Վեպի պատմության ամենակարևոր ստեղծագործություններից մեկում` Դանիել Դեֆոյի «Ռոբինզոն Կրուզո»-ում, մարդը հայտնվում է անմարդաբնակ կղզում և գրեթե ոչնչից փորձում է վերստեղծել քաղաքակրթական իր մոդելը, ինչը նրան արդյունքում օգնելու էր վերադառնալ դեպի այդ քաղաքակրթությունը` փրկվել: Դեֆոյի մոդելը հետագայում հաճախ է կիրառվում տարբեր գրողների կողմից. համաշխարհային վեպի պատմությունը լի է անմարդաբնակ կամ վայրենի ցեղերով բնակեցված կղզիների սյուժեներով, ուր, որպես կանոն, բանական մարդը գտնում է փրկվելու ճանապարհը` հաղթահարելով դժվար փորձությունները, որոնք հանդիպում են վեպերում` բնական արհավիրքների, հեքիաթային չարքերի կամ մարդակեր ցեղախմբերի տեսքով:
Վիլյամ Գոլդինգը օգտագործում է թափառող սյուժեն և կառուցավածքային առումով գրեթե ոչինչ չի փոխում. անմարդաբնակ կղզում հայտնվում են մարդիկ (երեխաներ), նրանց հետ բազմաթիվ տարօրինակություններ են տեղի ունենում, վերջում նրանց «փրկում» են: Սակայն ի տարբերություն նախընթաց տեքստերի՝ Գոլդինգի «Ճանճերի տերը» վեպը հակաուտոպիա է, ուր ընթերցողին հաճելի պատմություն չի սպասվում իր կամ իր նմանների մասին:
Վեպը լույս է տեսել 1954-ին` Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտից մոտ մեկ տասնամյակ անց, և իր վրա կրում է պատերազմին մասնակցած և բազմաթիվ արհավիրքներ ականատեսած Գոլդինգի մեծ հիասթափության կնիքը մարդ արարածի հանդեպ: Վեպի կերպարները երեխաներ են (տղաներ), ովքեր ինչ-որ միջուկային պատերազմի ժամանակ ինքնաթիռի վթարի արդյունքում հայտնվում են անմարդաբնակ կղզում: Այն հարցին, թե ինչու իր վեպի կերպարները միայն տղաներ են, Գոլդինգը մի քանի պարզաբանում է տալիս. առաջինը, որ ինքը, դասավանդելով արական դպրոցում, քաջ ծանոթ է հատկապես զուտ տղաներից բաղկացած կոլեկտիվի յուրօրինակ վարքին, և վեպում տեղ գտած շատ նրբերանգներ հենց իր կյանքի այդ փորձառության ժամանակ կուտակած դիտարկումներն են, և երկրորդ` միայն տղաների ներկայությունը վիպական կոնֆլիկտից հանում է սեռերի փոխհարաբերության հարցը, և առաջացող կոնֆլիկտները սոցիալ-մշակութային ու կենսաբանական այլ հարթություններ չի տեղափոխում, ինչը այս վեպի համատեքստը չի եղել Գոլդինգի համար:
Տղաները սկզբում փորձում են չշեղվել դասական սյուժեից. նախ քվեարկությամբ իրենց առաջնորդ են ընտրում, հետո մի խեցի են գտնում, որի միջոցով ժողովներ են հրավիրում և խեցու փոխանցմամբ ապահովում բոլորի ձայնի իրավունքը, ժողովը որոշում է կրակ վառել, գտնում են առանց լուցկու արևի միջոցով կրակ անելու ճանապարհը (օգտագործելով երեխաներից մեկի ակնոցը), սկսում են հոլիկներ պատրաստել գիշերելու համար, ուտելիք հայթայթողների խումբ են ձևավորում և այլն: Ինչպես կերպարներից մեկն է ասում. «Վերջապես վայրենիներ հո չե՞նք: Մենք անգլիացի ենք, իսկ անգլիացիներն ամեն ինչում լավագույնն են: Էնպես որ, մենք պետք է ամեն ինչ կարգին անենք»: Կարծես ծանոթ լինելով կղզիապատումների դասական փորձություններին` տղաները սկսում են արտաքին սպառնալիքներ որոնել` վայրի գազանի տեսքով: Նույնիսկ մեկին գտնում էլ են`զոհված օդաչուի՝ ճյուղերից կախ ընկած դիակը շփոթելով վիպական գազանի հետ: Սակայն երբ պարզվում է, որ արտաքին մարտահրավերը կեղծ է, սկսում է մետամորֆոզների ենթարկվել նաև դասական սյուժեն: Վեպի բազմաթիվ վերլուծությունները և հենց ինքը հեղինակը ընդգծում են, որ արտաքին չարիքի, գազանի բացակայությունը առիթ է դառնում, որ տղաների մեջ գլուխ բարձրացնի իրենց մեջ թաքնված ներքին գազանը: Շատ արագ սասանվում է որոշումներ կայացնելու նրանց ընտրած դեմոկրատական մոդելը, և իշխանությունը, ընտրության մեխանիզմը շրջանցելով, իր ձեռքն է վերցնում տղաներից մեկը, ով ավելի ուժեղ ու ճարպիկ է գտնվում: Ստեղծվում են երկու հակամարտող խմբեր, որոնցից մեկը հետևողականորեն ոչնչնացնում կամ բռնի ուժով ենթարկեցնում է իրեն մյուս խմբի անդամներին: Այսպիսով պարզվում է, որ գազանը ոչ թե ուրիշ տեղ է, այլ հենց իրենց` քաղաքակիրթ ու ամեն ինչում «լավագույնը» հանդիսացող անգլիացիների մեջ:
Ուրեմն ի՞նչ է ստացվում արդյունքում, որ այս նոր ռոբինզոնները չե՞ն կարողանում իրենց քաղաքակրթական մոդելը վերարտադրել և անմարդաբնակ կղզում մարդ մնալ, թե՞ հակառակը` լավ էլ կարողանում են անմարդաբնակ կղզուն պարտադրել սեփական քաղաքակրթությունը (կղզին վեպում հաճախ դրախտի հետ է համեմատվում): Դանիել Դեֆոն իր «Ռոբինզոն Կրուզո» վեպում գրում է. «Եթե հնարավոր է բանտարկության մի տեսակը հասկանալի դարձնել մեկ ուրիշի նկարագրությամբ, ուրեմն հնարավոր է նաև իրապես գոյություն ունեցող մի վիճակ հասկանալի դարձնել գոյություն չունեցողով»: Գոլդինգը կարծես հենց այդպես էլ վարվել է. նա իր տեսած աշխարհն ու նրա բնակիչներին (թերևս ոչ վատագույններին) տեղափոխել է իր չտեսած աշխարհ, և այդ բնակիչները շուտով նոր աշխարհը սկսել են լցնել ծանոթ աշխարհի առանձնահատկություններով: Ամենազգայուն կետն այստեղ թերևս երեխաներն են: Համաշխարհային պատերազմը, որը մեծ հիասթափություններով էր նշանավորվել Գոլդինգի համար, «խաղում» էին մեծահասակները, իսկ երեխաների հետ սովորաբար կապվում են ավելի լավ մարդկության ու ավելի մաքուր աշխարհ ունենալու հույսերը, բայց Գոլդինգի անձնական փոձառությունը հուշում է, որ այդ երեխաները ընդամենը իրենց նախորդների կործանարար գործիքների կատարելագործողներն են դառնում:
Վեպի վերնագիրը աստվածաշնչյան հղում ունի. ճանճերի տեր կապակցությունը Baal-Zebub-ի [Beelzebub] բառացի թարգմանությունն է, որին հանդիպում ենք Թագավորաց 2-րդ գրքում (հրեական հեթանոս աստվածություն, ում քրիստոնեական մշակույթը սատանայի հետ է ասոցացնում): Վեպում ճանճերի տերը որսորդ տղաների մորթած խոզի գլուխն է, որի հետ զրուցում է կերպարներից մեկը: Մշակութային առումով սա շատ հետաքրքիր ալեգորիա է. միֆական սատանան ամբողջությամբ անվտանգ ներկայություն է արդի աշխարհում, մարդիկ վաղուց սպանել են նրան` իրենք գրավելով վերջինիս տեղը: Ասված է` եթե հանդիպես փրկչին, սպանիր նրան ու ինքդ կգրավես թափուր մնացած տեղը: Մարդիկ բացահայտել են, որ այս արարքը թերևս շատ ավելի գործող է սատանայի պարագայում, և Գոլդինգի վեպի երեխաները յուրովի վերախաղարկում են միֆական կարնավալը:
«Ճանճերի տերը» մի քանի անգամ էկրանավորվել է տարբեր ռեժիսորների կողմից (ընդ որում` ֆիլմերից մեկում խախտված է Գոլդինգի ընդգծած արական շրջանակը, և կղզում նաև աղջիկներ են հայտնվում): Վեպը նաև թատերական մի քանի ադապտացիաներ է ունեցել: Գոլդինգի այս ստեղծագործությունը կարելի է գտնել մի շարք հեղինակավոր գրական հարացույցների 100-յակներում: Նաև այս վեպի բերած համբավի շնորհիվ հեղինակն արժանացել է Նոբելյան մրցանակի 1983-ին, մինչ այդ` 1980-ին ստանալով նաև Բուկեր մրցանակաբաշխության ժյուրիի գլխավոր պարգևը:
Հետաքրքիր է, որ «Ճանճերի տերը» ընդգրկված է նաև բրիտանական դպրոցների ծրագրացանկում, ինչը բազմաթիվ քննադատությունների առիթ է հանդիսացել: Նման տեքստի առկայությունը դպրոցականի սեղանին կարծես այդքան էլ միանշանակ որոշում չէ, որովհետև երեխաներին Գոլդինգն ամենևին էլ դրական լույսի տակ չի ներկայացրել, և իրենց տարեկիցների մասին այս պատմության ընթերցանությունը կարող է ոչ միանշանակ հետևությունների մղել: Youtube-ում կարելի է գտնել բրիտանական դպրոցներից մեկի դասաժամի ձայնագրությունը, ուր ուսուցչուհին փորձում է երեխաներին բացատրել կղզում հայտնված իրենց նման երեխաների մասին պատմող վեպի գրության առանձնահատկությունները, նա իր խոսքում չի փորձում որևէ կերպ գեղեցկացնել կամ մեղմել վիպական տղաների գործած դաժանությունները, ու, թվում է, որ այս դասաժամը ամենևին էլ չի օգնելու երեխաներին` իրենց ապագան լուսավոր տեսնելու գործում: Բայց հետաքրքիր է, որ վեպի ներկայացմանը զուգահեռ` հետնաձայնում հնչում է Ջոն Լենոնի հայտնի «Imagine» երգի կատարումը, որը, ինչպես գիտեք, մարդկությանը (այդ թվում նաև դասասենյակում նստած երեխաներին) բոլորովին այլ ապագա է մտատեսում (ուր չկա դրախտ և չի կարող լինել նաև դրա հակոտնյան` դժոխքը, չկան տերություններ և առիթներ` իրար սպանելու կամ մեռնելու…)` տարբեր գոլդինգյան հակաուտոպիկ ռոբինզոնապատումից:
