Շատ հասարակ պատմություն
Խե՜ղճ աղջիկ։ Նենգ թուլությունն էր, որ օրեցօր ավելի ու ավելի էր համակում նրա ամբողջ մարմինը։ Ոչ մի բանի ցանկություն չէր մնացել․ ապրում էր՝ առանց ապրելու ցանկության և պարտքի զգացումից ելնելով։ Առավոտները մահճակալից վեր կենալուն պես տան գործերն ամեն անգամ նրա համար ավելի ծանր էին դառնում, իսկ նա մեկն էր, ով միշտ շա՜տ շուտ էր արթնանում, որպեսզի տեսներ արևածագը։
Գարունն այլևս նրա համար այնպիսինը չէր, ինչպիսին նախկինում։ Ծառերը մաքրվում են ձմեռային եղյամից, կանաչով են պատվում, նոր թռչուններ են գալիս դրանց վրա․ թվում է, թե ամեն ինչ վերածնվում է։ Միայն թե ինքը չի վերածնվում։
«Կանցնի՜,- ասում էր ինքն իրեն։- Կանցնի՜»։ Ցանկանալով հավատալ դրան՝ անընդհատ նույնը կրկնում էր ինքն իրեն, երբ մենակ էր լինում։ Բժիշկը հավատացնում էր, որ դա ընդամենը տարիքային ճգնաժամ էր․ օդ և ցերեկային լույս, ոչինչ՝ բացի օդից և ցերեկային լույսից։ Եվ պետք է ճիշտ սնվեր, ինչքան հնարավոր էր լավ։
Օ՞դ։ Շուրջն անսահման, արևային, ծոթորի բույրով, ախորժակ գրգռող օդ կար։ Տան չորս կողմից հորիզոնում ցամաք էր, փարթամ և արգավանդ հողեր էին, որոնք դաշտերի Աստծո պարգևն էին։ Եվ լույսը, նաև անսահման լուսաավոր էր։ Բայց ինչ վերաբերում էր ուտելիքին․․․ «Բայց մայրի՛կ, եթե չեմ ուզում․․․»։
-Դե՜, աղջի՛կս, կե՛ր, փառք Աստծո ուտելու բան ունենք, կե՛ր,- պաղատագին կրկնում էր մայրը։
-Բայց եթե չեմ ուզում, նրան ասել եմ․․․
-Կարևոր չէ։ Ուտելիքն այնպիսին է, ինչպիսին այն պատրաստում են։
Խեղճ մայրը, որն ավելի դժբախտ էր քան նա, վախենալով, որ իր վաղ այրիանալու գերագույն մխիթարությունը դուրս կպրծնի նրա գրկից, որոշեց գերսնել նրան, ինչպես հնդկահավերին։ Սկսեց նույնիսկ այնպես անել, որպեսզի սրտխառնոց զգար, բայց ամեն ինչ անօգուտ էր։ Փոքրիկ թռչնակի պես էր սնվում։ Եվ խեղճ այրին ծոմ էր պահում՝ խնդրելով Մարիամ Աստվածածնին ախորժակ պարգևել նրա խեղճ դստերը՝ ուտելու ախորժակ, ապրելու ախորժակ։
Ամենավատը դա չէր, ինչ պատահեց Մաթիլդայի հետ․ բանն այն չէր, որ հյուծվում էր, գունատվում, թառամում և մարմնով թուլանում, բանն այն էր, որ նրա փեսացուն՝ Խոսե Անտոնիոն, գնալով սառում էր նրա հանդեպ։ Նրանից ազատվելու ելք էր փնտրում, այո՛, կասկած անգամ չկար, և նրան լքելու միջոց էր փնտրում։ Սկզբում համառորեն պնդում էր, որպեսզի արագացնեին պսակադրությունը, ասես վախենում էր ինչ-որ բան բաց թողնելուց, և երբ մայր և դուստր պատասխանում էին «Ո՛չ, դեռ ո՛չ, մինչև որ չապաքինվեմ․ այսպես չեմ կարող ամուսնանալ», մռայլվում էր։ Նույնիսկ սկսեց ասել, որ գուցե ամուսնությունը թեթևացներ նրա ցավը, բուժեր նրան, բայց աղջիկը տխուր պատասխանում էր․ «Ո՛չ, Խոսե Անտո՛նիո, ո՛չ․ սա սիրո չարիք չէ, ուրիշ բան է։ Կյանքի չարիք է»։ Իսկ Խոսե Անտոնիոն լսում էր նրան՝ սրտնեղած և տարակուսած։
Տղան շարունակում էր ժամադրությունների գալ, ասես պարտականություն էր կատարում, բայց ողջ ընթացքում ցրված էր և ասես ինչ-որ հեռավոր բանով էր հափշտակված։ Այլևս ապագայի մասին չէր խոսում, ասես այդ ապագան այդուհետ մեռած էր նրանց համար։ Ասես նրանց սերը ներկա չուներ, միայն անցյալ։
Մաթիլդան այնպես էր նայում նրան, ասես հայելու մեջ նայեր, և ասում․
-Բայց ասա՛ ինձ, Խոսե Անտո՛նիո, ասա՛, ի՞նչ է պատահել քեզ։ Որովհետև դու այլևս այնպիսին չես, ինչպիսին նախկինում էիր․․․
-Ի՞նչ մտքեր են ծագում գլխումդ, աղջի՛կ։ Այդ դեպքում ինչպիսի՞ն պետք է լինեմ․․․
-Տե՛ս, լսի՛ր, եթե հոգնել ես ինձնից, եթե արդեն ուրիշն է գրավել ուշադրությունդ, թո՛ղ ինձ։ Թո՛ղ ինձ, Խոսե Անտո՛նիո, մենա՛կ թող ինձ․ որովհետև ես մենակ եմ մնալու, չեմ ուզում, որպեսզի հանուն ինձ զոհաբերե՜ս քեզ։
-Զոհաբերե՜մ ինձ։ Բայց աղջի՛կ, ո՞վ ասաց, որ ես զոհաբերում եմ ինձ։ Բավական է հիմարություններ դուրս տաս, Մաթի՛լդա։
-Ո՛չ, ո՛չ, մի՛ թաքցրու․ դու այլևս չես սիրում ինձ․․․
-Որ քեզ այլևս չե՞մ սիրում։
– Ո՛չ, ո՛չ, այլևս այնպես չես սիրում, ինչպես նախկինում, ինչպես ամենասկզբում․․․
-Բանն այն է, որ ամենասկզբում․․․
-Մի՛շտ պետք է ամենասկիզբը լինի, Խոսե Անտո՛նիո․ սիրո մեջ միշտ պետք է ամենասկիզբը լինի, միշտ պետք է սկսես սիրել․․․
-Դե՜, մի՛ լացիր, Մաթի՛լդա, մի՛ լացիր, դրանից ավելի ես վատանում․․․
-Ի՞նչ, ավելի՞ եմ վատանում։ Վատանո՞ւմ։ Ուրեմն՝ վատ եմ։
-Վա՜տ․․․ո՜չ ։ Բայց․․․Մտորումներ են։
-Այդ դեպքում տես՛, լսի՛ր․ չեմ ուզում, ո՛չ, չեմ ուզում, որ պարտքի զգացումից ելնելով գաս․․․
-Ի՞նչ է, վռնդո՞ւմ ես ինձ։
-Ե՞ս եմ քեզ վռնդում, Խոսե Անտո՛նիո, ե՞ս։
-Կարծես թե շատ ես ուզում, որ հեռանամ․․․
Խեղճ աղջիկը սկսեց սաստիկ լաց լինել։ Այնուհետև իր սենյակում փակված, որտեղ արդեն քիչ օդ ու լույս կար՝ Մաթիլդան նորից ու նորից նայում էր հայելու մեջ, շարունակ նայում էր։ «Դե՜, ո՛չ, վախենալու բան չկա, – ասում էր ինքն իրեն, – բայց հագուստս ամեն անգամ ավելի մեծ և լայն է դառնում, կրծկալս այնքան է լայնացել, որ երկու ձեռքերս կարող եմ դրա մեջ մտցնել․ ստիպված եմ ևս մի ծալք ավելացնել կիսաշրջազգեստիս․․․Ի՞նչ է սա, Աստվա՛ծ իմ, ի՞նչ է սա»։ Հետո լալիս և աղոթում էր։
Բայց երբ քսաներեք տարեկան դարձավ, նրա մայրը հաղթեց, և Մաթիլդան նորից սկսեց կյանքի մասին մտածել, կանաչ ու թարմ, թեթև և արևոտ, լույսով, սիրով և դաշտերով լի կյանքի, երկարատև ապագայի, հոգսերով լի տան, երեխաների և, ո՞վ գիտի, նույնսիկ մի քանի թոռների մասին։ Եվ նրանք՝ երկու ծերուկները, արևի տակ տաքացնելու էին կյանքի քաղցրեղենը։
Խոսե Անտոնիոն սկսեց բաց թողնել ժամադրությունները, և իր հարսնացուի բազմիցս կրկնվող խնդրանքներին, որ թողներ նրան, եթե այլևս չէր սիրում, ինչպես ամենասկզբում, եթե չէր պատրաստվում ամեն անգամ նորից սկսել սիրել նրան, պատասխանեց՝ հայացքը գետնի վրայի մանր քարերին հառած․ «Այնքան ջանք ես գործադրում, որ վերջիվերջո․․․»։ Արցունքները նորից պոռթկացին Մաթիլդայի աչքերից։ Եվ այդ ժամանակ Խոսե Անտոնիոն տղամարդկային բռիությամբ ասաց․ «Եթե ամեն անգամ այսպիսի արտասվախառն տեսարաններ ես սարքելու, ես կլքեմ քեզ»։ Խոսե Անտոնիոն արտասվալից սեր չէր հասկանում։
Մի անգամ Մաթիլդան իմացավ, որ նրա փեսացուն ուրիշ աղջկա է սիրատածում՝ նրա մտերիմ ընկերուհիներից մեկին։ Եվ ասաց նրան դրա մասին։ Եվ Խոսե Անտոնիոն այլևս չվերադարձավ։
Եվ խեղճ աղջիկն ասում էր մորը․
-Շատ վատ վիճակում եմ, մայրի՛կ։ Մահանում եմ․․․
-Հիմարություններ դուրս մի՛ տուր, աղջի՛կս, քո տարիքում ես ավելի վատ վիճակում էի քան դու․ ինձնից միայն կաշի ու ոսկոր էր մնացել։ Բայց ինչպես տեսնում ես, ես ողջ եմ։ Դատարկ բաներ են։ Իհարկե, դու փորձում ես չուտել․․․
Բայց միայնակ մնալով իր սենյակում և լուռ արտասվելով՝ մայրը մտածում էր․ «Բռի՛, ավելի՛ն քան բռի։ Ինչո՞ւ մի փոքր չսպասեց․․․մի փոքր, այո՛, շատ քիչ․․․Սպանում է նրան․․․ ժամանակից շուտ»։
Եվ օրերն անցնում էին՝ միօրինակ, միապաղաղ՝ իրենց հետ տանելով Մաթիլդայի կյանքի ամեն պատառիկը։
Մոտենում էր Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի օրը, երբ գյուղի բոլոր բնակիչները գնում էին սուրբ ճգնարան, որտեղ աղոթում էին, և յուրաքանչյուրն իր կարիքների համար ինչ-որ բան էր խնդրում, և այդ ամբողջ եռուզեռի, երգ ու պարի և հռհռոցի հետ մեկտեղ դա ուխտագնացության երթ էր։ Տղաները աղջիկների հետ ձեռք ձեռքի տված էին վերադառնում՝ նրանց փաթաթվելով, թռչկոտելով, գոռգոռալով և չարաճճիություններ անելով։ Համբույրներ և գրկախառնություններ էին գողանում։ Իսկ ավագ սերունդը ծիծաղում էր՝ վերհիշելով և կարոտելով իր պատանեկության տարիները։
