ԳՈՒՐԳԵՆ ԽԱՆՋՅԱՆ | Ենոքի աչքը

«Գրանիշ» կայքը սկսում է հրապարակումների նոր շարք: Հաջորդաբար մեր ընթերցողներին ենք ներկայացնելու ՀՀ պետական մրցանակի առաջադրված գրքերից հատվածներ` նպատակ ունենալով ընթերցող հասարկությանը ավելի լայն հնարավորություններ տրամադրելու`այսօր ստեղծվող և պետական մրցանակի հավակնող գրականությանը ծանոթանալու, գնահատելու և արժևորելու: Մյուս կարևոր նպատակը` պետական մրցանակների ներկայացված գործերը փակ, ներքին քննարկումների ոլորտից առավել տեսանելի, հանրային ոլորտ տեղափոխելն է:

ՀՀ պետական մրցանակի հավակնորդ Գուրգեն Խանջյան`  «Ենոքի աչքը», վեպ, Երևան, Անտարես, 2012թ

Ենոքը, տունը

(հատված վեպից)

Ենոքն իր տան հողատարածքը շրջանաձև էր զատել աշխարհից, «Թող անկյուն-մանկյուն չլինի, դրսի անկյունը ուղեղի մեջ էլ ա անկյուն ստեղծում, թող պարզ լինի, աչքից փախնող տեղ չմնա»,– մտածել էր նա։ Իր ձևով երևի միակ կառույցն էր թաղամասում, գուցե՝ նաև քաղաքում։ Իհարկե, բակը կլորելով՝ Ենոքն իր գիտակցության մութ անկյուններից չէր խուսափել, նույնիսկ կասկածում էր, որ դրանց մի մասի առկայության պատճառը հենց շրջանաձև ցանկապատն է, որի տախտակները, հատկապես՝ երբ սևեռված էր նայում, թվում էր՝ մարդ են, որ անձայն պարում են՝ պտտվելով մերթ ժամսլաքի ուղղությամբ, մերթ՝ հակառակ, տախտակներից մի քանիսի գլխին երբեմն ագռավ-կաչաղակ էր թառում, երբեմն էլ քամին ցելոֆանե տարագույն տոպրակներ էր հագցնում, ու մղձավանջն ավելի գունեղ էր պտտվում, Ենոքին երբեմն նաև թվում էր, թե կյանքի ընթացքում սպանած բոլոր կենդանի արարածները,– իսկ Ենոքը սպանել էր երեք գորտ, մեկ կրիա, տասնմեկ ձուկ, երեք կարիճ, երկու օձ, մի քանի տասնյակ ճանճ ու բլոճ, երկու մուկ, մեկ առնետ, յոթ լոր, տասներկու հավ, մեկ գառ, չհաշված հազարավոր մժեղ-մժղակները, որ ոտի տակ կոխրճել-ճզմել էր աննկատ,– նաև մարդիկ, որոնց ծեծել էր փողոցային կռիվներում և նույնիսկ նրանք, ովքեր իրեն էին ծեծել, եկել-շարվել են ցանկապատի ետևում, հրում, շարժում, շխշխկացնում են
տախտակները. բայց այս ամենը՝ խմածության հաջորդ օրը կամ մռայլ, քամոտ, անձրևոտ եղանակներին, իսկ ընդհանուր առմամբ՝ Ենոքին իր կլոր բակը դուր էր գալիս, նախկին խարխուլ տան տեղում կառուցած տունն էլ յուրօրինակ ձև ուներ, «Այ թե կզարմանար հերս»,– տանը նայելով երբեմն մտածում էր Ենոքը. հորից վաղ զրկված՝ նրան ժամանակ առ ժամանակ թվում էր, թե հայրը վերից հետևում է իր գործերին։ Կլոր բակի նրա տունը երկմաս էր, մեծ՝ երեքսենյականոց մասը նեղ, երկար, լուսավոր պատշգամբով կապվում էր փոքր մասի հետ, որը բաղկացած էր ընդամենը մեկ սենյակից ու զուգարան-լոգարանից։ Կնոջ մահից հետո Ենոքն այդտեղ էր ապրում՝ մեծ տունը աղջկա ընտանիքին զիջած. հարմար էր, նրանց աղմուկն իրեն համարյա չէր հասնում, միևնույն ժամանակ մոտիկ էր, պետք եղած դեպքում կգոռար՝ կլսեին կամ հենց ինքը կգնար, ինչի համար նախ իր դուռը կբացեր թեթև, կարճ ճռինչով, կանցներ պատշգամբի երեք մետրերը սալիկապատ հատակով, ապա երկարուձիգ ճռռոցով կբացեր մեծ տան դուռը՝ երբեմն թակելով, երբեմն էլ՝ անթակել, նայած ներսից ինչ ձայներ էին գալիս։ Տան երկու մասերն ունեին բակի վրա բացվող իրենց դռները, ինչը հուշում էր նրանցից յուրաքանչյուրի անկախության հնարավորությունը։ Սիրում էր Ենոքն իր տունը, ճիշտ է՝ հիմա, երբ ութսունն անցել էր, երբեմն երեխայի պես վախենում էր մենակ մնալուց, հատկապես՝ մութ ժամանակ, բայց գիտակցության սթափ մասով գիտեր՝ տնից չէ, իրենից է, այդպիսի պահերին ուզում էր կողքին շատ մարդ լինի, կանչում էր աղջկան, թոռանը, երբեմն մեքենայորեն կնոջ անունն էլ էր տալիս, սակայն կնոջը կանչելիս գլուխն իրենից անկախ շրջվում էր գերեզմանատան կողմը, որը մոտիկ էր, աչքը լարելով՝ կարելի էր նշմարել դրախտածառերի, խաչերի, արձանների գագաթները և այն կապտասև մշուշը, որ աղջամուղջին միշտ կախվում է այդ ամենի վրա։ Եթե գլուխն ինքն իրեն չշրջվեր՝ սեփական կամքով երբեք չէր նայի էն կողմ, չէր էլ գնում՝ արդեն երեք տարի, որովհետև նրան թվում էր, թե մահվան հրեշտակը գերեզմանատանն է դարանակալում ու թաքուն մտնում մարդու մեջ, էնտեղից է գալիս Նրա «Սև թռչունն» ու փակ պատուհանից մտնում տուն գիշերով, մտնում-թառում՝ թևերը ծալում, կտուցը կտկտացնելով փետուրները մաքրում, կլոր աչքերն էլ մթան մեջ՝ պլստ-պլստ, պլստ-պլստ…
Հիմա տանը երկուսով էին ապրում՝ ինքն ու իր աղջիկը, հաճախ նրանց այցելում էր աղջկա տեգրը՝ Խորենը, գինի էր բերում, խմում էին, ոգևորվում էր՝ սկսում գլուխ գովել, Արուսյակին էլ մի տեսակ էր նայում, թեև մի տեսակը ո՞րն է, պարզ է՝ ինչ տեսակ, Ջիվանն է մեղավոր, ամիսներով, պատահում է տարով՝ կնոջը մենակ է թողնում, եղբայրն էլ՝ իր պես կնամեռ, համ էլ՝ ամուրի, մինչև գիշեր մնում էր, խոսում, ամեն պատեհ առիթով եղբորը բամբասում, բայց նրբորեն, իբր՝ պատահաբար, որ Արուսյակին չբարկացնի, աչքից չընկնի, երբեմն էլ Արուսի հետևից գնում էր խոհանոց ու երկար մնում էնտեղ, Ենոքը գլուխը ձգում էր, նայում, բայց նախատելի ոչինչ չէր ընկնում աչքով։ Շաբաթվա մեջ մի երկու-երեք անգամ էլ Յասոնն էր գալիս, Ենոքի հին ընկերը, ընկերներից նա էր մնացել, մեկ էլ նարդու սիրահար Խաչիկը, որի այցելության օրը կիրակին էր, մյուս ընկերներին հիշելիս՝
Ենոքի գլուխն էլի մեքենայորեն շրջվում էր էն կողմը։
Սիրտը վկայում էր՝ էսօր Յասոնը գալու է, իր օրը չի, բայց գալու է, երազում հետը սքամբիլ է խաղացել Ենոքն ու պարտվել է։ Ուզում էր Յասոնին ցույց տա,– նրա թոռը բժիշկ էր՝ ուռոլոգ,– ուզում էր ցույց տա ծիծաղելիորեն փոքրացած, ասես ներս գնացող անդամը ու խորհուրդ հարցնի, իմանա՝ էս ի՞նչ հաշիվ ա, հիվանդությո՞ւն ա, թե տարիքային… Էսպես բան կլինի՞, հասկացանք ծերություն, բայց էս անտերն ինչի՞ ա թաքնվում, հա, էլի որ՝ բանի պետք չի, բայց, ասենք, քիթը կամ ականջը չեն փոքրանում-չքվեն, սրան ի՞նչ եղավ… Չէ, հիվանդագին ա, հաստատ, հիվանդություն կա, հիշում էր՝
