Լու Սյուն | Ճիչ

(1881–1936)

«Ճիչ» ժողովածուի նախաբանը

 Երիտասարդ տարիներին ես էլ շատ երազանքներ ունեի, որոնց մեծ մասը հետագայում մոռացել եմ առանց որևէ ափսոսանքի։ Անցյալը հիշելը երբեմն կարող է երջանկացնել քեզ, բայց  երբեմն էլ կարող է մենության մղել, և ի՞նչ իմաստ ունի անցյալի միայնակ օրերի կծիկը բացել։ Սակայն ամեն ինչ մոռանալն անհնար է, և «Ճիչն», ահա, այն ամենի հանրագումարն է, ինչը չեմ կարողացել ջնջել իմ հիշողությունից։

Ավելի քան չորս տարի՝  գրեթե ամեն օր, գնում էի գրավատուն և դեղատուն: Չեմ կարող հիշել, թե քանի տարեկան էի այդ ժամանակ, բայց դեղատանը հազիվ էի հասնում վաճառասեղանին, իսկ գրավատան վաճառասեղանը կրկնակի բարձր էր ինձնից։ Գրավատան բարձր վաճառասեղանից հագուստ կամ զարդեղեն էի հանձնում, վերցնում քամահրանքով ինձ նետված  գումարը և գնում դեղատան՝ իմ հասակի վաճառասեղանի մոտ՝ խրոնիկ հիվանդ հորս համար դեղեր գնելու։ Բայց տուն վերադառնալուց հետո էլ իմ գործերը չէին ավարտվում, քանի որ հորս բուժող բժիշկը էկզոտիկ բաղադրատոմսերով դեղեր նշանակելու համբավ ուներ․ ձմեռային ալոեի արմատ, երեք ձմեռ վերապրած շաքարեղեգ, զույգ ծղրիդներ, սերմնավորված արդիզիա…^[1] բոլորն էլ դժվար ճարվող բաներ էին։ Իսկ հորս հիվանդությունն օր օրի ծանրանում էր, մինչև որ նա մահացավ։

Շապիկի ձևավորումը՝ Լիլիթ Ալթունյանի

Ես կարծում եմ, որ միայն բարեկեցությունից հետո աղքատության մեջ  հայտնվելիս է, որ մարդիկ  հասկանում են, թե ինչպիսին են իրականում  իրենց շրջապատող մարդիկ/ աշխարհը։ Եվ հավանաբար հենց այդ շրջապատը փոխելու և նոր մարդկանց  գտնելու փնտրտուքն էր, որ ինձ մղեց գնալն N^[2] քաղաք և ընդունվել K^[3] ուսումնարան։ Մայրս ինչ-որ տեղից  ութ յուան էր գտել ճանապարհածախսի համար և հանձնել իմ հայեցողությանը։ Ու թեպետ ասում էր, որ լիովին վստահում է ինձ, բայց  ճանապարհելիս  լաց էր լինում, և պատճառը միայն ինձնից բաժանվելը չէր։ Այն ժամանակ ընդունված էր ավանդական կայսերական կրթություն ստանալ՝ պաշտոնական քննություններ հանձնելով, իսկ ես, զրկելով ինձ ապագայից, պատրաստվում էի ընդունվել ուսումնարան և օտար գիտություններ^[4] սովորել՝ հոգիս «օտար քաջքերին» վաճառելով։

Եվ չնայած այդ ամենին՝ ես մեկնեցի N քաղաք և ընդունվեցի K-ուսումնարանը,  որտեղ վերջապես իմացա ֆիզիկայի, մաթեմատիկայի, աշխարհագրության, պատմության, նկարչություն և ֆիզպատրաստության մասին։ Մեզ Ֆիզիոլոգիա մեզ չէին դասավանդում, բայց փոխարենը առիթ ունեցանք ծանոթանալ «Տրակտատ ֆիզիոլոգիայի մասին» և «Աշխատություն քիմիայի ու հիգիենիայի վերաբերյալ» գրքերի^[5] փայտատիպ տպագրություններին։ Համեմատելով իմ նոր գիտելիքները մեր ավանդական բժիշկների հանձնարարականների ու դեղատոմսերի հետ՝ աստիճանաբար սկսեցի հասկանալ, որ չինական ավանդական բժշկությունը գիտակցված կամ անգիտակից խարդախություն է, և խորը կարեկցանք զգացի բոլոր խաբված հիվանդների ու նրանց ընտանիքների հանդեպ։

Թարգմանված գրականությունից նաև իմացա, որ Ճապոնիայի բարեփոխումների^[6] զգալի մասը սկսվել է արևմտյան բժշկական գիտության՝ Ճապոնիա ներմուծումից: Եվ հենց Նանծինում  ստացած այս առաջին գիտելիքների շնորհիվ անունս  հետագայում հայտնվեց Ճապոնիայի մի գավառական բժշկական մասնագիտացված քոլեջի^[7] գրանցամատյանում։ Երազում էի, որ ավարտելուն պես վերադառնամ Չինաստան՝ բուժելու հորս նման բազմաթիվ անօգնական հիվանդների, իսկ պատերազմի դեպքում ռազմական բժիշկ դառնամ՝ միաժամանակ ամրապնդելով հայրենակիցներիս հավատն արդիականացման հանդեպ։ Կարծես ամեն ինչ լավ էր ընթանում։

Ես չգիտեմ, թե ինչ առաջադեմ մեթոդներ են այժմ օգտագործվում մանրէաբանություն ուսումնասիրելու համար, ինչ առաջընթաց կա այդ ասպարեզում, բայց այն ժամանակ ուսուցիչը լուսապատկերների միջոցով մեզ ցույց էր տալիս մանրէների ուրվագծերը, և եթե  դասախոսությունը ժամանակից շուտ էր ավարտվում, դասավանդողը կարող էր ցույց տալ բնապատկերներ կամ ընթացիկ իրադարձությունների վերաբերյալ շարժանկարներ։ Հենց այդ օրերին ընթանում էր Ռուս-ճապոնական պատերազմը^[8], ու բնական էր, որ հաճախ էինք տեսնում պատերազմին վերաբերող շարժանակարներ, և ես հաճախ ստիպված էի լինում միանալ ճապոնացի դասընկերներիս՝ իրենց հայրենակիցներին ուղղված ոգևորիչ ծափահարություններին։ Եվ մի օր հենց այդպիսի շարժանկարներից մեկի ժամանակ տեսա հայրենակիցներիս․ նրանից մեկը կապված էր, մյուսները  հավաքվել  էին նրա շուրջ, բոլորն էլ ֆիզիկապես ուժեղ տղաներ էին, բայց անտարբեր դեմքով։ Մեկնաբանության համաձայն՝ կապված ձեռքերով մարդը լրտես էր, որն աշխատում էր ռուսների համար, և որպես նախազգուշացում մյուսներին՝ ճապոնական բանակը նրան  պետք է գլխատեր, իսկ կողքին գտնվող չինացիները եկել էին վայելելու այդ տեսարանը։

   Չսպասելով ուսումնական տարվա ավարտին՝ մեկնեցի Տոկիո, որովհետև այդ պահից սկսած այլևս չէի հավատում, որ բժշկությունը առաջնակարգ գիտություն է։ Թույլ և հետամնաց երկրի ժողովուրդը, որքան էլ ուժեղ ու առողջ լինի, կարող է միայն օրինակ ծառայել կամ նման անիմաստ տեսարանների ականատես լինել, և էական չէ, թե նրանցից քանիսը կմահանան հիվանդությունից։ Ուստի մեր առաջնային քայլը պետք է լիներ նրանց բարոյապես փոխելը, ինչն անշուշտ ամենալավը կարելի էր անել գրականության ու արվեստի միջոցով։ Ահա այդպես որոշեցի մշակութային բարեփոխումների շարժում սկսել։

Այդ ժամանակ Տոկիոյում  բավականին շատ չինացի ուսանողներ կային, որ ուսանում էին իրավագիտություն, քաղաքագիտություն, ֆիզիկա ու քիմիա, մինչև անգամ ոստիկանական գործ ու ճարտարագիտություն, բայց  քչերն էին, որ  հետաքրքրված էին գրականությամբ կամ արվեստով։ Սակայն նույնիսկ այդ ոչ բարենպաստ միջավայրում ես բախտ ունեցա գտնել մի քանի համախոհների։^[9]  Մենք  մի քանի անհրաժեշտ մարդկանց էլ ներգրավեցինք և քննարկումներից հետո որոշեցինք  գրական հանդես հրատարակել։ Եվ քանի որ այն ժամանակ մեզանից շատերը դեռ հակված էին հնաոճ գրքային լեզվին,  հանդեսը անվանեցինք «Նոր կյանք»` որպես  նոր վերածնունդի խորհրդանիշ։

Մոտեցավ «Նոր կյանք»-ի հրատարակման օրը։ Առաջինն անհետացան նրանք, ովքեր խոստացել էին գրել մեզ համար, իսկ հետո անհետացան նաև  մեզ խոստացված գումարները, արդյունքում մնացինք երեքով՝ այն էլ առանց գրոշի։ Քանի որ ամսագիրը սկսել էինք անհաջող պահի, բնականաբար, ոչ ոքի չէինք կարող բողոքել մեր ձախողման համար։ Բայց հետո նույնիսկ մենք՝ երեք վերապրածներս  էլ բաժանվեցինք։ Եվ ահա այսպես, դեռ աշխարհ չեկած, ավարտվեց մեր «Նոր կյանքը»։

Այս ձախողված փորձից հետո ես բոլորովին այլ դատարկություն զգացի։ Սկզբից չէի հասկանում, թե ինչու այդպես ստացվեց, բայց հետո հասկացա, որ երբ աշխատանքիդ հանդեպ գովասանք ես լսում, դա խրախուսում է առաջընթացի, իսկ քննադատությունը պայքարի է մղում, բայց երբ չկա  ո՛չ աջակցություն, ո՛չ էլ բողոք, քեզ միայնակ ես զգում. ասես մոլորված լինես անծայրածիր անապատում։ Այն, ինչ զգում էի, անսահման դատարկությունն էր։

Եվ այդ միայնության զգացումը օրեցօր մեծանում էր՝ օձի պես փաթաթվելով հոգուս։ Սակայն չնայած իմ անբացատրելի տխրությանը, ես զայրույթ չէի զգում, որովհետև այս փորձառությունը ստիպեց քննադատաբար նայել ինքս ինձ ու հասկանալ, որ ես այն հերոսը չեմ, որ մեկ ռազմակոչով ունակ է իր շուրջ համախմբել ամբոխների։ Բայց պետք էր ինչ-որ բան անել՝ ցավ պատճառող այս տխրությունից ազատվելու համար։

Հոգիս թմրեցնելու համար տարբեր միջոցներ էի փորձում՝ լուծվել բազմության մեջ, ապավինել անցյալին։ Բայց հետո էլ ավելի մեծ դատարկություն ու տխրություն զգացի կամ ականատես եղա բաների, որոնք նախընտրում էի չհիշել, և կարծես թե կարողացա քնեցնել ուղեղս, որովհետև այլևս չունեի երիտասարդ, եռանդուն տարիներիս նպատակներն ու ավյունը։

S հյուրատունը^[10] երեք սենյակ ուներ։ Ասում էին՝ նախկինում այդտեղ մի կին էր ապրել, որը կախվել էր բակի ակացիայի ծառից: Ու թեև ծառն արդեն այնքան էր բարձրացել, որ ոչ ոք չէր կարող հասնել նրան, բայց հյուրատունը դրանից հետո դատարկ էր մնացել։ Մի քանի տարի այդ հյուրատանն էի ապրում՝ օրերս անցկացնելով քարե արձանագրություններ պատճենելով։ Այցելուներ գրեթե չէի ունենում, հին արձանագրություններում հոգիս խռովող քաղաքական խնդիրներ կամ «իզմեր»  չէի հանդիպում, և միակ բանը, որ ուզում էի, հանդարտ կյանքով ապրելն էր։

Ամռան գիշերներին, երբ մոծակները շատանում էին, նստում էի  ծառի տակ՝ թափահարելով արմավենու տերևից պատրաստած հովհարը, և խիտ սաղարթների միջով նայում էի երկնքի պատառիկներին,  իսկ այդ ընթացքում ծառից սառը կաթիլների պես պարանոցիս էին ընկնում երեկոյան դուրս եկող թրթուռները։ Այդ օրերին երբեմն ինձ այցելում էր հին ընկերներիցս մեկը՝ Ծին Սինյին^[11]։ Նա մեծ կաշվե պայուսակը դնում էր մաշված սեղանին, հանում էր իր երկար վերնազգեստը/ խալաթը ու նստում դիմացս՝ կարծես մտովի շարունակելով հաղթահարել ճանապարհին հանդիպած շների վախը։

 — Սրանց պատճենելու իմաստը ո՞րն է,— մի  երեկո քննող հայացքով հարցրեց նա՝ թերթելով իմ հին քարե արձանագրությունների տետրակը։

— Ոչ մի իմաստ էլ չկա։

— Բա էլ ինչո՞ւ ես պատճենում։

— Հենց էնպես։

— Մտածում եմ, գուցե սկսես գրել…

Ես լիովին հասկանում էին նրան։ Այն ժամանակ  նրանք ընկերների հետ   «Նոր երիտասարդություն»^[12]  կոչվող հանդեսն էին հրատարակում  և արժանանում էին ճիշտ նույնպիսի անտարբերության, ինչ ժամանակին ես․ նրանց գործունեության մասին ո՛չ դրական, ո՛չ բացասական կարծիք չէր հնչում։ Դիմելով նրան՝ ասացի․

— Պատկերացրու, որ երկաթե խցիկում, որտեղ ո՛չ պատուհան կա, ո՛չ դուռ, մարդիկ խորը քուն են մտել և շուտով խեղդամահ են լինելու։ Բայց քանի որ նրանք քնած են, մահվան ցավ չեն զգա։ Արդյոք արդարացի՞ է, որ քչերը՝ նրանցից ամենազգայունները, արթնանան քո աղմուկ-աղաղակից ու զգան անխուսափելի վախճանի բոլոր տառապանքները։

— Բայց չէ՞ որ ոմանք արդեն արթնացել են, ուրեմն հույս կա, որ հնարավոր կլինի խցիկի երկաթե դուռը կոտրելու։

Եվ դա ճշմարտություն էր։ Ինչքան էլ համոզում էի ինքս ինձ,  բայց չկարողացա հրաժարվել հույսերիցս․ չէ՞ որ  հույսն ապագային էր։ Այդպես ծնվեց իմ առաջին պատմվածքը՝ «Խելագարի օրագիրը»։ Պարզվեց՝ բավական էր միայն սկսել ու արդեն անհնար էր կանգ առնել։ Ամեն անգամ ընկերներիս խնդրանքը բավարարելու համար պատմվածքի նման մի բան էի խզբզում, դրանք ժամանակի ընթացքում կուտակվեցին ու ինձ դարձրին մեկ տասնյակից ավելի ստեղծագործությունների հեղինակ։

Թվում էր՝ այս ընթացքում փոխվել ու այլ մարդ էի դարձել, որն այդքան էլ խոսելու կարիք չէր զգում, բայց, այնուամենայնիվ, անցած տարիների անմոռանալի տխրությունը ստիպում էր ինձ  երբեմն ճիչ արձակել՝ թեկուզ միայն մխիթարելու ունայնության մեջ պայքարող մարդկանց՝ մեղմելով նրանց՝ առաջամարտիկ լինելու վախը։ Ինձ համար արդեն էական չէր,  թե ինչ էր հնչում իմ կոչերում՝ քաջություն, թե տխրություն, ատելություն, թե ծաղր։ Հետևում էի կանչին, ու երբեմն պատահում էր, որ տարբեր հնարքների ու կեղծիքների էի դիմում։ Օրինակ՝ «Դեղը» պատմվածքում ավելացրի Յուարի գերեզմանի վրա դրված ծաղկեպսակի մասին դրվագը, իսկ «Վաղը» պատմվածքում այդպես էլ չպատմեցի, որ Շանի կինը որդուն այդպես էլ երազում չտեսավ, որովհետև այդ ժամանակ գլխավոր գերագույն հրամանատարը չէր խրախուսում հոռետեսությունը։ Մյուս կողմից՝ ինքս էլ չէի ուզում սեփական փուչ ցավով վարակել երիտասարդ սերնդին, չէ՞ որ նրանք էլ իմ երիտասարդ տարիների պես երջանիկ երազներով էին ապրում։

Իմ ստեղծագործությունները, անշուշտ, հեռու են կատարելությունից: Բայց մինչև հիմա դրանք դասակարգվում են «Պատմվածքներ» խորագրի տակ և շուտով կհրատարակվեն առանձին գրքույկով: Սա մեծ հաջողություն է: Այն հուզում է ինձ և շատ ուրախացնում․ նշանակում է՝ աշխարհում դեռ կան ընթերցողներ:

Այսպիսով ես ի մի բերեցի իմ պատմվածքները և ուղարկեցի տպագրության՝ վերոնշյալ պատճառով անվանելով «Ճիչ»։

Դեկտեմբերի 3, 1922 թ., Պեկին

 Թարգմանությունը չինարենից՝ Ռոբերտ Ծատուրյանի

[1] Չինական ավանդական բժշկության մեջ օգտագործվող բաղադրամասեր։

[2] Նանծին քաղաք։

[3] Նանծինի «Ծիաննան» Ռազմածովային ակադեմիա։

[4] Ցին դինաստիայի (1644–1911) կառավարման վերջին տարիներին հրամայական էր դարձել չինական ավանդական մշակույթի և փիլիսոփայության հետ միաժամանակ սովորել, այսպես կոչված, «Արևմտյան գիտություններ և ռազմական արվեստ»։

[5] Այս երկու աշխատությունները 19-րդ դարի վերջին թարգմանվել և տպագրվել են չինարեն լեզվով։ Բնագրերը համապատասխամաբար՝ անգլիացի միսիոներ Benjamin Hobson-ի (1816-1873) Treatise on Physiology և շոտլանդացի քիմիկոս James Finlay Weir Johnston-ի (1796–1855) The Chemistry of Common Life գրքի մի մասը։

[6] Խոսքը 1868 թվականի Մեյձիի հեղափոխությունից ի վեր Ճապոնիայում արդյունաբերության և այլ ոլորտների արդիականացման մասին է։

[7] Խոսքը Սենդայի բժշկական ակադեմիայի մասին է, որտեղ հեղինակը սովորել է 1904–1906 թվականներին։

[8] Ռուս-Ճապոնական պատերազմ (1904–1905):

[9] Նրանց մեջ էր նաև հեղինակի եղբայրը՝ Ճոու Ծուորընը (1885–1967), որն այդ ժամանակ նույնպես սովորում էր Ճապոնիայում։

[10] Պեկինում գտնվող Շաոսին Հյուրատուն, որտեղ հեղինակն ապրել է 1912–1919 թվականներին։

[11] Ցիան Սյուենթոն (1887–1939), գրող, խմբագիր։

[12] «Նոր երիտասարդությունը» (La Jeunesse) դարասկզբի «Նոր մշակութային շարժման» առաջատար հանդեսն է, որը մեծ ազդեցություն ունեցավ նաև Մայիսչորսյան շարժման վրա։