Ռենե Դոմալ | Բանաստեղծի վերջին խոսքերը

Ռենե Դոմալ (1908-1944)-ֆրանսիացի սյուրռեալիստ գրող, փիլիսոփա և բանաստեղծ։ Իր ուշ պատանեկության տարիներին նրա ավանգարդ պոեզիան տպագրվել է Ֆրանսիայի առաջատար ամսագրերում, իսկ քսանականների սկզբում, որպես սյուրռեալիզմի և դադաիզմի հակազդեցություն, հիմնել է «Le Grand Jeu» գրական ամսագիրը։ Առավել հայտնի է երկու վեպերով «Լուրջ խմելու գիշեր» և «Անալոգ լեռը»։ Վաղ դադաիստ-սյուրռեալիստական ​​հայտարարություններից մինչև ուշ էզոթերիկ դատողություններ, Դոմալի բանաստեղծական աշխարհը զարգանում է արդիականության հեգնական վերաիմաստավորման և ավանդույթի հետաքրքրասեր ըմբռնման ոգով․ պարադոքսալ կերպով ձևակերպում է բազմաթիվ հարցեր, որոնք ցայսօր անլուծելի են. (գոյության թերարժեքություն, գիտակցության ճգնաժամ)։ Դոմալի ողջ գրական և մետաֆիզիկական փորձը համակված է մարդկային էությունը ճանաչելու և նրա հոգևոր ազատագրման ուղին գտնելու իղձով։

Բանաստեղծի վերջին խոսքերը

Գետնին փտելու մնացած մրգից դեռ կարող է նոր ծառ աճել: Այդ ծառից հարյուրավոր նոր պտուղներ։ Սակայն, եթե բանաստեղծությունը պտուղ է, բանաստեղծը ծառ չէ։ Նա խնդրում է վերցնել իր խոսքերը և անմիջապես ուտել, քանի որ չի կարող միայնակ պտուղ աճեցնել: Բանաստեղծություն գրելու համար անհրաժեշտ են երկու հոգի: Խոսողը՝ հայրն է, լսողը՝ մայրը, բանաստեղծությունը՝ նրանց զավակը։ Չլսվող բանաստեղծությունը կորած սերմ է․ այլ կերպ՝ խոսողը մայրն է, բանաստեղծությունը՝ ձվաբջիջը, իսկ լսողը՝ արգասավորողը։

Չլսվող բանաստեղծությունը դառնում է նեխած ձու։

Այսպես էր մտածում իր զնդանում մահվան դատապարտված բանաստեղծը։ Պատմությունը տեղի է ունեցել նվաճողի բանակների կողմից զավթված փոքր երկրում։ Բանաստեղծին ձերբակալեցին, քանի որ նրա՝ ճանապարհներին երգած երգում, միսը մինչև ոսկորները կրծող տխրությունը՝ նա համեմատել էր իր գյուղը գետնին հավասարեցրած հրդեհների ավերիչ ծխի հետ։

Հաջորդ օրը՝ լուսադեմին, նրան պետք է կախեին, բայց որպես վերջին լավություն, մահապատժից առաջ նրան թույլ տվեցին ժողովրդի առաջ կարդալ իր վերջին բանաստեղծությունը։

-Ես նրանց կասեմ․

«Ընդունեք այս խոսքերը, որպեսզի դրանք չկորչեն հացահատիկի պես: Բազմացրե՛ք դրանք, աճեցրե՛ք, ստիպե՛ք խոսել»։

-Բայց այսժամ ի՞նչ ասեմ նրանց։ Ես միայն մի խոսք ունեմ՝ կայծակի պես հասարակ․ խոսք, որ փքում է իմ սիրտը, խոսք, որ բարձրանում է կոկորդս, խոսք, որ շրջում է գլխումս, ինչպես առյուծն իր վանդակում։ Այն աշխարհի խաղաղության խոսքը չէ։ Այն դյուրին լսելի խոսք չէ: Բայց այն պետք է հանգեցնի խաղաղության, այն պետք է դարձնի ամեն ինչը հեշտ լսելի, պայմանով, որ դուք այն վերցնեք այնպես, ինչպես երկիրն է ստանում  և սնուցում է այն սպանելով: Երբ ես փտած կլինեմ, թող մի քանի օրվա ընթացքում բառի ծառ առաջանա իմ փտումից։ Ոչ թե խաղաղության խոսքեր, խոսքեր, որոնք հեշտ է լսել, այլ խոսքեր ճշմարտության:

-Բայց, այնուամենայնիվ ի՞նչ ասեմ նրանց։

Ես միայն մի խոսք ունեմ ասելու, մի բան այնքան իրական, որքան պարանը, որը կախելու է ինձ, խոսք, որն ինձ մոտ քոր է առաջացնում, խոսք, որը խժռում է ինձ, խոսք, որը նույնիսկ դահիճը կկարողանա հասկանալ։ Կբացեմ բերանս, կարտասանեմ խոսքը, բերանս կփակեմ ու վերջ: Հենց որ բերանս բացեմ, կտեսնեք, որ ուրվականներն ու արնախումները կանցնեն գետնի տակ, բոլոր գողերը, ստահակները, կյանքի խաղին մատնված խաղամոլները, մահը շահարկողները, նրանք, ովքեր սեղաններ են շրջում, ովքեր ճոճանակներ են ճոճում, ովքեր աստղերին են նայում ոչինչ չանելու պատճառներ գտնելու համար:

Երազողներ, անձնասսպաններ,

առեղծվածի մոլեռանդներ, հաճույքի մոլագարներ,

երևակայական ճանապարհորդներ, մտքի քարտեզագիրներ,

արվեստով տոգորվածներ, ովքեր չգիտեն, թե ինչու են երգում, պարում, նկարում և կառուցում:

Այնկողմնային մոլագարները,

Անկարելի այս աշխարհի համար,

Տարված անցյալով, տարված ապագայով

խաբեբաներ, խարդախներ, ովքեր գողանում են հավերժությունը:

Բոլորը կանցնեն գետնի տակ, հենց որ բերանս բաց անեմ։

Երբ ես արտասանեմ այդ խոսքը, փրկվածների աչքերը կպտտվեն ներս, և այս տղամարդկանցից ու կանանցից յուրաքանչյուրը կնայի իր մեջ և կկանգնի իր ճակատագրի հատակին: Լույսի անդունդ, Տառապալից խավար։ Հենց որ բերանս փակեմ, նրանց աչքերը կդառնան դեպի աշխարհ՝ լիցքավորված կենտրոնական լույսով, և նրանք կտեսնեն, որ արտաքինը նման է ներսին։ Նրանք կլինեն թագավորներ, թագուհիներ, նրանք կտեսնեն միմյանց, յուրաքանչյուրը միայնակ, ինչպես արևը, բայցևայնպես ամենայն ոք ներսում լուսավորված է մենության կրակով, իսկ դրսում՝ միայնակ արևի հրով.

Բայց ես երազում եմ ու տրվում սին հույսին։

Նրանք ավելի շուտ կասեն․ «ժամանակն է, որ այդ խելագարին կախեն։ Այդ անպետք բերանի փակվելու ժամանակն է, կամ գուցե նրանք ասեն․ «Նրա խոսքերը խաղաղության խոսքեր չեն, դրանք հեշտ չէ լսել:» Դրանք դիվական են. Ժամանակն է կախել նրան: Եվ ամեն դեպքում ինձ կկախեն ։

Դե, ես նրանց կասեմ

Դուք ինձնից շատ երկար ժամանակ չունեք ապրելու:

   Ես կմեռնեմ այսօր, դուք կմեռնեք մի շաբաթից։

   Եվ մեր դժբախտությունը նույնն է, և մեր մեծությունն է նույնը:

Բայց նրանք կմտածեն, որ դրանք ատելության խոսքեր են: Այս դժբախտներն այնքան վստահ են, որ անմահ են: Եվ, այնուամենայնիվ, ինձ կկախեն։

Ի՞նչ ասեմ նրանց։

Ես նրանց կասեմ՝ արթնացե՛ք։ Բայց ես չեմ կարողանա նրանց ասել, թե ինչպես, և նրանք կասեն. «Բայց մենք քնած չենք»: Կախե՛ք, կախե՛ք այս ինքնակոչ-խաբեբաին, թույլ տվեք տեսնել, տեսնել թե ինչպես է նա թքում լեզուն։

Եվ ինձ այումենայնիվ կկախեն։

Իսկ բանաստեղծն իր զնդանում գլուխը պատերին կխփի։ Խլացված թմբկահարությունը, ողբալի դմփ-դմփ գլխով հարվածը պատին նրա նախավերջին երգն էր։

Ամբողջ գիշեր նա փորձում էր սրտից պոկել անարտահայտելի խոսքը։ Բայց խոսքը աճեց նրա կրծքում և խեղդեց նրան, բարձրացավ մինչև կոկորդ և շարունակ պտտվեց նրա գլխում, ինչպես  առյուծը վանդակում:

Նա ինքն իրեն կրկնեց․ «ամեն դեպքում լուսադեմին ինձ կկախեն»։

Եվ նա նորից սկսեց գլուխը պատին տալ: Հետո նորից փորձեց․

-միայն մեկ բառ կա ասելու։ Բայց դա չափազանց պարզ կլիներ: Նրանք կասեին, որ մենք արդեն գիտենք: Կախե՛ք, կախե՛ք այդ հիմարին։

Այլ կերպ նրանք կասեն․

«Նա ցանկանում է մեզ պոկել մեր սրտի անդորրից, մեր միակ ապաստանն այս դժբախտ ժամանակներում: Նա ուզում է կործանարար կասկածներ սերմանել մեր գլխում, երբ զավթիչի մտրակն արդեն պատռում է մեր կաշին։ Սրանք խաղաղության խոսքերը չեն, այս խոսքերը հեշտ չէ լսել։ Կախե՛ք, կախե՛ք այս չարագործին»։ Եվ ամեն դեպքում, ես կկախվեմ։

-Ի՞նչ կասեմ նրանց։

Արևը բարձրացավ կոշիկների աղմուկի հետ: Նա սեղմեց ատամները, երբ նրան տանում էին դեպի կախաղան։  Առջևում նրա եղբայրները, ետևում նրա դահիճները։

Ինքն իրեն ասաց․

-Ահա իմ առաջին և վերջին բանաստեղծությունը. Ասել մեկ բառ, պարզորեն, ինչպես աչքներդ բացելը: Բայց այս ասելիքն ինձ որովայնից մինչև գլուխ խժռում է, ես ուզում եմ որովայնից գլուխ բացվել և ցույց տալ նրանց այն ասելիքը, որը ես պահում եմ: Բայց եթե ստիպված եմ բերանովս դուրս հանել այն, ինչպե՞ս է այն անցնելու այդ նեղ անցքով, խոսքն այս, որը պատել է ներսս։

Առաջին անգամ նա ձայն չհանեց. շուրթերը լուռ էին։

Երկրորդ անգամ նա ձայն չհանեց, սիրտը պրկվեց։

Երրորդ անգամ նա ձայն չհանեց. ամբողջ մարմինը քարացավ, ինչպես համր ժայռը։

(Նա ասես սպիտակ ժայռ լիներ, արձան, խոյ՝ քնած ոչխարների հոտի առաջ, իսկ նրա հետևում արդեն գայլերն էին քմծիծաղում):

Զրնգացին սվիններն ու կոշկախթանները։ Ավարտվեց հատկացված ժամանակը։ Բանաստեղծն իր պարանոցին զգաց պարանի խտղտանքը և դատարկ ստամոքսում՝ մահվան ճանկռոտ թաթը։

Եվ հետո, վերջին պահին, խոսքը պոկվեց շուրթերից ու բղավեց․

«Ի զեն դեպի ձեր պատառաքաղ-դանակներ,

Սալաքարեր ու մուրճեր․

դուք բյուրավոր եք, դուք ուժեղ եք,

ազատեք ձեզ, ազատեք ինձ կապանքներից:

Ես ուզում եմ ապրել, ապրեք ինձ հետ:

Սպանեք գերանդիներով, սպանեք քարերով։

Թույլ տվեք ինձ ապրել, և ես կօգնեմ ձեզ վերագտնել խոսքը:

Բայց դա նրա առաջին և վերջին բանաստեղծությունն էր: Ժողովուրդն էլ արդեն չափազանց սարսափած էր։ Եվ քանի որ նա իր կյանքի ընթացքում շատ էր օրորվել այս ու այն կողմ, բանաստեղծը, մահից հետո էլ դեռ օրորվում է: Որովհետև հաճախ պոետների ճակատագիրն է կամ մեղքը՝ խոսել ուշ կամ շատ վաղ։

Թարգմանությունը ֆրանսերենից՝ Սահակ Գալոյանի