Ռոստովում, մոտ երեսուն տարի առաջ, մի սիրուն աղջկանից տրիպեռ վարակվեց, ախր զգաց՝ փորատակի հոտը լավ հոտ չի, մեջն էլ՝ թաց, բայց արդեն բանը բանից անցել էր. մասնավոր աշխատող մի ջհուդ բժշկի տեղ հուշեցին, յոթ օր պինիցիլին սրսկվեց, միզանցքի լվացումներ արեց յոդի պես այրող դեղով, բայց երևի լավ չբուժեցին, թե՞ մրսացրեց, էդ տարի լավ ցուրտ էր Ռոստովում, տրիպեռը փոխվեց խրոնիկ ուռետրիտի, հետո Երևանում դա էլ բուժեց, բայց դե ի՞նչ իմանաս, գուցե բացիլներն աննկատ ծվարեցին-մնացին մի տեղ, անիմանալի են դրանց ճանապարհները։
Արուսից թեյ ուզեց, գնաց, նստեց խաղողի թարմի տակ, սիգարետ վառեց, սպասեց։ Սիգարետը դեռ էլի կծխվեր, բայց գայթակղող բույրով թեյը դրվեց առջևը, մի լիաթոք ծուխ էլ առավ, քնթուկը շպրտեց՝ բաժակը մոտ քաշեց. ֆրթֆրթացնելով, գդալը բաժակի պատերին խփելով էր վայելում թեյը, գիտեր՝ անկիրթ է, առաջ էդպես չէր խմի, ոչ էլ քնթուկը կշպրտեր բակի հողին, բայց հիմա մեջը ինչ-որ մղում կար՝ ո՛չ անկիրթ լինելու, ո՛չ– անկիրթն ու կիրթը փոքր բաներ էին էս դեպքում,– այլ՝ ի հեճուկս, ընդդեմ լինելու, հավանաբար դա հուշ, հետք թողնելու յուրահատուկ, թաքնված մղումն էր, ճաշն էլ աղմուկով էր ուտում, նարդին էլ աղմուկով էր խաղում, հեչ որ չէ՝ տնքոց-փնթփնթոցն անպակաս էր։ Մի անգամ հարցրեց աղջկան՝ «Գիշերով խռմփացնում ե՞մ», «Էն էլ ոնց»,– պատասխանեց Արուսը, Ենոքը խաղաղվեց։
– Այգում ահագին գործ կա,– նկատեց Արուսյակը։
– Տղադ կգա, կանի, ես չկամ, որ էստեղ նստած եմ՝ գիտես կա՞մ… Ես ճամփի վրա եմ,– հիշեցրեց Ենոքը։
Ցանկապատի ետևում խշրտոց լսվեց, դուռը հրեցին… Յասոնը չէր, Յասոնը նախ կգոռար՝ «Ենո՞ք…»։ Նորից հրեցին, էս անգամ՝ թափով, Ենոքը թեև ծուլանում էր, բայց ակնկալվող նորությունը հրապուրեց, տարավ դռան կողմ։ Ո՞վ ես՝ հարցրեց, միևնույն ժամանակ բացելով դուռը։ Ահռելի գամփռը ներխուժեց, սրընթաց պտտվեց բակում, ապա մոտ վազեց, թռավ ու պաչեց կարկամած ծերունու քիթբերանը, պպզեց, կաղկանձեց հուզված, աչքերը կկոցած ժպտաց։
– Իա… Է՞ս ով ա, Արուսի՛կ, ո՞վ ա, է՜… Արու՛ս, խլացա՞ր…– վախեցած կանչեց Ենոքը՝ ուղղելով աչքի կապը, որը տեղաշարժվել՝ մերկացրել էր թափուր ակնախոռոչը։
Գամփռը վազեց ցանկապատի տակով, ընթացքում փախցրեց՝ թթենու վրա հանեց վրդովված ֆշշացող կատվին, գնաց, գտավ թփերի մեջ հազիվ երևացող փայտաշեն բունը, հոտոտեց, մտավ ու հենց դուրս եկավ՝ արդեն տիրական կեցվածքով կանգնեց բակում, փորեց հողը չորս թաթով, միզեց-նշան դրեց ու շարունակ ֆշշացող Խորոտին վերում գտնելով՝ նախազգուշական ղռղռացրեց։ Բայց հենց տեսավ տանից դուրս եկող տիրուհուն, պոչ-ականջ իջեցրած՝ մոտ վազեց, պառկեց ոտքերի մոտ, վեր կացավ, լիզեց ձեռքերը, մռութը թաղեց գոգնոցի մեջ, կաղկանձեց։
– Խալն ա, մեր Խալն ա… Վայ, Խալ ջան…
– Խալն ա՞ որ,– կասկածեց ծերունին։
– Հա, Խալն ա։ Վայ, շուն ջան… Էս ինչ զարմանք էր, Գոռիս գնալու օրը չքվեց, գալու օրը հայտնվեց, այ քեզ հրաշք։ Մեծացել ա, պնդացել, բայց նիհարած ա, բա վերքերը… Խեղճ շուն, մեռնեմ քեզ…– տանտիրուհին խիստ հուզվել էր։
Տիկին Արուսյակի մանկությունն այս տանն էր անցել, այս բակում, այս թաղում, որ Արեշ է կոչվում, ծնողական սիրո, քնքշության ու վիտամինի պակաս չէր ունեցել, այդպես մեծացել՝ դարձել էր բարձրահասակ, աշխույժ, գեղեցկատես օրիորդ, ինչով գրավել էր երիտասարդ, խոստումնալից ջութակահար Ջիվանի սիրտը, Ջիվանն էլ ահագին ճիգ էր թափել ու վերջապես շահել տասնութամյա գեղեցկուհու սերը, դեհ՝ ջութակ, ռոմանտիկա, «Ժիգուլի 06» ավտոմեքենա, Սևան, Դիլիջան, Գառնի-Գեղարդ, վերջապես՝ Խոստա-Մացեստա, Գագրա-Պիցունդա, նույնիսկ՝ Բուլղարիա։ Ամուսնացան։ Մասնագիտություն չուներ տիկին Արուսյակը, ուզել էր բժիշկ դառնալ, թերապևտ, բայց սերը խոտորեց, ուրիշ ճամփով տարավ՝ զավակ, ընտանեկան հոգսեր, չքվող-հայտնվող ամուսին, ծերացող հայր… Մյուս կողմից՝ ի՞նչ է նշանակում՝ մասնագիտություն չունի… Ունի, էն էլ քանիսը. լվացք անում է, արդուկ անում է, տունը մաքուր-կոկիկ պահում է, եփում-թխում է, կարում-կարկատում, որդուն կարգին դաստիարակել է, մեծացրել, հորը խնամում է, ամուսնուն սպասել ու ներել կարողանում է,
բակը խնամում է, ծառերը ջրում, էտում, ազատ ժամանակ ասեղնագործում է՝ տարագույն նախշերով սիրուն թաշկինակներ, փոքրիկ սփռոցներ… Ի՞նչ է, այսքանը մի միջին թերապևտի չափ չկա՞… Թերապևտը դեռ մեկումեջ հնարավոր է թերանա, սխալ ախտորոշի, իսկ տիկին Արուսյակն իր գործերն անթերի էր կատարում։
– Արզոյենց տանը երեկ քեֆ էր, մնացորդները դեռ գցած չեն լինի, չբերե՞նք շանը տանք, սոված ա, ես տալու բան չունեմ հիմա,– ասաց նա հորը։
– Մենակ էս շունն էր պակաս՝ ինձ տանջեր,– փնթփնթաց Ենոքը՝ շան գլուխը շոյելով, ապա մտավ տուն, հանեց սև կապը, ապակյա աչքը տեղադրեց ակնախոռոչի մեջ, դուրս եկավ։– Հերս մի շուն ուներ Կիսկիմում, անունը՝ Քիռլի… – սկսեց պատմել հայտնի չի ում, որովհետև արդեն բակում էր ու իր ձայնը միայն իրեն էր լսելի, գուցե պատմության ավարտը Արզոն լսեր՝ նրա տունը շատ էր մոտ։ Դարպասով անցնելիս՝ մեկ էլ շոյեց Խալին, որ մինչև ելքն ուղեկցել էր նրան։
Ուշ վերադարձավ Ենոքը, Քիռլիի պատմությունը սկզբից էր պատմել Արզոյին, էն որ գնալիս սկսել էր՝ ընդամենը մարզանք էր, հետո հիսուն գրամ օղի էր խմել, հացից հոտ քաշել, կծել, հետը՝ թթու ծիծակ, ապա օղով ոգևորված՝ Խալի կորչել-հայտնվելու պատմությունն էլ էր պատմել, ինչն առանձնահատուկ ուշադրությամբ էր լսել Արզումանի դուստրը՝ Նարեն, Ենոքը ևս հիսուն գրամ էր ուղարկել բազմափորձ կոկորդով, թմբլիկ տանտիրուհու ձեռքից վերցրել մնացորդներով լցոնված տոպրակն ու «Ողջ լինեք» ասելով՝ դուրս եկել։ Ճամփին էլի ինչ-որ բան էր խոսում քթի տակ, հաստատ՝ ոչ Քիռլիից, որովհետև դեմքը խորամանկ ժպտում էր՝ թաբու շրջանցողի փայլով։
Խալի հայտնությունը քիչ էր՝ տանը նոր անակնկալ դիմավորեց Ենոքին։
– Բարև, պապի ջան,– աթոռից վեր թռավ ու նրան գրկեց անորոշ տարիքի տղամարդը՝ գանգուր, երկար, սև մազերով, հրացայտ աչքերով։
– Բարև… Ո՞վ ես, չճանաչեցի…– հարցրեց Ենոքը, շրջվեց ու նույն հարցականով նայեց դստերը։
– Թոռդ է…– տարակուսած տեղեկացրեց դուստրը։– Ինքն է ասում…
– Ոնց թե… Ես իմ թոռանը չեմ ճանաչո՞ւմ…
– Մի հուզվիր, պապի, հիմա կբացատրեմ։ Ես պարոն Ջիվանի որդին եմ, բնականաբար՝ ո՛չ տիկին Արուսյակից, այլ ոմն Յակուլովա Րիտայից, որ ծնվել և ապրում է Թիֆլիսում, ուր երեսունութ տարի առաջ իր խմբով հյուրախաղերի էր մաեստրո Ջիվանը, հյուրախաղերը մեծ հաջողությամբ անցան և մորս խանդավառեցին այնքան, որ նա մեծ ծաղկեփնջով վազեց ետնաբեմ, արդյունքում սաղմնավորվել, ապա աշխարհ եմ եկել ես՝ ձեր խոնարհ ծառա՝ Գրոֆո Ջիվանի Յակուլովս։
– Այ քեզ բան…– շշմած Ենոքը շրջվեց դստեր կողմը.– Հավատո՞ւմ ես։
– Եսիմ…– ուսերը վեր հանեց Արուսյակը։
– Ինչ հրեշտակային կին է,– նկատեց Գրոֆոն։
– Ասենք, Ջիվանից սպասելի է,– եզրակացրեց Ենոքը։– Բայց նա ինձ ինչ թոռ կամ քեզ ինչ որդի, Ջիվանի պրոբլեմն ա։
– Ես ոչ ոքի պրոբլեմը չեմ, սիրելիներս, ես չեմ եկել պրոբլեմ դառնալու, պարզապես հետաքրքիր էր,
ուզում էի ծանոթանանք, սիրենք միմյանց՝ եթե հնարավոր է, եթե ոչ՝ գոնե հարգենք։ Իսկ ո՞ւր է եղբայրս։
– Ռուսաստանում։ Բայց էսօր գալու է։ Արդեն պիտի եկած լիներ,– հայտնեց տիկին Արուսյակը ոգևորությամբ, նրան հաճելի էր՝ մեկ անգամ ևս հիշել որդու գալստյան մասին։
– Ռուսաստան… Գլխակեր երկիր է, իզուր եք թողել։ Երևի փող աշխատելու է գնացել, այո՞… Հիմա գրպանները լիքը կգա։ Չէ, մի վախեցեք, ես փողի կարիք չունեմ։– Գրոֆոն պայուսակից մի շիշ գինի հանեց, դրեց սեղանին.– Ահա, այս վրացական գինին մայրս ուղարկեց, ասաց ճաշի հետ անփոխարինելի է։ «Ախաշենի»՝ լավագույն կիսաքաղցր գինին է։ Պա՞պ… Ի՞նչ ես կարկամել, այ քո ցավը տանեմ, նստի։ Այս ի՜նչ լավ պապ է։ Ես պապ չունեմ, վաղ մահացավ։
– Դու հեչ թիֆլիսեցու նման չես, տղա, թիֆլիսեցին էդպես չի խոսի,– նկատեց Ենոքը։
– Երբեք չեմ ուզել թիֆլիսցու նման լինել։ Մայրս հայոց դպրոցում դասատու էր, հետո, երբ դպրոցը փակեցին՝ ֆիլհարմոնիայում հսկիչ էր աշխատում, այնպես որ՝ մտավորական ընտանիքի զավակ եմ, փոքրուց՝ հայրենաբաղձության մթնոլորտ, Արարատ, Մեսրոպ Մաշտոց, Չարենց, Տերյան… Մայրենի լեզվի անաղարտությունն ինձ համար, կարելի է ասել՝ պատվի խնդիր էր։ Թե չէ կարող եմ ձեր ուզածով էլ խոսել, տո՛, բա վո՞ւնց, գենացվալե, էս ինչ լավ խալխ եք, թքվենի ճիրի մե։ Բա Ջիվան պապան վուրդի ա՞, գեթաղվա։
– Նստեք, նստեք՝ հաց բերեմ, ճաշի ժամն անցավ,– հրավիրեց տանտիրուհին։
– Էս ի՞նչ ձեն ա պատուհանի տակ, Արուսիկ,– հարցրեց Ենոքը նստելով։
– Շունն ա, գռմռում ա։
– Չսիրեց ինձ ձեր գելխեղդը,– նկատեց Գրոֆոն։
Ճաշեցին, գինին խմեցին, Ենոքը ծպպացրեց,