-Տե՛ս, աղջի՛կս, – ասաց մայրը Մաթիլդային, – Մարիամ Աստվածածնի օրն է մոտենում, ամենալավ զգե՛ստդ պատրաստիր։ Ախորժակ խնդրելու ես գնալու։
-Մայրի՛կ, ավելի լավ չի՞ լինի առողջություն խնդրել։
-Ո՛չ, ախորժակ, աղջի՛կս, ախորժա՛կ։ Դրա հետ առողջությունն էլ կլինի։ Նույնիսկ Մարիամ Աստվածածնից պետք չէ միանգամից չափից ավելին խնդրել։ Քիչ-քիչ է պետք խնդրել․ այսօր՝ մի փշուր, վաղը՝ մեկ ուրիշ։ Հիմա՝ ախորժակ, որի հետ, կարծում եմ, կվերադառնա նաև առողջությունդ, իսկ հետո․․․
-Հետո ի՞նչ, մայրի՛կ։
-Հետո ավելի արժանի և ավելի երախտապարտ փեսացու, քան այդ բարբարոս Խոսե Անտոնիոն էր։
-Վատ բաներ մի՛ ասա նրա մասին, մայրի՛կ։
-Վատ բաներ չասե՜մ նրա մասին։ Եվ դա դո՞ւ ես ինձ ասում։ Թողնել քեզ, գառնո՜ւկս, այն էլ հանուն ո՞ւմ, հանուն այդ ճպռոտ Ռիտայի՞։
– Վատ բաներ մի՛ ասա Ռիտայի մասին, մայրի՛կ, նա ճպռոտ չէ։ Հիմա նա ավելի գեղեցիկ է, քան ես։ Եթե Խոսե Անտոնիոն այլևս չէր սիրում ինձ, ինչի՞ համար պետք է շարունակեր գալ և զրուցել ինձ հետ։ Խղճահարությունի՞ց։ Խղճահարությունի՞ց, մայրի՛կ, խղճահարությունի՞ց։ Ես շատ հիվանդ եմ, գիտեմ, շա՜տ հիվանդ եմ։ Իսկ նրան դուր է գալիս այդպես կարմրատակած և այդքան առողջ տեսնել Ռիտային․․․
-Լռի՛ր, աղջի՛կս, լռի՛ր։ Կարմրատակա՞ծ։ Ախր նա ասես լոլիկ լինի։ Վե՛րջ տուր, վե՛րջ տուր։
Եվ մայրը սկսեց արտասվել։
Եկավ տոնի օրը։ Մաթիլդան ուժերի ներածին չափով զուգվում-զարդարվում էր, և նույնիսկ, խե՜ղճ աղջիկ, այտերն էին մի փոքր կարմրել։ Ու մայր և դուստր գնացին ճգնարան։ Երբեմն աղջիկը ստիպված մե՛րթ մոր ձեռքին էր հենվում, մե՛րթ նստում էր։ Այնպես էր նայում դաշտերին, ասես հրաժեշտ էր տալիս, և այդ ամենն անգիտակցաբար էր անում։
Շուրջն ուրախություն և կանաչություն էր։ Ծիծաղում էին մարդիկ և ծառերը։ Մաթիլդան մտավ ճգնարան և մի անկյունում ծնկների ոսկորները սալաքարերով պատված հատակին հպելով և արմունկներով հենվելով փայտե նստարանին՝ աղոթեց, աղոթեց, աղոթեց՝ զսպելով արցունքները։ Շուրթերը մի բան էին շշնջում, միտքն՝ ուրիշ։ Եվ դժվարությամբ էր տեսնում Տիրամոր փայլուն դիմապատկերը, որի մեջ արտացոլվում էր մոմերի հուրը։
Ճգնարանի կիսախավարից դուրս եկան գյուղական տեղանքի լուսապայծառ փարթամություն և բռնեցին հետդարձի ճանապարհը։ Տղաները այնպես էին վերադառնում, ասես անսանձ քուռակներ լինեին, որոնք հագեցնում էին ամիսներ շարունակ տևած քաղցը։ Վազվզում էին տղաներն ու աղջիկները՝ ճիչերով սադրելով նրանց, ովքեր նրանց հետևից էին ընկել։ Արևի լույսի տակ ամեն ինչին կարելի էր դիպչել, հպվել և շոշափել։
