Գերեզմանատան դարբասի մոտ մի զառամյալ կին էր նստած՝ ժամանակից ու չարքաշ կյանքից խորշոմած, արևից սևացած և այն աստիճանի անտարբեր ու կենսազուրկ, որ նմանվել էր սմքած, անպետք ծիրանաչրի, նախորդ տարվանից ծառից կախ մնացած ու բարակած-չորացած կոթի: Կորացած և մոռացված` պառավը, կարծես, միշտ էր այստեղ նստած: Գուցե և գիշերը գնում էր ինչ-որ տեղ քնելու, մարմնին դադար տալու, բայց դա ոչ ոք չէր տեսնում: Նրա հետ խոսակցություն սկսելը աներևակայելի զբաղմունք էր թվում: Չէ՞ որ ոչ ոք չի խոսում ծառի, ճանապարհի կամ ճամփեզրի քարի հետ:
Նա մշտապես մենակ էր: Հոգնատանջ մարմինը պահպանել էր ճիշտ այնպիսի չափ, որ հազիվ կարողանար իր մեջ պարփակեր կնոջը: Ավելի փոքր՝ արդեն հնարավոր չէր. նեղվածքից կյանքը կհեռանար: Իսկ այսպես, մի կերպ հարմարվում էր: Այդպիսին կյանք էր նրան բաժին հասել՝ հարմարվել, կառչել ոտնակից, հազիվ տեղավորվել: Այդ իբր թե կյանքը նրան տարանջատում էր այլ առարկաներից՝ խախտելով բնանկարի անշարժությունը: Պառավի հայացքը անդունից էր գալիս, որտեղ հավանաբար կուչ էր եկել նրա հոգին, այդ նույն անդունդում էին հավանաբար նաև նրա նախնիները, որոնք ըստ երևույթին միշտ և ամենուր կուչ եկած են ապրել: Անծայրածիր օվկիանոսում անգամ նրանք հավանաբար կուչ եկած են ապրել:
Այդ հայացքը լոկ հիշողություն էր, որ նա երբևէ նայել է մարդկանց, շրջակա աշխարհին, որը գրեթե ի չիք էր դարձել: Աշխարհը հիմա ներսից էր նրան շրջապատում: Դրսից նա ոչինչ չէր նկատում: Արտաքին աշխարհը լոկ նրա համար էր, որ պառավը պարզապես ինչ-որ տեղ լիներ: Չէ՞ որ չի կարելի տարածությունից դուրս լինել: Նա ամեն ինչից դուրս էր, բայց և այնպես ֆիզիկապես ներկա էր: Գրեթե աննկատ:
Ծեր կնոջ դեմքին ոչ մի թախիծ չկար, քանի որ դա վաղուց անհնար էր: Նրա դեմքը չէր արձագանքում իր շրջապատում կատարվող իրադարձություններին, իսկ ներքին ապրումներն այնքան էին ցամաքել, որ դեմքին ոչինչ չէին հաղորդում. այնտեղ միայն երկար ու ոչ պարտադիր կյանքի դժվարություններն էին արտատպված: Հիմա նա արդեն ապրում էր սովորության համաձայն, որից հրաժարվելու համար այդ մարմնում այլևս ուժ չկար:
Բայց և այնպես, պառավը բոլորովին ավելորդ չէր ամուր և համառ մարդկանց աշխարհում: Նա, ով հասել է սահմանագծին, ավելորդ չէ: Ա՛յ, միջինը, ոչնչով չտարբերվողը կարող է ավելորդ լինել, թեև նա էլ չի նկատում իր ավելորդությունը: Եվ ինչի՞ համար մտահոգվել, չէ որ կյանքը շարունակվում է, մինչ դու քո ավելորդության մասին ես մտածում. ապրի՛ր, ինչպես կարող ես՝ մկանների ամրությամբ և հասկանալու փորձով: Կյանքը կարող է անհավատալիորեն տարբեր լինել. անգամ իր վերջավորության մեջ, սահմանին: Մարդն իր կյանքով արդեն լինելիության իմաստ է, բայց անգամ ամենաշարժուն մարդիկ կարող են որևէ նպատակ չունենալ: Իսկ տեսանելի աներժեքությունը դեռ ոչինչ չի նշանակում: Անգամ հակառակը՝ պառավը հավակնություններ չունի և ոչ ոքի մոլորության մեջ չի գցում: Հաճախ ճիշտ հակառակն է լինում, երբ փորձում ես իմաստ կորզել որևէ մեկից, բայց ոչինչ չես ստանում, այլ մնում ես հոգնածության և ափսոսանքի զգացումով:
Արևը փորձում էր պառավին և այդ մարտում պարտություն կրելով՝ էլ ավելի էր սաստկացնում տապը, ինչից էլ մարդիկ էլ ավելի էին նվաղում քաղաքում: Պառավը ոչ մի կերպ չէր դիմադրում՝ ինչո՞վ դիմադրեր և ինչի՞ համար: Բայց դժվար էր նրան հաղթված համարել: Ինչպե՞ս հաղթել նրան, ով քեզ քամահրում է: Կողքին ոչինչ չկար, որ որևէ կերպ կպաշտպաներ նրան արևի ուղիղ ճառագայթներից: Քամահրանք, ուրիշ ոչինչ: Դեռ հարց է՝ նա ընդհանրապես զգո՞ւմ էր արևը, թե ոչ:
Ի որպես իր մեջ եղած կանքի ապացույց՝ պառավը երբեմն շարժվում էր, բայց խնայողաբար, որպեսզի ավելորդ եռանդ չծախսեր: Որտեղի՞ց էր նա իր գոյությունը երկարացնելու համար սնունդ հայթայթում: Հենց այն ուժերից, որ դեռ մնացել էին իր մեջ: Նա սնվում էր ինքն իրենով, այն թանձուկով, որն իր երկար գոյության հյութն էր: Պառավն այստեղ ժամանակ չէր կորցնում, ընդհակառակը՝ նա ինչ-որ տեղից ստեղծում էր այն և գտնում նաև ուժ՝ դրա մեջ գոյատևելու համար:
Որպեսզի զուր չնստեր (թեև, իհարկե, նա զուր էր նստում), իր առջև փոքր արկղերում միշտ խունկ էր դնում: Ծաղիկներ չէր վաճառում. ծաղիկներում կյանք կար, իսկ այստեղ այն բացակայում էր: Եվ որտեղի՞ց նա ծաղիկ կճարեր: Ծաղիկներն ինչ-որ այլ, վաղուց անցած կյանքից էին: Հիշո՞ւմ էր արդյոք նա այդ կյանքը, թե արևն արդեն այրել բոլոր հուշերը՝ թողնելով միայն խունացած հետք, ինչպես նկարում, որը երկար տարիներ մնացել է արևի լույսի տակ: Ոչ ոք էլ նրանից խունկ չէր գնելու, որովհետև չէր էլ պատկերացնելու, որ կարելի էր դա անել, և պառավն էլ թերևս գլխի չէր ընկնի, թե ինչ են իրենից սպասում: Նրան կարծես կանգնեցրել էին այդտեղ՝ խունկը հսկելու և ոչ վաճառելու: Առանց այդ՝ պառավին խունկին կապող թելի, ամեն ինչ վերջնականապես անիմաստ կդառնար: Խունկը նրան պետք էր չկորչելու համար: Որ իմանար՝ թե առավոտյան ուր պետք է գնար, և թե որտեղից պետք է մարդիկ նրան վերցնեին: Եվ, այո, հենց այդ ժամանակ էլ խունկը պետք կգար: Այստեղ՝ գերեզմանատան մոտ, նա բոլորի տեսադաշտում էր: Ուրիշ վայրերում՝ ոչ, ուրիշ վայրերում մարդիկ շատ են: Այստեղ նա մենակ էր, և նրան ոչ մեկի հետ չես շփոթի: Այստեղից նրան հեռացնելու կարիք չկա, նա իր ոտքով է եկել այնտեղ, ուր պետք է: Պառավը նստած էր դարբասի մոտ՝ մի ոտքը գերեզմանում, մյուսով՝ դեռ այստեղ:
-Արևի տակ մի՛ կանգնիր, – անհասանելի անցյալից ձայն է տալիս աղջկան երիտասարդ մայրիկը:
Եվ տարիներ հետո այդ խոսքերն ինչ-որ հրաշքով հասնում են պառավին այնանդունդից, որը բաժանում է նրան կյանքից:
Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Դիանա Ստեփանյանի