ուզում էր հարցնի, բայց զսպեց իրեն, բաժակում մնացածն էլ խմեց։
– Մի քանի օրով եմ եկել, քար պայթի՝ մի շաբաթ,– հայտնեց հյուրը։– Մոտիկ հյուրանոց կա՞։
– Ինչի՞, իմ տանը վատ ա՞,– վիրավորվեց Ենոքը։– Իմ սենյակում գցի տեղը, Արուսյակ։
– Շնորհակալ եմ։ Անհամեստ հարցս կրկնեմ՝ Ջիվան հայրիկը որտե՞ղ է։
– Ջիվա՞նը… Էստեղ չի…– խուսափեց տիկին Արուսը։
– Հա, Ջիվանը էստեղ չի… Էնտեղ ա… Մոսկվայում։
– Ափսոս։ Գալուս հիմնական նպատակը՝ հայրիկին տեսնելն էր։
– Մենք էլ կուզեինք…– Ենոքը ասաց ու մեղավոր նայեց դստերը։
Լուռ կերան։ Տիկին Արուսյակի ներսում կանացի հետաքրքրությունը ահագին հարցեր էր կուտակում, կուզեր խոսեցնել հյուրին, բայց անհարմար էր զգում։ Ենոքն էլ անհարց չէր, բայց փորձը հուշում էր՝ մի խառնի, գլխացավանքի մեջ կընկնես, բացվելիք բանն ինքն իրեն կբացվի։ Գրոֆոն ցուցադրական մտազբաղությամբ կտկտացնում էր սեղանը դատարկ բաժակի մոտ։ Ենոքը յուրովի մեկնաբանեց մթնոլորտը, «Էհ»,– արեց ու պահարանից հանեց օղու շիշը։
– Լավ գինի էր… Գինին վրացիներն են շատ սիրում, լիտրերով խմում են ու երգ ասում։ Մերն օղին ա, տղա ջան,– ասաց՝ շիշը բացելով։
– Թող լինի օղի, ինձ համար տարբերություն չկա,– արձագանքեց Գրոֆոն։
– Կեր, բան չկերար,– ասաց տանտիրուհին։
– Ո՞նց չկերա, ահագին կերա, մայրիկ ջան։
– Նման ա Ջիվանին… Աչքերը, ճակատը, դունչը…– նկատեց տիկին Արուսը։
– Եսիմ։ Բոլոր մարդիկ էլ իրար նման են։ Խմենք,– Ենոքը բարձրացրեց բաժակը։– Նման ա՝ ուրեմն նման ա։ Քո կենացը, Գրոփո Ջիվանիչ։
– Գրոփո չէ, Գրոֆո,– ճշտեց հյուրը։
– Թող որ… Լսի, բայց էդ ի՞նչ անուն են դրել, առաջին անգամ եմ լսում։
– Գնչուական անուն է։ Ես էլ դժվար եմ տանում, բայց ճարս ի՞նչ։ Մորս հիվանդագին սերը հայտնի երաժիշտների նկատմամբ, ցավոք, չար կատակ խաղաց իմ գլխին, ինձանով հղի՝ նա սիրահարվեց գնչու երգիչ Գրոֆո Բոբրովին, որի համերգներին ներկա է եղել Սուխումում, պլատոնական այդ սիրո արդյունքում՝ անունս Գրոֆո կնքվեց, չիրացված լիբիդոն միշտ չարիք է բերում։ Այդպես շատերին է սիրահարվել մայրս՝ Սթիվի Վոնդերին, Կարել Գոթին՝ կներեք արտահայտությանս, Ռուբեն Մաթևոսյանին, Ֆրենկ Սինատրային, Զուրաբ Սոտկիլավային, Յուրի Բաշմետին… Վերջին սերը երջանկահիշատակ Լուչանո Պավարոտին էր։ Եթե մոտ ժամանակներս սաղմնավորված լինեի՝ անունս Լուչանո էր լինելու։ Լուչանո Ջիվանի Յակուլով, վատ չի, չէ՞… Գրոֆոյից որ՝ հաստատ լավ է։
«Ենո՜ք, Ենո՜ք, էս անտերն ինձ կերավ»,– աղեկտուր կանչեց Յասոնը բակից։ Դուրս եկան։ Խալը Յասոնին դեմ էր տվել դարպասին, որը վերջինս դժբախտություն էր ունեցել իր ետևից փակելու, ու չէր թողնում՝ ո՛չ առաջ, ո՛չ ետ։ «Թող, Խալ ջան, մեր Յասոնն ա»,– խնդրեց տիկին Արուսյակը։ «Մենակ սա էր պակաս»,– փնթփնթաց Յասոնը։ Խալը հոտոտեց նրա խորհրդային շրջանի լավսանե տաբատը, փռշտաց ու հեռացավ դեպի իր բունը՝ հընթացս չմոռանալով գռմռալ Գրոֆոյի վրա։ Երբ վախեցած Յասոնին տուն մտցրին, տիկին Արուսը գնաց շանը կերակրելու։ Գրոֆոն հետևեց նրան։
– Թույլ կտա՞ք, ես էլ կերակրեմ գազանին, գուցե մտերմանանք։
– Կերակրի,– տանտիրուհին զիջեց տոպրակը։
Գրոֆոն ընտրում էր պատառները, հանում, գցում շանը, շունը թեև շատ էր քաղցած, սակայն իր դեմ ընկած յուրաքանչյուր պատառ կասկածով հոտոտում էր,
նոր միայն առնում բերանը, շարունակ կամացուկ գռմռալով, երբեմն էլ նայում էր տիրուհուն ու բարեկամաբար շարժում պոչը, իբր՝ չկարծես գռմռոցս քեզ է վերաբերում։
– Չէ, մեր մտերմությունը հեշտ չի կայանալու,– տոպրակի պարունակությունն ամբողջությամբ դատարկելով թասի մեջ՝ եզրակացրեց հյուրը։ Նրա ուշադրությունը գրավեց տան ետևում առանձնացած, խորդանոց հիշեցնող փայտաշեն կառույցը։– Հին իրե՞րն եք պահում այնտեղ՝ «Զինգեր» կարի մեքենա, «Բելառուս» դաշնամուր, «Սպիդոլա» ռադիո…
– Գոռիս արվեստանոցն է։ Գոռս գեղարվեստի ուսումնարանն է ավարտել։
– Թույլ կտա՞ք նայեմ։
– Նայի, բայց պատուհանից պիտի նայես, բանալու տեղը մենակ ինքը գիտի։
Գրոֆոն մոտեցավ, նայեց փոշոտ ապակիների միջով, փոշին քիչ էր՝ լուսամուտները նաև մանրացանց վարագույր ունեին։ Լարեց տեսողությունը… Առանձնապես տեսնելու բան չկար կարծես… Մեծ սեղան, վրան՝ ոսկերչական բազմագլան վալց, մյուս կողմում՝ փուքսը, կարտոֆիլի ձևի ու մեծության «Փարիզյան կանաչը», էլի ինչ-որ անտարբերելի գործիքներ, լարերի խճճանքներ… Հեռավոր պատի տակ կտավներ էին շարված, մի կտավ էլ նկարակալին կար, Գրոֆոն ավելի մոտեցրեց դեմքը… Հանկարծ մեկը ներքևից ուժով հրեց նրան… Գամփռն էր՝ եկել-մտել էր նրա և արվեստանոցի միջև, հայացքը Գրոֆոյի աչքերի մեջ անթարթ մեխած՝ սպառնալից ղռղռացնում էր։ Գրոֆոն ընկրկեց, շունը նստեց դռան առաջ, սպասեց՝ մինչև նա կհեռանա։
Ենոքն ու իր ընկերը հասցրել էին համարյա դատարկել օղու շիշը՝ Գրոֆոն վերջին բաժակը բարձրացրեց նրանց հետ։ Առաջարկված կենացը լակոնիկ էր՝ «Սաղ-ուրախ»։ «Ըհը»՝ ոճին համապատասխան արձագանքեց Գրոֆոն և կուլ տվեց այրող հեղուկը։
Մինչև գիշեր նարդի խաղացին, նախ՝ «երկար», ապա՝ «կարճ», սակայն խաղաձևը փոխելը չփրկեց ծերունիներին՝ Գրոֆոն անխնա հաղթում էր, հաճախակի կրկնելով՝ «Այսօր զառերը բարեհաճ են նվաստիս նկատմամբ»։ Յասոնը կարմրատակել էր բարկությունից, Ենոքին մի կողմ տարավ՝ շշնջաց. «Զառ ա բռնում, շատ զուլումն ա, սրան տնից հանեք, տուն թողնելու զատ չի»։ Ենոքը ծիծաղեց, թեև հայացքի խորքում նկատելի էր գոյացող կասկածը։ Այս անցուդարձը չվրիպեց Գրոֆոյի ուշադրությունից, մեծ ճիգ գործադրելով՝ նա տանուլ տվեց հաջորդ խաղը, ինչը մեծ բավականություն պատճառեց Ենոքին, «Չէ, լավ տղայա»,– թեքվելով Յասոնի ականջին՝ ասաց նա։ Գրոֆոյի հետ՝ նրանք ուղեկցեցին խմածությունից ավելի փնթփնթան դարձած Յասոնին, խցկեցին լեցուն ավտոբուսը, ծխելով ետ եկան։ Ենոքն այնուամենայնիվ հարցրեց՝ «Համոզված ե՞ս…»։ Գրոֆոն անմիջապես կռահեց.
