Գրիշ Սարդարյան | Արամ Պ-ն

Անդրեյ Տարկովսկու Նոստալգիա (1983) կինոնկարի պատվավոր հերոս Դոմենիկոն պնդում է՝ մեր ժամանակի իրական չարիքն այն է, որ չկան այլևս մեծ ուսուցիչներ։

У тебя нет птенцов,
У тебя нет гнезда,
Тебя манит незримая
Миру звезда. *

«Էսքան որ կարդում ես, գոնե էն հիշողությունների գիրքը գրողի պես մեկը դառնայիր», պատանի տարիներին կլանված ընթերցող Արամ Պ-ին հանդիմանում էր պապը։ Պապը որտեղի՞ց գիտեր Պետեր Ն-ին՝ չգիտեր, կարդում ու սիրում էր Պետեր Հ-ին։ Ու ժպտում էր։
Երկու հնգամյակ հետո Արամ Պ-ն առաջարկ ստացավ հանդիպել Պետեր Ն-ին Եվրոպայում։ Ժամանակի լրագրերը խոսեցին գրականության համար շահեկան հանդիպման մասին, գրողի ու գրողի անջրպետը հաղթահարելու մասին, նմանությունների ու աննմանությունների մասին էլ խոսեցին։
– Ի՞նչ կարծիքի եք Պետեր Ն-ի ստեղծած գրականության վերաբերյալ,- հենց ինքնաթիռի մոտ լրագրողները հարցախեղդ են անում Արամ Պ-ին։
– Չեմ կարող ասել, աշխատասեր մարդ է երևում։ Ինչպես գիտենք, հնազանդության և անհնազանդության առճակատումը մեծ գրականություն է ի հայտ բերում…
– Ձեր թևատակին Պետեր Հ-ի գիրքն է,- չեն թողնում ավարտի։
– Իմ սիրելի գրողներից,- ժպտում է։
Մեքենան հայ գրողին նշանակման վայր պիտի հասցնի։ Վարորդը ընդհանրապես չի խոսում։ Կյանքում որևէ տեղ շտապածի տպավորություն չի թողնում, միապաղաղ գնում-գնում են՝ կարծես բան չի փոխվում։ Արգելակեց վերջապես.
– Հոգնեցի, փոխիր ինձ,- Պետեր Հ-ն անցնում է հետևի նստատեղին։
Արամ Պ-ն գժի պես մանևրեց, Եվրոպայի երակներով վեր ու վար արեց, ինքը մեքենային տարավ, ճանապարհները ենթարկվեցին ու ճանապարհային ցուցիչները զգաստությունը կորցրեցին, ռիթմ ենք ասել, բայց փորձարարություններն ավարտվում են.
– Արթնացի՛ր, տեղում ենք։
Շքամուտքի մոտ Պետեր Հ-ն ասում է.
– Հարմար մոթել չկա՞ր, քաղաքից դուրս։
Ներսում մարդաշատ է, լրագրողները հանգիստ չեն տալիս։
– Դուք չեք հարաբերվում գրականակերտության մոդելի ձեր մոտեցումներով, այնուամենայնիվ, երբևէ մտածել եք, թե ի՞նչը կարող է միավորել ձեզ։
– Ես չեմ խուսափում այստեղ լինելու փաստից, – ասում է Արամ Պ-ն,- հանդիպումը, ինչպես գիտենք, արարչագործության լավագույն դրսևորումներից մեկն է։
– 20-րդ դարի երկրորդ կեսի լավագույն վեպը ինչո՞ւ չի թարգմանվում հայերեն։
– Հսկայածավալ աշխատությունը, 35 հոլով ներառող մադյարով, կարող է նունիսկ հայերեն չվերծանվել։ Չգիտեմ…
– Վե՞պը պիտի ենթարկվի հայերենին, թե՞ հակառակը։
– Կարծում եմ՝ որոշիչ նշանակություն կունենան վեպը թարգմանելու հենց մեր շարժառիթները։

А в глазах у тебя-
Неземная печаль…
Ты-сильная птица,
Но мне тебя жаль. *

Ժամանակը՝ սրահը խեղդող դասական երաժշտությամբ հնչեղանում գնում է։ Հետաքրքրասերներից պոկվեց ու մոտեցավ Պետեր Հ-ին։
– Չի ժամանելու ասես։ Ռադիոն մոռացել եմ անջատել։
– Ես ճիշտ էի իմ դիտարկումներում. այգեգործ ծերուկը խելքը գցել է։ Մոռացությու՜ն, սոսկ մոռացություն։
– Բայց դուք նույն տարում եք ծնվել։
– Նրա կենսագրությունը հազարավոր էջերով շեղվում է, – Պետեր Հ-ն սեղաններն է չափչփում, Արամ Պ-ն հեռու է արդեն։ Կարագը քսում է հացի կտրոնին ու կուլ տալիս. Արամ Պ-ն նկատում է, որ Պետեր Հ-ի բերանը առաջին անգամ է բացվում։ Անորոշություն, հոգնածություն, քրտինքը գնաց Արամ Պ-ի ձեռքերից։ Շփում է, որ չսառչեն։ Հենց թևատակից հանեց «Դարպասապահի վախը» ու սկսեց ընթերցել։

За тобою вслед
подняться
За тобою вслед
подняться*

– Ժամանո՜ւմ է,- լսում է Պետեր Հ-ի ձայնը։
Ծափողջույններ, ծափերն ավելի մոնոտոն են դառնում ու շարունակվում.
– Վաղ թե ուշ ես էլ պիտի ակնոց կրեմ,- մտքերով խաղաղված, ավագ գրչակիցներին չափչփելով, մտածում է Արամ Պ-ն։
Պետեր Ն-ն ծափահարություններից հետո (երբ դրանք, ըստ Պետեր Հ-ի, հետզհետե կորցնում էին միապաղաղությունը) տարբեր մարդկանց էլ է հանդիպում, նրա ուղեկիցները, կարգապահ ընթացքին հետամուտ, չեն հապաղում, հետ չեն ընկնում։ Արամ Պ-ն նկատեց, որ Պետեր Ն-ն իր տարեկից գրչակցից ավելի երիտասարդ է.
– Ոչ մեկ նրան չի կարդացել,- նորից Պետեր Հ-ն։
– Կանա՛յք։ Ինքն էլ է ընդունում, որ կանայք են իրեն կարդում։
Սպիտակ ձեռնոցներով, մի մեծ տուփ պահող մարդ է անշեղորեն քայլում Պետեր Ն-ի կողքով, տուփի բերանը մինչև նրա կզակը բաց է։
– Ոսկեգույն նոբելյան տարոսիկներ Ստոկհոլմից,- նորից Պետեր Հ-ն։
Արամ Պ-ն սիգարետ հանեց ու էլի գրպանը մտցրեց. «Չծխել»-ից գլուխը հանկարծակի թեքեց՝ հենց տուփի միջից թարթիչակերպ հոնքերն իրեն են մոտենում.
– Մոտենում է ինձ, զուգարանի ծակից…,- նայում է Պետեր Հ-ի ուղղությամբ, գլուխն անհրաժեշտ դիրքի բերում նորից,- Ողջույն, ես նույնպես։ Մնաք բարով։ Գնա՛ց, հեռանում է մեզանից։
Երկուսով քայլում են դեպի աստիճանները։ Հատակը չի կտկտում՝ գուցե իրական չէին։
– Ան(կ)եղծ զրույց ստացվեց։
– Ես վերելակով կիջնեմ,- շոկոլադը ծամելով ու թուղթը մի ձեռքի մատներով ճմռթելով՝ ընթացքից պատասխանում է Պետեր Հ-ն։
– Ուրեմն, մենակ ես եմ գիշերելու այս հյուրանոցում։
Արամ Պ-ն բարձրանում է պտուտակաձև սանդուղքով, նեղ, մի հոգու տեղ, աշտարակ չէ՝ մտածում է, ոնց որ խոզի անդամ լինի, ո՞վ է տեսել դրանից որ։ Պետեր Ն-ն տեսած կլինի։ Հասնեմ տուն հիշողությունների հանրագիտարանում կփնտրեմ։ Միջանցքում դռներ ու պատեր են, սեպիան ոչ մի կողմ չի հրավիրում։ Դեպի ձախ՝ դեպի իր դուռն է գնում, այստեղ՝ ոչինչ, այնքան էլ նեղ չէ։
Արամ Պ-ն բացում է դուռը, մտնում է ներս, դըխկ հա դըխկ, դըխկ հա դըխկ, չի փակում, վառեց լույսը.
– Կաֆկա՛, գնդակներդ վերցրու ու ռադ եղի այս պատմությունից։
Հենց այդպես։
«Արա՛մ, Պրահան Ձեզ դուր կգա, հաճախ փողոց դուրս եկեք»,- ծլվլում է ռադիոն։

Ցտեսություն, Ծի՛տ, քեզ նույնիսկ մոռացությունը չի փրկի։

Շըխկ։ Չըխկ։

————————————————————————————

* Նաուտիլիուս Պոմպիլիուս
«Միայնակ թռչուն»