Արաքս Շահինյան, Բազել, 2019
Համբարձվելուց առաջ աշխարհի անփոփոխ մթնում խաղաղություն՝ քաղցր, անծանոթ խաղաղություն ներշնչող Հոգին վաղուց էր տեսել, թե ինչպես էին հայելի դեմքերն իրեն դարձրած նորընծա քրիստոնյաները զարդվելու Գողգոթայում մնացած իր փշեպսակով, խորովվելու հեթանոսության ցցերին, քարկոծվելու Օրինաց ձեռոք և սաղմոսերգելու այլևս չլինելով: Տեսել էր, այդ պատճառով երանի տվեց սրանց, օրհնեց, երբ դեռ չէին ծնվել: Պարտեզից եկածը պարտեզում մատնվեց, Եդեմ ու Գեթսեման այլևս մեկ են, «ձեր ծնված տեղում պիտի մեռնեք» վարդապետեց: Այդպես էլ անում ենք, Տէր:
Քաղցր, անծանոթ խաղաղությունը ճաշակած սրբերի պատիժն արտաքսումն էր աշխարհից, բայց սրանց արտաքսողները չգիտեին՝ Եդեմի պանդուխտներին Եդեմ էին վերադարձնում՝ արդեն առանց թզի տերևի, այն անարատ մաքրությամբ, որն ամենուր էր, խնձորենու շուրջբոլորն էլ, քանի պահվում էր մեկ ու կես ձեռք հեռավորությունը: Չգիտեին, որ այս ծանր` «կյանքից Կյանք» առաքելությունն ի սկզբանե միջնորդություն էր ենթադրել (ինչպես մարդ-Աստված հարաբերությունը՝ Մանուկ)՝ մարդասպանի միջնորդություն. դրանով էլ պիտի փրկվեին («… եվ սպանողին ներումն խնդրել…», Նարեկացի, Բան ՀԶ): Սրբին սպանողին ներե՞լ: Այո, եթե «ներել» բայը նշանակում է նորանալ, զորանալ, հնուց եկող ուժիցդ վեր ճարպկությունը մոռանալ ու մյուս այտի փոխարեն նիրհի այլևս անընդունակ արթնությունդ դեմ տալ, որը չարինք, չարենցներին չանսացինք, այդ պատճառով սև պարտեզի նախադռանը լուսինն իջավ մի մոլորված, խեղճ ու կրակ աստղի հետ, լույսը ծագեց ուրիշ երկրում, որտեղ սուրբծննդյան տոնածառի անտառներ կան լայնարձակ, հապալասի ու կոկռոշի թփեր զնգուն, բարեզարդ, տներն այնտեղ ոտավոր են, տիկնիկները՝ իրար մեջ, որքան քայլես, այնքան ցուրտն ընկղմվելու է սգիդ մեջ:
Իսկ մեր երկրին հասավ երկինք, որը լի էր հույսով հիվանդ: Բախտախնդրի հրամանով անհավասար համազարկով ցրվեց հույսի հիվանդ մասը, ու ակնկույր՝ տեսանք խուլ լույս մեռնող երկնում՝ լույս անաղարտ, հույժ անծանոթ, լույս, որ մանկանց դեմքերն ունի մեր ծնած: Այնքան շատ են, որ պատել են հորիզոնը համասփյուռ, նայում են ցած՝ մարմնով նորոգ ու ժպտուն, աղաչում են՝ ոտքի կանգնենք հողաթմբիրներից թարմ, քուրձ չագուցենք հոգու շնչին, մոխիր չուտենք, արցունք չխառնենք ըմպելիքին արնահամ, չկոտորենք դալար ոստերն այն հին ծառի, որ կանգնած է Գեթսեմանում մինչ այսօր, որը տեսավ կտրած ականջ, դավաճանության համբույր, որի բնին խոր մի սպի կա կիսալուսնի կորության: Չանենք սրանք, որովհետև նույն այդ ծառի՝ ձմռան շնչից անոսրացած, ցանցառացած կատարին գարնան գալով արևն է հանգրվանելու ու չգնա, ու չգնա, ու չգնա էլ երբեք: Մեր սրբերին, քո սրբերին սպանում են, Տէր, ներե՞նք միթե: Ներել ենք, Տէ՜ր, բայց շատ սխալ, այդ պատճառով ենք կրակի բերան, կրակիդ բերան: Զովացրու մեզ, Տէր, ինչպես տենդի մեջ վառվող Պետրոսի զոքանչին, ինչպես այն անանուն մանկանը Կափառնայումում, որին մահվան ջերմը թողեց հետմիջօրեի ժամը մեկին: Արդ, եղիցի ժա՛մն այդ, մե՛զ էլ ասա՝ «Գնա՛, քո որդին կենդանի է», որովհետև այս բառերը ինքդ քեզ ես նախ ասել:
Էանում է աչքիս առաջ, ոտքեր չունի, ձայն միայն, ինձ ասում է. «Ողջո՜ւյն քեզ, մա՛յր, ջուր եմ ուզում, քացախ տվին, ջու՛ր տուր խմեմ, որ գնամ»: Ես ասում եմ. «Որդի չունեմ, ո՞վ է մայրդ, ումի՞ց բերեմ մի թաս ջուր: Իմ տվածից չես հագենա, իմ տվածը բառ է լուռ, մեկ այրվում է հանց դառն կնդրուկ, մեկ վերածվում անդաստանի, որ հերկված է, թեև ստերջ, մեկ դառնում է այն քացախը, որից դարձար դեպի ինձ, ասա՝ ո՞վ է մայրդ, ո՞ր պարտեզում փնտրեմ նրան, գլխին քող կա՞, կճանաչե՞մ գլխաբաց: Զուսպ, երիտասարդ, ձյունագես մադոննաների իմ երկրում մի կին տեսա. երաշտախանձ հասմիկի կավե թաղարների տակ ճնճղուկներ էր հողին հանձնում, նա՞ չէր արդյոք: Կամ այն մեկը, որ գրկեց ինձ անբարբառ, շոյեց դեմքս արտոսրազօծ, խնդրեց, որ լաց չլինեմ, շաղեց գլուխս անուշաբույր վարդաջրով, ոտքս լվաց, վերքս կապեց, կարդաց սաղմոս, երգեց օրորոցային, հետո թեքվեց ու առանց հետ նայելու զվարթացած հեռացավ. չէի ճանաչում, գիտեր գուցե, որ քեզ մոտ եմ ես գալիս»: Ինձ ասում է «մայրս դու՛ ես», սպանում այսպես յոթն անգամ, հետո էլի մի բան ասում, բայց չեմ լսում էլ նրան. ինչպե՞ս լսեմ, նոր արկ պայթեց, ցրեց մահը պատրական: Նորից եկավ, «մի՛ վախենա», ժպտում է ինձ անմահորեն, ժպտում քաջ, ջուր է ուզում, իսկ ես նորից ջուր չունեմ:
Բառը ինչպե՞ս ես ջուր դարձնեմ, որ հագենաս, որդի՛-լույս, ջուրը՝ գինի, գինին արյուն դարձնող եղավ անցյալում, իսկ բառը ջուր՝ կանուխ է դեռ, մի քիչ հետո, որդի՛-լույս, քո ծարավը հագեցնողը ջուրը թողեց աշխարհում, որ քեզ տա այն, ինչ անվանվեց սուրբ մեռոն: Սա ճաշակել չի լինի՝ հաղորդվում է մահվան խորհրդով, իսկ դու անցար խորհուրդ խորին քո թափանցիկ մարմնով, հասար այնտեղ, որտեղ մենք քեզ երանի ենք միշտ տալու, մինչև հասնի մեր ժամն էլ հուսկ, քայլենք նույն այդ կածանով, որի եզրին առողջ բուսնող փշեր կային դիվաբաշխ, քաղհանեցիր մերկ մատներով, մեկտեղեցիր, հյուսք