Էքին Ջան Գյոքսոյ, ծնվել է 1987 թվականին Բուրսայում: Ավարտել է Միջին Արևելքի Տեխնիկական համալսարանի Էլեկտրոնիկ ինժեներիայի ֆակուլտետը: Այնուհետև մագիստրատուրան շարունակել է Բիլգի համալսարանի Մշակութաբանության ֆակուլտետում: Այժմ Բոսֆորի համալսարանի պատմության ֆակուլտետի ասպիրանտուրայում է սովորում: Առաջին գիրքը` «Տարրալուծվածը» տպագրվել է 2014 թվականին, իսկ երկրորդը` «Էպոպե Թաթավլան» 2016 թվականին, «Իլեթիշիմ» հրատարկչությունում: Իր գործերում գրողը հիմնականում անդրադառնում է Ստամբուլին ու Ստամբուլի փոքրամասնություններին, բազմամշակութային կյանքին ու վերացող արժեքներին: Ինժեներիայից մինչև թարգմանություն` տարատեսակ աշխատանքներ կատարած գրողը մեծ հետաքրքրություն ունի նաև կինեմատոգրաֆիայի հանդեպ և ֆիլմ նկարահանելը նրա առաջիկա նպատակներից մեկն է:
Պատմվածք «Տարրալուծվածը» գրքից
Մանկությունս Դոլափդերեում է անցել: Մայրս Հաջը Հյուսրեվ թաղամասի հիվանդանոցում բուժքույր էր: Չգիտեմ` հայրս որտեղ էր աշխատում, բայց երբ հարցնում էին, ասում էի` բանվոր է: Իսկ ես Հյուվիեթ Բեքիրի անվան տարրական դպրոցում էի սովորում: Երբ երկրորդ հերթով էի դասի գնում, երկար քայլում էի դեպի Դոլափդերե, ինձ միշտ տարօրինակ թվացող Փայլոսոֆ անունով փողոցի վերջում մորս էի հանդիպում, գնում էինք Էլմադաղի մեր տուն: Իսկ երբ առավոտյան էի դասի գնում, գնում էի մորս մոտ, նստում էի դռան առաջ` ասես հիվանդներին էի դիմավորում: Հարկի պատասխանատու Հյուսեին հորեղբայրն ինձ փորձում էր մտերմացնել փողոցում խաղացող երեխաների հետ, երբ տեսնում էր` չի ստացվում, գլուխս շոյում էր, ինձ Օրալեթ[2] էր բերում: Երբ ցուրտ էր լինում, մորս մոտ էի մնում: Փորձում էի ինչ-որ բաներ նկարել նշումների փոքր թղթերի վրա, որոնք, ինչպես իմացա հետագայում, դեղերի նմուշների համար էին նախատեսված: Լավ չէի նկարում: Բժշկուհի Այսել հանըմն ինձ երբեմն դասերիցս էր հարցնում: Երեկոյան տուն գնալիս ուզում էի, որ Փայլոսոֆ փողոցով անցնենք: Դա ամենակարճ ճանապարհն էր, բայց ամեն անգամ վախենում ու հուզվում էի` մտածելով, թե այնտեղով չենք անցնի: Ամեն անգամ մորս հետ այդտեղով անցնելիս շենքերին, տանիքներին էի նայում, մինչև որ վիզս սկսում էր ցավել:
Այդտեղ շենքերն ավելի գեղեցիկ էին քան մեր փողոցում, բացառությամբ գուցե մի քանիսի, հատկապես գեղեցիկ Սաադեթ շենքի: Հետո նկատեցի, որ սիրում եմ Էվանգելիստա եկեղեցուն նայել: Փայլոսոֆ փողոցով անցնելիս կանգ էի առնում ու նայում հսկա զանգերով երկու զանգակատանը: Ձմռանը, եթե բախտս բերում էր, անգամ տեսնում էի` ինչպես են զանգերը ղողանջում: Երբեմն պատահում էր, որ մեր հետնաբակից երևացող մզկիթի մինարեթում ակամայից զանգեր էի փնտրում: Էզանի ձայնն էլ էի սիրում, բայց ինձ համար արդեն սովորական էր դարձել, անգամ չէի նկատում: Միայն ուշ մայրամուտի ժամերին նոճիներից թռչող ագռավների երամին նայելիս էի լսում երեկոյան էզանը: Իսկ զանգը կախարդող էր: Դպրոցի զանգի նման էր, բայց ավելի հեռու, ավելի անհասանելի էր թվում:
Հենց դա էր հետաքրքիր: Ե’վ հետաքրքրված էի, և’ վախենում էի հսկայական, ծանր զանգերից: Չնայած գիտեի` բոլոր կողմերից փակ է ու անգամ եթե ընկնի էլ, ինձ վրա չի ընկնելու, միևնույն է, միշտ վախենում էի, երբ զանգում էին, բայց հիացմունքով էի նայում նրանց: Բայց ինչպես ասացի, ես հեռվից էի սիրում: Մայրս էլ հաճախ չէր անցնում այդ փողոցով: Մի քանի անգամ տոների նամազի համար մզկիթ էի գնացել, բայց չէի վախեցել, որովհետև ծանոթներ կային: Ներսում էլ այնքան լուսավոր էր, որ մտածում էի` վախենալու բան չկա: Բայց երբ գլուխս հպել էի գորգին, սպիտակ օճառի ուժեղ հոտ էի զգացել: Իսկ եկեղեցին ուրիշ էր: Չեմ հիշում, թե ներսից երբևէ լույս երևար: Կարող եմ ասել, որ վախեցնող էր նաև այն, որ զանգերն իրենք իրենց էին զանգում: Իհարկե գիտեի, որ ինչ-որ մեկը (հետո իմանալու էի, որ Վասիլ հորեղբայրը) զանգում է զանգերը, բայց այդ ինչ-որ մեկին չտեսնելուց էի վախենում: Այդ պատճառով երբեք չէի ուզում մոտենալ եկեղեցուն: Սիրում էի միայն մյուս փողոցից նրա զանգակատներին ու զանգերին, գմբեթին ու պատերի տարօրինակորեն դուրեկան գույնին նայել:
Մի օր ես ու մայրս Փայլոսոֆ փողոցի մոտ հանդիպեցինք: Ուշ էր, բայց տաք էր: Այսինքն` դեռ երեկոյան էզանը չէր հնչել: Ճանապարհի մեջտեղով անցնող մայթին թռչունների երամ տեսա: Մի քանի ագռավ էլ կար, բայց մեծ մասն աղավնիներ էին: Գետնին կերի մնացորդներ էին: Մայրս ինձ դեպի ձախ կողմն էր տանում, բայց այդքան թռչուն տեսած երեխան, իհարկե, չէր կարող դիմանալ. քայլեցի դեպի երամը: Հանկարծ բոլոր թռչունները թռան:
Հենց այդ պահին լսեցի: Տարեց կնոջ ձայն էր: Անսովոր տոնայնությամբ հոգոց էր հանում: Շրջվեցի: Գունաթափ շրջազգեստով, անփայլ, բաց սրճագույն գուլպաներ ու սվիտեր հագած տարեց մորաքույրը նայում էր թռչունների ուղղությամբ (մեր տան հետնաբակից երևացող մզկիթի ուղղությամբ) ու հոգոց էր հանում: Հետո կինը գլուխն իջեցրեց ու նայեց ինձ: Նախ ոչինչ չասող հայացքով, հետո` ժպտալով: Աչքերը խոնավ էին, մի քիչ կարմրած: Կնոջ հայացքին հանդիպելուն պես սառեցի: Չգիտեի` ինչ անել: Հետո հանկարծ զգացի, որ ինչ-որ մեկն աջ ձեռքիցս ինձ քաշում է: Փառք Աստծո` մայրս էր: Ինձ տուն էր տանում: Նայեցի դեմքին. արդյոք անհանգստացե՞լ էր: Ընդամենը փողոցի մեջտեղում էի հայտնվել: Նրա համար ոչ մի կարևոր բան տեղի չէր ունեցել: Այդպիսով, ես ավելի շուտ ծանոթացա Դոլափդերեի վհուկներից Լիդայի հետ, քան մայրս:
Հաջորդող օրերին մեր կյանքում միայն անախորժություններ տեղի ունեցան, և ես այդ ամենը սկզբում կապում էի թռչուններին վախեցնելու հետ: Նախ հայրս աշխատավայրում դժբախտ պատահարի հետևանքով մահացավ: Չեմ ուզում մեր ընտանիքի համար այդ սարսափելի դեպքի մանրամասները հիշել, անգամ չեմ էլ ուզում պատմել: Նրա մահը նման էր բոլոր մահերին, որ անտանելի ցավ ու տառապանք են պատճառում մտերիմներին, իսկ հետո մոռացվում են նախ և առաջ ամենահեռավոր ծանոթների կողմից: Ժամանակի ընթացքում մենք էլ էինք մոռանալու, ավելի ճիշտ` ընդունելու էինք, հարմարվելու: Բայց հաջորդիվ մահն ուրիշ (կյանքը մահվանից ավելի մեծ խնդիր էր) խնդիրներ բերեց: Նախ և առաջ այլևս չէինք կարող այդ տանն ապրել: Մայրս չէր կարող միայնակ վճարել տան վարձը: Հյուսեին հորեղբայրն ասաց, որ մեզ համար տեղ կգտնի, և’ իմ դպրոցին, և’ մորս աշխատավայրին ավելի մոտ տեղ:
Բայց մայրս հապաղում էր: Ժամեր շարունակ մտածում էր, մտածում էր այնքան` մինչև թեյը սառեր, մինչև թեյնիկի ջուրը գոլորշանար:
Ի վերջո որոշեցինք գնալ տեսնել Հյուսեին հորեղբոր գտած տունը: Բայց այդ որոշումն իր հետ բերեց այն, ինչից վախենում էի: Մի երեկո հիվանդանոցից դուրս եկանք, Հյուսեին հորեղբայրն առջևից, մենք` հետևից, քայլելով հասանք մինչև եկեղեցի: Ես չգիտես ինչու` նորից կարծում էի, որ Փայլոսոֆ փողոց ենք մտնելու: Միայն երբ Հյուսեին հորեղբայրն ինչ-որ մեկին հեռվից բարևելով` սկսեց քայլել դեպի եկեղեցի, չիմացա` ինչ անել: Նախ մորս ձեռքից ազատվեցի: Ներքին ձայնս ասում էր` փախի’ր: Մյուս կողմից էլ վերջերս ուժգնացող` «արդեն մեծ մարդ ես» խոսքերն էին հնչում գլխիս մեջ: Երբ մորս ձեռքը բաց թողեցի, չնկատեց անգամ: Մի պահ կանգ առա, հետո շարունակեցի հետևել նրանց: Հյուսեին հորեղբայրը եկեղեցու դիմաց կանգնած մարդուն գրկեց, համբուրեց:
–Վայ, Վասի’լ ջան: Ո՞նց ես, – ասում էր նա: Վասիլն էլ նույն կերպ ուրախ պատասխանում էր։
–Լավ եմ է, Հյուսո’: Ուրեմն այս աղջիկն ու երեխան Լիդայենց են գնալու:
Մայրս գլխով ողջունեց նրան, իսկ ես ոչ թե մարդուն, այլ եկեղեցուն չնայելու համար գլուխս թեքեցի: Մարդը, ով հավանաբար Վասիլն էր, գլուխս շոյեց: Բայց քանի որ երդվել էի` հայացքս չեմ բարձրացնելու, չկարողացա նրան տեսնել: Այս անգամ Վասիլն առջևից, մենք` հետևից, մեր եկած ճանապարհով սկսեցինք քայլել դեպի պողոտան` ավելի հեռվում գտնվող տները: Վասիլը բանալի ուներ, դուռը բացեց:
–Ամենավերջին հարկն է, երեխե’ք:
Ամենավերջին հարկը չորրորդ հարկն էր: Շնչակտուր հասա չորրորդ հարկ: Տուն մտնելուն պես նկատեցի` հյուրասենյակից ամբողջ Եվանգելիստա եկեղեցին էր երևում: Անսովոր, անհասկանալի զգացողություն ունեցա: Երբ երկու օր անց տեղափոխվեցինք, այդ զգացողությունը դեռ չէր անցել:
Վասիլ ու Հյուսեին հորեղբայրներն օգնեցին տեղափոխել իրերը: Այդ ընթացքում մայրս ասում էր, որ ուզում է Լիդայի ու Մարիի հետ ծանոթանալ: Սովորել էի շրջապատում նման տարօրինակ անուններ լսելուն: Բայց երբ անունների մեծամասնությունն այդպիսին էր լինում, տարօրինակ զգացողություն էի ունենում: Արդյոք Լիդան ու Մարին ինչպիսի՞ մարդիկ էին: Արդյոք ծե՞ր էին, թե երիտասարդ: Ոչինչ չգիտեի ու ոչինչ չէի կարողանում պատկերացնել: Վասիլը մեր ներքևի հարկում էր, իսկ Լիդան ու Մարին` երկու հարկ ներքևում: Մայրս` ամուսնուն նոր կորցրած միայնակ աշխատող կինը չէր համարձակվում թակել Լիդայի ու Մարիի դուռը:
Մի օր մեր զանգը տվեցին: Ես վազեցի դեպի դուռը: Երբ դուռը բացեցի, կապուտաչյա կին էր ինձ նայում: Աչքերը փայլում էին: Անմիջապես ճանաչեցի նրան: Այդ կինն էր թռչուններին կեր տալիս: Քիչ էր մնում լեզուս կուլ տայի վախից: Բառաչյուն հիշեցնող ձայն հանելով` մորս կանչեցի: Մայրս ժպտալով դիմավորեց կնոջը: Նրա անունը Լիդա էր, մորս ու ինձ ընթրիքի էր հրավիրում: Մայրս ասելով, որ կմիանա նրանց, դուռը փակեց: Կինը շարունակ ժպտում էր ու քիչ էր խոսում: Անգամ կասկածում էի` հասկանում է մորս ասածները, թե ոչ: Երբ մայրս երեկոյան ինձ տարավ բաղնիք ու սանրեց մազերս, հասկացա, որ գնում ենք: Ուրեմն ինչ-որ կերպ կարողացել էին իրար հասկանալ, միայն ես էի, որ չէի հասկացել: Ես դեռ մտածում էի, որ երբ ներքև իջնենք, զարմանալու են: Այդ միտքը զվարճալի էր թվում: Մայրս տարրական դպրոցի հանդեսի թիթեռ-փողկապը կապեց վզիս: Այդ ընթացքում տարբեր հոտեր էի զգում:
Հասկացա, որ մայրս դատարկաձեռն չգնալու համար թխվածք էր պատրաստում: Թխվածքը վերցրինք ու միասին իջանք ներքև: Լիդան մեզ դիմավորեց: Շատ հասարակ ու դժգույն հագուստով կին էր Լիդան: Քիչ էր խոսում, անընդհատ ժպտում էր: Աչքերը միշտ խոնավ էին, այդ պատճառով էլ փայլում էին: Մի քանի րոպե դռան շեմին կանգնած մնալուց հետո կարմիր եղունգներով ձեռքը դուռը մինչև վերջ բացեց: Մարիի ձեռքն էր: Մեզ մեծ (ու մի փոքր չափազանցված) ոգևորությամբ դիմավորեց: Մազերը գանգուր ու կարմիր էին: Կապույտ ստվերաներկով, մուգ կարմիր շրթներկով ընդգծել էր շուրթերը, կարմրաներկով ավարտին էր հասցրել շպարը: Գրեթե բեմական, շքեղ ու փայլուն զգեստ էր հագել: Ուշադրությունս գրավեց այն, որ տանը բարձրակրունկ կոշիկներ էր հագել: Երբ մայրս ինձ ներկայացրեց, այնքան ուժեղ փաթաթվեց, որ քթիս տակ զգացի նրա օծանելիքի բույրը: Լիդան անընդհատ ժպտում էր, մորս հարցերին էլ նրա փոխարեն Մարին էր պատասխանում: Սեղանի շուրջ ուրիշ գրեթե ոչ ոք չէր խոսում: Մարին պատմեց, որ իրենց հայրը` Զափյոն վարպետը Քուրթուլուշում հայտնի հրուշակագործ է եղել, Բերայում երգելու հեռավոր օրերը հիշելով գովեց իրեն, ինձ համար անհասկասնալի հպարտությամբ պատմեց, որ երեք անգամ ամուսնացել է, իսկ Լիդան երբեք չի ամուսնացել (բացի այդ, խոսակցության ընթացքում ակնարկել էր, որ Լիդան փոքր խնդիրներ ունի, բայց հետո կրկնել էր` որքան է սիրում նրան), ասաց, որ տունը Փակ Շուկայում անտիկ իրերի առևտրով զբաղվող երրորդ ամուսնուց` Ժակից է մնացել, որ նրա մահից հետո Լիդան իր մոտ է տեղափոխվել, այստեղ կրկին ասաց` որքան է սիրում նրան (այդ ժամանակ արդեն իրենց հայրը վաղուց մահացել էր, Լիդան սկսել էր մենակ ապրել, բայց միևնույն է, Մարին օգնում էր նրան, դե, հասկանում եք, ֆինանսապես, բայց ընդհանուր առմամբ մոտ երեք ամիս է մենակ ապրել), իսկ այդ ընթացքում Լիդան հերթով տարբեր համեմունքներով ու չամիչով մուգ գույնի փլավ, հնդկահավի տապակա, երևի նեխուրով աղցան, սիսեռով, թահինով, կարտոֆիլով նախուտեստ, ինձ համար դեղձի հյութ (իհարկե, մայրս էլ կարող էր խմել, եթե ցանկանար), իսկ մեծերի համար կարմիր գինի բերելով` նախօրոք զարդարված սեղանին էր դնում:
Բոլոր ճաշատեսակները հավանեցի: Անսովոր, տարօրինակ համեր չկային, միայն փլավի քաղցրությունն (չամիչով էր) էր մի քիչ տարօրինակ: Բայց փլավն էլ ախորժակով կերա: Թվում էր` անդադար ծամում եմ: Ինձ հազվադեպ էին հարցեր տալիս, մինչ կհասցնեի պատասխանել (արդեն վաղուց գիտեի` ուտելիս չեն խոսում), թեման փոխված էր լինում: Իրականում, որքանով որ հասկացել էի, բոլոր հարցերը հռետորական էին: Ուտելու ընթացքում, ընթրիքից հետո անընդհատ Լիդային էի նայում (հատկապես առաջին ճաշատեսակից երկրորդին անցնելիս, որովհետև նա էր մատուցում): Ժպտում էր, աչքերը փայլում էին: Երբ նայում էի նրան, նա էլ ինձ էր նայում: Չէի ամաչում, հանկարծակիի գալով` հայացքս չէի փախցնում: Ես էլ գեղեցիկ ժպիտով պատասխանում էի նրան: Հետո Լիդան վեր կացավ, սեղանը հավաքեց ու գնաց ներս: Մի պահ ինձ թվաց` պետք է նրան հետևեմ: Նրա հետևից նայելով` անհամբեր սպասում էի` արդյոք ինչ-որ բան է բերելու, թե դատարկաձեռն է վերադառնալու: Կարճ ժամանակ անց ձեռքին սկուտեղով ներս եկավ: Սկուտեղի վրա չորս մետաղյա թաս կար: Փորձեցի նստածս տեղից վիզս երկարել: Այնպես էի ուզում տեսնել թասերի պարունակությունը, ասես դրանցից մեկն ինձ չէր հասնելու: Մայրս նկատելով` զարմացած ինձ նայեց: Հետո Մարին ուրախ ասաց.
—Ահա մեր հատուկ բաղադրատոմսով կոմպոտը:
Դրանից հետաքրքրությունս աճեց: Կարմիր կոմպոտ էր: Երբ իմ առաջ դրեցին, նախ հոտը զգացի: Բանան չէր, կիվի չէր, սալոր չէր, ծիրան չէր. անհայտ, բայց ծանոթ մրգի հոտ էր գալիս: Խորը շնչեցի հոտը, կարծես եթե այդպես չանեի, բույրը կցնդեր: Անմիջապես մեծ գդալը վերցրի ու փորձեցի: Կախարդող համ ուներ: Անհնար է բառերով նկարագրել: Եթե կարողանայի նկարագրել կոմպոտի կախարդական համը, չէի մտածի, որ էլիքսիրի է նման (գուցե այդ ժամանակ տարիներ շարունակ կարդացածս հեքիաթների ազդեցության տակ էի): Երևի դրանից էր, որ հաջորդ օրը լսածս խոսքերն ինձ վրա մեծ տպավորություն չէին գործելու:
Բայց այդպես եղավ: Հաջորդ օրը դասերից հետո նորից հիվանդանոց գնացի: Մայրս այնտեղ ուրիշ բուժքրոջ հետ ընթրիքի մասին էր խոսում: Բուժքույրն էլ ասում էր, որ նրանք հույներ են, բայց որ դրանից բացի նրանց մասին լիքը բամբասանքներ է լսել: Ես նրանց չէի լսում, կամ էլ ուշադրություն չէի դարձնում: Դռան առաջ միջանցքն ավլող Հյուսեին հորեղբորը տեսա: Հանկարծ կանգ առավ` կարծես լսել էր բուժքրոջ խոսքերը: Հետո այնպիսի խեթ հայացքով նայեց կնոջը, որպիսին երբեք չէի տեսել: Վերջինս էլ նկատեց նրա հայացքն ու լռեց: Մայրս զարմացած նայեց Հյուսեին հորեղբորը: Երևի ուզում էր ինչ-որ բան ասել, բայց մյուս բուժքույրը խոսեց:
–Մե՞զ ես լսում, Հյուսեի’ն էֆենդի: Ի՞նչ է, գործ չունե՞ս:
Հյուսեին հորեղբայրն առանց հայացքը նրանից կտրելու` շարունակեց գործն ու կորավ միջանցքում: Ես չէի հասկացել` ինչ էր տեղի ունեցել ու զարմացել էի: Այդ պատճառով կենտրոնացա մորս ու բուժքրոջ խոսակցության վրա:
—Նրանց վհուկ են ասում, վհուկ:
Մայրս մի պահ ծիծաղեց, բայց ամաչկոտ ծիծաղով:
—Վայ, Աստծո’ւ սիրուն, ի՞նչ ես ասում, Այթե’ն:
—Սիրելի’ս, ես չեմ հնարում հո, թաղամասի մարդիկ են ասում: Ասում են` Դոլափդերեի վհուկները:
Մայրս կարծես ցանկանալով թեման փակել` գլուխը տարուբերեց: Հետո ինձ ներքև տարավ: Հյուսեին հորեղբոր տեղը դատարկ էր: Ինձ այնտեղ նստեցրեց ու գնաց: Կարճ ժամանակ անց Հյուսեին հորեղբայրը եկավ: Դռան մոտի աղբը մաքրեց, թափեց: Հետո ինձ նայելով` ժպտաց: Բայց մինչ նրա ժպտալն այնքան անհանգիստ էի, ասես հանցագործության մասնակից էի դարձել ու զայրացրել էի Հյուսեին հորեղբորը: Հետո ամաչելով (չնայած գիտեի` չպետք է հարցնեմ) հարցրի.
—Ինչո՞ւ են Լիդային ու Մարիին վհուկ ասում, Հյուսեի’ն հորեղբայր: Վհուկներն իրական չեն:
Հյուսեին հորղբայրը շարունակեց ժպտալ: Կարծում էի` կնեղանա կամ էլ կմտածի` երեխա է, խոսում է էլի: Բայց պատասխանեց.
—Որովհետև չեն սիրում: Նրանք տարբերվող մարդիկ են: Մեզ նման չեն, դրա համար էլ մարդիկ խուսափում են, բամբասում: Դու ուշադրություն մի’ դարձրու, – ասաց հետո, կարծես ինչ-որ բանի մասին մտածելով` մի պահ սպասեց. – Իսկ դու կոմպոտից խմե՞լ ես, – ասաց նա փայլող աչքերով:
—Այո’, – ասացի ես վախեցած: Իսկապես չէի մտածել, որ այդ հեղուկն էլիքսիր է, մտածել էի, որ նման հեղուկ միայն հեքիաթներում կարող է լինել: Բայց այդ պահին սկսեցի մտածել:
Երբ Հյուսեին հորեղբայրը ոգևորված պատմեց կոմպոտի մասին, կասկածեցի: Սակայն այդ համին միստիկ նշանակություն տալը (գոնե այդ տարիքի համար) ինձ հեշտ ու տրամաբանական էր թվում: Գիետի, որ վհուկներ չկան (իրականում, վստահ չէի, որովհետև մեծերից մեկը մի անգամ ասել էր` վհուկներ չկան, մյուսն էլ` թե կան), բայց դա դեռ չէր նշանակում, որ էլիքսիր գոյություն չուներ: Հետո հիշեցի, որ Լիդան ինձ միշտ ժպտում էր: Դա էլ կասկած առաջացրեց, անգամ մի քիչ վախեցրեց ինձ: Կամ արդեն քանի օր է` ինձ մեղադրում է իր թռչուններին վախեցնելու համար ու վրեժի պլաններ է կազմում կամ էլ ժպտում է, որ ես այդ ամենի մասին չկասկածեմ: Հետո սարսափով մտածեցի` իսկ գուցե այդ էլիքսիրն ինձ կախարդելու համար են պատրաստել:
Մորս հետ կոմպոտի մասին չէինք խոսել. գուցե նա այնքան էլ չէր հավանել, գուցե նրա խմածը սովորական կոմպոտ էր, իսկ իմ խմածը` էլիքսիր: Լավ, իսկ Հյուսեին հորեղբայրն ի՞նչ էր խմել: Եթե նրանց պաշտպանում է, ուրեմն նա էլ է կախարդվել: Ուրեմն այդ կանայք իսկապես վհուկներ են: Գլուխս պտտվեց: Արդեն սկսել էի վախենալ, երբ մայրս ներքև իջավ` ինձ տուն տանելու: Ճանապարհին զանգերի ղողանջը լսեցի, բայց չհամարձակվեցի եկեղեցու կողմը նայել: Կարծես եթե նայեի, Վասիլին էի տեսնելու. անկասկած, նրան էլ էին կախարդել: Հետո հիշելով, որ մեծ մարդ եմ, մտածեցի`մորս հետ կարող եմ խոսել, ավելին` կարող եմ ինձ ստիպել չվախենալ տարօրինակ բաներից: Մյուս կողմից էլ անիմաստ էր մորս վհուկների մասին հարցնելը, ամենայն հավանականությամբ թեման կփակեր: Որքանով որ հասկացել էի, Լիդային ու Մարիին հավանել էր: Այդ պատճառով ուրիշ բան չփորձեցի, միայն կոմպոտի հետ կապված մի քանի բան հարցրի: Մայրս էլ ասաց, որ շատ էր հավանել, անգամ ասաց, որ եթե ուզեմ, կարող է բաղադրատոմսը հարցնել: Մի կողմից չէի ուզում մորս խառնել այդ գործին, մյուս կողմից էլ ուզում էի իմանալ` ինչ կար կոմպոտի մեջ, ավելի շուտ` եթե մենք անեինք, նույն համը կունենար, թե ոչ: Մորս ոչինչ չասացի, նա էլ ոչինչ չհարցրեց: Վստահ էի, որ այդ գիշեր երազում մեծ, քլթքլթացող, գոլորշով կաթսայի մեջ տարօրինակ արարածներ ու հեղուկներ լցնող Մարիին ու Լիդային էի տեսնելու, բայց չտեսա: Իսկ հաջորդ օրերին նրանց չհանդիպեցի: Իսկ երբ մայրս խնդրեց, որ երկրորդ ամսվա վարձը ես տանեմ, մի պատճառաբանություն գտա ու խուսափեցի գործից:
Հետագայում հնարավորություն ստեղծվեց Լիդայի ու Մարիի հետ ավելի մտերմանալու (նրանք չէին պնդում, իսկ ես, չնայած վստահ էի` վհուկ չեն, դեռ նրանցից, անգամ Վասիլ ու Հյուսեին հորեղբայրներից էի վախենում): Դա գրեթե այն ժամանակ էր, երբ բժիշկ Ֆազըլ բեյն իմ կյանք մտավ: Նախ և առաջ մայրս ավելի շատ գումար վաստակելու համար Էթֆալ հիվանդանոցում աշխատանքի անցավ: Այնտեղ երբեմն շտապօգնությունում էր աշխատելու: Այդ պատճառով վստահ չէր` ինձ կարող է գիշերները մենակ թողնել, թե ոչ: Ես ասացի, որ կարող է, որ շուտ կքնեմ, շուտ վեր կարթնանամ ու լավ կուտեմ: Բայց մայրս այդ մասին խոսսել էր Մարիի հետ, ու երբ Մարին պնդել էր, որ իրենց տանն ընթրեմ, մայրս համաձայնել էր: Իրականում շաբաթը մի անգամ էի գնալու այնտեղ: Մայրս շտապօգնությունում միայն մի օր երեսունվեց ժամ էր աշխատելու: Մինչև երեկո այնտեղ էի մնալու, ընթրելու էի, հետո գնալու էի տուն` քնելու: Ուտելիքի հետ խնդիր չկար, կոմպոտի հետ էլ. եթե անկեղծ լինենք, ուզում էի նորից փորձել, բայց այնտեղ Լիդայի ու Մարիի հետ ժամեր անցկացնելու միտքն ինձ վախեցնում էր: Ի վերջո եկավ մորս հերթապահության օրը: Դպրոցից դուրս եկա: Ոտքերս կարծես հրաժարվեցին ինձ Քուրթուլուշ Դերեսի պողոտայով վերև տանել:
Հետո հեռվից եկեղեցուն նայելու համար մի քիչ կանգ առա: Այնտեղից մինչև Փայլոսոֆ փողոց քայլեցի ու հասա տուն: Բանալի ունեի, իրականում կարող էի միանգամից տուն մտնել ու եթե ինձ մոտ չգային, կարող էի հանգիստ այնտեղ մնալ: Սառնարանում հաստատ ուտելիք կլիներ: Բայց չգիտես ինչու` նրանց զանգը տվեցի: Դռան մոտ ինձ Մարին դիմավորեց: Այդպես հասկացա, որ նա ամեն օր է սիրում պճնվել, այլ ոչ թե միայն հատուկ ընթրիքի համար: Ինձ փաթաթվեց ու անկեղծ համբուրեց: Հետո հյուրասենյակ ուղեկցեց: Բազկաթոռները շատ գեղեցիկ էին` թավշե ծածկոցով, նախշազարդ, փայտե ու լաքապատ:
Որոշ ժամանակ նայեցի գորգերին ու ջահերին: Հալասքյարգազի պողոտայի շենքերի ճակատի փորագրություններն ու նախշերը հիշեցնող մոտիվներով հսկայական բուֆետ կար հյուրասենյակում: Ներսում բյուրեղապակյա գավաթներ ու հին, փոքր նկարներ կային: Հետո Լիդան ներս մտավ: Նորից ժպտում էր: Կարծում էի` չի խոսելու, երբ ասաց.
—Պայուսակդ հանի’ր:
Ես էլ հանեցի ու անկյունում դրեցի:
—Դասերդ լա՞վ են: Ես մաթեմատիկայից լավ եմ:
Լիդան շարունակում էր ինձ զարմացնել: Ասացի, որ մաթեմատիկայից ու մյուս բոլոր առարկաներից հինգ եմ ստացել, որ գերազանցիկ եմ: Հետո ինձ մի քանի րոպե լուռ նայեց ու դուրս եկավ սենյակից: Քիչ անց վերադարձավ ու ձեռքով նշան արեց: Մոտեցա նրան ու ձեռքը բռնեցի: Ինձ խոհանոց էր տանում: Սիրտս սկսեց արագ զարկել: Չգիտեի` ինչ անել: Անգամ չէի կարող պատկերացնել` ինձ այնտեղ ինչ է սպասվում, և դրանից ավելի էի վախենում: Երբ մտանք խոհանոց, տեսա, որ Մարին հավ կամ նմանատիպ ինչ-որ բան է կտրատում:
—Աաա, մեր սիրուն տղան է եկել: Արի’, արի’, նայի’ր, մայրդ սրանք չի իմանա:
Պարզվեց` սագ էր կտրատում: Հատուկ ինձ համար էին պատրաստում: Սկզբում սիրտս խառնեց, բայց հետո մտածելով, որ դա էլ հավի նման մի բան է, ինքս ինձ հանգստացրի: Երբ նստած էի խոհանոցի սեղանի մոտ, Մարին ամբողջ ընթացքում առանց ինձ նայելու մի քանի բան էր ասում, հարցեր էր տալիս, իսկ Լիդան առանց խոսելու սեղանի մոտից քրոջն էր հետևում: Երբ ուտեստները գրեթե պատրաստ էին, Լիդան ոտքի կանգնեց: Սկսեց սեղանը դասավորել: Մարին մաքրեց խոհանոցի սեղանը, ձեռքերը լվացավ: Երբ Լիդան սեղանը գցել էր, Մարին նրան նայեց ու հարգալից խոնարհվելով ասաց.
—Ձեր հերթն է, տիկի’ն:
Ես զարմացած նրանց էի հետևում: Լիդան մարտահրավերն ընդունելով` անցավ գործի: Խնձոր, նուռ, բանան, մի քանի տանձ, մի քանի ողկույզ կարմիր ու սպիտակ խաղող հանեց: Ինչ որ պետք էր մաքրել, մաքրեց: Նորից լվացվավ: Բոլոր մրգերը խաղողի հատիկների չափ կտրատեց, խառնեց: Լցրեց մեծ կաթսայի մեջ: Վրան դոշաբ լցրեց, հետո մի քիչ կիտրոն ճզմեց: Հետո նորից դոշաբ ավելացրեց: Ջուր լցրեց ու կաթսան դրեց թույլ կրակին:
Կափարիչը փակեց ու հարցրեց.
—Հավանե՞լ էիր մեր կոմպոտը, պարո’ն:
Մի պահ չիմացա ինչ ասել. թուքս կուլ տվեցի, բայց այնպես, որ երևի ինձնից բացի բոլորը լսեցին: Լիդան դեռ ինձ էր նայում: Ո’չ, հաստատ առանց պատասխանը ստանալու ինձ հանգիստ չէր թողնի: Ես էլ մտածում էի, որ մի կերպ հարցի տակից դուրց կգամ: Ասացի, որ շատ եմ հավանել: Հետո հավելեցի, որ ինձ էլիքսիր էր հիշեցրել: Լիդան ծիծաղեց. նախկինում նրան ծիծաղելիս չէի տեսել, հետագայում էլ չէի տեսնելու:
—Էլիքսի՞ր:
Երբ ես գլուխս օրորելով հաստատեցի նրա խոսքերը, շատ ուրախացավ: Մոտեցավ ու այտս շոյեց: Ինձ ներս տարավ: Մարին այնտեղ մեզ էր սպասում, ռադիո էր լսում: Ես էլ բազկաթոռին նստելով` սկսեցի նրանց հետ լսել: Գեղեցիկ երաժշտություն էր: Մարին արդեն նվաղած ձայնով նվագակցում էր: Մինչ ես նրա ձայնն էի լսում, Լիդան դուրս էր եկել սենյակից: Անընդհատ մտածում էի, որ խոհանոց է գնացել` գաղտնի բաղադրիչները կաթսայի մեջ գցելու համար: Բայց չէի կարող նրան հետևել:
Այդպես օրեր ու շաբաթներ անցկացրինք: Մարիի ու Լիդայի հետ անցկացրած երեկոների ընթացքում նրանց հետ ավելի շատ սկսեցի զվարճանալ, հարմարվեցի նրանց: Մորս հետ այլևս ո’չ կոմպոտի, ո’չ էլ վհուկների մասին չխոսեցինք: Նրան ավելի քիչ էի տեսնում: Երբեմն երեկոյան աշխատանքի էր լինում, երբեմն էլ տուն էր գալիս ու մինչ ինձ համբուրելը մտնում էր բաղնիք` շպարը մաքրելու համար: Հետո ինձ պառկեցնում էր, հարցնում` Լիդայի ու Մարիի հետ ինչեր եմ արել: Երբեմն շաբաթվա մեջ մի քանի օր Մարիի ու Լիդայի հետ էի մնում, Դոլափդերեի շուկա էինք գնում, միասին երկու տան առևտուրն էինք անում: Լիդան շաբաթը գոնե մեկ անգամ կոմպոտ էր պատրաստում: Մարին երբեք չէր հետևում նրա քայլերին: «Սա նրա բաղադրամտոմսն է» ասում էր Մարին: Ուրեմն, եթե մայրս խնդրել էր, չէր տա: Իսկ ես արդեն գրեթե սովորել էի բաղադրատոմսը: Բայց եթե փորձեի, հավանաբար չէր ստացվի: Քայլերին հետևելը, հաջորդ քայլը ենթադրելը հեշտ էր, բայց զրոյից մի բան սկսելը` այնքան էլ չէ: Այդ պատճառով էլ երբեք չփորձեցի պատրաստել:
Հետագայում իմացա, որ մինչ ես հեռանում էի մորիցս, նա մտերմացել էր բժիշկ Ֆազըլի հետ (բայց երևի թե բժշկի հետ մտերմությունն ինձնից հեոանալու հետ կապ չուներ. որոշ ժամանակ անց շտապօգնությունում աշխատաժամերն ավելացել էին, իսկ բժիշկ Ֆազըլ բեյը շտապօգնության բժիշկ էր (բժիշկ Ֆազըլ բեյը մորս հատուկ էր որպես բուժքույր ընդունել կամ գուցե հակառակն էր եղել, բայց դա այնքան էլ կարևոր չէր), այդպիսով, ավելի շատ էին սկսել միասին ժամանակ անցկացնել: Վստահ էի` մայրս սիրում է ինձ, ես էլ էի դեռ սիրում նրան, բայց շատ չէի կարոտում, որովհետև Լիդայի ու Մարիի հետ չէի ձանձրանում): Այդ օրը կյանքում առաջին անգամ մի զգացողություն ունեցա, հետո մի շարք այլ զգացողություններ, որ կրկնվելու էին իմ կյանքում: Կարծում եմ` պետք է այդ օրը բոլոր մանրամասներով պատմել, որովհետև այն ամեն ինչի հանգուցալուծման օրն էր:
Լիդայի ու Մարիի հետ շատ արագ մտերմացանք: Նրանց տանը Հիսուսի ու Մարիամ Աստվածածնի նկարներն ինձ համար սովորական էին դարձել: Սովորական էին դարձել բազկաթոռների ու գորգերի մեջ ներծծված հոտերը, որոնք ոչ թե փոշուց, այլ հնությունից էր, որ մաքրելով չէին անցնում: Արդեն սովորական էր դարձել, որ իրար հետ երբեմն ինձ համար անհասկանալի լեզվով ինչ-որ բաներ էին խոսում: Գիտեի` կոմպոտն էլիքսիր չէ: Իրականում չէի մտածում, թե էլիքսիր է, ինձ համար միևնույն էր: Ինձ ոչինչ չէր անհանգստացնում: Երբ Լիդան ինձ դուրս կանչեց, հյուրասենյակում լուսանկարչական հին սարքով էի խաղում: Չասաց` ուր ենք գնում, միայն ասաց, որ խոհանոցից տոպրակը վերցնեմ:
Խոհանոցում ամանները լվացող Մարիին նայեցի, բայց նա միայն երգում էր: Ես էլ բռնեցի Լիդայի ձեռքն ու ներքև իջանք:
Շարժվեցինք դեպի Փայլոսոֆ փողոց: Երբ հասանք փողոցի եզրին, անցանք դիմացի մայթը: Ճանապարհի մեջտեղում նստեցինք բետոնե անվտանգության կղզյակի վրա: Նրան առաջին անգամ այդտեղ էի տեսել: Շաբաթներ տևած հանգստությունս տեղը սև ամպերին զիջեց: Կասկածները, որոնք վաղուց փարատել էի, նորից գլուխ բարձրացրին: Կարծում էի` այլևս կասկածներ չունեմ, բայց միայն այն, որ նրանք նորից գլուխ են բարձրացրել, ապացուցում էին, որ իրականում կասկածներս գոյություն ունեն: Մինչ զարմացած ու վախեցած սպասում էի` ինչ ենք անելու, տոպրակը վերցրեց ձեռքիցս: Ձեռքը մտցրեց տոպրակի մեջ ու հանկարծ ափը դեպի երկինք բացեց: Հացի փշուրները թափվեցին ամենուր: Հետո հատուկենտ թռչուններ սկսեցին մոտենալ: Սկզբում մեկ առ մեկ, հետո խմբերով սկսեցին հոսքով գալ: Տոպրակը դատարկեց, ծալեց ու դրեց գրպանը:
—Տե’ս, – ասաց նա: – Տեսա՞ր ճերմակ աղավնուն:
Իսկապես, մյուսների հետ մի ճերմակ աղավնի էլ էր եկել: Գլուխս բարձրացրի, որ տեսնեմ` արդյոք ուրիշ թռչուններ էլ են գալիս: Մի քանի ճայ կար, բայց իհարկե, նրանց համար միևնույն էր` ինչ է կատարվում: Հետո նայեցի Լիդային ու տեսա` ինչպես է սիրով նայում թռչուններին, գլուխը հակում ու ժպտում: Հաստատ մոռացել էր, որ մենակ չէ: Նրանց նույն հայացքով էր նայում, ինչ ինձ այն օրը, երբ վախեցրել էի նրա թռչուններին: Այս անգամ հույսով էր նայում (կամ գուցե ինձ էր այդպես թվում, որովհետև հասկացել էի` ինչ եմ արել): Այդ պահին մտածում էի արածիս համար ներողություն խնդրել: Ճիշտ ժամանակն էր, բայց չէի ուզում նրան հիշեցնել, նրա ուրախությունը փչացնել: Երբ Լիդան ձեռքս բռնեց, հասկացա, որ այս անգամ ես եմ ընկել մտածմունքների գիրկը: Մինչ թռչունները զբաղված էին հացի փշուրները կտցահարելով` մենք ուղղվեցինք դեպի տուն: Մայրս վերադարձել էր: Գրկեցի նրան: Ասաց, որ հյուր ունենք: Ներսում բժիշկ Ֆազըլ բեյն էր: Ձեռքը համբուրեցի, նա էլ այտս կսմթեց: Ինձ այնպես էր հարցեր տալիս, ասես ես մեծ մարդ էի: Այո’, արդեն մեծ մարդ էի, բայց տարօրինակ էր, որ կեսօրի ռադիոհաղորդման հաղորդավարների պես էր հետս խոսում: Հաղորդավարներին չէի հասկանում, այս մարդուն ինչպե՞ս էի հասկանալու: Ձանձրալի ընթրիքից հետո բժիշկը մեզնից թույլտվություն խնդրեց ու գնաց: Հետո մայրս ինձ գիրկը նստեցրեց ու ասաց, որ պետք է խոսենք: Մի շնչում պատմեց, որ հետագայում կհասկանամ նրան, որովհետև մեր կյանքն առաջվանը չէ ու որ ավելի է դժվարացել: Ասաց, որ բժիշկ Ֆազըլ բեյի հետ է ամուսնանալու և որ նրա տուն ենք տեղափոխվելու: Նա իմ նոր հայրն էր դառնալու: Որոշ երեխաներ ասում են` ո’չ, կյանքում նրան հայրիկ չեմ ասի. ես ձայն չհանեցի: Գլուխս օրորեցի, աչքերս կկոցելով` հավանություն տվեցի: Ոչ թե օտար մարդու հայրությունից, այլ այստեղ իմ ստեղծած ու արդեն սովորական դարձած կյանքից, ներքևի հարկի երկու տարեց կանանցից բաժանվելուց էի տխրելու: Ամբողջ կյանքում միշտ խելացի ու լսող երեխա եմ եղել, այդ պահին էլ էի այդպիսին:
Այդ օրվանից հետո ամեն ինչ արագ տեղի ունեցավ: Իրերն արագ տեղափոխեցին, պետք է ուրիշ դպրոց փոխադրվեի: Հյուսեին հորեղբայրն ու Վասիլը նորից մեզ օգնեցին տեղափոխվել: Ամենավերջին մանր-մունր իրերը վերցնելու համար բժիշկ Ֆազըլ բեյը մեքենայով էր գալու: Մայրս ասաց, որ Մարին ու Լիդան շատ ուրախ էին իրենց համար: Իսկ ես մինչև վերջին օրը խուսափում էի նրանց հանդիպել: Եթե վերջին օրը` ձեռքներիս մի քանի պայուսակ` տանից դուրս գալուց առաջ մայրս չասեր, որ պետք է նրանց հանդիպեմ, գուցե և չգնայի:
Երբ մորս հետ վերև բարձրացանք, Մարին մենակ էր: Անմիջապես սկսեց խոսել: Ասաց` ամուսնությունը թե’ մարդկանց, թե’ Աստծու համար որքան կարևոր է: Որ մենակությունը դժվար բան է: Որ պետք է շարունակենք այցելել իրենց, գոնե թեյ խմելու գանք: Մինչ լսում էի այդ ամենը, հայացքով Լիդային էի փնտրում: Գուցե նա էլ չէր ուզում ինձ հանդիպել: Չդիմացա ու քրոջը հարցրի` ուր է նա: Թռչուններին կերակրելու էր գնացել: Ես մորս նայեցի: Մայրս թույլ տվեց, որ գնամ:
Մորս ասացի, որ Ֆազըլ բեյ-հորս հետ ինձ Փայլոսոֆ փողոցի սկզբում սպասեն: Վազելով իջա ներքև. երևի դուռը բաց էի թողել: Մի շնչում անցա Փայլոսոֆ փողոցը: Տեսա, որ Քուրթուլուշ դերեսիի կողմից թռչունները մոտենում են: Ամպերի հետևն անցած արևից աչքերս կկոցեցի: Անմիջապես հետո Լիդային տեսա: Կանգնած նայում էր թռչուններին: Գլուխը փոքր-ինչ կախ էր: Մեջքով ինձ էր շրջված: Եթե ձայն տայի, թռչունները կարող էին փախնել, իսկ ես տանջվելու էի Լիդային կրկնակի անհանգստացնելու մեղքից: Այնտեղ կանգնած` որոշ ժամանակ նրան հետևեցի: Չէր շարժվում: Հետո ձախ ու աջ կողմերս նայելով` փողոցն անցա, հասա կղզյակին: Մայթի անկյունից առանց ձայն հանելու քայլում էի դեպի Լիդան ու թռչունները: Պարզվեց` մայրս արդեն տեղում էր: Ձայն էր տվել, բայց չէի լսել: Մինչ ես Լիդայի մոտ էի գնում, բժիշկ Ֆազըլ բեյը մեքենայով հասել էի մինչև Փայլոսոֆ փողոցի սկիզբը: Ֆազըլ բեյը փորձել էր ազդանշան տալով` ինձ կանչել: Հենց փորձեցի Լիդային ձայն տալ, ազդանշանը լսեցի. բոլոր թռչունները երկինք ճախրեցին, ճիշտ ինչպես այն օրը, երբ վազելով վախեցրել էի նրանց (բայց այս անգամ կարծես ավելի էին վախեցել): Այս անգամ Լիդան հոգոց չհանեց: Կարծես մի կետի էր հառել աչքերը: Ինձ չէր լսում. արդյոք մեղադրո՞ւմ էր: Նորից ձայն տվեցի Լիդային: Բայց երբ տեսա նրա աչքերը, սարսափից քարացա: Կաս-կարմիր էին, կարծես այրվեին: Պետք է արտասվեր, պետք է ճչար, թե չէ կխելագարվեր: Չդիմացա, հարցրի` Ե՞ս վախեցրի թռչուններին, այս ամենն ի՞մ պատճառով է: Բայց Լիդան անհաղորդ էր:
Լսեցի, որ մայրս համառորեն ինձ է կանչում: Արտասվելով մեքենա նստեցի: Երբ մեքենայով արագ անցնում էինք Լիդայի ու թափված հացի փշուրների մոտով, նայեցի նրա հայացքի ուղղությամբ: Սպիտակ աղավնու ծվատված մարմինն էր ընկած մայթին:
Այլևս ո’չ Լիդային տեսա, ո’չ Մարիին: Մայրս ինձ որպես ենթարկվող ու դաստիարակված երեխա էր մեծացրել: Դա է պատճառը, որ միշտ ուրիշների մասին եմ մտածել: Դրանից է, որ թռչուններին վախեցնելու համար դեռ մեղադրում եմ ինձ: Այո’, գիտեմ` չափազանցնում եմ, բայց եթե իմ ներքին ձայնին լսեի ու Լիդայի հետևից չգնայի (գուցե սպիտակ աղավնու մահը չկարողանայի կանխել), ո’չ թռչուններին կվախեցնեի, ո’չ էլ վերջին անգամ Լիդային այդքան տխուր կտեսնեի:
[1]Ստամբուլի Բեյօղլու շրջանի թաղամասերից մեկը:
[2]Նարնջի փոշի-հյութ:
Թարգմանությունը թուրքերենից` Արփի Աթաբեկյանի
