Սրտաբանական հիվանդանոցի պատուհանից նայելը տխուր էր. ապակիների վրայի կաթիլի պես կեղտը, բժիշկների սպիտակ խալաթները, հիվանդների անգույն դեմքերը, պատուհանից երևացող տանիքներին թառած ագռավների սև ստվերները:
Աչքերս փակել էի, գլուխս ետ գցել, շուրթերս թեթևակի շարժվում էին: Բժիշկս ասել էր, որ հնարավոր է արնաթքությունը նաև սրտի արատի պատճառով թոքերում առաջացած արյան փսխում լինի: Այդ մասին էի մտածում, երբ կողքիս նստողի սևեռուն հայացքից զգացի արևի դեմ, ամեն ինչի դեմ փակված աչքերիս թրթռացող թարթիչներին նայելը: Բժիշկս էր, ասաց. «Սոված ես: Միասին ընդմիջում կանենք: Հետո կզբոսնենք»: Էլի տեսել էր շրթունքներիս անկյունների չորացած արյան հետքերը:
«Մարդ, որ մի քիչ շատ է կարդում, շատ բան է հասկանում, եթե շուրջն էլ մի թեթև միստիկ բան կա, իրեն թվում է ընտրյալ է, բացառիկ»: Աստիճաններով իջնում էինք ու նա մարգարեներից էր խոսում, ծաղրելու պես, հեգնանքով: Ես համոզված էի, որ դա ինձ համար է ասում, որովհետև հասկանում է, որ ես զգում եմ իր մարգարե լինելը, հակառակ դեպքում չեմ հավատա, որ կարող է բուժել: Սրճարանում բռնեց ձեռքս ու ասաց. «Խելոք աչքեր ունես»: Ես նայում էի նրա թիկունքում նստած եռյակին. հայրը տաք ու ծանր ձեռքի ափով շոյում էր որդու գլուխը, հորս կարոտեցի, ուզեցի լացել, ամաչեցի: Հենց այդ պահին ասաց. «Խելոք աչքեր ունես»: Հայրս պատերազմում էր մահացել, նրա անունով դպրոց էլ կա: Բժիշկս նրա նման էր ծիծաղում: Ասաց. «Սրտի արատով երեխա ունենալու դեպքում ընտանիքում ոչ ոք մեղավոր չէ: Առողջ ծնողներից ծնված երեխաների մեկ տոկոսն անպայման տառապում է այս կամ այն սրտային հիվանդությամբ»: Բայց ես մի անգամ եմ միայն մեղադրել ծնողներիս. երբ դեռ դպրոցում էի, ուսուցիչս դասը խանգարելու համար ասաց. «Գիտես հիվանդ ես, քեզ ամեն ինչ կարելի՞ է»: Փոքր էի, բայց հասկացա: Փախա դպրոցից, տանից…Հայրս ինձ գտավ թաց հողի վրա նստած, գրկեց-տարավ տուն: Այդ օրն առաջին և միակ անգամ տեսա նրան լացելիս:
«Կուզե՞ս միասին գնանք թափառելու»: Բժշկիս ձայնն էր: Իր հարցնելու պահին ես անընդհատ մտածում էի` հանկարծ արյուն չգա բերանիցս, զզվում էի բերանիս տաք ու անորոշ, քաղցր համից: Զզվում էի, որ կախվածություն ունեմ սրտիցս: Մեքենայում ինձ անպաշտպան էի զգում: Այդ օրից հետո էլ, երբ մտերմացանք և վերադառնում էինք զբոսանքից, ուզեցինք ճանապարհից դուրս` ծիրանենիների տակ նստել, պատահաբար մտանք գերեզմանոցների ճանապարհը, որի երկու կողմերում մոխրագույն ծալքով շարվել էին գերեզմանաքարերը: Հետոյի անընդհատ ճանապարհներ շփոթելը, կարծում եմ, կախված էր առաջին շփոթությունից:
«Իրար հետ էինք, երբ տեսանք աղջկա կտրած գլուխը, հայ էր, անունը Նառա: Մարմինն ու գլուխը մի մետր հեռավորությամբ ընկած էին: Ես շատ մոտեցա. կոնքի կորի վրա լրիվ գույները հավաքվել էին` մաշկի ճերմակը, խոտերի կանաչն ու արյան կարմիրը: Գեղեցիկ էր ու խեղճ: Լիլիթը լաց չեղավ: Չէ, շատ քաջ է: Այսօր նրա ծննդյան օրն է: Նա միակ կինն է Եռաբլուրի տղերքի կողքին: Երբ խփեցին, ես հեռու էի, ձենը լսեցի»:
Նայեց ինձ, ես գերեզմանաքարին էի նայում ու մտածում` բժիշկս խելագար է…միթե հիվանդին բերում են գերեզմանոց: Բայց իր պատմելու ընթացքում ես լրիվ սկսեցի տեսնել` աղջկա գոռոցը, տղերքի կիսավախ հայացքները…դրանից հետո` հորս մահվան տարելիցի օրը, մի անգամ էլի էդպես տեսիլք ունեցել եմ…ականջներումս գոչյուններ էին ու ես նրանց մեջ էի…իմ շուրջի տրամագծի մեջ մարդ, ձայն, ստվեր չկար, բայց ես տեսնում էի, զգում էի նրանց: Ներքևի ճանապարհից մեքենաների շարժիչի ձայներ, հետո դիմացումս ծխացող գյուղեր: Իրականում ես բլրի վրայից տեսնում էի նրանց տները… Շատ հետո, երբ նրան գրել էի այդ մասին, ասաց. «Աղջիկս, դու խելոք ես, գրում ես, իսկ գրողը միշտ էլ տեսիլքներ է ունենում, մի վախեցիր դրանից»: Բայց ես գրում էի, որովհետև սարսափելի վախենում էի մահվանից: Գուշակում էլ էի, թե ինչու է ինձ բերել այստեղ, ուզում էր, ձեռք տայի շիրմաքարերին:
Շշուկով ասաց. «Պիտի հետ դառնայի, չթողեցին, ես էլ էի վիրավոր, չթողեցին գնամ: Անցանք թիկունք: Չգիտեմ քանի ժամից խաղաղվեց ամեն ինչ: Մարտոյին կանչեցի, ասեցի .»Երբ վարազին կռտում-պրծնում են, երբ ճչոցը կտրվում է, վարազը, որն արդեն վարազ չի, մռութը գետնին քսելով` գնում-գտնում է ամորձիներն ու ուտում է, պիտի հետ դառնանք Լիլիթին բերենք, նա չպիտի մնա էնտեղ»: Մարտոյի հետ բերեցինք դին: Նույնիսկ մահացած սիրուն էր: Կանաչ շորերն էլ շատ սազում էր»: Ու ձեռքը շոյելու պես դրեց քարին: «Մարտիկին էլ հաջորդ օրը խփեցին: Էնքան էին կրակել գյոթերը, որ ինչ խոսում էր մեջքից էի լսում բառերը»: Գլուխս կախեցի, հայհոյանքից ամաչեցի, հետո մտածեցի` տեսնես ինչն է պակասում բժշկիս, որ հայհոյում է, գուցե վաղուց կնոջ հետ չի եղել…
«Մարտիկն ասեց. «Տես ամեն ինչս տե՞ղն է»: Անպաշտպան ժպտաց ու մեռավ»: Նույն խեղճ ժպիտից նրա դեմքին էլ տեսա: Նայեց աչքերիս ու ասաց.»Ախր շատ փոքր աղջիկ ես»: Ձեռքը դրեց գլխիս: Հենց այդ պահին սիրահարվեցի. ձեռքի հպումի, անպաշտպան ժպիտի, «փոքր աղջիկ» ասելու պատճառով:
Երկուսով Լիլիթի գերեզմանաքարին հենված էինք, որ սրտիս նոպան բռնեց: Երբ անընդհատ արևին նայելուց հետո շրջեցի հայացքս, աչքերիս մեջ ցուրտ զգացի: Արյունը չէր բավարարում, ձախ կրծքիս տակը ճմլվում էր: Հևում էի: Միանգամից ամբողջ մարմինս քաղցր, կպչուն քրտինք պատեց: Շփոթվեց, վեր կացավ, գրկեց ուսերս, պառկեցրեց իր ոտքին, ասաց. «Թաց բան, թաց բան, ի՞նչ գտնեմ, մեքենան հեռու է»: Պայուսակս ցույց տվեցի, ասաց.»Սուս, չխոսես, հանգիստ պառկիր, քեզ խոսել կամ շարժվել չի կարելի, հանեց թաց անձեռոցիկն ու բաց արեց կուրծքս: Շարժումները կտրուկ էին, բայց վարանելն ու ձեռքերի դողը, դրանցից եկող դեղի հոտը զգացի… Հասուն կնոջ նման կրծքերս լիքն էին… Մերկ կրծքիս տակ սպին տեսավ, նրանք ծանոթ էին իրար, ու մատների տաքությունից ջերմացած թաց անձեռոցիկը շատ զգույշ, քնքուշ դրեց այնպես, որ շագանակագույնը չծածկի…Երբ հետ-հետ գնացի ու մեջքով հենվեցի իր փորին, գլուխս կախելիս տեսա նրա թափանցիկ մաշկով, լայնացած երակներով ծեր ձեռքը իմ սպիտակ կրծքի վրա: Սև ու սպիտակի, լույս ու մութի պես էր, բայց այս դեպքում տարբերությունը հասկացա. «փոքր աղջիկ» ասելն էր: Նայում էր: Հարցրի` սիրու՞ն է: Ժպտաց: Շրջվեց Լիլիթի կողմը, երևի մտքում ասաց.»Քոնն էլ էր սիրուն»: Երևի չէ, հաստատ ասաց ու հետ-հետ գնաց հենվեց քարին: Իր փորի ջերմությունից մեջքս քրտնել էր: Համ վատ էի, համ երեք թիկունք էի զգում. իմ, բժշկիս, Լիլիթի, որինը հենված էր դեպի անհայտությանը, դեպի դատարկությանը…Մենք Լիլիթին էինք հենվել…
Հետո մեքենայի մեջ ասում էր, որ թմրադեղերը շշմածություն են առաջացնում, օրգանիզմն իր քաղաքակրթությունն ունի, թունավոր նյութերը շուտ է ազատում իրենից և թմրադեղը հաճախամիզության է մղում: Ու ղեկին հենվելով` շատ լուրջ ինձ բացատրում էր, որ ընդհանրապես բնությունն է այդպիսին, օրինակ ակացիայի ծառը, երբ զգում է, որ իր տերևներն ուտում են կենդանիները, դա հաղորդում է մյուս ճյուղերին ու սրանք հասցնում են թույն արտադրել…Դատարկության մեջ դեռ խոսում էր, չէի լսում, սպասում էի գնար միզելու, որ մտածեի…Երբ արթնացա, արդեն լավ էի, երևի իր տանն էի, նույն հայացքն էի զգում, ինչ հիվանդանոցի աթոռին նստած: Գրկեց ուսերս ու անսպասելի հարցրեց կույս եմ, թե ոչ: Զարմացա, թեև գերեզմանոցում ինձ ցանկանալը զգացել էի: «Քեզ սեռական կյանքով ապրել կարելի է, բայց հղիանալ` չէ»: Մտածում էի հանկարծ էլի արյուն չգա բերանիցս: Նայեց, մոտեցավ, մեղմ համբուրեց շուրթերս, ասաց. «Նա առաջին անգամ ինձ հետ է եղել»: Խոսքը Լիլիթի մասին էր: Անընդհատ Լիլիթին հիշեցնելը ինձ նյարդայնացնում էր: «Երբ թողեցի ընկած և ես վիրավոր էի, ծոցագրպանումս այդ պահի ներսիս գեղարվեստական արձագանքը արագ-արագ շարադրում էի: Նունիսկ գրել եմ, թե նա ինչ գեղեցիկ էր կանաչ շորերով»: Էլի շատ զգույշ համբուրեց ու ասաց. «Քո մասին էլ եմ պատմվածք գրել, երբ հիվանդանոցում իմ սենյակից դուրս էիր գալիս, տեսա աչքերդ խոնավ են ու դու շատ սիրուն ես: Կրծքիդ բարակ սպին էլ էր հրաշալի, ողորկ մաշկի վրա ինքը կծկված և պրկված: Սենյակում անզգա պառկած էիր, պատուհանից լուսնի ստվերն ընկել էր ուղիղ վերքիդ վրա. դու ինձ հրաշալի բաներ տեսցրիր, գրել եմ: Կուզե՞ս կարդալ»: Ինձ սարսափելի անպաշտպան էի զգում, լացս գալիս էր: Բերեց, չուզեցի կարդալ: Մեջքով նստած էր, ետևից մոտեցա, գրկեցի մեջքն ու սկսեցի անխնա համբուրել: Այդ պահին ինձ թվաց վրեժ եմ լուծում Լիլիթի մահվան, չհղիանալուս, իմ քնած ժամանակ իմ մասին պատմվածք գրելու, հետոյի հոգնության, դատարկության և թախիծի համար: Իմ անկանոն, վայրի շարժումներին նա պատասխանում էր, քնքուշ, նուրբ, վախվխելով: Անկողնում ինձ սիրում էր, իսկ ես փորձում էի թաքցնել արցունքներս, բայց ուզում էի աղին խառնվի բերանիս գոլ համին: Հետո, երբ ամեն բան վերջացավ, գլուխս զգույշ վերցրեց իր ուսից, հանգիստ դրեց բարձին: Քնեցի:
Առավոտյան հիվանդանոցից զանգեցին, գնաց: Երբ մտա զուգարան, դույլի կողքին տեսա իր պատմվածքի ճմրթված թղթերը, կռացա, վերցրի, ուզեցի կարդալ, թաց էին: Բաց արի, տեսա սերմով լի պահպանակը փաթաթել, շպրտել է: Դռանը հենված նայում էի կանաչ գուլպաներիս, նա էր հագցրել… այն զգացողությունն ունեի, թե էլի մեջքիս այն դատարկությունն ու հոգնությունն է…
© Նառա Վարդանյան, 2008։
Հրապարակված է հեղինակի թույլտվությամբ։ Առանց հեղինակի թույլտվության արտատպումը կամ հրապարակումը արգելվում է։
Լավ պատմվածք է, հերոսների հետ ես ապրում, բայց այնուամենայնիվ ինչ-որ բանի պակաս զգացի…
Այս պատմվածքն ուրիշ տեղ էլ եմ կարդացել:Նատուրալիստական պատկերները շատ են,բայց գրողի երեւակայությունը տեղն է:
Շատ հավանեցի: Տարօրինակ պատմվածք էր, չկրկնվող անսովոր պատկերներով: Խորն էր:
Ոչինչ, դզեց:
Մարմնովս սարսուռ անցավ… Հրաշալի պատմվածք է…