազդու հոգոցը։ Եվ մեզնից յուրաքանչյուրին թվաց՝ այն հենց մեր հետևում էր շնչում։
Հենց ես էի, որ ձեռքս առա մոմը։ Մեղրամոմը թափվում էր դողացող ձեռքերիս վրա։ Հենց ինձ միսս Իսթուիչը քաշեց և տարավ այն աղջկա մոտ, որ գիտակցությունը կորցրել էր երկրորդ պարի ժամանակ։ Բայց մեզնից ամենափոքրի նիհարիկ թևերն էին, որ փաթաթվեցին տնտեսուհուն, երբ մենք հետ գնացինք։ Այդ օրվանից ի վեր՝ դրանք շատ անգամներ են փաթաթվել Միսս Իսթուիչին նոր տանը, որտեղ նա տնտեսուհի է աշխատում մեզնից ամենափոքրի համար։
Առավոտյան ժամանած բժիշկն ասաց` Մեյբլի դուստրը մահացել է սրտի հիվանդությունից, որ մորից է ժառանգել։ Դրա պատճառով էր նա գիտակցությունը կորցրել լրացուցիչ պարի ժամանակ։ Ես երբեմն մտածում եմ՝ մի՞թե նա ոչինչ չի ժառանգել իր հորից։ Մտքիցս չի գնում նրա մահացած դեմքին սառած հայացքը։
Թարգմանությունն անգլերենից՝ Լիլիթ Պետրոսյանի