– Հա,– ասաց,– մորս չհավատալու հիմք չունեմ։ Կարելի է գենետիկ փորձաքննություն անցկացնել, բայց կարիքը չեմ տեսնում։
– Բա մինչև հիմա ինչի՞ չէիր փնտրում հորդ։
– Չգիտեի։ Վերջերս խոստովանեց։ Միշտ ասում էր՝ քո հայրը չկա, մահացել է, ԿԳԲ-ի գործակալ էր, ՑՌՈՒ-ն գլուխը կերավ… Վերջերս պատահաբար իր օրագիրն ընկավ աչքովս, մոռացել էր անկողնու վրա, տարիքի հետ ցրված է դարձել խեղճ մայրս, ակամա կարդացի, էլ տեղ չուներ խուսանավելու, խոստովանեց։ Բայց դուք մի վախեցեք, ես պարտք-պահանջ չունեմ, պարզապես հետաքրքիր է, ուզում էի ծանոթանալ, այսքանը…
– Հա՞… Որ պարտք-պահանջ չունես՝ էդ լավ ա, առաջին հերթին քեզ համար ա լավ։ Որովհետև հերդ… Հերդ ի՞նչ ունի, ոչինչ, էս տուն-տեղը իմն ա, նա տնփեսա յա, ամբողջ կյանքը ցիգանի պես ա ապրել, թափառելով, գաստրալյոր։ Չէ, վատ բան չեմ ասում, կարող ա վատ մարդ չի, բայց նրա նման մարդիկ ընտանիք չպիտի կազմեն, պիտի էդպես ազատ-արձակ թափառեն իրանց համար։ Ըհը, դու էլ…
– Ես ի՞նչ։
– Եկել ես, անհանգիստ ես…
– Անհանգիստ՝ չէ, բայց եկել եմ՝ սա անհերքելի է։ Չախմախդ տուր ծխենք, պապ։ Ասում ես՝ կորե՞լ է։
– Ի՞նչը…
– Փեսադ։
– Հա։ Ահագին ժամանակ ա՝ լուր չի տալիս, մեր զանգին էլ չի պատասխանում։
Մտան տուն։ Հոգնած էին, Ենոքը էդպես էլ ասաց. «Հոգնած ես, ճամփից ես, ես էլ մի լավ օրի չեմ, չքնե՞նք»։ Տիկին Արուսյակն անկողինն արդեն պատրաստել էր, «Գնացեք,– ասաց,– Գոռս հայտնի չի երբ կգա, զանգեց, ասեց ինքնաթիռն ուշանում է անորոշ ժամանակով»։
«Էէ՜, ո՞վ կմտածեր՝ աշխարհ ծերանալ կա, մեռնել կա…»,– երբ արդեն պառկել էին՝ խոսակցություն սկսելու փորձ արեց Ենոքը, սակայն հյուրը չարձագանքեց, քնել էր երևի։
Իսկ Գոռը եկավ ուշ գիշերով, համարյա լուսաբացին, նրա գալը տանը չիմացվեց, շունը, չափազանց հուզմունքից խեղդվելով՝ հազիվ լսելի էր կաղկանձում, մերթ ոստնում՝ համբուրում էր տիրոջ քիթբերանը, մերթ պառկում՝ փաթաթվում ոտքերին, ուրախության սաստկությունից կծմծում էր հագուստը փորի վրա, քիթը սեղմում, հոտ առնում, փռնչացնում։ Գոռը ծնկի իջավ, գրկեց շան գլուխը. «Այ Խալ ջան, դո՞ւ ես… Էս ո՞նց, որտեղի՞ց…»։ Այդպես, շան գլուխը գրկած, մի քիչ դեռ նստեց, նայեց ծառերին, լիալուսնի ճերմակի մեջ պարզ ուրվագծվող իր արվեստանոցին, կտուրի վրա փքված, ծուլորեն մլռտացող կատվին, ապա վեր կացավ ու ասելով՝ «Գնանք քնենք, Խալ ջան, վաղը կխոսենք», մտավ տուն։ Շունը չգնաց իր բունը, պառկեց շեմքին։

«Ենոքի աչքը» վեպից ևս մեկ հատված կարող եք կարդալ այստեղ

«Ենոքի աչքը» վեպի մասին Հայկ Համբարձումյանի գրախոսականը կարող եք կարդալ այստեղ