Խորհրդային հասարակարգի փլուզումից յետոյ աշխարհասփիւռ հայութեան համար անցեալում համազգային կարեւորութեան որոշ խնդիրներ կրկին արդիական հնչեղութիւն ստացան: Դրանցից մէկը ուղղագրութեան հարցն է:
Ժամանակակից հայերէնը բաժանւած է արևելահայ և արևմտահայ գրական լեզուների, որոնք իրարից տարբերւում են բառապաշարի, քերականութեան և հնչիւնական մակարդակներում (արևմտահայերէնը պետական կարգավիճակ չունի և կանգնած է մոռացման վտանգի առջև): Անցեալ դարասկզբին նշւածներին աւելացաւ նաև գրութեան տարբերութիւնը. արևմտահայերէնը պահպանում է աւանդական համարւող (այլ խնդիր է, թէ որքանով է այն աւանդական) գրութիւնը, արևելահայերէնը խորհրդայնացման տարիներից ի վեր հեռացել է այդ գրութիւնից. վերջինիս ներկայ գրային պատկերը մօտեցւած է հնչիւնային տարբերակին: Այդ, այսպէս կոչւած, բարեփոխումը կատարւել է Խորհրդային Հայաստանի իշխանութիւնների կողմից (1922թ.-ին)` համատարած անգրագիտութիւնը շուտափոյթ վերացնելու նպատակով: Տրամաբանութիւնը մնում է անհասկանալի. ինչպէ՞ս կարելի է յաղթահարել անգրագիտութիւնը` գրագիտութեան չափանիշները վերացնելու ճանապարհով: Արդիւնքը` ոչ գրագիտութեան չափանիշներով կրթւած մի քանի սերունդ… Իրականում խորհրդային իշխանութեան հեռահար նպատակը հայոց գրերն առհասարակ գործածութիւնից հանելն էր և լատինական գրերով փոխարինելը (մօտաւորապէս այնպէս, ինչպէս այսօր դրանք գործածւում են բջջային հեռախօսներում): Ականաւոր գիտնական Մանուկ Աբեղեանի մշակած ‹‹ուղղագրութեան ռեֆորմի›› միջոցով (որը իշխանութիւնը հաստատեց` առանց քննարկման ներկայացնելու) արևելահայերէնի գրութիւնը կրկին ձեռք բերեց մէկ հնչիւնին` մէկ գիր սկզբունքը (բացառութիւններով հանդերձ):
‹‹Պրոլետկուլտի այդ շրջանում, երբ Ռուսաստանում մերժում էին Պուշկինին, Հայաստանում էլ մերժողական վերաբերմունք էր արտահայտվում մեր անցյալի մշակույթի նկատմամբ… Մաշտոցին համարում են տիրացու, կղերամիտ, վանական, որի ուղղագրությունն իբր անհարիր է մեր նոր կյանքին ու հասարակական-քաղաքական սկզբունքներին››,- իր ‹‹Հայերենի ուղղագրության պատմություն›› գրքում գրում է Ս. Գյուլբուդաղյանը: Այս նոր ուղղագրութիւնը չէին ընդունում Թումանեանը, Իսահակեանը, Շիրւանզադէն, Ադոնցը, Մէյէն, Մառը, Աճառեանը… Սփիւռքն այն առհասարակ մերժեց: Միևնոյն ժողովրդի երկու հատւածները, ներկան ու անցեալը բաժանող ափերն աւելի էին հեռանում:
Նոր ուղղագրութիւնն ընդունման պահից ենթարկւել է քննադատութեան և հետևաբար` վերանայւել: Բազմիցս յանձնաժողովներ են կազմւել առաջադէմ մտաւորականներից (տերմինաբանական կոմիտեի սկզբնական կազմը` Աճառեան, Աւդալբեգեան, Լէոյ, Ղափանցեան, Լևոնեան, Մալխասեանց, Մանանդեան, Շիրւանզադէ, Կանայեան, Յակոբեան, Խաչատրեան), հարցումներ են ուղարկւել եւրոպացի յայտնի հայագէտներին, և ստացւել են նրանց պատասխանները, քննարկումների արդիւնքում ստեղծւել է ուղղագրութեան համադրական աղիւսակ… Սակայն այս ամէնն` անհետևանք: Միայն 1940թ.-ին Հայկական ԽՍՀ Մինիստրների խորհրդի կայացրած որոշման համաձայն` (տերմինաբանական կոմիտեի կազմը փոխւել էր. նորն, ըստ երևոյթին, աւելի ‹‹սովետական›› էր, քան նախորդը) արևելահայերէնի ուղղագրութիւնը (Գ. Սևակի` 1932թ.-ին առաջարկած փոփոխութիւններով) վերջապէս թօթափում է պարզունակացման, արհեստականացման բեռը, բայց մասամբ: Գրաբար, միջին հայերէն ու արևմտահայերէն հսկայական գրաւոր ժառանգութիւնը շարունակում է ոչ մասնագէտի համար մնալ անընթեռնելի` օտար:
Ընդունելով ուղղագրութեան ռեֆորմի մի շատ կարևոր ձեռքբերում` այն է` դարասկզբին ուղղագրութեան մէջ տիրող ‹‹բաբելոնեան խառնակութեան›› մասնակի վերացում` գոնէ արևելահայերէնի գրութեան կանոնակարգման և համակարգման ճանապարհով, պիտի նկատենք նաև, որ այսօր, ինչպէս հարիւր տարի առաջ, հայերէնն ու հայագիտութիւնը կանգնած են նոյն հարցադրումների առջև.
1. Ո՞րն է միասնական ուղղագրութեան առավելութիւնը:
2. Ինչո՞ւ է պէտք փոփոխել ուղղագրութիւնը կամ ինչո՞ւ չի կարելի:
3. Որո՞նք են պատմական ուղղագրութեան առաւելութիւնները հնչիւնային ուղղագրութեան նկատմամբ կամ` ընդհակառակը:
4. Արևելահայերէն և արևմտահայերէն ուղղագրութիւններից իւրաքանչիւրն ի՞նչ չափով պէտք է փոփոխւի` մէկ միասնական համակարգ ձևաւորելու համար:
5. Որքա՞ն կարևոր են մեզ համար այն հիմունքները, որոնցով առաջնորդւում են ուրիշ ազգերն իրենց ուղղագրութեան հարցում:
6. Ո՞վ և ինչպէ՞ս պէտք է իրականացնի ուղղագրութեան փոփոխութիւնները:
Նախ` միասնականութեան մասին. մեր ժողովրդի երկու հատւածների հոգևոր-մշակութային միասնականութիւնը քննարկման նիւթ չի կարող լինել. այն ժառանգւած է մեզ մեր պատմութեամբ և պարտադրւած գալիքով: Իսկ միասնական ուղղագրութեան խնդիրը միջոցներից մէկն է` այն նոյն հիմնաւորմամբ և պատճառով, որի համաձայն` դարասկզբին խորհրդային իշխանութիւնները փորձում էին լատինական գիրը պարտադրել հայ ժողովրդին: Հիմնաւորումը հետևեալն է. միևնոյն գրային համակարգից (գրի և հնչիւնի նոյն նշանակութեամբ) օգտւող հանրութիւնների շփումը աւելի հեշտ է, և հակառակը, որն էլ պատճառն է` խորհրդային հայութեան խորթացումը սփիւռքից: Միասնական ուղղագրութիւնը նաև արևմտահայերէնը մոռացումից փրկելու հնարաւորութիւն կտայ: Այն այսօր, ինչպէս երբեք, պետական հոգածութեան կարօտ է: Հայոց պետութիւնը հայկական մշակոյթի իրական ժառանգորդը և խնամակալը պէտք է լինի:
Ուղղագրութեան փոփոխութիւններին դէմ արտայայտւողների հիմնաւորումները միշտ նոյնն են. այն է` դասաւանդման և կրթական ոլորտի ա՛յլ դժւարութիւններ` բառի գրային ճանաչելի պատկերի փոխւելու պատճառով:
Ֆինանսական դժւարութիւններ. հարկ է լինում նոր դասագրքեր կազմել, եղած գրականութիւնը վերատպել և այլն. այսպէս` 90 տարւա գրաւոր ժառանգութիւն, որը, սակայն, անհամեմատելի է 900-ամեա ժառանգութեան հետ:
Մի այլ դժւարութիւն է աւանդական ուղղագրութեան իւրացումը: ‹‹Ուղղագրութիւնը գիտութիւն է››,- գրում է Թումանեանը: Մի՞թէ գիտութիւնից դուրս գրագիտութիւն կայ: Մենք ջանք ու ժամանակ չենք խնայում` անգլերէնի, ֆրանսերէնի և նոյնիսկ ճապոներէնի ու չինարէնի ուղղագրութիւնները սովորելու համար:
Անվիճելի է, որ հասարակական գործընթացները պէտք է հաշվի առնեն հասարակական շահը. ուղղագրութեան հարցում այն ենթադրում է դիւրինութիւն, սեղմութիւն, ժամանակի և նիւթական միջոցների խնայում… Բայց չէ՞ որ երկու տեսակի շահ կայ` այսրոպէական և մշտական…
Լեզուն հարափոփոխ երևոյթ է, և բառակազմական պրոցեսի արդիւնքում յաճախ ելակէտային բառերը չեն գիտակցւում, այնքան են ձևափոխւում, իսկ բառի հնչիւնային տարբերակը ժամանակաւոր բնոյթ ունի (եթէ չասենք` անհատական): Գրաւոր խօսքը միակ մակարդակն է, որում բառը պահպանում է իր ծագման պատմութիւնը: Իսկ բառի ծագումնաբանութիւնը բացայայտում է ազգային լեզւամտածողութեան առանձնայատկութիւնները: Դա այն արմատն է, որի վրայ ամուր յենւում է որևէ լեզւի ‹‹ծառաբունը››: Ինչպէ՞ս կզարգանայ այն ծառի սաղարթը, որը կտրել են արմատից ու դրել ջրով լի անօթի մեջ: 90 տարի շարունակ մեր լեզուն սնւում է այդ արհեստական անօթից: Զրկել բառը իր պատմութիւնից, նոյնն է թէ զրկել ժողովրդին անցեալից: Իսկ անցեալի վերաարժեւորումը լաւագոյն միջոցն է ինքնաճանաչման և ինքնահաստատման, որի կարիքը շատ ունի մեր ժողովուրդը:
Այսօր էլ, ինչպէս 100 տարի առաջ, լուծւած չէ մեր ժողովրդի գրագիտութեան խնդիրը. հայերէնի ուղղագրութիւնն ամենևին էլ աբեղեանական կամ սևակեան կանոնները չեն: Վերջիններս պատմական ժամանակաշրջանի թելադրանքով կատարւած սոցիալ-քաղաքական նպատակներ յետապնդող գործընթացի հերթական քայլերն են (ինչպէս ժամանակին մեր պատմամշակութային արժէքների մերժումը խորհրդային գաղափարախօսութեան կողմից և յետագայում վերանայումն ու աստիճանաբար վերականգնումը մարդկանց գիտակցութեան մէջ): Ժամանակն է ընդունելու հայերէնի ուղղագրութեան` երկու գրական լեզուների համար հավասարապէս ընդունելի` հնարաւորինս աւանդական և միևնոյն ժամանակ այսօրւա պահանջները բաւարարող միասնական մի համակարգ: Այն հիմնւած պէտք է լինի հեղինակաւոր մասնագէտ գիտնականների կողմից իրականացւած գիտական պատշաճ ուսումնասիրութեան վրայ:
Իսկ այլ ժողովուրդների փորձը ցոյց է տալիս, որ ուղղագրութեան հարցի վերաբերեալ չկայ ընդհանուր դեղատոմս, կայ ազգային շահով պայմանաւորւած նպատակայարմարութիւն:
Հարգելի Վարդուհի Բադալյան հայոց լեզուն մի շարք այլ լեզուների հետ համեմատած (ասենք օրինակ անգլերենի) ունի մի շատ մեծ առավելություն: Այն է` գրավորի և խոսակցականի հնարավոր ամենաշատ մոտիկությունը, որը լեզվի ուսուցման հեշտության ամենաառաջին նախապայմանն է: Գրավոր անգլերենը և խոսակցականը այնքան են հեռացել իրարից որ կարծես գործ ունես երկու տարբեր լեզուների հետ: Հայերենը իր այդ առավելությունը ձեռք է բերել հաճախակի կատարվող գրավոր լեզվի բարեփոխումների շնորհիվ:Եթե շլինեին այդ բարեփոխումները մեր այսօրվա գրականը կլիներ գրաբարը որը մեր խոսակցական լեզվից շատ շատ հեռու է գտնվում: Վերջին բարեփոխումը ևս շատ օգտակար էր արևելահայերեն գրավորը մեր խոսակցականին մոտեցնելու առումով: Այնպես որ այն պնդումը որ այսօրվա մեր ուղղագրությունը զիջում է ավանդականին սխալ է: Մեր այսօրվա ուղղագրությունը և հնչյունաբանությունը առավել մոտեցված են մեր խոսակցականին ու դա մեր այսօրվա հայերենի առավելությունն է շատ շատ լեզուների նկատմամբ, այդ թվում հենց անգլերեն լեզվի նկատմամբ: Ինչ վերաբերվում է արևելահայերենի և արևմտահայերենի մոտեցմանը վերադարձնելով արևելահայերենը ավանդական ուղղագրությանը դա ևս ուտոպիստական մոտեցում է: Արևմտահայերենը աստիճանաբար դուրս է գալիս շրջանառությունից այն պարզ պատճառով որ գնալով կրճատվում է նրա կրողների թիվը: Այսօրվա սփյուռքը սնուցող հիմանական աղբյուրը դարձել է Հայաստանը ի տարբերություն անցյալին երբ սփյուռքը համալրող աղբյուրները արաբական երկրներն էին իրենց արևմտահայ հայերենով: Սփյուռքը գնալով դառնալու է արևելահայ լեզավկրող այստեղից բխող այն պարզ եզրակացությամբ որ ապագայում մենք ունենալու ենք մեկ լեզվատարբերակ` արևելահայերենը: Գուցե սա ցավալի փաստ է, բայց դե ինչ կարող ենք անել եթե պրոցեսները ունեն նման ուղղվածություն:
|Շնորհակալություն մեկնաբանության համար: Արեւմտահայերենի կորստյան փաստը այնքան ցավալի չէր լինի /եւ վերոնշյալ հոդվածը չէր գրվի/, եթե նույն ճակատագիրը չսպառնար նաեւ արեւելահայերենին` նույն`աստիճանաբար գործածությունից դուրս մղվելու պատճառով /լեզուն կորցնելու խնդիրը նույնիսկ ռուսներին է անհանգստացնում/, քանի որ կան մի քանի լեզուներ, որոնք այսօր արդեն հավակնում են հայերենի գործածության ոլորտներին ու հետագայում էլ շարունակելու են ամրանալ գիտության /գաղտնիք չէ, որ այսօր արդեն հայկական բուհերի ուսանողները հայկական