Լեւոն Խեչոյանը մերօրյա Հայաստանի վառ, ինքնօրինակ գրողներից է,որը հայտնի է իր երկրի սահմաններից շատ հեռու: Ռուսաստանում էլ նա միշտ ցանկալի հյուր է, մանավանդ որ նրան մեր երկրին կապում են Հեռավոր Արեւելքում խորհրդային բանակում ծառայելու տարիները: Վերջերս հայ գրողների պատվիրակության կազմում նա եղավ Մոսկովյան գրողների միությունում եւ ընծայեց մոսկովյան «Գումանիտարիյ» հրատարակչությունում լույս տեսած իր պատմվածքների «Տոթ օրը» նոր գիրքը: Պատմվածքները հայերենից ռուսերեն են թարգմանել Արուս Ահարոնյանը, Լեւոն Հովսեփյանը եւ Գալինա Պետրովան, որը գրքի նախաբանում գրել է. «Ինձ թվաց, որ Լեւոն Խեչոյանի արձակի ընթերցումը պահանջում է առանձնահատուկ կենտրոնացում եւ պարտադիր եռանդուն ներքին ապրումակցություն: Ուստի եւ տարբեր մարդիկ այն կընթերցեն տարբեր ձեւերով: Մեր ներկայիս կյանքը լի է բնական եւ հրահրված ողբերգություններով, աղետներով եւ դժբախտություններով: Իսկ ուրիշի դժբախտությունը «հետ մղելու», ուրիշի ցավը չնկատելու ձգտման մեջ համառելով` անզգայանում եւ քայքայվում է: Գրողին մշտապես տանջում, բզկտում են այդ արնածոր, բնավ չանհետացող հարցերը»:
Գալինա Պետրովայի այս խոսքերի արդարացիությանը ես կարողացա համոզվել, ընթերցելով Լ. Խեչոյանի երեք պատմվածքները («Զանգը», «Փոխանակում» եւ «Ուսուցիչը»), որոնք հրապարակվել են վերջերս Մոսկվայում լույս տեսած հայ գրողների արձակի «Կանչ» ժողովածուում:
Արձակագիր Խեչոյանը իր ստեղծագործության մեջ շարժվում է ածելիի սայրի վրայով՝ իր ստեղծագործություններին հաղորդակցվողներին ստիպելով ցնցվել սյուժեի յուրաքանչյուր նոր շրջադարձի ժամանակ: Այսպես, «Ուսուցիչը» պատմվածքում առաջինից մինչեւ վերջին տողը ընթերցողին չի լքում տագնապի եւ վախի զգացումը Կիսլովոդսկի իր ազգականների մոտ գնացող ուսուցչի կյանքի համար, որին չհավատացին ստորությունների վարժված զինվորականները: Նյարդերի նույնպիսի լարվածություն է պահանջում մեզանից «Զանգը» պատմվածքը, որտեղ ամբողջ գյուղի սիրելին` ռուսաց լեզվի ուսուցչուհի, դեռատի գեղեցկուհի Նվարդը հեղեղման հետեւանքով կտրվում է ցամաքից, եւ գյուղաբնակները մինչեւ նրա կյանքի վերջին պահը չեն կորցնում հույսը եւ փորձում են փրկել նրան:
«Տոթ օրը» գրքում ընթերցողի լավագույն մարդկային լարերը հնչեցնելու գրողի կարողությունը դրսեւորվել է առանձնակի ուժով: Եվ առաջին հերթին դա կարեկցելու ունակությունն է: «Նարինջը» պատմվածքում իրավիճակը ծայրաստիճան շիկացած է. չէ՞ որ երկրաշարժից հետո տղայի հայրը, նրա եղբայր Սարգիսը եւ հեղինակը փորձում են փլատակներից դուրս բերել այնտեղ մնացած երեխային եւ աքաղաղին, որոնք փրկության ճիչեր են արձակում: Վերամբարձ կռունկները, որոնք գերյալներին վայրկենապես կարող էին ազատել բետոնե սալերի տակից, ինչ-որ տեղ լռվել-մնացել են, եւ հայրը ստիպված է որդուն հորդորել համբերությամբ զինվել եւ մի քիչ էլ սպասել: Հայրն այնպես է ջանում փրկել որդուն, որ քչերը կհավատան, որ նրան դա չի հաջողվում:
Լեւոն Խեչոյանը ամենից քիչ գրում է իր մասին: Թերեւս միայն «Հանգրվան» պատմվածքում հյուրանոցում իջեւանած գործուղված լրագրողը կարող է մեր մեջ զուգորդվել գրքի հեղինակի հետ այն իմաստով, որ նրա հոգու ու սրտի միջով անցնում են բազմաթիվ համարների ժամանակավոր կենվորների ճակատագրերը, եւ նա երբեք անտարբեր չի գտնվում նրանց հանդեպ, ում հետ հանդիպում է ճակատագրի կամքով: Եվ դրանով իսկ հեղինակը ջանում է իր ընթերցողների մեջ սերմանել նույնպիսի համամարդկային կարեկցանք: Չէ՞ որ մենք բոլորս միեւնույն մոլորակի` Երկրի զավակներն ենք:
