Կոնստանտին Պաուստովսկի | Ձյունը

Ծերուկ Պոտապովը մահացավ Տատյանա Պետրովնայի՝ նրա տանը բնակություն հաստատելուց մեկ ամիս անց։ Տատյանա Պետրովնան մնաց մենակ դստեր՝ Վարյայի եւ պառավ դայակի հետ։
Տուն փոքր էր, ընդամենը երեք սենյակ, գտնվում էր բարձունքի վրա, հյուսիսակողմով հոսող գետի ափին, քաղաքի ելքի անմիջապես հարեւանությամբ։ Տանից եւ այգուց անդին սպիտակին էր տալիս կեչու պուրակը։ Այնտեղ առավոտնից մինչ մայրամուտի վերջին ցոլքերը կանչում էին շագավաները, երամներով անցնելով լերկ գագաթների վրայով՝ գուժելով սպասվող վատ եղանակի մասին։
Տատյանա Պետրովնան մոսկովյան կյանքից հետո երկար ժամանակ չէր կարողանում ընտելանալ գրեթե դատարկ ավանի կյանքին, նրա տնակներին, ճռռացող ցանկապատադռնակներին, հանգիստ երեկոներին, երբ լսվում էր նույնիսկ, թե ինչպես է թրթռում կրակը կերոսինե լամպում։
«Ինչ հիմարն էի բայց ես,- մտածում էր Տատյանա Պետրովնան։- Ինչու հեռացա Մոսկվայից, թողեցի թատրոնը, ընկերներիս։ Հարկ էր Վարյային տանել Պուշկինո՝ դայակի մոտ։ Այնտեղ ոչ մի ռմբահարություն էլ չէր լինի, ինքս էլ կմնայի Մոսկվայում։ Աստված իմ, ինչ հիմարն եմ բայց ես»։
Սակայն այլեւս հնարավոր չէր Մոսկվա վերադառնալ։ Տատյանա Պետրովնան որոշեց ելույթ ունենալ լազարեթներում, որոնք փոքրիկ այդ քաղաքում մի քանիսն էին, եւ հանգստացավ։ Փոքրիկ քաղաքը նրան նույնիսկ սկսեց դուր գալ։ Հատկապես, երբ վրա հասավ ձմեռը եւ ամեն ինչ ծածկեց ձյունով։ Հանգիստ, ոչնչով աչքի չընկնող մոխրագույն օրերը հաջորդում էին մեկը մյուսին։ Գետը երկար սառած չմնաց։ Նրա կանաչավուն ջրից գոլորշի էր դուրս գալիս։
Տատյանա Պետրովնան ընտելացավ ե՛ւ ավանին, ե՛ւ ուրիշի տանը։ Ընտելացավ նաեւ կոտրված ռոյալին, պատերից կախված դեղնախունացած նկարներին, որոնք պատկերում էին ափամերձ պաշտպանությունն ապահովող զրահակիր նավեր։ Ծեր Պոտապովը նախկինում եղել էր նավի մեխանիկ։ Նրա գրասեղանի վրա կանաչ խունացած կտորով պատված «Գրոմոբոյ» ռազմանավի մոդելն էր դրված, որով նա նավարկել էր։ Վարյային թույլատրված չէր այդ մոդելին դիպչելը։ Եւ առհասարակ՝ թույլատրված չէր որեւէ բանի ձեռք տալը։ Տատյանա Պետրովնան գիտեր, որ Պոտապովը նավաստի որդի ուներ, որը այժմ Սեւծովյան նավատորմում էր ծառայում։ Սեղանին՝ կրեյսերի մոդելի կողքին, նրա լուսանկարն էր դրված։ Երբեմն Տատյանա Պետրովնան վերցնում էր այդ լուսանկարը, զննում եւ հոնքերը կիտելով՝ մտածմունքի մեջ ընկնում։ Նրան միշտ թվում էր, թե Պոտապովի որդուն ինչ-որ մի տեղ հանդիպել է, սակայն շատ վաղուց, դեռ իր անհաջող ամուսնությունից առաջ։ Սակայն որտեղ, երբ։
Նավաստին նայում էր նրան հանգիստ, մի փոքր քմծիծաղ տվող աչքերով, կարծես հարցնում էր․ «Դե ի՞նչ, միթե այդպես էլ չհիշեցիք, թե որտեղ ենք հանդիպել»։
-Ոչ, չեմ հիշում,- կամացուկ պատասխանում էր Տատյանա Պետրովնան։
-Մայրիկ, այդ ում հետ ես խոսում,- հարեւան սենյակից ձայնում էր Վարյան։
-Ռոյալի,- ի պատասխան ծիծաղում էր Տատյանա Պետրովնան։
Ձմռան կեսերին սկսեցին նամակներ գալ Պոտապովի անունով։ Դրանք նույն մարդու ձեռքով էին գրված։ Տատյանա Պետրովնան դրանք դարսում էր գրասեղանին։ Մի անգամ գիշերը նա արթնացավ։ Ձյունը թույլ լուսավորվում էր լուսամուտներից այն կողմ։ Բազմոցին քնած էր մոխրագույն կատու Արխիպը, որ որպես ժառանգություն էր մնացել Պոտապովից։
Տատյանա Պետրովնան հագավ խալաթը եւ գնաց Պոտապովի աշխատասենյակն ու կանգնեց լուսամուտի մոտ։ Ծառի ճյուղից թռչուն թռավ, ձյունը ճյուղից թափվեց։ Երկար ժամանակ սպիտակ փոշի էր ցանում՝ ծածկելով ապակիները։
Տատյանա Պետրովնան մոմ վառեց, նստեց բազկաթոռին։ Բավական երկար նայում էր կրակի լեզվակին։ Այն նույնիսկ չէր էլ շարժվում։ Հետո զգուշորեն վերցրեց նամակներից մեկը, բացեց ծրարը եւ նայելով շուրջ բոլորը՝ սկսեց կարդալ։
«Թանկագին ծերուկ,- կարդում էր Տատյանա Պետրովնան,- ահա արդեն մի ամիս է, ինչ ես հոսպիտալում պառկած եմ։ Վիրավորումը ծանր չէ։ Եւ ընդհանուր առմամբ՝ ապաքինվում է։ Աստծո սիրուն չանհանգստանաս, ու չսկսես ծխախոտը ծխախոտի հետեւից ծխել։ Խնդրում եմ»։
«Հաճախ եմ հիշում, հայրիկ,- շարունակեց կարդալ Տատյանա Պետրովնան,- եւ մեր տունը, եւ մեր փոքրիկ քաղաքը։ Այդ ամենը սարսափելի հեռու է, ասես աշխարհի ծայրում լինի։ Ես փակում եմ աչքերս եւ տեսնում՝ ահա բացում եմ ցանկապատի դռնակը, մտնում եմ այգի։ Ձմեռ է, ձյուն, սակայն արահետը, որ տանում է դեպի հին տաղավարը, որ գտնվում էր քարափի եզրին, մաքրված էր։ Յասամանի թփերը ցրտահարված են։ Սենյակներում վառարանն է վառվում։ Կեչու ծխի հոտ է գալիս։ Ռոյալը, վերջապես, սարքին է ու լարված, իսկ դու մոմակալների վրա դեղին մոմեր ես դրել. նրանք, որ ես քո համար բերել եմ Լենինգրադից։ Ռոյալի վրա նույն նոտաներն են դրված՝ «Պիկովայա դամայի» ուվերտյուրան եւ «Հայրենի հեռավոր եզերքների համար» ռոմանսը; Աշխատո՞ւմ է արդյոք դռան զանգակը։ Ես չհասցրեցի էլ այն նորոգել։ Արդյո՞ք ես էլի կտեսնեմ այս ամենը։ Հիշում ես ․․․ Ախ, եթե դու միայն իմանայիր, թե որքան եմ սիրում այդ ամենը այստեղից՝ այս հեռավորությունից։ Մի զարմացիր, սակայն ես ասում եմ քեզ այս ամենը բացարձակապես լուրջ․ այս ամենի մասին ես հիշել եմ մարտի ամենաթեժ պահերին։ Գիտեի, որ պաշտպանում եմ ոչ միայն երկիրը, այլ նաեւ նրա այն անկյունը, որն ամենաթանկն է ինձ համար՝ քեզ, մեր այգին եւ մեր ճղճղացող տանտերին, կեչու պուրակը, որ գետից անդին էր, եւ նույնիսկ Արխիպ կատվին։ Խնդրում եմ, մի ծիծաղիր եւ գլուխդ մի տմբտմբացրու։ Հնարավոր է, երբ դուրս գրվեմ հոսպիտալից, ինձ կարճ ժամանակով թույլ տան, որ տուն գամ։ Չգիտեմ, բայց ավելի լավ է, որ նախապես չսպասես»։