կապեցիր, դրիր գլխիդ, հագար հոգուդ, որ երբ հասնի մեր ժամն էլ հուսկ, ու երբ քայլենք մորեմերկ, չքրքրվենք լուսանալու զարհուրելի ճանապարհին, չդառնանք անճանաչելի: Եթե բառը հեշտ ջուր դառնար, կհոսեի դեպի քեզ, ոչ թե մայրդ կլինեի, այլ այն ջուրը, որ ուզեցիր ու չունեմ: Թող ջուր դառնամ, հասնեմ շնչիդ, փարվեմ դեմքիդ խոնջաբեկ, որ մոռանաս ցավ, քացախ-մահ, դու կաս, ես՝ ոչ. հիմա լինելն է չլինել: Եվ ուրեմն մխիթարի՛ր լինելության քո վայրից, ուր կաթնաղբյուր հունի պռնկին նորոգ նստած, կուշտ հագեցած ծարավից՝ խաղում ես ջրերի հետ, դեմքդ թրջում, ոտքդ թրջում, քայլում թաց-թաց առ գահավեժն ամպազարդ, որից անդին հարթ ստորոտ է. շուշաններ կան ավետաբեր, խնկածաղիկ, ծնկածաղիկ, աստղածաղիկ լուսնագույն, ուրց, եղեսպակ, թավ պտերներ, նշտարաձև խնկեղեգ, դաղձ, ձիթենի, նշենիներ, դարչնածառեր քաղցրաբույր, կլոր, նախշուն, թմբլիկ լորեր այն մարգերում տարակա, որոնց տված հողաբերքից սնվում է հռոմեացի մի սուրբ:
Ծնվել է նա երրորդ դարի Ֆրանսիայում, Հռոմում՝ կարգվել հրեշտակ, որի երգը Սիոնում էր, իսկ դիակը՝ կոյուղում. «Սեբաստիանոս՝ ոչ թե եղել եմ, այլ կամ: Միջնադարում առաքինության համբավիս անսպասելի գումարվեց համաճարակներ խափանող, դրանց աշխույժ հունձն ընդհատող, իսպառ բուժող սրբի անուն: Ասում են, որ Հռոմում՝ Տիրոջից հետո յոթներորդ դարում, բերաններից ու քթերից վարակի բոց արտաշնչող ցուցանքներ եմ սատկացրել, փրկել պարզ-հասարակ մարդկանց, որոնք, ինչպես կարդինալներն ունևոր, չէին փակվելու ապարանքում՝ Վատիկանից քիչ հեռու: Իսկ մինչև այդ, ապրում էի այն աշխարհում, որտեղ աստվածների տեղը պարզ էր, իսկ հավատը՝ ոչ մի տեղ: Հետո դարձա քրիստոնյա՝ եկեղեցու մարտիրոս, որդուդ պես լեգեոներ էի կայսեր մոտ Դիոկղետիանոս: Գիտե՞ս նրան: Կարևոր չէ, ինչպես ցանկացած հավատասպան: Իսկ ինձ գիտե՞ս, որ չեմ նստում, կանգնած եմ հուր-հավիտյան, որովհետև ողջ մարմնիս մեջ նետեր էին արձակել: Ոզնու խոչքից խիտ էր մորթս՝ ասեղնակալ սադայել (թե ինչու՞ նետահարեցին, երբ կարող էին գլխատել), ինձ ասացին. «սուրբ հոգի՞ է սիրտդ խոցել, դավանանե՛նգ սրիկա, խնդրենք, ստացի՛ր սուրբ հոգիներ՝ որքան շատ, այնքան ներկա: Տես, կփրկվե՞ս, գրողի՛ տարած, ու՞ր մնաց երդումդ վեհ, թե կա Կայսր, Կայսրից անդին՝ ճակատագիր աներեր, որի բերած դատաստանը՝ մահ լինի այն, թե համբույր, ընդունել ես անվերապահ հազար անգամ հանրորեն: Հանրորեն էլ պախարակվի՛ր, Սեբաստիանո՛ս սնապաշտ, սուրբ հոգի՞ ես խաղում գլխին Հռոմեական Կայսրության, քանի՞ գլուխ տվեց տերդ, որ գաս մեզ խայտառակես, կկորցնես դրանցից մեկը, մեծ բան չէ, շուտ կհաշտվես»: Նետերից ես չմահացա, կարծեցին՝ ավանդվել եմ. Մավրիտանիայից էին բերվել նետահարներ բարբարոս: Առանց այդ էլ ասպարապատ բութ դասն այս որքան զինվեց, այդքան արագ «զենքն ի՛մն է, մա՛հ քեզ» հուռութքը սրան լքեց: Պարտվեցին դրանք բոլորը մինուճար, տկար ոզնուս. ոզնիները զույգ կյանք ունեն, գիտեի՞ր: Երբ առնում են դրանցից մեկը, մյուսը ծնվում է շուտ նախորդի մահվան միջից, բայց ոչ ոքի հայտնի չէ սա, բացի ոզնիներից: Պարավանդված մահվան փայտին՝ խաչիս արնոտ, քրտնահոս, մնացի այնքան ժամանակ (հիշելով հարավ-ֆրանսիական դաշտերը հիրիկների, որոնց դարչնակապույտ, փոշոտ հոտի սեթևեթ խտղտոցից փռշտում ես չորս անգամ), մինչև Իռենեն հռոմեացի՝ ազնվազարմ, նրբամարմին, սուրբ, աստվածադեմ այդ կինն ինձ նկատեց, չզարհուրեց ուշագնաց հրեշից, հանեց փշերս հատ-հատ, դանդաղ, արձակեց ու քարշ տվեց դեպի խշտյակն իր աննշմար, որտեղ ինքն ու ամուսինը քրիստոնյաներ էին բժշկում: Չմկրտկված այդ տաճարի ծղոտե պատգարակին մնացի անգիտակից այնքան օրեր, մինչև նեխած վերքերիս մեջ՝ սպեղանու կաթերից զատ, ծպտյալ այս քրիստոնյայի աղոթքները գործեցին: Սրանց անխափան ազդումից մահը հապաղեց, գնաց. սուրբ հոգիներն էին եկել՝ որքան շատ, այնքան՝ ներկա:
Ինձնից առաջ նույն այս ճամփան անմահ անցած օրինակ ունեի մտքիս: Հիշու՞մ ես այն պատահարը Լյուստրայում, որի լիկայոնացի բնակչները Պողոսին, Բառնաբասին համարում էին կռապաշտ, Դիոս ու Հերմես կոչում: Լիկայոնացի քրմերը՝ ցուլ ու պսակներ առած, մարդ էին փնտրում՝ աստվածացնեն. աստված չունեցողի վարք: Տեսել էին՝ ինչպես Պողոսը կաղին «քայլի՛ր» պատվիրեց, ի ծնե հաշմ խեղճ ապշածն էլ վեր կացավ ու վազվզեց: Հրաշքի այս տեսարանն առանց այդ էլ մտոք ունայն քրմերին դարձրեց բոլորովին սանձարձակ: Կաղի քայլելն ընդունելով որպես նշան կուռքերից՝ որոշեցին երկրպագել Պողոսին, Բառնաբասին: Հիշու՞մ ես՝ ինչպես մերկացան իրենց վերջին քրջերից այս երկու առաքյալները՝ որպես բողոքի նշան, չհասկացված լինելու տառապանքի այրոցքից ինչ բառերով ողբացին: Երկպառակվեց դիվոտ Լյուստրան. մի մասը մտադրվեց սպանել կաղին «քայլի՛ր» ասած թերի աստված Պողոսին, որ վերադառնան իրենց տուն՝ հայրենիքը չարքից փրկած հիանալի զգացումով: Քարշ տվեցին քաղաքից դուրս, քարկոծեցին, ծեծեցին, իբր ավարտելուց հետո կարծեցին՝ վերջ, մեռել է: Սա էլ հոգին չէր ավանդել մահվան առաջին կանչով: Պողոսի աշակերտները հավաքվեցին մարմնի շուրջ, միառժամանակ սպասեցին, լռեցին համբերատար, մեկ էլ մարմինն այդ հալածված ոտքի կանգնեց, դարձավ այն, ինչ եղել էր մինչև Քրիստոս ու նոր հառնած, ուշքը տեղը, ոտքը պինդ՝ Լյուստրա գնաց, իսկ հաջորդ օրը՝ Դերբե: Սուրբ Պողոսի նմանությամբ ես էլ մահվան առաջին զգուշացնող զանգը խուլ ականջով լսեցի, վերանալու հրավերը մերժեցի, իսկ կույր կյանքի աչքերը լայն բացվեցին, երբ կազդուրված կանգնեցի կայսեր առաջ: Մավրական այդ շքախումբն էլ չզսպեց ահը սրա. «Ինչպես թե, դեռ կենդանի՞ ես, չուղարկեցի՞նք քեզ այնտեղ, որտեղից ձայնդ էլ չի գա, չի տվայտի նրբերիս»: Ես ասացի. «Եկել եմ մի վերջին անգամ՝ հայտնեմ քեզ այն լուրը, որ չի՛ լինելու Դիոկղետիանոս անխաչապաշտ, անմեռոն»: «Սպանե՛ք սրան, հերիք եղավ, հոգին տվե՛ք սրա ինձ, թե չէ իմը կառնի շունն այս, գանակոծե՛ք, թող սատկի՛»: Ինձ սպանեցին երկրորդ անգամ, երկրորդ անգամ ես մեռա: Բայց հայտնությամբ բացվում է Զմյուռնիայի եկեղեցուն, թե «ով հաղթի, չպիտի վնասվի երկրորդ մահից»: Առաջին անգամ հաղթելիս այս բանը դեռ չգիտես, երկրորդ անգամ ինձ պես անհաջող վթարվելիս ինչ ասես որ չես հիշում, օրինակ՝ սուրբ Հովհաննեսի տեսիլքը Զմյուռնիայում, որը քեզ չէր վերաբերում, տեսիլք էր ընդհանրական, բայց մահը մտերմացնում է անմտերիմ ամեն բան: Անշունչ, անթաղ մարմնիս տեղը ամաչում եմ քեզ հայտնել»:
«Գիտեմ արդեն», – ասում եմ ես, – «կարդացել եմ շատ վաղուց»:
«Գիտե՞ս, կեցցես, փրկեցիր սրտխառնոցից՝ ինձ, քեզ ու անգեղոսին, որն արարքներն աշխարհական՝ անհասկանալի, տխեղծ, մաքրում է այստեղ անբողոք անհիշաչար մրմուռով: Լսած կա՞ս, մա՛յր գորովագութ…»
«Ես մայրը չե՛մ», – հարձակվեցի, – «ինձնից այդքան հեռու եղող որդի չունե՛մ, չկրկնե՛ս»:
Շարունակեց. «Լսած կա՞ս, մա՛յր գորովագութ, քրիստոնյային անվանեն շուն: Այդ կողմերում, կյանքից բացի, կորցրած փառք Աստծո, չունեմ ոչինչ: Չեմ այցելում ծովեր, տներ, երազներ, եկեղեցի, չեմ կարոտում ձեր ոչինչը, չգիտեմ նոր օրենքներ, որոնք կաշկանդում են խիղճը, արդարացնում մատնիչին, ճարտար լեզուներ եք բուծել՝ անհասկանալի ժխոր, որոնցով հաղորդակից եք բոլորին, բացի մեկից: Ձեր կողմերում քրիստոնյային շուն անվանող կա՞ դեռ, ասա՛: Շա՞տ են անմաքուր դիոկղետիանոսք, չլրջացա՞ք, չուղղվեցի՞ք, դեռ թակու՞մ է դռները ձեր, հարցին (կարևոր չէ՝ որ) ըմբռնումով մոտենալու կոչերի մեջ հընթացս չի՞ մուրում ձայներ յուղոտ»:
«Քրիստոնյային շուն անվանող կա, ապրում է քիչ արևելք, ծովամթերք է շատ սիրում, հատկապես սևը՝ չուտելին. չուտելիով վաճառում է Ուտելին: Ճիշտ ես անում՝ չես այցելում, գնում ես՝ ի՞նչը տեսնես: Չկա՞ այդտեղ այն ամենը, ինչ պետք է ազատվածին: Կտխրեիր, Սեբաստիանոս, մեր աղմուկից կարևոր: Խոսում ենք այնտեղ բոլորս համաժամյա ռեժիմով: Լսելուց առհավական միայն սիրելն է մնացել, դա էլ տանեն, հանգիստ խղճով թողնենք տուն-տեղ, գանք ձեզ մոտ: Բայց շեղվում ենք, պատմում էիր՝ մահացար երկրորդ անգամ: Ինչպե՞ս եկար-հասար այդտեղ՝ խնկավետ այդ դարավանդ, որտեղ ջուրն ինձ տոչորում է, որդուս՝ հագեցնում անխում, որտեղ Աստված չի արտասվում, ատվում-խաչվում հանապազ»:
«Ի՞նձ ես հարցնում՝ ինչպես եկա, քո գալը դու իմացա՞ր»:
«Իմը գիտեմ, որդիս կանչեց (… ի՞նչ եմ խոսում…), եկա, որ վստահանամ՝ մահը խաբեբայություն էր՝ հորինված անհավատներից, որոնք ոչ թե Աստծու լինելն էին հերքում, այլ ամենը, ինչ տեսնում եմ ես հիմա. պարզվում է՝ Աստված ուրանալով չէ, որ դառնում ես անհավատ: Բայց արդեն սթափ եմ, արթմնի, տեսնում եմ, որ այն չկա, ի բնե անէ այդ բանն ի՜նչ հաջող են հորինել, որ մի ողջ սնահավատ երկրագունդ պտտվում է դրա հետ: Եկա պարզապես, որ տեսնեմ՝ ապահով է, ոտքերը չեն թրջվել, մեջքը բաց չէ, սպիեր չկան սառցակալած ձեռքերին: Եկա՝ արտոսրազօծ դեմքը շոյեմ, խնդրեմ, որ լաց չլինի, շաղեմ գլուխն անուշաբույր վարդաջրով, ոտքը լվամ, վերքը կապեմ, կարդամ սաղմոս, երգեմ օրորոցային, հետո թեքվեմ ու առանց հետ նայելու զվարթացած հեռանամ: Էլ ծարավ չէ, տեսնու՞մ ես՝ ինչ համարձակ է անցնում այն մոտակա արահետով, որի վրա անուններն են բոլորիս: Մաքրում է տատասկաթփից, որ անցնելուց չցավենք, մաքրում ու սպասում հնազանդ, մինչև փողը կհնչի: Tuba, mirum spargens sonum [1] լուռ է դեռ, չի կանչելու, յոթ կնիքից չորսը բաց են, մնացածից վախենանք: Որովհետև երբ բացվեցին, չի լինելու մեկը կարող, որ հաջողի ստեպ գոցել: Որովհետև երբ բացվեցին, ինչպե՞ս ենք ընկալելու անաշխարհիկ այդ բառերի շարաններն աղաղակող, որոնք, Աստծուց հրահրված, անկասելի ընթացքով զեղվելու են մեր գլխներին, ոչնչացնեն՝ ինչ ունենք: Բառերի անհասկանալի շարաններն այդ խելագար ուղիղ, ուղի՛ղ հրամաններ են, որոնցից և ոչ մեկը գործադրելի չէ բնավ: Դեռ փառք տանք Ամենակալին՝ յոթից չորսը պատահեց: Այն երեքը թող չտեսնենք բացվելիս մեր ապրելուց: Սեբաստիանոս, հիշու՞մ ես այն գլուխը Հայտնության, որը սուրբ կրկնաբանությամբ ասում է. «եւ եկաւ յաղթողը, որ յաղթի»: Այդ հաղթողը նո՞ր պիտի գա, չեկա՞վ, բավ չէ՞ր մեկ անգամ, քանի՞ անգամ պիտի անցնեք ճամփան այս միանգամյա: Հավերժ կյանքի ուղին բռնած բոլոր որդիներիս հետ խաչվում-հառնում, նորից խաչվում, կենում եմ ինչ-որ վայրում: Թեկուզ հիմա՝ որտե՞ղ է սա, ու՞ր եմ եկել ակամա, ինձ հարցրեցի՞ն, ուզու՞մ էի տեսնել դեմքեր երկնքում: Իմ կամքով չէ՛, տու՛ն եմ ուզում՝ դեպ հայրենիքս արնախում, մարմինն այստեղ ավելորդ է, մարմին դուք չեք հանդուժում: Ասա՛ մի բան ճամփիցս առաջ՝ որպես խնկով լի բուրվառ, ասա, որ գնամ՝ բուրելով զմուռս, հալվե, կինամոն, ասա՝ գնամ, որ հանդիպենք կենսապարգև արվեստում»:
«Տեսածդ լուսապայծառ դեմքերը, ճիշտ գիտեիր, այստեղ են: Խաղաղվի՛ր իսպառ վերջապես ու գնա՛, որդիդ կենդանի է»:
Նայում եմ՝ հետմիջօրե չէ, ժամը մեկը չի եկել, պիտի ապրել մինչև ժամը մեկը լինի. կլինի: Իսկ երկնքում էլ դեմքեր չեն, բոլորը փոխարկվել են առավել անպարագրելի, նյութեղեն ներկայության: Ներկայությունն այդ սուրբ Հույսն է՝ անձնական, անանձնական, որն ապրում է ներկան կորցրած բոլորիս ապագայում: Իսկ ապագան ամեն օրն է. եթե բացվեց՝ նրանց հետ ենք: Բացվող օրվա անունն ունի իմ որդին, իսկ փակվողը մոտեցնում է ինձ նրան: Ներքին լուսատու ղամբարի մշտամատույց ծխի հետ նորոգվում է ցավն ամեն ժամ, դառնում մատով հպվելի, կենդանի է դառնում ցավն այդ՝ մեզնից անճողոպրելի, կոփվում-մարմնանում է ցավն այդ, դառնում վերջապես մի բան, որի ձեռք բերած մարդկային բնութագրի համաձայն՝ անճողոպրելի այդ գոյը վախճանվելու է մի օր: Սրանից ավելի լուսաբեր, անըստգյուտ ուխտադրություն (որ ցավը մեռնել կարող է) Աստված ու մարդ չեն կապել:
Մինչև ցավ-մարմնի վախճանը՝ ուղղվել դեպի ներքին տուն: Այստեղ ամաններ կան անլվա, փոշոտ պատուհանագոգ, դռներ ձայնեղ՝ սղնիներից բաժանված, ցամաք թաղարների շարք (ճնճղուկի գերեզմանոց), պատուհաններ՝ աչքերը սենյակների, որոնց ունայն երիզները հիվանդացնող ցրտի դեմ առաջարկում են ոչինչ: Մուտքի երկկողմ բազրիքները քարուքանդվել, սանդուղքվել են ոտքի տակ. կանգնեցնել է սրանց նորից պետք, որ ուրիշն էլ տուն մտնի: Այդ Ուրիշը եկավ երեկ, դուռը բացող շունչ չկար: Որքա՞ն թակեր, դատարկությու՞նը բացեր: Ես վերադառնում եմ տունն իմ՝ ավերակ, թաքուն կանգուն: Այդ Ուրիշը նորից կգա՝ բերելով դին ցավ-մարմնի: Ու երբ բերի, կմատուցվի հոգեհանգստի պատարագ. կհանգստանա Հոգին: Այդժամ կհառնեն բոլորը ու չեն գնա, ու չեն գնա, ու չեն գնա էլ երբեք:
[1] Լատին. թարգմ.՝ «Փողի ահավոր ձայնը». կաթոլիկ ու անգլիկան եկեղեցական արարողություններում, հատկապես մեսսաներում ու ռեքվիեմներում, լատիներեն բանաստեղծական հերթագայության (sequentia)՝ Dies Irae-ի («Ցասման օրը») առաջնատողը:
