Նորայր Ադալյան | Միայնակը

Նա բարձրացրեց լսափողը և, մոտեցնելով ականջին, լսեց կանացի մեղմ ձայն.
– Բարև ձեզ։
– Բարև,- ասաց նա՝ շարունակելով նայել առջևը փռված թղթին, որտեղ նրան ինչ-որ բան դուր չէր գալիս,- ո՞վ եք։
– Դուք ինձ չեք ճանաչում։
– Իսկ դուք ինձ ճանաչո՞ւմ եք։
– Ոչ,- ասաց կինը նույն ձայնով։
– Սատանան տանի, բա ինչո՞ւ եք անհանգստացնում այս կեսգիշերին։
Կինը չպատասխանեց։
– Դե…- տղամարդը կարծեց՝ նա այլևս իրեն չի լսում և շպրտեց,- շան աղջիկ։
Նա արդեն ուզում էր լսափողը ցած դնել, նույնիսկ ձախ ձեռքի ցուցամատը, որ դեղնել էր սիգարեթի ծխից, մոտեցրեց լծակին (միշտ այդպես էր անում՝ նախ անջատում էր հեռախոսը, հետո միայն փողը տեղը դնում), երբ նորից լսվեց կնոջ ձայնը, բայց այս անգամ դողդոջ ու վախվորած, կարծես բարակ աղեղ լիներ՝ կտրվել էր ու արձագանքել լսափողի լռության մեջ.
– Ժամը քանի՞սն է։
Տղամարդու աչքերը չռվեցին շփոթմունքից։ Նա հայհոյում էր, երբ մենակ էր լինում, եփվում՝ իր մեջ, իր չորս պատերի, և հազվադեպ էր բացվում ուրիշների առջև, նույնիսկ՝ մոտիկ մարդկանց, բացվելն էլ լինում էր ակամայորեն, ինչպես որ պատահեց հիմա։ Նայեց ժամացույցին, որը, ըստ իր սովորության, ձեռքից հանել էր, դրել մոխրամանի մոտ, բայց առաջին պահին ոչինչ չկարողացավ հասկանալ՝ թվերն ու սլաքները դուրս էին պրծնում նրա հայացքից։
– Չորս անց տա՞սը… չէ… ինչ եմ ասում… երկուսից տասնհինգ է պակաս, երկուսից։
– Ներողություն,- ասաց կինը։- Ես կարծում էի դեռ շուտ է, ներող եղեք,- նա լռեց, թվում էր՝ ինչ-որ բան է փնտրում։- Այո, տասնհինգ է պակաս, հազար ներողություն,- նրա ձայնը թրթռաց մեղքի գիտակցումից։- Բարի գիշեր:
Երևի տղամարդն այդքան չէր ամաչել իր ամբողջ կյանքում։
– Սպասեք… ալո… խնդրում եմ…- նա ձեռքը շտապ տարավ սիգարեթի տուփին ու մի սիգարեթ վերցրեց:
– Ի՞նչ:
– Ոչինչ…
– Քնա՞ծ էիք…
– Չէ…
– Ճիշտ չեք ասում, ձեզ արթնացրել եմ։
– Ազնիվ խոսք… ահա…- նա ափով թխթխկացրեց սեղանը, տեղաշարժեց թղթերը, ցնցեց գծագրական տախտակը, խառնեց մատիտները,- ահա… լուրջ-լուրջ աշխատում էի, երբ դուք զանգեցիք:
– Գիշե՞րն եք աշխատում:
– Այս օրերին ուշ եմ քնում, քիչ ժամանակ է մնացել, նախագիծս հասցնելու եմ մրցանակաբաշխության։
– Նախագի՞ծ…
– Ես ճարտարապետ եմ։ Հիմա նախագծում եմ հյուրանոցի մի շենք՝ իր շրջապատով: Նախնական էսքիզն արդեն պատրաստ է: Աստված որ ուզի, մի քանի օրից կանցնեմ վերջնական գծագրերին: Հետո կսարքեմ մակետը։
– Դուք առաջին ճարտարապետն եք, որի հետ ես խոսում եմ,- ասաց կինը նախկին մեղմ ձայնով:- Իմ ծանոթների մեջ ոչ մի ճարտարապետ չի եղել։
– Ծանոթանանք… Իմ անունը Պարգև է:
– Լուսինե…- քիչ անց լսվեց կնոջ ձայնը, և տղամարդուն թվաց, թե նա շիկնում է:- Ես բժշկուհի եմ:
– Ճարտարապետ և բժշկուհի…- ասաց տղամարդը մի այնպիսի եղանակով, կարծես բառերը դրել էր կշեռքի նժարներին։- Մեր մասնագիտությունները իրար շատ են նման։
– Ինչո՞վ…
– Երկուսս էլ մտածում ենք մարդկանց մասին։ Ես մարդկանց համար տուն եմ շինում, իսկ դուք աշխատում եք, որ նրանք այդ տներում առողջ ապրեն։
– Ճիշտ է…- ուրախացավ կինը:
– Բայց ոչ միայն մասնագիտությունները…- տղամարդը բավականությամբ քաշեց սիգարեթի ծուխը։
– Էլ ի՞նչ…
– Մենք… ոտից գլուխ։
– Ոտից գլուխ՝ չէ,- ծիծաղեց կինը:- Այդ մեկն արդեն հնարեցիք։
Տղամարդն էլ սկսեց ծիծաղել:
– Ես կին եմ, իսկ դուք տղամարդ։
– Հետո՞…
– Ուզում եք բացատրեմ կնոջ ու տղամարդու տարբերությո՞ւնը։
– Դա ես բավականին լավ գիտեմ,- ասաց տղամարադը լուրջ ու ինքնավստահ ձայնով։
– Օրինակ, ինչո՞ւ են կանայք ծնում, իսկ տղամարդիկ՝ ոչ:
Տղամարդն այնպես կարմրեց, ինչպես առաջին անգամ մերկ կին տեսնող պատանին։
– Նրանց միջև բազմաթիվ անատոմիական տարբերություններ կան,- նորից լսվեց հեռախոսափողի մեջ,- և այդ տարբերությունները բնությունն է ստեղծել։
– Ի՞նչ անատոմիական.,.- իր շփոթմունքը նրանից թաքցնելու համար հարցրեց տղամարդը։
– Արգանդը ձեզ օրինակ… միայն կինն արգանդ ունի և որոշ կենդանիներ։ Կարող եք ասել՝ արգանդը ի՞նչ է, որ տանձաձև մի տոպրակ, բայց դա ճիշտ չի լինի: Արգանդը ահագին բան է փոխում մարդու մեջ, նրան դարձնում կին, իսկ կին նշանակում է ոչ միայն հղիանալու և ծնելու ընդունակ մի օրգանիզմ, այլև ուրիշ շատ բաներ։
Նա այս ամենն այնքան հանգիստ ասաց, կարծես ամեն օր հանդիպող, հասարակ, խոսակցական բառեր էր շուռումուռ տալիս։ Ձայնի մեջ նույնիսկ ժպիտ չկար։
– Ուզո՞ւմ եք ասեմ դուք ինչ բժիշկ եք,- հարցրեց տղամարդը։
– Հը՞…
– Կանանց,- ասաց տղամարդը,- կանանց բժիշկ:
Երկուսն էլ սրտով ծիծաղեցին։ Նրանց ձայները ասես լսափողում գրկվում էին, տաքացնում իրար: Այդպես ծիծաղելով, տղամարդը մտովի հասավ հյուրասենյակի դռանը, բացեց, կամաց անցավ թույլ լուսավորված միջանցքով, մոտեցավ ննջարանի կիսաբաց դռանը և, վիզը երկարելով, զգուշորեն նայեց ներս։ Իր կինն ու երեխան խոր քնի մեջ էին։ Այդ պահին նրա ականջներում նորից հնչեցին սեփական կնոջ բառերը, որ ասել էր քնելուց առաջ. «Այսօրվանից իմացիր, էս ձմեռ մուշտակ եմ հագնելու, ոնց ուզում ես առ»: Երբ տղամարդը, իր ետևից անձայն, բայց պինդ-պինդ քաշելով դռները, նորից մտովի եկավ ու նստեց սեղանի առջև, լսափողում ոչ մի ձայն չկար։
– Լուսինե…- շշնջաց նա։- Ալո…
Անցավ երկար ժամանակ:
– Դուք աշխատում էիք, իսկ ես խանգարեցի:
– Ես արդեն ուզում էի թղթերս հավաքել, հեռախոսը տանել միջանցք՝ իր մշտական տեղը, և գնալ քնելու, ախր, գործը առաջ չէր գնում, ջղայնանում էի։ Հենց այդ ժամանակ էլ դուք զանգեցիք։
– Ուզում եք մեր խոսակցությունը շարունակվի՞:
– Ճիշտն ասած, քիչ առաջ չէի ուզում։ Ես ձեզ վիրավորել էի և փորձում էի մի քանի խոսքով մեղքս քավել, միայն այդքան։ Իսկ հիմա… լսո՞ւմ եք… հիմա ուզում եմ:
– Ինչո՞ւ։
– Չգիտեմ։
– Աշխարհում ինչքան բաներ կան, որոնք մենք զգում ենք, բայց չենք կարողանում բառերով արտահայտել: Հաճախ ես էլ եմ ասում՝ չգիտեմ, չգիտեմ, չգիտեմ, բայց նրանք իմ մեջ են, ես նույնիսկ զգում եմ, թե ինչպես են նրանք շարժվում դեպի սիրտը։
– Ինձնից նեղացե՞լ եք։
– Ես ձեզ հասկանում եմ, եթե ձեր նախագծում ամեն ինչ կարգին լիներ, երևի այդպես չէիք խոսի։
– Նախագծում ինչ-որ թերություններ կան, ինքս էլ դեռ լավ չեմ պատկերացնում։
– Երբ ես զանգում էի, գիտեի, որ ինձ կարող են վիրավորել, անպատիվ խոսքեր ասել, դա ինձ համար նորություն չի,- արդեն տրտմորեն խոսեց կինը։- Ես հաճախ եմ զանգում մարդկանց, խոսում նրանց հետ, երբ մենակ եմ լինում, մեկ էլ տեսար՝ նրանք ինչ-որ բանով հեռացնում են քեզնից քո մենակությունը։ Բայց հակառակն էլ է լինում, զանգում ես ու քեզ զգում ավելի մենակ, ավելի տխուր։ Մի անգամ, այսպես ուշ ժամի, մի ձայն ինձ շատ վատ բան ասաց, շատ վատ… Ես իսկույն հասկացա, որ նա ամեն ինչից կշտացած է։
– Ի՞նչ ասաց…
– Չեմ կարող կրկնել… Նա ասաց, որ ես նրանցից եմ… Բայց ես նրանցից չեմ։ Եվ ինչն էր ամենասարսափելին…
– Ւնչը՞…
– Այդ ձայնը կնոջ ձայն էր, մի կին ուզում էր ոչնչացնել մի ուրիշ կնոջ։
– Դուք հուզվում եք,- ասաց տղամարդը։
– Այդ դեպքը հիշելիս ես միշտ հուզվում եմ։ Կլիներ մոտավորապես երեսունչորս տարեկան, կուշտ ձայնով, ինձ թվում է՝ նա մերկ էր կանգնած հեռախոսի մոտ։ Եվ ներողություն էլ չխնդրեց, երբ ասացի՝ մենակությունից եմ զանգել նրան։ Ավելին, ծիծաղեց, ամբողջ լխկած մարմնով ծիծաղում էր, հետո գոռաց, որ իրեն քաղցր անկողնուց հանել եմ, այդպես էլ ասաց՝ քաղցր անկողնուց, և այն նույն բառը շպրտելով դեմքիս, հեռախոսը անջատեց։
– Պոռնիկ է եղել,- զայրացավ տղամարդը,- ժամանակակից պոռնիկ, որոնցով այսօր լիքն է մեր քաղաքը։ Հասարակության աչքին նրանք բարեկիրթ են, շատերը ավարտել են համալսարանը, ինստիտուտներ, նույնիսկ ասպիրանտուրա, գիտեն պատառաքաղ և դանակ գործածել, քայլել, քայլելն էլ այսօր արվեստ է, նրանց մոտ արվեստ է նաև խոսելը, հագնվելը, նայելը, նստել-վեր կենալը… Նրանք գնում են Սև ծովի ափերը, պառկում ավազներին, հանգստացնում, կոփում, սնում իրենց մարմինը, որ վերադառնան և նորից, նոր ոգևորությամբ սկսեն խաբել, գողանալ, կեղտոտել մաքուր, անմեղ մարդկանց։
– Պարգև…
– Ի՞նչ…
– Ես կաշխատեմ մոռանալ այդ կնոջ ձայնը, բայց դա շատ-շատ դժվար է:
– Դուք պետք է մոռանաք,- մի նոր սիգարեթ վառելով՝ ասաց տղամարդը,- ուրիշ ճանապարհ չեմ տեսնում,- նա սիգարեթի ծուխը ներծծեց՝ որքան տեղ կար թոքերում, ապա փչեց դեպի լուսամփոփը,- շուտ պոկվեք նրանից, թե չէ նա ձեզ հանգիտ չի տա, նա ձեզ կթունավորի, այո, այո, կթունավորի, այդպիսիներն ուրիշ բանի ընդունակ չեն, նրանք ծնվել են հենց մարդկանց կյանքը ծանրացնելու համար։ Եվ գիտե՞ք ինչ խորհուրդ կտայի ձեզ…
– Լսում եմ,- ասաց կինը։
– Մարդ պետք է լռության հետ խոսել իմանա, կարողանա ինքն իր հետ լինել:
– Այս րոպեին էլ ինքս ինձ հետ եմ: Ձեր մեջ ես որոնում եմ իմ հուզմունքները։ Ում հետ էլ խոսեմ, ուր էլ գնամ՝ ես որոնում եմ ինձ։
– Դուք արվեստագետի սիրտ ունեք։
– Դպրոցական տարիներին, հետո էլ՝ մինչև երեխաներ ունենալը, ես բանաստեղծություններ էի գրում։ Բժշկականում ծանոթացա նրա հետ։
– Ո՞ւմ…
– Իմ ամուսնու:
– Նա է՞լ է բժիշկ…
– Դոկտոր-պրոֆեսոր է։ Սկզբում հետաքրքրությամբ լսում էր իմ գրվածքները, որ ցածր ձայնով երբեմն արտասանում էի նրա համար։ Մի օր էլ ասաց, որ Տերյանը ինձնից լավ է գրում: Տերյանը, իհարկե, ինձնից լավ է գրում, միլիոն անգամ լավ, բայց դա, ասեք, նշանակո՞ւմ է, որ ես գրելու իրավունք չունեմ… Նա ծաղրում էր ինձ, կրկնում իմ այս կամ այն տողը և ծիծաղում, օրինակ, հիշում եմ, շատ էր ձեռ առնում այս տողը. «Երբ անձրև, ձյուն, կարկուտ տեղա, ես կգամ ձեր տուն»: «Իսկ եթե անձրև, ձյուն, կարկուտ չլինի, դու չե՞ս գա մեր տուն,- ասում էր նա ու ծիծաղում,- բա որ միայն ձյուն գա, կամ միայն անձրև, հը՞, կամ կարկուտ, միայն կարկուտ,- ոնց էր հռհռում նա,- տես, ոչինչ էլ չի թափվում երկնքից, արև է, ամառ, բայց դու, տես, եկել ես, այն էլ ոնց ես եկել»: Ամառը նրանց տանը մարդ չէր լինում, բոլորը գնում էին գյուղ, նա գրկում էր ինձ, պինդ, մեջքս ցավեցնելով սեղմում իրեն,«տեսնո՞ւմ ես,- ասում էր նա,- ինչքան սուտ է քո բանաստեղծությունը»։ Բայց իմ բանաստեղծությունը սուտ չէր։ Երբ ասում էի, որ կգամ, երբ անձրև լինի, այսինքն՝ երբ մենակ, տխուր լինեմ, մի՞թե պարզ չէ, երբ սիրտս այնպես ուզի մեկին, որ եթե նա հանկարծ չլինի, սիրտս մեռնի տխրությունից… Մի օր էլ ես նեղացա, շատ նեղացա ու հնարեցի, թե բոլոր բանաստեղծություններս վառել եմ ու էլ չեմ գրելու: «Իզուր ես վառել,- հանկարծ ասաց նա,- շարունակիր գրել, ի՞նչ կա որ, գրիր»: Ես գրում էի նրանից գաղտնի։ Վեցերորդ կուրսում մենք ամուսնացանք, ծնվեց մեր աղջիկը, երկու տարի հետո էլ՝ տղան: Աշխատանքը, երեխաների հոգսն ու տան գործը իմ ամբողջ ժամանակը խլում էին: Ուշ գիշերին ծեծվածի պես, ջարդված մտնում էի անկողին։ Հիմա լավ է, հիմա շատ լավ է, տեսնո՞ւմ եք, հանգիստ պառկել եմ, շուրջս լռություն է, ու խոսում եմ ձեզ հետ… Այս էլ քանի տարի է ոչինչ չեմ գրում, գիտե՞ք, և չեմ գրելու, ցանկություն էլ չկա։ Անցյալ ամիս տունն էի մաքրում, հավաքում, մեկ էլ ձեռքս ընկավ բանաստեղծություններիս տետրը։ Ես նորից ամբողջը կարդացի, և, հավատո՞ւմ եք, ոչ մեկը ինձ դուր չեկավ, ո՜չ մեկը։ Ես մանր-մանր պատռեցի տետրը և մյուս անպետք, հին, փտած բաների հետ լցրի աղբախողովակը… Մենք ապրում ենք իններորդ հարկում: Դուք ո՞ր հարկում եք:
– Ի՞նչ ուզում եք ասել, դուք բանաստեղծ եք, հիմա ես դա ավելի լավ եմ տեսնում,- նրա հարցին պատասխանելու փոխարեն ասաց տղամարդը՝ կարճացած սիգարեթը, որ արդեն այրում էր մատները, մոտեցնելով շրթունքին։
– Ես երբեք չեմ մտածել այդ մասին,- ասաց կինը:- Եվ լավ է, որ բժշկուհի եմ: Ես սիրում եմ իմ աշխատանքը: Նույնիսկ շնորհակալ եմ նրանից, որ ինձ ետ պահեց գրելուց, թե չէ, ով գիտե, հիմա ինչ կլինեի, որտեղ կլինեի։ Եվ հետո, ճիշտ եմ ասում, ինձ դուր չեն գալիս այդ բոլոր բանաստեղծներն ու գրողները, ինձ դուր չի գալիս այդ աշխատանքը՝ հա՜ սուտ բառեր կպցնել իրար, հա՜ կպցնել, ինձ թվում է դա դատարկ գործ է… Ես իմ ամուսնուց նեղացել եմ ուրիշ բանի համար… Ավելի ճիշտ՝ ոչ թե նրանից, այլ կյանքից, մարդկանցից, աշխարհից:
– Չեմ հասկանում,- տղամարդը սիգարեթի մնացորդը ճխլեց մոխրամանում և նորը վառեց,- ինչի՞ց եք նեղացած…
– Ինչից…- ինքն իրեն, տխուր, նույն մեղմ ձայնով ասաց կինը:- Այստեղ կարևորը բանաստեղծություններս ծաղրելը չէ… Սիրելով ինձ… հավատացեք, նա ինձ սիրում է, կարող եմ ասել՝ շա՜տ է սիրում… նա ինձ չկարողացավ հասկանալ, ինձ չհասկացավ, և ես մենակ մնացի… Մենք հիանալի բնակարան ունենք, տանը համարյա պակաս բան չկա… Մի րոպե…
– Ի՞նչ եք ման գալիս,- հարցրեց տղամարդը։
– Սպասեք լույսը վառեմ… Ահա… Ես պառկած եմ հիանալի կահավորված ննջարանում: Զգեստապահարանը, մահճակալները, տրյումոն, պահարանիկներն ընկուզենուց են, բոլոր զարդանախշերը ձեռքով են արված… Բա վարագույրը… նվեր է, ճապոնական, նրա հիվանդներից մեկն է նվիրել, նա տասներկումատնյա աղիքի խոց ուներ, Լևոնը վիրահատեց:
– Ո՞վ…
– Ամուսինս՝ Լևոնը։ Միջանցքի առաջին ձախակողմ դուռը նրա առանձնասենյակինն է, երբեմն այնտեղ նա հիվանդներ է ընդունում։ Առանձնասենյակը, ճիշտ է, մեծ չէ, բայց հարմար է։ Պատերին նկարներ կան՝ ոչ թե տպված, այլ իսկական, յուղաներկ։ Նկարներ կան նաև ճաշասենյակում։ Նա ահագին փող է տալիս նկարներին։ Ես ձայն չեմ հանում, ինչ ուզում է անի։ Ճաշասենյակի հատակի մեծ մասը ծածկում է «Էրեբունի» գորգը: Դռան մոտ դաշնամուրն է, իսկ պատուհանի ու սերվանտի արանքում գունավոր հեռուստացույցը: Դե… հա… սերվանտում բյուրեղապակյա աման-չամանն է, Լևոնի վիսկիների հավաքածուն, նա միայն ամենանշանավորներն է պահում, տարբեր երկրների վիսկիներ, իսկ հասարակները, որ բերում են, նա դնում է ընկերների առաջ։ Մեր տանը շատ հյուրեր են լինում։ Ճաշասենյակում նաև բազմոց կա, տասը փափուկ-փափուկ աթոռներ՝ ոլորվող ոտքերով, և նույնպիսի ոտքերով մի սեղան, որը եթե բացենք, երեսուն մարդ կարող են նստել շուրջը: Ճաշասենյակից կարելի է գնալ երեխաների մոտ՝ նրանց սենյակը, և ընդարձակ պատշգամբը, որը մեր այգին է, այո, այո, այգի, ծաղկանոց… Ուզո՞ւմ եք ասեմ ինչպիսին է լողարանը, միջանցքը, խոհանոցը… Ուզո՞ւմ եք…
Այդ ամբողջ ժամանակ տղամարդը կուչ էր եկել աթոռին, ծխում էր, իսկ աչքերը պտտվում էին տան մեջ, մտնում բոլոր ծակուծուկերը. ննջարանի առաստաղի ծեփը կաթոցից տեղ-տեղ թափվել է (ինչո՞ւ համաձայնեց վերջին հարկի այս բնակարանը գալ… իսկ ի՞նչ կարող էր անել… շարունակեր վարձո՞վ մնալ, երբ Հասմիկը նոր-նոր էր երեխա ունեցել, դեկտեմբերի օրերն էին, սենյակը՝ ցուրտ ու խոնավ, և ինքը ամեն օր ցեխոտ փողոցներով նավթ էր կրում տուն), զգեստապահարանի փեղկերը պոկվում են, ոտքերը՝ դուրս գալիս (իրենք շտապեցին՝ տունը լցնելով երևանյան կահույքով, հարկավոր էր արտասահմանյանը ճարել՝ թեկուզ կրակի գին, ճիշտ են ասել՝ թանկից էժանը չկա)։ Հասմիկն անվերջ գլուխ է տանում, թե խոհանոցը, բաղնիքն ու զուգարանը, որ միասին են, սալապատիր, պատերին նայելիս մարդու սիրտ է խառնում… հը… (քաղքենիություն է… հեչ էլ քաղքենիություն չէ… իսկական քաղքենիություն է, ամենաիսկական… ախր, ինչի, է՜…): Նրա աչքերը, վերջապես, ներս եկան և տխուր բարկությամբ պտտվեցին լուսավոր սենյակում, պտտվեցին, պտտվեցին՝ ասես փշերի վրայով էին անցնում, և կանգ առան հեռուստացույցի էկրանին։ Դա «Ռեկորդ» մակնիշի հեռուստացույց էր, Երևան հասած առաջին հեռուստացույցներից մեկը, որ գնել էր կոմիսիոն խանութից, հազիվ մի ափ էկրանով, մինչև գլխին բռունցքի մի քանի հարված չստանար՝ ձայն չէր հանում, երբեմն էլ ձայնը կար, պատկերներ չկային…
– Ի՞նչ եք ուզում դրանով ասել…- տղամարդու ձայնի մեջ դառնություն կար ու զայրույթ:
Նա նայում էր սեղանի թղթերին և գիտեր, որ եթե աչքերը մի փոքր բարձրացնի՝ նորից տեսնելու է իր հեռուստացույցը, և այդ իրական ու մոտիկ հեռանկարը ասեղի ծակոցներ էր առաջացնում նրա գլխում։
– Մի՞թե չեք հասկանում…- իր հերթին դառնացավ կինը։- Այսքան բաների մեջ ես մենակ եմ, չկա մեկը, որ ինձ հասկանա։ Ես ուզում եմ մարդկանց հետ ապրել, զգայուն, հասկացող մարդկանց և ոչ թե իրերի։
Տղամարդը նայեց հեռուստացույցին և հանկարծ, տարօրինակ բան, սիրեց նրան՝ նրա փոքրիկ էկրանը, ջարդված կոճակները, կեղտոտ արկղը, նրա էլեկտրալարը, որ մաշված-քրքրված անցնում էր սենյակի երկարությամբ ու մերկ ծայրերով մտնում թույլ միացումից այրված խրոցակի մեջ։
– Պարգև…
Այս անգամ տղամարդը չլսեց, որովհետև ամբողջ էությամբ հեռուստացույցի հետ էր, նրա աչքերն ուրախությունից փայլում էին, տեսնելով, որ իրենց առջև ոչ թե իր է, որ արժեք ունի, այլ՝ ոչինչ:
– Ալո…
– Լսում եմ,- ասաց տղամարդը։
– Ի՞նչ եք ձեզ ու ձեզ մտածում:
– Ես մի հիանալի հեռուստացույց ունեմ,- ասաց տղամարդը,- ահա իմ դիմացն է… Հին, փչացած հեռուստացույց է, իզուր էլ պահում ենք։ Գիտե՞ք, ես ուրախ եմ, որ ինձ շրջապատող իրերից մեկը վաղն արդեն չի լինի… կջարդեմ… կտամ աղբահավաքին… Եվ նորը չեմ առնելու, չեմ առնելու…
– Հեռուստացույցը ջարդելով բան դուրս չի գա,- ասաց կինը։- Մենք բոլոր կողմերից իրերով ենք շրջապատված։ Հո չի կարելի բոլորը ջարդել: Եվ հետո…
– Եվ հետո ի՞նչ…
– Հարկավոր է ոչ թե իրերից փախչել… դա փրկության ճանապարհ չէ… այլ մոտենալ մարդկանց։ Մեզ մարդիկ են պետք, որոնք նայեն մեր դեմքին և իմանան, թե ինչ է ուզում սիրտը:
Տղամարդը մտահոգ լռեց։ Կրկին նայում էր առջևը փռված գծագրին, բայց մտքով հեռուստացույցն էր տեսնում։ Եվ ատեց այդ հեռուստացույցը, որ չէր լսում իրեն, չէր հասկանում, և սարքին էր, և փչացած, որ բութ էր, սառը, ինչպես յուրաքանչյուր առարկա, և ավելի էր ընդգծում տարբերությունը իր և նրա միջև: – Մեր քաղաքում սիրտ կարդացող մարդ կա՞,- հարցրեց կինը:
– Կա։
– Ո՞վ է:
– Ես…
Լսափողում երկար լռություն եղավ, բայց նրանցից ոչ մեկը չզգաց, որովհետև մտքով իրար հետ էին:
– Դուք ինձ ցույց տվեցիք իմ մենակությունը,- ասաց տղամարդը:- Մինչև հիմա ոչ ոք դա չէր արել:
– Ես ձեր մենակությունն զգացի այն պահին, երբ ասացիք, հիշո՞ւմ եք, որ մարդ պետք է կարողանա լռության հետ խոսել, ահա այդ պահին։
– Ես արդեն մենակ չեմ:
– Դուք այնպիսի հարազատ ունե՞ք, որը ձեզ հասկանում է:
– Այո։
– Նա կի՞ն է, թե՞ տղամարդ։
– Կին։
– Ձեր կի՞նը…- լսվեց հեռախոսափողի մեջ:
– Ոչ… Դուք…
Կինը ժպտաց, հետո տղամարդն զգաց նրա շնչառությունը:
– Հետաքրքիր է, չէ՞,- ասաց կինը,- երբեմն երկու անծանոթներ իրար ավելի լավ են հասկանում, քան նրանք, ովքեր տարիներով միասին են: Սա պատահականությո՞ւն է, թե՞ օրինաչափություն։
– Մարդը փակ չի մնում, մեկ էլ գետնի տակից դուրս է գալիս մեկը, որը նրան բացում է:
– Ինչո՞ւ գետնի տակից… Ասենք՝ գիշերվա մթությունից: Հեռախոսի միջից։
– Այո, այո, հենց հեռախոսի միջից։
Նրանք անհոգ ծիծաղեցին։
– Լուսինե…
– Ի՞նչ…
– Դուք սիրո՞ւմ եք նրան…
– Ո՞ւմ…
– Ձեր ամուսնուն:
– Սիրում եմ,- նույն մեղմ և տղամարդուն արդեն այնքան հարազատ ձայնով ասաց կինը:
– Բայց նա ձեզ չի հասկանում։
– Սիրելը ի՞նչ կապ ունի հասկանալու հետ։ Կարելի է սիրել նաև այնպիսի մարդկանց, որոնք քո գոյության մասին գաղափար էլ չունեն, նրանք, պարզ է, որևէ հնարավորու-թյուն չունեն քեզ հասկանալու։
– Դուք հմայիչ կին եք, բոլոր հարցերում ինձ քաշում եք ձեր ետևից,- ասաց տղամարդը։
– Իններորդ դասարանում ես սիրահարված էի մեր ֆիզկուլտուրայի ուսուցչին, ջահել, գեղեցիկ տղա էր, նոր էր եկել մեր դպրոցը։ Իսկ նա ոչինչ չգիտեր և ինձ ավելի քիչ էր ուշադրություն դարձնում, քան մյուս աղջիկներին։ Նա աղջիկներից մեկին համակրում էր՝ Լիլիթին, յուրաքանչյուր նոր վարժություն նախ և առաջ նրա հետ էր փորձում։ Լիլիթից օրինակ վերցրեք, տեսեք Լիլիթը ինչպես է անում, Լիլիթից աշխատել սովորեք, անընդհատ նրա անունն էր տալիս… Հիշում եմ, վազքի մրցություն էր, վազում էինք Հաղթանակի զբոսայգու ծառուղիներով… Հանկարծ նկատեցի, որ Լիլիթը բոլորից առաջ է ընկել։ Եթե դա Լիլիթը չլիներ, այլ մեկ ուրիշը, ճիշտ եմ ասում, ես հաղթելու ցանկություն չէի ունենա, ես ուզում էի մեր ուսուցչի աչքում հենց նրա տեղը բռնել, հենց նրա, ուրիշ ոչ մեկի։ Ուսուցիչը կբռնի ձեռքս, վեր կհանի ու կգոռա՝ հաղթեց Լուսինեն,- արդեն այսպես էի մտածում ես և հուզվում։ Վերջապես մնացինք ես ու Լիլիթը։ Մեր միջև ընկած տարածությունը գնալով կրճատվում էր, ես զգում էի յուրաքանչյուր կրճատված մետրը։ Այդ ժամանակ ճանապարհի ոլորանում երևաց ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչը՝ ծառին կապված կարմիր ժապավենի ծայրը ձեռքին։ Ես բաց թողի իմ ամբողջ ուժն ու շունչը՝ Լիլիթին հասնելու համար, բայց արդեն ուշ էր, վատ էի սկսել մեկնարկը։ Ես երեսնիվայր ընկա դեղնակարմիր հողերի մեջ, կարող էի հասնել ֆինիշին երկրորդը, երրորդը, կամ վատագույն դեպքում, չորրորդը, բայց իմ նպատակն այդ չէր… Ընկա, լսո՞ւմ եք, ու սկսեցի հեկեկալ։ Ես լաց էի լինում ոչ թե նրա համար, որ ծունկս արյունոտվել ու մրմռում էր… չէ… պարզ գիտակցում էի, որ չեմ դառնալու ուսուցչի սիրելին, վերջ, այդպես էլ նա չի բարձրացնելու իմ ձեռքը, չի արտասանելու իմ անունը… Ես լաց էի լինում ջղայնությունից և հուսահատությունից: Այդ ժամանակ մեկը թևերիս տակից զգուշորեն բռնեց ու ինձ ոտքի հանեց. նա էր՝ իմ սիրելին։ Այդպես թևատակիցս բռնած՝ նա ինձ մոտեցրեց ցայտաղբյուրին, լվաց ծունկս և կապեց իր թաշկինակով: «Դու գրավեցիր երկրորդ տեղը»,- ասաց նա: Ես ժպտացի ու, գիտե՞ք, երջանիկ էի, մինչև հիմա էլ ինձ թվում է, որ երկրորդը առաջինից լավ է: Ահա այդպես էի ես սիրում նրան, իսկ նա ոչինչ չգիտեր, նա ինձ չէր տեսնում ու չէր հասկանում։
– Վա՞տ կլիներ, եթե հասկանար,- հարցրեց տղամարդը։
– Եթե հասկանար, ես կլինեի աշխարհի ամենաերջանիկ աղջիկը: Բայց ամենաերջանիկ մարդ չի լինում, ոչ էլ՝ ամենադժբախտ, ոչ էլ՝ ամենատխուր, ոչ էլ՝ ամենաուրախ…ալո… լինում է մի քիչ երջանիկ մարդ, միայն մի քիչ, ես էլ մի քիչ երջանիկ էի, ընդամենը մի քիչ. դա իմ աչքին այնքան մեծ էր, որ մինչև հիմա էլ ծախսում եմ,- կինը ծիծաղեց մի տեսակ տխուր ծիծաղով։
– Իսկ դուք կարո՞ղ եք հիմա, այս տարիքում սիրել…- տղամարդը սիգարեթ վառեց և չտեսավ, թե ինչպես են մատները դողում, նաև չզգաց մատների մեջ ածխացող լուցկու այրուցքը։
– Ո՞ւմ…
– Մեկին… որը ձեզ հասկանում է կամ փորձում է հասկանալ։
Հեռախոսը լռեց, հետո լսվեց կնոջ ձայնը՝ ցածր ու դողդոջ։
– Իսկ դուք կարո՞ղ եք…
– Կարող եմ,- ասաց տղամարդը։
Այդ ասելով, նրա հայացքն ընկավ գրապահարանի ապակու ետևում դրված իրենց լուսանկարին. զբոսայգու նստարանն է, ձախից աջ նստած են կինը, իրենց տղան և ինքը: Արմենը զարմացած նայում է ուղիղ լուսանկարչին, որը, հասկանալի է, չի երևում, կինը շրջվել և ինչ-որ բան է ասում իրեն, իսկ ինքը նրան չի նայում, երևի քամի կա՝ փորձում է ափերի մեջ վառել սիգարեթը։ «Արմենին շատ մոտ է նստել»,- կնոջը նայելով՝ մտածեց նա և երեխային մտքով դեպի իրեն քաշեց։ «Ըհը…»,- հիմա նույն լուսանկարը նրա աչքերն ուրիշ տեսակ էին ընկալում։ «Այսպես… այո… այսպես…»,- մտքում ասաց նա։ Մտքում նա մի անդունդ ստեղծեց իր և կնոջ միջև և այս ափին կանգնած՝ այն ափին գտնվող կնոջը համարեց անասուն, աղետ, բութ, քաղքենի, որն ապրում է միայն և միայն նյութական կյանքով, նյութական շահագրգռություններով… «Գռեհիկ նյութապաշտ, առևտրական հոգի, քեզ համար բուֆետապանը, որ փող ունի, մեքենա, ավելի հարգելի մարդ է, քան, օրինակ, ես, որ չեմ խաբում, չեմ գողանում, քաշում եմ իմ գծերը, օր ու գիշեր ազնիվ, մաքուր գծեր եմ քաշում, ուզում եմ մի լավ, գեղեցիկ բան անել մարդկանց, մեր քաղաքի համար, առևտրական հոգի, անցյալ օրը, կարծում ես մոռացե՞լ եմ, մինչև կյանքիս վերջը չեմ մոռանա, ասացիր, հը, գծելն էլ գո՞րծ է, մեջը հաշիվ չկա, տղամա՞րդն էլ գծի… այո, հենց տղամարդը, իսկական տղամարդու գործ է, գռեհիկ մատերիալիստ… Կին, որի ուղեղն ի վիճակի չէ որևէ թռիչքի, և ինչքա՜ն մեծամիտ է, ինչքա՜ն ինքնավստահ… բա լեզո՜ւն, բա լեզո՜ւն»։ Նա ատելով ատեց կնոջը, հետո խղճաց, խղճաց, խղճաց, և ճակատը, աչքերն ու մեջքը քրտնեցին։
– Պարգև…
Սկզբում տղամարդուն թվաց, թե իր կինն է ննջարանից ձայն տալիս, և շփոթվեց հանցանքի վայրում բռնվածի պես, հետո միայն զգաց, որ ձայնը ականջին հպված լսափողից է։
– Լուսինե, դո՞ւ ես…- այնուամենայնիվ, կամացուկ հարցրեց տղամարդը:
– Ես եմ, ի՞նչ պատահեց։
– Ոչինչ… ոչինչ չի պատահել:
– Արդեն ուշ է, երկուսն անց է քսանհինգ րոպե,- ասաց կինը։- Ես ուրախ եմ, որ քեզ հետ ծանոթացա, շատ ուրախ եմ:
– Ես էլ,- ցածրաձայն ասաց տղամարդը։
– Հիմա կարող ենք հանգիստ բաժանվել: Քիչ է այսպես լինում, ավելի հաճախ բաժանվում ես կռվով, քեզ հայհոյում են, ծանր բաներ ասում, այն կուշտին արդեն ճանաչում եք։
– Ի՞նչ էիք անում երեկոյան։
– Ձեզ զանգելուց առա՞ջ։
– Հա։
– Հանգցրել էի սենյակիս լույսը և մտածում էի։ Հետո մթի մեջ հավաքեցի ձեր հեռախոսի համարը։
– Ինչի՞ մասին էիք մտածում։
– Ամեն ինչի… մտածելու այնքան բան կա։
– Ի՞մ մասին…- տղամարդը ամաչելով ժպտաց։
– Չէ,- մեղավոր ասաց կինը:- Ես ձեզ նոր իմացա, ես ձեզ երբեք չեմ տեսել:
– Իսկ դուք հիմա մտքով տեսեք։
– Մտքո՞վ…
– Եկեք պատկերացնենք իրար:
– Հետաքրքիր է։ Ես հիմա կհանգցնեմ լույսը, սպասեք, մթի մեջ ես ավելի լավ եմ տեսնում:
– Դե… ինչպիսի՞ն եմ ես:
– Դո՞ւք… ոչ շիկավուն եք, ոչ էլ շատ սև։
– Ճիշտ է։ Այտմորուքներո՞վ…
– Այո, այտմորուքներով, ինչպես շատ տղամարդիկ։ Բեղ չունեք։
– Չունեմ։ Սիրում եմ բարի ու գեղեցիկ կանանց։
– Այո,- ծիծաղեց կինը։- Բարձրահասակ էլ չեք:
– Ցածրահասակ էլ չեմ։
– Ձեր հասակը ինձ դուր է գալիս։
– Երեսունչորս- երեսունվեց տարեկա՞ն։
– Համարյա։
– Իսկ ավելի ճիշտ։
– Երեսունվեց։
– Ոչ, երեսունհինգ։
– Դուք քայլում եք ուղիղ ու տխուր։
– Հը…
– Ի՞նչ…
– Դեռ ոչ ոք ինձ այդպես դիպուկ չի բնորոշել։
– Հիմա դուք նայեք ինձ։
– Նայում եմ։
– Ալո…
– Դուք շեկ եք, բայց դա արհեստական է։
– Ոչ։ Ես սև-սև ու հարթ մազեր ունեմ, ես մազերս չեմ ներկում։
– Հավաքում եք զլխի ետև՞ը…
– Ինչո՞ւ… գլխիս շորե օղագոտի եմ կապում, մազերս թափվում են թիկունքիս և ուսերիս։ Ես ունքերս էլ չեմ մշակում, բայց քսուքներ ու ներկեր թեթևակի օգտագործում եմ։
– Ձեր աչքերը շագանակագույն են ու մեծ։
– Մեծ են, բայց ոչ շագանակագույն, այլ սև, մազերիս նման։
– Հիմա մենակ եք։
– Այո։ Լևոնը Մոսկվայում է, իսկ երեխաները սկեսուրիս մոտ են։ Եթե նրանք այստեղ լինեին, տանը, մեկ է, ես զանգելու էի ձեզ կամ մեկ ուրիշին։
– Դուք հիանալի եք։
– Հետո՞, հետո՞…
– Ծածկվել եք թեթև վերմակով…
– Ոչ,- ծիծաղեց կինը,- ոչ մի վերմակ, գիտեք այսօր ինչ շոգ էր, երեսունութ աստիճան, օդ չկա, օդ… Ես պառկած եմ առանց վերմակի, չթե գիշերանոցով։ Չիթը հով է պահում։
– Դուք ավելի լավ եք տեսնում ինձ, քան ես՝ ձեզ,- ասաց տղամարդը։
– Դա ձեզ վշտացնո՞ւմ է։
– Հիմա լինեիք ինձ մոտ, մոտիկ, շատ մոտիկ։
– Բարի գիշեր,- ասաց կինը երկար լռելուց հետո, և տղամարդը մեկ անգամ էլ որոշակիորեն զգաց նրա ձայնի քնքշությունը:
– Հեռախոսը մի անջատեք,- խնդրեց տղամարդը:
– Ես նորից կզանգեմ։
– Ե՞րբ… վա՞ղը…
– Վաղն ամբողջ գիշերը հերթապահելու եմ… հաջորդ օրերին… բարի գիշեր։
Տղամարդը չհասցրեց նոր բառ ասել. նրա ականջում արդեն անջատված հեռախոսի ձայնն էր, որ հանկարծ փոխվեց կետ-գծերի, հետո դարձավ կետերի շղթա, որն ասես գնում էր մութ, հեռու և անծանոթ վայրեր։
Լսափողը տեղը դնելով, նայեց գլխավոր գծագրին և հանկարծ տեսավ այն, ինչ այնքան երկար ու տանջագին որոնել էր. իր շենքը շատ էր նման ուրիշ շենքերի, շատ էր ժամանակակից և, տարօրինակ բան, շատ էր քաղցր. նրան մարդկայնություն էր պակասում, որքան էլ երկաթ ու բետոն, ապակի և ալյումին,- նա պետք է գոնե մի քիչ նմանվեր մարդուն, ունենար իր փակ աշխարհը։
Տղամարդը հանգցրեց ճաշասենյակի լույսը, հանգցրեց միջանցքի լույսը, որ իզուր տեղը վառ էր մնացել, և ննջարանի մթության մեջ, բաց պատուհանի առջև կանգնած՝ հանվեց։ Իրենք քնում էին երկտեղանոց մահճակալին։ Սավանի տակ մտնելով, նա զգաց կնոջ մարմինը, որ տաք էր, մեծ ու փափուկ: Մի պահ նա ցանկացավ կնոջը ծանոթ, հազար անգամ կրկնված շարժումով շրջել դեպի իրեն, բայց հաջորդ վայրկյանին ինքը շուռ եկավ նրանից։ Դեմքին ժպիտ կար: Նա փակեց աչքերը և երկար, շատ երկար ժամանակ՝ մինչև քուն մտնելը, լսում էր հեռախոսի ձայները, որոնց մեջ նաև իր սիրտն էր։
Իսկ այն կինը, որ հեռախոսագծի մյուս ծայրին էր և արդեն ճոճվում էր քնի օրորոցում, բացեց աչքերը, ամբողջ մարմնով արթնացավ ու լույսը վառեց։ Նա փորձում էր հիշել տղամարդու հեռախոսի համարը։ Մեկ-մեկուկես ժամ ետ գնալով, նա հասկացավ, որ դա անհնարին է. մթության մեջ պատահական թվեր էր հավաքել։ Այնուամենայնիվ, կինն արագ գնաց միջանցք, գտավ հեռախոսագիրքը և, ծնկի եկած, սկսեց թերթատել: Շուտով աչքերը շաղվեցին տասնյակ հազարավոր համարների տեսքից։ Ճաշասենյակի միջով նա դուրս եկավ պատշգամբ և շփոթված նայեց Երևանին. ո՞րն է նրա լույսը այդ անհամար լույսերի մեջ։ Նա գնում էր պատշգամբից պատշգամբ, լուսամուտից լուսամուտ և ամեն անգամ նրա հայացքի առջև բացվում էր մութ երկնքի տակ փռված, ասես ամբողջ աշխարհն ընդգրկող քաղաքը։ Նա նայում էր քաղաքին մի հայացքով՝ կարծես դա իրենը չէր: Եվ որքան նայեց, քաղաքն այնքան հեռացավ և արդեն ինչ-որ սառնություն, ինչ-որ վախ էր տարածում շուրջը։ Երբ երկնքում երևաց լուսաստղը, կինը փլվեց անկողնուն, դեմքը բարձին, և ոչ ոք չի կարող ասել՝ լա՞ց էր լինում, թե՞ ծիծաղում էր։