Տատյանա Պետրովնան դեռ երկար մնաց նստած սեղանի մոտ։ Լայն բացված աչքերով նայում էր պատուհանից դուրս, որտեղ թանձր կապույտի մեջ սկսել էին լուսաբացի առաջին նշմարները երեւալ։ Մտածում էր, որ ահա օրերից մի օր ռազմաճակատից կարող էր այդ տուն գալ մի անծանոթ մարդ, ում համար ծանր կլիներ իր հայրական տանը տեսնել երկու օտար մարդ, և տուն էլ ոչ այն վիճակում, որ կցանկանար տեսնել: Առավոտյան Տատյանա Պետրովնան Վարյային ասաց, որ վերցնի փայտե ձյուն մաքրելու բահն ու մաքրի քարափի վրա գտնվող հին տաղավար տանող արահետը։
Տաղավարը չափազանց հին էր ու խարխուլ։ Սյուները խունացել էին, դարձել մոխրավուն, պատվել քարաքոսով։ Տատյանա Պետրովնան էլ նորոգեց դռան վերեւի զանգակը։ Զանգակի վրա դաջված կար ծիծաղելի մի գրություն՝ «Կախված եմ դռան վերեւում՝ զանգահարիր համարձակ»։ Տատյանա Պետրովնան հպվեց զանգակին։ Այն սկսել զնգզնգալ բարձր ու զրնգուն ձայնով։ Արխիպ կատուն ականջները դժգոհ խաղացրեց, եւ դժկամությամբ հեռացավ նախասենյակից։ Զանգակի ուրախ զանգահարությունը նրա համար ակնհայտորեն դուրեկան չթվաց։
Ցերեկվա ընթացքում Տատյանա Պետրովնան վարգադունած, աղմկոտ եւ հուզմունքից մթագնած աչքերով քաղաքից բերեց դաշնամուր նորոգող ծեր վարպետին, որ ռուսացած չեխ էր ու զբաղվում էր պրիմուսների, կերոսինի վառարանների, տիկնիկների, հարմոնների եւ ռոյալների նորոգմամբ։ Վարպետն ուներ շատ ծիծաղելի ազգանուն՝ Նեւիդալ։ Նա լարեց ռոյալն ու ասաց, որ այն թեեւ շատ հին է, բայց նաեւ շատ լավն է։ Տատյանա Պետրովնան դա գիտեր առանց նրա ասելու էլ։ Երբ վարպետն հեռացավ, Տատյանա Պետրովնան զգուշորեն նայեց գրասեղանի դարակներն ու մի քանի հատ ոլործուն մոմեր գտավ այնտեղից։ Հանեց դրանք ու դրեց ռոյալի վրա դրված մոմակալի մեջ։ Երեկոյան վառեց մոմերը, նստեց ռոյալի մոտ եւ տունը լցվեց ղողանջներով։ Երբ Տատյանա Պետրովնան դադարեց նվագել ու հանգցրեց մոմերը, սենյակում քաղցր ծուխ տարածվեց, ինչպես որ լինում է ամանորյա տոնածառի հանդեսների ժամանակ։ Վարյան չդիմացավ։
-Ինչո՞ւ ես ուրիշի իրերին ձեռք տալիս։ Ինձ թույլ չես տալիս, բայց դու ձեռք ես տալիս,- ասաց նա Տատյանա Պետրովնային։- Եւ զանգակը, եւ մոմերը, եւ ռոյալը՝ ամեն բանի ձեռք ես տալիս։ Ուրիշի նոտաներն էլ դրեցիր ռոյալի վրա։
-Որովհետեւ ես մեծ եմ,- պատասխանեց Տատյանա Պետրովնան։
Վարյան խոժոռվեց եւ կասկածամտորեն սկսեց նայել նրան։ Այդ պահին Տատյանա Պետրովնան ամենաքիչն էր նման մեծ մարդու։ Նա կարծես փայլում էր եւ շատ ավելի նման էր այն ոսկեմազ աղջնակին, որը կորցրել էր բյուրեղապակյա կոշիկը պալատում։ Այդ աղջկա մասին Տատյանա Պետրովնան էր պատմել Վարյային։