Մհեր Արշակյան | Էսսե Գոդոյի բացակայության մասին

Այս պիեսում «սեր» բառը չկա: Սա պիես է մի բանի մասին, որը չձևակերպելու համար կան աշխարհի բոլոր բառերը: Վլադիմիրը և Էստրագոնը ոչ մեկին չեն սիրում։ Բյուրեղյա հոգիներ, որոնք չգիտեն, թե ինչ է սերը։ Եվ ոչ միայն սերը:
Ոչ ոք ոչինչ չգիտի, Բեքեթը ծայրահեղ նվազագույնի է հասցրել միջավայրի գույները, որպեսզի այս մարդիկ չմեռնեն կյանքի ու Գոդոյի բացակայության հակադրությունից: Սա մի դրախտ է, որտեղ ինչ-որ բան անվանելու համար պակասում է Գոդոն: Լաքին մանրամասն պատմելու է, թե ինչ է չանվանված աշխարհը: Լաքին Գոդոյի բացակայության հայելին է, նրա մեջ ամենապարզ ուրվագծերն են այն ճշմարտության, որ Գոդոն չկա, որ նրա չլինելու գինը Լաքին է: Բեքեթը հումորի զգացում ունի, նա երբեք թույլ չի տա Աստծուն խառնվել այն մարդկանց գործերին, որոնք չեն ապրում: Իսկ ապրողների համար կա սերը: Բեքեթն աշխարհիկ մարդ է, նա գիտի, որ Աստված «կա» հենց միայն այս մարդկանց գոյությամբ: Կա այս մարդկանց դեմքով և, որ, ի վերջո, այլ Աստված չկա:
«Ես չգիտեմ ով է Գոդոն, ես չգիտեմ` նա գոյություն ունի՞ արդյոք: Եթե ես ուզենայի Գոդոյին նույնացնել Աստծո հետ, ես դա կանեի ուղիղ»,-գրում է Բեքեթը Գոդոյի փնտրտուքների մեջ «մասնագիտացած» ինչ-որ ռադիոընկերության խմբագրի: Եթե սյուժեից շատ չհեռանանք, Գոդոն անուղղակիորեն կա, նա պատվիրակ ունի այս պիեսում՝ տղան, որի եղբորը Գոդոն «ծեծում» է, ժամանակը կա այն ժամացույցի տեսքով, որը Պոցցոն չի գտնում, բայց սերը չկա, նույնիսկ սիրո ակնարկը չկա, հինգ հերոսներից ոչ մեկը սիրուց գաղափար չունի։ Գոդոն չի կարող գալ, զի նա չի կարող գալ սիրուց առաջ, նա չի կարող գալ սիրո անունից, նա ընդհանրապես գալու պատճառ չունի, Վլադիմիրը և Էստրագոնը Գոդոյի Գոդոն են: Ամենքն այստեղ բացակա են Գոդոյի համար: Գոդոն նույնպես սպասում է նրանց: Տղան գալիս է, որ համոզվի նրանց գոյության մեջ: Իսկ այդ գոյությունը համոզիչ չէ, որովհետև ոչ ոք այս պիեսում չի մեռնում: Գոդոն իմաստ ունի ոչ թե սպասման մեջ, այլ՝ նրանց, որոնք կան, որովհետեւ ինքը չկա: Գոդոն գուցե գա, երբ նրանք չեն լինի, այսինքն, միայն այդպես կա Գոդոն՝ երբ ուրիշ ոչ ոք չկա: Այսինքն, որպես Տիեզերք, ոչ որպես Աստված: Գոդոն չի կարող գալ, որովհետեւ այս պիեսում հոգին հասցե չունի: Գոդոյի համար «իջեւան» չկա: Ահա ինչու տղան նմանվում է այն աղավնուն, որին Նոյը ջրհեղեղից հետո բաց է թողնում ցամաք գտնելու համար եւ որը չի գտնում այդ ցամաքը: Այս պիեսի բոլոր կերպարները Աստծո մտահղացման տապալումն են:
Պիեսում Աստված կա, Էստրագոնը հարցնում է. «Դու կարծում ես Աստված ինձ տեսնու՞մ է»։ Բայց սերը չկա, երկուսն էլ ունեն դատապարտվածի և անիծվածի զգացում, նրանց բնական անհեթեթության ակունքներն այդտեղ են՝ պիեսում ամեն ինչ կա, սեր չկա։ Երբ սեր չկա, ամեն ինչ կարելի է: Եվ պիտի այս երկուսի մեջ զարթնի գազանը, նրանք պիտի խփեն արդեն կույր Պոցցոյին, որն ընկել է և նրանց օգնության կարիքն ունի։ Բայց այդ երկուսն արդեն ընկած են։ Այդ պահից Բեքեթը պատմում է նրանց մահվան մասին։ Նրանք չունեն այն թելը, որի վրա հավաքում են ժամանակը, իրականությունը, Աստծուն։ Փորձում են, չէ՞, Պոցցոյից ու Լաքիից ստանալ Աբել և Կայեն։ Նրանք սպասումը լցնում են իրենցով, որովհետև ակնթարթ առ ակնթարթ սրվում է սիրո բացակայությունը։ Այսինքն, ինչ-որ բանի բացակայության բացասական մեծությունն է աճում ամեն բառի հետ: Ուստի պիեսի վերջում ոչ միայն սերը չկա, արդեն նրանք էլ չկան: Սպասումը ճակատագիր է դառնում, բայց ոչ խաչ։ Նրանք ողբերգություն չունեն։ Պարզապես, քանի որ սերը չկա, դեպքերի այսպիսի զարգացումն անխուսափելի է։ Նրանք սպասումի հենման կետը չունեն, ամեն ինչ ապականված է սիրո բացակայությամբ, որից նրանք տեղյակ էլ չեն։ Ինչ պատմություն էլ նրանք հնարեն, ինչից էլ սկսեն, Վլադիմիրն ու Էստրագոնը դուրս են արարչությունից։ Տառապու՞մ են նրանք։ Իհարկե ոչ։ Նրանք դժբախտ չեն։ Նրանք պարզապես չգիտեն, որ Գոդոն չի գալու։ Եթե այս պատմության մեջ սեր լիներ, Գոդոյին սպասելը կդառնար անիմաստ։ Իսկ այսպես անիմաստ չէ։ Որովհետև սպասելը արդեն ճակատագիր է։