Եվ Մաթիլդան տխրությամբ նայում էր այդ ամենին, բայց էլ ավելի մեծ տխրությամբ էր նայում մայրը՝ այրին։
«Ես չէի կարողանա փախչել, եթե նրանք իմ հետևից ընկնեին, – մտածեց խեղճ աղջիկը, – չէի կարողանա սադրել ու հրահրել նրանց իմ փախուստով և ճիչերով․․․ Եվ այդպես շարունակ»։
Խոսե Անտոնիոյին հանդիպեցին, որը Ռիտային էր ուղեկցում։ Չորսն էլ հայացքները գետնին հառեցին։ Ռիտան գունատվեց, իսկ մայրամուտի վերջին ալ կարմիրը լուսավորեց Մաթիլդայի այտերը, որոնց վրայից զեփյուռը ջնջել էր կարմրությունը։
Խեղճ աղջիկը զգում էր, թե ինչպես էր մեծանում հարգանքը դեպի նա․ մի սարսափելի հարգանք, ողբերգական հարգանք, անմարդկային և դաժան հարգանք։ Այդ ի՞նչ էր։ Կարեկցա՞նք։ Վա՞խ։ Օ՜, այո՛, հնարավոր է վախ էր, շատ հնարավոր է։ Վախ էր ներշնչում․ խե՜ղճ քսաներեքամյա աղջնակ։ Ու երբ մտածում էր ուրիշների այդ չգիտակցված վախի մասին, և այն վախի մասին, որն անգիտակցաբար տեսնում էր բոլոր նրանց աչքերում, ովքեր անցնում էին նրա կողքով, սիրտը սառույց էր դառնում վախից, բայց մեկ ուրիշ, ավելի սարսափելի վախից։
Եվ երբ իր տան շեմքն անցավ, կիսաբացեց դուռը, ընկավ բազկաթոռին, սկսեց լաց լինել և բացականչեց՝ մահը շուրթերին․
-Ա՜խ, մայրի՜կ, ի՞նչ է լինելու ինձ հետ։ Որքա՜ն տգեղ եմ։ Ի՞նչ է լինելու ինձ հետ, Տիրամա՛յր, ի՞նչ է լինելու։ Ո՛չ հաճոյախոսություններ, ո՛չ խղճահարություն․ ճիշտ տգեղների նման։ Ի՞նչ է լինելու ինձ հետ, Տիրամա՛յր, ի՞նչ է լինելու։ Ինձ հետ չէի՜ն խաղում․․․տղաներն առաջվա պես չէի՜ն խաղում ինձ հետ։ Նույնի՜սկ խղճահարությունից ելնելով, ինչպես տգեղների դեպքում։ Ի՞նչ է լինելու ինձ հետ, մայրի՛կ, ի՞նչ։
-Բարբարոսնե՜ր, ավելի քան բարբարոսնե՜ր, – կրկնում էր այրին։ – Բարբարոսնե՜ր։
Բարբարոսնե՜ր։
Եվ վրդովվում էր սրբապղծությունից, որպիսին այն կար, և նրանից, որ այդ սուրբ տոներին տեղի ունեցող եռուզեռը սուրբ ծես էր համարվում։
-Ի՞նչ է լինելու ինձ հետ, մայրի՛կ, ի՞նչ, եթե նույնիսկ խղճահարությունից ելնելով տղաները ցանկություն չունեն ինձ հետ խաղալու։
Գիշերը տխրությամբ և արցունքներով լի անցավ, իսկ հաջորդ առավոտ ցանկություն չունեցավ իրեն հայելու մեջ նայելու։ Իսկ Տիրամայրը՝ գթասրտության մայրը, լսելով Մաթիլդայի աղաչանքները, տոնից երեք ամիս անց վերցրեց նրան՝ հրեշտակների հետ խաղալու։
Թարգմանությունն իսպաներենից` Էլիզա Ստեփանյանի
