Տղան պապիկի լուսանկարը խնամքով թաքցրել էր իր ներքնակի տակ ու, գլուխը բարձին դրած, ջանասիրաբար քուն էր ձևացնում: Խունացած լուսանկարի վրա պապիկը դեռ երիտասարդ էր, կանգնած էր մի կլոր, քարե սեղանի մոտ ու տխուր ժպտում էր: Պապիկի բռունցքները մեծ էին՝ գրեթե սեղանի չափ, անգամ գիշերային ամայի ու վտանգավոր փողոցներում խուժանը հեռու էր մնում այդպիսի ամուր բռունցքներով անցորդից, իսկ տղայի փոքրիկ սիրտը ճմվում էր կարոտից, երբ լուսանկարի վրա նայում էր պապիկի հսկայական ափերին: Տղան գիտեր, թե որքան շատ ջերմություն կար այդ ափերում, պապիկի ափերի յուրաքանչյուր կոշտուկը ջերմության հսկայական քանակներ արտադրելու ունակ միջուկային ռեակտոր էր, սակայն այդ մասին իմանում էր միայն տղան՝ այդ էներգիայի միակ սպառողը: Զբոսայգի գնալուց առաջ պապիկը կարողանում էր նրբերշիկների չափ մսոտ ու հաստ իր մատերով կապել տղայի փոքրիկ կոշիկների վերմիշելի չափ բարակ քուղերը, հետո միացնում էր ափերը, ու տղան ունենում էր իր բազկաթոռը՝ անվտանգ, հարմարավետ, ճոճվող: Տղան ոտքերը կախում էր աշխարհի վրա ու երկար-երկար նայում ծերունիների պես անշտապ երկնքով անցնող ամպերին: Զբոսայգու մուտքի մոտ պապը տղային զգուշությամբ իջեցնում էր գետնին մոտենում էլեկտրական սրճաղացի պես կատաղի ձայներ արձակող սարքի հետևում նստած կնոջը: Պապը կնոջը մետաղադրամներ էր տալիս, կինը մետաղադրամներն անփութորեն նետում էր ճմռթված եզրերով թասը, մի քանի գդալ շաքարավազ էր լցնում սարքի նեղ բերանի մեջ, հետո ճարպկորեն վերցնում էր սարքի լայն բերանում կախարդանքվ հայտնված ամպերից մեկը, այն հագցնում փայտիկի վրա ու մեկնում տղային: Շաքարե ամպը հալվում էր փոքրիկի բերանում, նա նորից իր ճոճվող բազկաթոռից ոտքերը կախում էր աշխարհի վրա, ու թվում էր, թե միշտ այդպես է լինելու:
Մի օր պապիկը չէր արթնացել քնից, ու նրա տխուր ժպիտը մնացել էր միայն խունացած լուսանկարի վրա: Քնած պապիկին դրել էին մի նեղ արկղի մեջ ու տղայի սարսափահար հայացքի ներքո անվերադարձ տարել տնից: Այդ օրվանից տղան այլևս երկնքով ծերունիների պես անշտապ անցնող ամպերին չէր նայում: Գիտեր, որ եթե նայի ամպերին, կտրվել չի կարողանալու, որովհետև նրանց մեջ անդադար փնտրելու է իր պապիկին:
Պապիկին անվերադարձ տանելուց որոշ ժամանակ անց, տղան չգիտեր, երկար թե կարճ, որովհետև փոքրիկ տղայի տիեզերքում ժամանակն այլ օրենքների էր ենթարկվում, բայց ծնողներն այդ ժամանակահատվածի մասին խոսելիս օգտագործում էին հանելուկային քառասունք բառը, մայրը հավաքել ու բուֆետի դարակում էր փակել պապիկի լուսանկարներն ու նրա անձնական իրերը՝ ժամացույցը, ծալովի դանակն ու թզբեհը:
Ծնողների անվերջանալի զրույցներում պապիկին նվիրված ժլատ բառերից տղան հասկացել էր, որ նրա իրերով դարակները բացելու են ուղիղ մեկ տարի հետո, երբ իրենց տուն գա հուշեր այրողը՝ սարսափազդու, հանելուկային մարդը: Փոքրիկ տղայի համար մեկ տարին հավերժության չափ երկար ժամանակահատված էր, սակայն մարդկային կյանքում անգամ հավերժության չափ երկար ժամանակը մի օր անխուսափելիորեն ավարտվում է, այդ օրը տղան ծնողների հետ գնացել էր գերեզմանատուն: Ինչ պապիկին նեղ փայտյա արկղի մեջ դրած տարել էին տնից, տղան նրան դեռ այդքան մոտ չէր եղել: Զարմացել էր, թե հսկայական բռունցքներով իր պապին ինչպես է տեղավորվել եռանկյունաձև, ինչ-որ անհասկանալի խորհրդանիշերով պատված փոքրիկ քարի տակ: Շոշափել էր քարը, մոր զայրացկոտ դիտողություններն անտեսելով՝ մանրամասնորեն ուսումնասիրել այն, սակայն պապի անհետացման ու այդ քարի տակ տեղավորվելու հանելուկը չէր կարողացել վճռել:
Պապիկի խորհրդավոր անհետացման վայրը պատել էին կարմիր ծաղիկներով, ծաղիկների գույնը տղային պոլիկլինիկան էր հիշեցրել, իր հետ քնքուշ ձայնով խոսող բժշկուհուն ու նրա ձեռքի ապակե սրածայր ձողիկը, որը նախ կախարդական փայտիկ էր համարել: Հետո բժշկուհին անորսալիորեն արագ շարժում էր կատարել ու տղայի մատի ծայրին կարմիր արյունը դարձել էր աննկատելիորեն մեծացող գունդ: Գետնին նետված, ջարդված ցողուններով ծաղիկների կարմիր թերթիկները տղային գերեզմանատնով մեկ սփռված արյան կաթիլներ էին թվացել: Միացել էր ծնողների լռությանը: Լռությունը, քերծել էր մոտակա ծառերի սաղարթներում անտեսանելի թռչուների դայլայլը, որին հետո խառնվել էր դեղին բուլդոզերի գործարկված շարժիչի զուսպ հռնդյունը:
-Գնանք,- բուլդոզերի՝ մետաղական հսկա սարի կենդանանալուն պես ասել էր հայրը,- գերեզմանատան հարթեցումը տեսնելն ամենևին էր պարտադիր չէ:
Երբ հեռացել էին, բուլդոզերի շարժիչի հռնդյունը լարվել էր, լսվել էր քարերը քերող պողպատյա դանակի ձայնը, տղան ցանկացել էր հետ նայել, սակայն հայրը փակել էր նրա աչքերը:
-Գնանք, տղաս, դեռ ժամանակը չէ, որ դու նայես նման բաների: Երբ մեծանաս, կհասկանաս, թե ինչու է մեկ տարի հետո գերեզմանատունը հանձնվում բուլդոզերավարին:
Հոր խոսքերից տղան ոչինչ չէր հասկացել, բայց մի անծայրածիր, ձյունապատ դաշտից փչող սառը քամի էր զգացել ու տխրել:
Տանը, սեղանի շուրջը բոլորը լուռ ու մտախոհ էին եղել: Փոքրիկ, արծաթե բաժակներով օղի էին խմել, սակայն դրանց փայլուն պատերին արձագանքող ծիծաղի փոխարեն այս անգամ բաժակների հատակին խեղդվող ծանր հոգոցներ էին հնչել: Հետո տղայի կրտսեր հորեղբայրը գնացել էր, քայլել էր գլխիկոր, ծանր, ասես հետևից թաց խոտի մի վիթխարի դեզ էր քաշ տալիս, ու տղայի մայրը մի քանի պոլիէթիլենե տոպրակ էր բերել պապիկի իրերը տեսակավորելու համար:
Ամենից մեծ տոպրակի մեջ պապիկի փաստաթղթերն ու լուսանկարներն էին լցրել, շորերը՝ սավանները, որոնց վրա քնել էր պապիկը, կոշիկներն ու հագուստը տեղավորել էին երեք միատեսակ տոպրակներում: Պապիկը պճնամոլ չէր եղել, ու նրա երկու զույգ կոշիկը, մոխրագույն վերարկուն, երկու-երեք տաբատներն ու վերնաշապիկները տեղավովել էին մի տոպրակում: Պապիկի ննջարանի սավանները տղայի մայրը տեղավորել էր երկրորդ տոպրակում, իսկ երրորդում իրենց սավաններից էր դրել:
-Ամոթ է, կասեն այս մարդը շոր չի ունեցել,- հոր հարցական հայացքը նկատելով՝ երրորդ տոպրակի անհրաժեշտությունը հիմնավորել էր մայրը:
Պապիկի շորերով լի տոպրակից տղան հնության հոտ էր զգացել, ինչ—որ թանկ, անվերադարձ անցած զգացողության հուշ, տան բոլոր անկյուններն արագորեն լցրած տխրություն: Երբ մայրը փոքրիկ տոպրակների մեջ էր դրել պապիկի թզբեհը, ժամացույցն ու ծալովի դանակը, աչքերում շողացել էին արցունքի կաթիլները: Ծալովի դանակով պապիկը տղայի համար թաղամասի բոլոր երեխաների նախանձը շարժող, անգամ մի քանի տուրուդմփոցի պատճառ դարձած շվիներ էր պատրաստում: Եղեգնի սլացիկ մարմնին արագորեն մի քանի անցքեր էին հայտնվում, տղան հմայված նայում էր, թե պապիկի դանակի պտտվող շեղբի տակ ինչպես է հոծ, ոսկեգույն մարմնից մի բարակ շերտ առանձնանում, հաստանում,ու կարծես ինքասպան լինում՝ բացված անցքի մեջ նետվելով: Հետո պապիկի հաստ, մսոտ մատերը պարում էիին անցքերի վրա, ու այդ պարից հիացած եղեգնը սկսում էր ինքնամոռաց երգել: Պապիկի թշերը ուռում էին, տղան ծիծաղում էր, որովհետև թշերը կարմիր կեղևով ձմերուկների էին նմանվում, կարմիր կեղևով ձմերուկներ տղան երբեք չէր տեսել ու պապիկին կախարդ էր համարում:
Պապիկի միակ զարդը՝ ոսկե շղթան տղայի մայրը տեղավորել էր ծխախոտի տուփի մեջ և լուռ նստել ամուսնու մոտ՝ թանկարժեք տուփը դնելով նրա առջև: Հայրը վերցրել էր տուփը, մտախոհ ծանրութեթև արել այն, նորից դրել սեղանին: Երբ մարդկանց հետ միասին սեղանի շուրջը նստած լռությանը միացել էին իրիկնամուտի երերացող ստվերները, տղայի մայրը դռան ուժեղ թակոցից վեր էր թռել տեղից: Անհայտ հյուրը, չգիտես թե ինչու, չէր սեղմել տնախոսի կանչի կոճակը, այլ ողջ ուժով բախել էր դուռը: Բախել էր դադարներով: Տղան համոզված էր եղել էր, թե դռան հետևում Ճիչը ֆիլմի սարսափելի հերոսն է լինելու՝ գետնին քսվող սև թիկնոցով, արյունոտ ներբաններով կոշիկներով, ձեռքին՝ սուր շեղբով դանակը, որի հայելու պես ողորկ մակերեսին զոհը տեսնում էր վախից աղճատված իր դիմագծերն ու մահվան սառը աչքերի կատաղի փայլը:
Հայրը քահ-քահ ծիիծաղել էր:
-Ինչու՞ վեր թռար,-անչար նախատել էր կնոջը,- հուշեր այրողն է, չէ՞ որ այս ժամի համար պայմանավորվել էինք: Թեյ դիր, իսկ ես կբացեմ դուռը:
Տղան հյուրասենյակում իր տագնապի հետ մենակ էր մնացել: Ծանր քայլերը նրա փոքրիկ սիրտը լցրել էին ահով: Վախից սրված լսողությանը դռան ճռռողը հատակին քսվող տապարի ձայն էր թվացել, ճռռոցից հետո դռան շրջանակից մի սուր ստվեր էր երկարել դեպի սենյակի կենտրոնը, տղան բարձրացրել էր աչքերն ու կարկամել՝ տեսնելով հուշեր այրողի սև կերպարանքը:
Դռան շրջանակում երևացած հոր լուրջ տեսքը նկատելով՝ փոքր-ինչ հանգստացել էր: Հայրը ձեռքի շարժումով հուշեր այրողին հրավիրել էր անցնել սեղանի մոտ: Տղան ապշահար նայել էր նրա արծաթե գլխիկով ձեռնափայտին, հետո ոսկե շրջանակով կլոր ակնոցների մութ ապայիներում երկար-երկար զննել հոր դեմքը:
-Մինչ տիկինս թեյը բերի, կներկայացնե՞ք Ձեր անելիքը,-խնդրել էր հայրը:
-Սիրով, հարգելի պարոն, սիրով: Կառավարությունը, հոգալով բոլորիս բարօրության մասին, վերացնում է այն, ինչը կարող է խանգարել երջանիկ լինելուն: Եթե չկա մարդը, թող չլինի նաև այն ամենը, ինչ հիշեցնում է նրան: Անգամ ամենից ուրախ պահին մի խունացած լուսանկար, մի կանգնած ժամացույց, մի ժանգոտած ծալովի դանակ, աչքի ընկնելով, կարող են մարդուն համակել անամոք տխրությամբ: Դուք արդեն կրում եք նախնիների գենը, այսինքն՝ Ձեր սրտի ամեն զարկը արդեն նրանց հիշատակի համանվագն է: Դուք Ձեր գերդաստանի քայլող տոհմածառն եք, քայլող պատմությունը: Իսկ նյութականը պիտի ոչնչացվի: Ձեր ծնողին հիշելու է Ձեր ամեն բջիջը, իսկ նրա դեմքը թող մոռացվի: Ձեր ծնողի հուշարձանը Դուք եք, իսկ թաղումից մեկ տարի հետո նրա գերեզմանը թող հարթեցվի:
Հուշեր այրողը լռեց՝ տեսնելով հյուրասենյակ մտնող տանտիկնոջը: Հարգանքով բարևեց նրան, ըմպեց մուգ թեյն ու գիտակի տեսքով գովեստներ շռայլեց տանտիրուհու նուրբ ճաշակի հասցեին: Տղայի մայրը ջերմությամբ ժպտաց բարեկիրթ հյուրին: Հաճելի էր լինում, երբ հյուրն իմանում էր կարգին մարդկանց տներում իրեն պահելու ճիշտ ձևը:
-Իսկ ոսկի՞ն,- անսասելիորեն հարցրել էր մայրը, -ոսկի շղթան ի՞նչ եք անելու:
-Տիկին, ցանկացած թանկարժեք մետաղից պատրաստված իրերը ձերն են և անձեռնմխելի են: Նման դեպքերում ես պարզապես փոխակերպում եմ դրանք: Իմ մեքենայի խցերից մեկում շղթան դառնալու է ոսկու ձուլակտոր և հանձնվելու է ձեզ: Չմոռանամ նշել, որ մինչ փոխակեպվելն ու հետո այն ճշգրտորեն կշռվելու է, որպեսզի համոզվեք, որ քաշի մեջ բացարձակապես ոչինչ չեք կորցնում:
-Իսկ մյու՞ս իրերը:
-Մյուս իրերը պիտի այրվեն: Հաշվի առեք՝ ես իրերի դեմ ոչինչ չունեմ: Ես այրում եմ նրանց առաջացրած հուշերը: Ազատում եմ ձեզ տխրությունից,- սիրահոժար բացատրել էր հյուրը,- ես այրում եմ հուշերը:
Փոքրիկ տղան զարմացել էր: Իրեն հաճախ էին ասում, որ դեռ փոքր է, դեռ շատ բան չի հասկանում, սակայն այս անգամ վստահ էր՝ հուշերն այրել հնարավոր չէ, չէ որ հուշերը բնակվում են մարդկանց գլուխներում, ժամանակ առ ժամանակ իջնում դեպի նրանց սրտերն, ու այդ պահերին մարդկանց շուրթերին մեղմ ժպիտ կամ աչքերում խոր տխրություն էր հայտնվում: Հուշերը չպիտի հայտնվեին ձեռնափայտով հյուրի մեքենայի խցերում: Չէին կարող հայտնվել: Հուշերը նյութական չէին:
Տղան դուրս վազեց սենյակից ու բարձրացավ պապիկի ննջասենյակ: Խունացած լուանկարներով ու փաստաթղթերով լի տոպրակից ընտրեց այն մեկը, որտեղ պապիկը կանգնած էր քարե կլոր սեղանի մոտ ու տխուր ժպտում էր: Մտածեց, որ եթե պապիկն այստեղ լիներ, իր հսկայական բռունցքներով կքշեր հուշերը գողանալու համար եկած հյուրին: Լուսանկարը ձեռքին՝ վազեց իր ննջասենյակ, այն խնամքով թաքցրեց ներքնակի տակը, գլուխը դրեց բարձին ու ջանասիրաբար քուն ձևացրեց:
Քունքերում զգում էր սրտի խփոցը, հետո խփոցն ուժեղացավ, որովհեև սրտի զարկերին միացել էին ննջարանին մոտեցող ծանր ոտնաձայները:
-Միայն թե չգտնեն, խնդրում եմ, Աստված պապիկ, միայն թե չգտնեն, ես չեմ ուզում, որ հուշերս այրվեն, խնդրում եմ, թող ես տխուր լինեմ, միայն թե չմոռանամ պապիկիս դեմքը…
Զգաց իր մահճակալի մոտ հոր կանգնելը: Վախեցավ, որ հայրը լսելու է իր սրտի՝ ողջ սենյակը լցրած զարկերը: Հայրը կռացավ, ուղղեց որդու վերմակն ու դուրս եկավ սենյակից:
Շատ տարիներ հետո, երբ փոքրիկ տղան դարձել էր փոքրիկ տղայի հայր, ու նրա ծնողները վաղուց արդեն տեղափոխվել էին պապիկի ննջասենյակ, հաճախ բոլորից թաքուն նայում էր պապիկի խունացած լուսանկարին: Տարիների հետ պապիկի տխուր ժպիտը նկատում էր նաև իր շուրթերին: Տարիների հետ սկսում էր հասկանալ այդ տխրության պատճառները: Հասկանում էր նաև հուշեր այրողին: Իր որդու համար պապիկի լուսանկարն պարզապես մեծ բռունցքներով տխուր մարդու նկար էր: Ոչ հուշ, ոչ տխրություն: Դարակում լուսանկարի վրա նստած տարիների փոշի:
Գիտեր, որ մի օր պապիկի լուսանկարը հանձնելու է հուշեր այրողին…