Բեքեթը պատմում է անուններ ունեցող արարածների մասին, որոնք մարդ չեն։ Պոցցոն ու Լաքին էլ մարդ չեն։ Այս պիեսում մարդիկ չկան։ Կամ, ինչպես Թոմաս Էլիոթն է ասում, սնամեջ մարդիկ են։ Բայց սա մեղադրանք է։ Նրանց որտեղի՞ց Գոդոյի ընկալումը։ Իրենց ներսում նրանք չունեն բավականին տարածություն, որտեղ Գոդոն անելիք ունի։ Նրանք Գոդոյին սպասում են մի միջավայրում, որտեղ իրենք խնամված չեն, այսինքն, սպասման «տոնականությունը» չկա: Նրանք չունեն սպասման գործիքներ: Իրենց աշխարհում սպասումն այլ բան չէ, քան միայն այս պահի գոյությունը: Ահա ինչու Գոդոն չի կարող գալ, ահա ինչու սերն անհնար է: Որովհետեւ շարժ չկա: Նրանք իրենց մեջ չեն փոխում այն «հասցեն», որտեղ սպասում են Գոդոյին: Մարդիկ են առանց երկյուղի, առանց վախի, այստեղ ոչինչը հետեւողական է: Գոդոն հետեւողական է իր բացակայության, քան՝ գոյության մեջ: Գոդոն չի կարող գալ միշտ նույն տեղը, մտնել միշտ նույն հոգիները: Նրանք նույնիսկ պարանի մասին մտածելիս տեղից չեն շարժվում: Ինչպես ծառը, որից պետք է կախվեին:
Պիեսում անընդհատ նույն իրադարձության քաոսն է: «Գուցե կախվե՞մ»,-հարցնում է Էստրագոնը. միակ փոփոխությունը, որ կարող է տեղի ունենալ երկուսի կյանքում: Ուրեմն, որտեղի՞ց։ Այստեղ աբսուրդն ու անիմաստությունը իրար հետ լեզու չեն գտնի՝ Գոդոն կա, որովհետև սերը չկա, Գոդոն ամենուր է, որտեղ սեր չկա, Գոդոն այս երկուսի կավաֆիսյան բարբարոսն է։ Եվ այս երկուսի փրկությունն է, որ նա չի գալիս։ Որովհետև, եթե գալու լիներ, գալու էր նրանց դեմքով՝ նույնքան անբովանդակ, ժամանակի ամեն ակնթարթով ապականված և առանց ասելիքի։ Նրանք, այո, պիտի մտածեն կախվելու մասին, որովհետև ձեռքի տակ ունեցած ամբողջ ճշմարտությունը, որ իրենք են, մահաբեր է։ Այդպես իմաստավորվում է վերադարձը, այդպես իմաստավորվում է ճակատագիրը, որն ինքնին որևէ իմաստի կարիք չունի, որովհետև իր իմաստն ինքն է։ Ճակատագիրը կողքից չի մեկնաբանվում, որովհետև կիսատ ոչինչ չկա նրա մեջ։ Չես կարող ճակատագիրը լրացնել կողքից։ Ամեն ինչ կրկնվում է, նույնիսկ մահվան մղումը։ Աստված սեր չէ, որովհետև էս մարդկանց միջավայրում Աստված կա, իսկ սերը չկա։ Ահա ինչու, պիեսը պատմություն է աշխարհի վերջի մասին: Սա պատմում է Աստծո պարտությունը: Պիեսում Աստծուն մի փնտրեք, նա չի թաքնվում: Պիեսում փնտրեք սերը, որը չկա:
Այսպիսով, «Գոդոյին սպասելիս»-ը պիես է դատապարտվածության մասին, որտեղ ոչ ոք փրկություն չունի, նույնիսկ Աստված: Այստեղ ժամանակի մեջ քարացած հերոսներ են, որոնք սեւ խոռոչի նման կուտակում են անդունդը: Բեքեթի խարիզմատիկ անդունդում աշխարհը վերահասցեավորվում է դժոխքի, որովհետեւ դա է դատապարտվածության «էվոլուցիան»՝ ոչ ոք տեղից չի շարժվում, բայց աշխարհը ընկնում է, ընկնում է, ընկնում է: Պիեսը մարգարեություն է: Սեր չկա եւ միայն այդ միջավայրում է կործանումն անխուսափելի: Այն իրադարձություն է հերոսների համար, իսկ միջուկային զենք հնարած մարդու համար պիեսը մարգարեություն է: Ի դեպ, հենց դա էլ աբսուրդ գրականության միջավայրն է՝ այն չի կարող պատմել մարդու մասին, որը չի կործանվում: Լաքիի մենախոսությունն արդեն էդ մարգարեության խտացումն է՝ ով ականջ ունի, կլսի: Ի վերջո այդ մարգարեությունը պիեսից սփռվում է աշխարհի վրա՝ ոչ մի սեր չի կարող կանգնեցնել կործանումը, որովհետեւ մահացու քայլն արված է սիրով:

Share Button

Նշանաբառ՝

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *