Աշնան սառը, անանձրև օր է։ Բակով մեկ տաղտկորեն շուռումուռ է գալիս փոշոտ քամին, օդի մեջ այս ու այն կողմ են նետվում խոշոր փետուրները, թռչկոտում է մի կտոր ճմռթած սպիտակ թուղթ։ Օդը լցված է խշշոցով ու սուլոցով, իսկ պատուհանիս տակ ցցված աղքատը ծոր է տալիս անտարբեր ձայնով.
– Տեեեե՜ր Հիսուս Քրիստոս, Որդի Աստուծոոո, ոոո-ղորմիր մեզ…
Նրա դեմքը ժանգոտած է, դիմագծերը՝ ջնջված, խոցից մաշված, մերկ գանգը՝ կեղտոտ կեղանքներով ծածկված. նա ասես լրացնում է կեղտոտ բակի և հիվանդ օրվա պատկերը։
Քամին քրքրում է նրա ցնցոտիները, փչելով ծոցից ներս ուռացնում դրանք, հողոտ փոշիով հարվածում նրա ժանգոտած այտին ու ականջին։ Մուրացիկը թափահարում է գլուխը ու, երգեհոնիկի համառությամբ, ռնգային ձայնով ծորացնում տրտմալի մեղեդին.
– Գթացե՜ք, մի քիչ օգնե՜ք Աստծու սիրուն…
– Կորի՛ գրողի ծոցը, – պատուհանից գոռում է հարևանուհիս՝ մանրակազմ թեթևաբարո մի օրիորդ՝ ներկած աչքերով և այտերի՝ ականջներից մինչև ատամներ ձգվող կարմրությամբ։
Մուրացիկն ինչ-որ բան է գռմռում, քամին քշում է նրա բառերը, իսկ ես լսում եմ բակի քարերին ընկնող մեծ պղնձադրամի զրնգոցն ու օրիորդի բարկացած ձայնը.
– Ա՛ռ, գրողը քեզ տանի, սրիկա՛…
Տարօրինակ է. նրա ձայնում դառնություն է հնչում, չնայած վիրավորողն ինքն է։ Ես արդեն երրորդ օրն է, ինչ ապրում եմ նրա կողքը և արդեն երկու անգամ լսել եմ, թե ինչպես այս թեթև կյանքով ապրող աղջիկը ցերեկները սրտառուչ երգեր է երգում, իսկ գիշերները լալիս հարբածի արցունքներով։
Այսօր նա տուն եկավ լուսաբացին և անմիջապես արթնացրեց ինձ իր խռպոտ հեկեկոցով ու եռուզեռով։
– Է՜յ, օրիո՛րդ, – բղավեցի ես իմ ու նրա սենյակներն անջատող միջնորմի անցքից։ – Խանգարում եք քնել։
Մի պահ լռելուց հետո նա նորից սկսեց հեծկլտալ ու քիթը փչել՝ արմունկներով ու կրունկներով հարվածելով միջնորմին։ Հետո նա սկսեց հայհոյել ինձ՝ հանգամանորեն ընտրելով ամենաանհարմար բառերը։
– Ինչի՞ համար, – հարցրի ես։
Նա ամենայն վստահությամբ պատասխանեց՝ բոլորդ շուն եք։ Բայց, բավարարվելով այդքանով կանչեց ինձ.
– Արի՛ մոտս։
Ես չհասցրեցի անգամ շնորհակալություն հայտնել սիրալիրության համար, երբ նա անմիջապես ավելացրեց.
– Չէ՛, մի՛ արի, պետք չի, թե չէ առավոտը Միշկան կգա, ինձ էլ, քեզ էլ…
– Միշկան ո՞վ է։
– Պարտատերս։ Մի խուզարկու էլ նա է։
– Ինչու՞ «էլ»։
– Դու ի՞նչ ես։
– Լրագրող, գրող։
– Գրագի՞ր։ Էդ է, ուրեմն դու՛ էլ ոստիկանությունից ես…
Այդ խոսքից հետո նա քնեց, իսկ առավոտյան, զարթնելուն պես, սկսեց հոգոց հանել։ Հետո ապարդյուն փորձում էր սուլել սովորել, ինչ-որ բան էր կրծում՝ շաքար, թե չորահաց, չտարբերեցի։ Վերջապես նորից պատս ծեծեց.
– Հարևա՛ն։
– Բարի լու՛յս…
– Իիիի՞նչ։
– Ասում եմ՝ լու՛յս բարի…
– Ասացեք խնդրեմ, ինչպիսի՜ քաղաքավարություն, – փռթկացրեց նա։ – Վաքս չունե՞ք։
– Չէ։
– Չէ՝ չէ։ Ա՜խ, Աստված իմ…
– Ի՞նչ է պատահել։
– Ձանձրացա։ Ի՞նչ է Ձեր անունը։
– Եհուդիել։
– Չլինի՞ ջհուդ եք…
– Չէ՛, ռուս եմ…
– Դե ուրեմն խաբում եք…
Եւս մի քանի րոպե այդ տոնով խոսելուց հետո, նա նորից սկսեց խռմփացնել, ասես ինչ-որ մեկը կոկորդից բռնեց։ Ու արթնացավ աղքատի հայտնվելուց քիչ առաջ… Արթնացավ ու ակնողնուց վեր ցատկելուն պես՝ սկսեց երգել ուրախ ձայնով.
Սամարա, դու հարուստ քաղաք,
Իսկ ես՝ աղջնակ մի աղքատ։
Սամարա, ինչու՞, գրողը տանի,
Երազս չթողեցիր որ կատարվի…
Ինձ հետաքրքիր էր, թե ինչու նա և՛ ողորմություն տվեց, և՛ հայհոյեց մուրացիկին։ Ես հարցրի նրան միջնորմի այս կողմից, իսկ նա քիչ մտածելուց հետո ասաց.
– Ուզեցի՝ հայհոյեցի։ Ուրի՞շ։
Պատուհանից այն կողմ քամին ավելի ու ավելի է կատաղում, բակով մեկ գլորում է շշի ինչ-որ ծղոտե պատյան, քարից քար է շպրտում թելավոր մի գուլպա, քշում փոստային մի ծրար ու փոշին աղի պես ցանում պատուհանի ապակու վրա։ Պատուհանի վերևը քիվի վրա թառած մի աղունիկ է ղունղունում, մի կտոր տաշեղ ճրթճրթում է նյարդայնացնելու աստիճան, և մարդու սիրտն ասես մեռնում է մանր, սառը փոշու տակ։
Լուսամուտիս դիմացի պատը, կարծես ժլատորեն, գաջած է կեղտոտ կրով, գաջը տեղ-տեղ թափված է, իսկ տակից դուրս է պրծել կարմիր աղյուսը։ Տանիքի վրայի երկինքն էլ անփութորեն գաջած է մոխրագույն ամպերի կտորներով, ամպերի արանքներից երևում են կապույտ խորը փոսերը, իսկ փոսերից տաղտկությունը ծորում է հոգուս մեջ։
– Հարևա՛ն, – միջնորմի հետևից կանչում է ձայնը։ – Եկե՛ք թեյ խմելու։
– Շնորհակալություն, հիմա…
Սենյակն իմի փոքր տեսակն է, տիրուհին՝ իմ կեսի չափ, բայց նա իր հյուրից ավելի առույգ է և վրաս նայում է համարձակ։ Աչքերն իրոք կայտառ են, կապույտ, իսկ դնչիկը, որը նա արդեն մաքրել էր տարբեր տեսակի դիմափոշիներից ու ներկերից, փոքրիկ է, մաքուր, պարզապես շատ գունատ։
– Ի՜նչ ծիծաղելի քիթ ունեք, – զննելով ինձ՝ ասում է նա։
Լուռ ժպտում եմ ու պատասխան չեմ գտնում, հետո գլխի եմ ընկնում՝ ախր ինքը կճատաքիթ է, հավանաբար նախանձում է ինձ։
Հագուկապը շլացուցիչ է՝ կարմիր կոֆտա, շիկակարմիր պայտերով դեղին փողկապ, բալագույն փեշ, և այդ ամենին ավարտուն տեսք է տալիս կովկասյան արծաթե գոտին։ Իսկ ականջների վերևում՝ հարթ մազերին կապել է նարնջագույն ժապավեններ։
– Խնդրեմ, նստե՛ք, – լուրջ ասում է։ – Լցնովի՞ եք խմում, թե՞ կծովի։
– Տարբերություն չկա։
Նա խրատող տոնով նկատում է.
– Տարբերություն չլիներ, մարդիկ չէին ամուսնանա։
Փոշին ծեծում է պատուհանները։
Զրուցում ենք։
– Դուք բարկացկո՞տ եք։
– Ե՞ս։ Նայած։ Էդ ինչի՞։
– Դե մուրացիկը… Հետաքրքիր է՝ ո՞ր մեղքի համար նրան հայհոյեցիք։ Ողորմություն տվեցիք, բայց հայհոյեցիք…
Նրա կիսամանկական, պարզամիտ դեմքը ծռմռվում է ու բարկություն ու նողկանք արտահայտում։ Աղջիկը սևեռուն հայացքով նայում է ինձ. ունքերը դողդղում են, ու զրնգան ձայնով ասում է.
– Դրա գլուխը քարով ջարդել է պետք, ա՛յ էդպես։
– Ինչի՞ համար։
– Ինչի որ պետք է։
– Եւ ինչի՞:
Ձեռքով սեղանին հարվածելով՝ նա բարկացած ասում է.
– Ի՞նչ եք կպել։ Դա ի՞նչ շնորհք է՝ հյուր գալ ու կպչել մարդուն։ Ես Ձեզ ոչ գիտեմ, ոչ էլ, իսկ Դուք այնպիսի բաներ եք հարցնում, որ կարիք չկա…
Մի պահ նա լռում է։ Ես անտանելի շփոթվում եմ ու մտածում եմ՝ ինչպես դուրս գալ այս խորդանոցից, սակայն տանտիրուհին, տեսնելով իմ շփոթությունը, հաշտարար ժպիտով ասում է.
– Ահա՛, վախեցա՞ք… դե չէ, Աստծու սիրուն։ Հարցնում եք՝ հարցրե՛ք, ինձ համար միևնույնն է։ Երեսը չեմ ուզում տեսնել էդ խաբեբայի։ Հենց էդ սրիկան էր, որ ինձ միջնորդեց էս կողմերի մի դատավորի… Էն ժամանակ ես նույնիսկ տասնհինգ տարեկան էլ չկայի… Տասնչորս տարեկան, ութ ամսեկան էի, իսկ նա… Բա դա լա՞վ բան է։ Դեռ հորս էլ ընկեր էր համարվում, միասին սպասավոր էին աշխատում մի հյուրանոցում։ Լավ է, գոնե հերս մահացավ, ոչինչ չիմացավ, թե չէ կսպաներ ինձ։ Մերս հյուրանոցի սպիտակեղենն էր լվանում, իսկ ես տանում-հասցնում էի… Դե իհարկե՝ երեխա էի։ Հրավիրեցին ինձ համար, խմեցրին… էլ ոչինչ չեմ հիշում։ Զարթնեցի, Աստվա՜ծ իմ, ասես՝ ջարդված։ Ու մեղավորը էդ սրիկան էր, նա էր դասավորել։ Ասում էր՝ քսանհինգ ռուբլի կտան, ուրախ կապրես քեզ համար։ Ա՛յ, ազնիվ խոսք, երեսը չեմ ուզում տեսնել։ Իսկ իրեն ի՞նչ կա, գալիս է էստեղ, փող է խնդրում ինձնից։ Ասես լավ բան է արել, ես էլ շնորհակալ պիտի լինեմ։ Զարմանում եմ՝ թե ինչ աստիճանի մարդ կարող է ամոթը կորցնել։ Առաջ, երբ դատավորն էր ինձ տիրություն անում, սա ամեն օր քարշ էր գալիս մոտս՝ մեկ մի ռուբլի տուր, մեկ հիսուն կոպեկ… Քարտ է խաղում ողորմելին, նույնիսկ բանտ են նստեցրել դրա համար։ Բանտում էլ հիվանդացավ, ստո՛ր արարած։ Լինում էր, ասում էի՝ դու՛, անամո՛թ հանցագործ, ի՞նչ ես գալիս մոտս։ Քո պատճառո՞վ չէ, որ դժբախտ եմ ու էս օրն եմ ընկել։ Իսկ իրե՛ն ինչ։ Ասում էր՝ դե լավ, Տանյա՜, մի՛ բարկացիր։ Աշխարհում էնքան մեղավոր մարդ կա, բոլորին չես պատժի։ Մտածում եմ, ախր ճիշտ է ասում։ Բոլոր մեղավորներին հո՞ չես պատժի։ Ես էլ, ի՞նչ արած, վիշտս քամուն եմ տալիս…
Մեղավոր ժպիտով նայում է երեսիս. հանկարծ նրա բաց գույնի աչքերից արագ-արագ սկսում են հոսել արցունքի մանր կաթիլները, իսկ նա, շարունակելով ժպտալ, շփոթված ասում է.
– Տեսա՞ք, վերջը լացեցրիք ինձ… Եկե՛ք ավելի լավ է ուրիշ բաներից խոսենք…
Սկսում ենք ուրիշ բաներից խոսել։ Քամին սուլում է ու շրխկացնում փոշին լուսամուտի ապակիներին։ Ձեռքերս բռունցք եմ անում՝ գրպաններումս թաքցնելով ու մտածում՝ գրողը տանի, խորամանկին տես։ Հմուտ է դասավորել՝ հո՞ չես պատժի։
Իսկ օրիորդը երազկոտ ձայնով ասում է.
– Կարմիր գույնն ինձ չի սազում, գիտեմ։ Ա՛յ բաց մոխրագույնը կամ բաց կապույտը…
© Մաքսիմ Գորկի
© Նոնինո, թարգմանություն ռուսերենից