կրթություն ստանում են օտարալեզու գրականությամբ հայերենը չլինելու, կամ ցածրորակ լինելու պատճառով/ ու այլ ասպարեզներում` ընդհուպ մինչեւ խոսակցական մակարդակ: Եթե այսօր մենք ոչինչ չանենք մեր լեզուն պահպանելու ու նրա գոյության ոլորտներն ընդլայնելու ուղղությամբ, վաղը կկորցնենք ոչ միայն լեզուն, այլ նաեւ մեր ինքնությունը: Եվ այդ լեզուներից մեկը հենց անգլերենն է, որի նկատմամբ, ըստ Ձեզ, հայերենը առավելություն ունի: Պատմությունը ցույց է տալիս, որ լեզուների` միմյանց նկատմամբ առավելությունը դրանք կրող, սնող եւ զարգացնող հանրությունների առավելությունով է պայմանավորված: Ապացույցը` Դուք եւ հայկական մի քանի միլիոնանոց սփյուռքը:
Պարոն Hamlet, մի աճապարէք արեւմտահայերէնը թաղելու: Թերեւս քառատրոփ արտագաղթին պատճառաւ արեւելահայերէնին վախճանը աւելի կանխահաս պիտի ըլլայ: Գալով ուղղագրութեան. խնդիրը զուտ քաղաքականն է եւ ոչ թէ՝ հնչիւնաբանական: Հայութեան զգալի մէկ մասը ապախորհրդայնացած չէ, այլ բանիւ՝ совок ըլլալէ չէ դադրած:
Սարսափելի բարկացնող է, երբ հայերէնի մասին խօսելիս անվերջ համեմատութիւններ են անում օտար լեզուների հետ: Այս մարդիկ այդպէս էլ չհասկացան, որ անգլերէնն ու ֆրանսերէնը կամ աշխարհի այլ լեզուներ ու ժողովուրդներ նոյն խնդիրը չունեն, ինչ որ ունենք մենք: Ոչ մէկը ազգապահպանութեան խնդիր չունի: Այսօր` մեր պատմութեան բախտորոշ պահին, երբ մենք արժեհամակարգի ոչ միայն կորուստներ, այլեւ կատարեալ փլուզում ունենք բոլոր ոլորտներում, այն մարդիկ, ովքեր հակառակւում են լեզուի մաքրութեանը, ովքեր խաղում են ազգային դպրութեան ճակատագրի հետ,ում համար մաշտոցեան ուղղագրութիւնը ժամանակավրէպ մի բան է, ովքեր համարձակւում են “թաղել” արեւմտահայերէնը, նրանք Հայաստանի, հայերէնի, Հայ մարդու թիւ մէկ թշնամիներն են: Այսքան:
Վարդուհուն էլ շնորհակալութիւն յօդուածի համար, բայց խորհուրդ կը տամ լաւ ուսումնասիրել դասական ուղղագրութիւնը, կամ էլ կիրառել միայն անսխալ գրելուց յետոյ: Յօդուածում տիրում է դասական եւ խորհրդային կանոնների քաոս:Շնորհակալութիւն:
Հայ Դասական ուղագրությանը ընդդիմախոսությունը նույնքան անհիմն է ու զուրկ պատճառաբանություններից , որքան այն օրերի շաղակրատանքն էր անհիմն ու հակագիտական, և սոսկ պաշտապանվում էր ու պարտադրվում կոմունիստական համահարթեցման ու ազգային արժեքների խեղաթյուրման գաղափարախոսությամբ։ Քննարկելի են ուղղակի տեխնիկական հարցեր ,որ կան, անշուշտ, և լուծելի են։ Վստահ եմ։ Մեր լեզվի այսօրվա վիճակն ինձ սիրելի է, իսկ սպսվող հին դասական գրավոր տեսքով՝ արարչական։
Յարգելի Համլետ, այս Լուսնի տակ ՈՉ ՄԻ ՏԵՂ եւ ոչ մի ժողովուրդ իր լեզուական խնդիրներով զբաղուելիս համամատութիւններ չի կատարում որեւէ մէկ այլ լեզուի, առաւել եւս Հայոց լեզուի հետ։
Այնուհետեւ. Դուք պէտք է որ լաւ յիշէք… Երբ մեքենական թարգմանութեան խնդիրն էր քննարկւում ինֆորմատիկայի մէջ, առաջարկութիւն եղաւ (անշուշտ ոչ թէ հայերի կողմից, ովքեր այդ առումով դեռեւս գտնւում էին անգիտութեան ու խաւարի մէջ)ուրեմն առաջարկուեց, որ մեր ԳՐՈՑ ԼԵԶՈՒՆ, մեր ԳՐԱՒՈՐ ԱՌԱՋԻՆ Լեզուն, ԳՐԱԲԱՐԸ դառնայ միջնորդող։ Խելացի մօտեցում էր քանի որ բոլոր թարգմանական ծրագրերը տարբեր լեզուների համար պէտք է մշակուէին ԳՐԱԲԱՐԻ հետ։ Եւ Գրաբարը ծառայելու էր հիմք։ Այսպէս, Անգլերէն—Գրաբար։ Ֆրանսերէն-Գրաբար, Իսպաներէն-Գրաբար… Իսկ երկրորդ քայլը՝ Գրաբար-Անգլերէն, Գրաբար-Ֆրանսերէն, Գրաբար- Իսպաներէն…
Թարգմանութիւնը կատարուելու էր այսպէս՝
Անգլերէն—Գրաբար—Ֆրանսերէն… եւ այլն…
Այնպէս որ, ուզում եմ ասել, Գրաբարից եկող մեր գրական երկու լեզուները կարող են հարաբերուել միայն գրաբարի հետ, ինչը այլեւս անհնար է, քանի որ Ռուսահայաստանի հայերը արդէն գրեթէ հարիւր տարի է լինում, որ իրենց բուն լեզուից, լեզուական հիմքից հեռացել են…
Նաեւ յիշեցնեմ, որ Կրեմլի դրդումով ժամանակին Բերնարդ Շոուն, որ սովետի մէջ հրատարակուելու կամ բեմադրուելւ դէպքում ՄԻԱԿ հոնորար ստացող օտար գրողն էր, յանկարծ սկսեց քարոզչութիւն՝ անգլերէնի ուղղագրութիւնը «մոդեռնացնելու» համար։ Եւ վաստակեց Ուինսթոն Չերչիլի «Ծերազած խեղկատակ» պիտակը։
Հայցում եմ ձեր ներողամտությունը հոդվածում տեղ գտած մի քանի ուղղագրական վրիպումների համար։
Իրականում բուն ուղղագրութեան տարբերութիւնը մօտաւորապէս 5%-ն է կազմում հայերէն բառերի ամբողջութեան ի շնորհիւ Մանուկ Աբեղեանի խիստ պահպանողական ջանքերին։ Ստեղծելով հայերէն բառերի ամբողջական բառացուցակ, եւ ներմուծելով այս ցանկը SQL Server բազայում, այնուհետեւ լեզուաբանական շարահիւսական համեմատութիւններ կատարելուց ետք. պարզուեց թէ ուղղագրութեան բուն դժուարութիւնների հարցը (ե՞թէ այդպիսի բան կայ) ոչ թէ նշուած մի քանի մեքենայաբար տառափոխարկման հարցերն են այլ հէնց բաղաձայնների եւ «օ» տառով կազմուած բառերի ճշգրիտ ուղղագրութիւնը։ Այսինքն՝ ամէն դէպքում խնդիրը միեւնոյնն է, ուղղագրութեան բուն հարցը բարբառայինի հնչիւնաբանական հարցն է՝ նոյնիսկ եթէ քննարկենք միայն արեւելահայերէն լեզուն։ Իսկ Մանուկեանի տառափոխարկումների գործողութեան հարցում դժուարութեան ոչ մի հարց կայ, այսինքն՝ երկու ուղղագրութիւններն էլ հիմնականում նոյն դժուարութիւնները ունեն։
Նրանք որոնք յայտարարում են թէ հին ուղղագրութեամբ գրականութեան ծաւալ չկայ, չարաչար սխալւում են, այս առումով հետաքրքիր է հետեւեալ Մլախասեանցի թուայնացուած ամբողջ բառարանը՝
http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=6
Իսկ եթէ նկատի առնենք իմ ստեղծած Հայերէն լեզուի Ուղղագրիչը (եւ երկու ուղղագրութիւնների տարբերակներով) ապա վերանում է նաեւ ուղղագրութեան դժուարութիւն կոչեցեալը։
Վերջապէս յայտնեմ որ պահպանողականութեան լքման սահմանագիծ գծելը եթէ խիստ չդիմադրենք, ապա՝ մեր այսօրուայ «օտարալիզ»ների գործողութիւնները մեղմ ասած միայն սիրուն «կարծիք»ներ կ՚լինէին եւ ոչ թէ քրէական կամ դաւաճանական արարքներ հայրենեաց սրբութիւնների դէմ։ Այսինքն՝ լեզուի բարեփոխման հարցում անհրաժեշտ է խիստ պահպանողականութիւն։ Մարդիկ կան որ բաղդատելով հայերէն լեզուն անգլերէնի հետ, կարծում են թէ անգլերէնը ուղղագրութեան ընթացիկ փոփոխութիւններ է կրել, որու շնորհիւ լեզուն զարգացել է։ Իրականութիւնը բոլորովին տարբեր է, անգլերէն լեզուն, օրինակ՝ ԱՄՆ-ում ծայրայեղ պահպանողական եւ պետական խիստ կառավարման ենթակայութիւնն է վայլում։ Երկու դար է անցել եւ մի քանի տասնեակ ուղղագրութեան բարեփոխման լուծումներ են առաջարկուել, եւ արդիւնքում բոլորն էլ միանշանակ մերժուել են։ Ցանկացողը թող Google-ում որոնի այս հարցը։
Եզրակացութիւն – Ուղղագրութիւնների հարց գոյութիւն չունի, երկու ուղղագրութիւններն էլ պէտք է խստօրէն պահպանուեն։ Նաեւ պէտք է պահպանուեն մեր բոլոր բարբառները, առանց բացառութեամբ։ Իսկ երբ մենք պատրաստ լինենք եւ կամք դրսեւորենք միասնական ուղղագրութեան վերադառնալու, առաջարկում եմ առանց փոփոխութիւնների վերադառնալ դասական մեր դարաւոր ուղղագրութեան։ Գիտականօրէն դա ամենաճիշտն, ամենակատարեալն եւ ամենահեշտն է։ Մանաւանդ երբ արդէն ստեղծել եմ ելեկտրոնային ուղղագրիչ (տես հետեւեալ կայքերը http://www.hyspell.com եւ http://www.nayiri.com)։
Ընթերցողից խնդրում եմ նաեւ օգտագործել հետեւեալ վերջերս թողարկուած հանրայայտ բառարանների թուայնացուած տարբերակները՝
Արդի Հայերենի Բացատրական Բառարան, Էդուարդ Աղայան – http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=24
Հայերէն Բացատրական Բառարան, Ստեփան Մալխասեանց – http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=6
Հայոց Լեզվի Հոմանիշների Բառարան, Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան – http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=25
Հայերէն Արմատական Բառարան, Հրաչեայ Աճառեան – http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7
Հայ ազգը հազարաւոր դարեր ապրել եւ գոյատեւել է իր բազմազանութեամբ։ Ժամն է որ մենք գլխի գանք ու հասկանանք որ բազմազանութիւնը բնութեան դիմադրողականութեան հզօրագոյն նախադրեալն է։
Շնորհակալութիւն։