Մենք ապրում ենք բազմաթիվ ներքին և արտաքին հակասություններով ու հակամարտություններով տարածաշրջանում, սակայն մեր մշակութային ու աշխարհայացքային տարբերությունների հետ մեկտեղ ունենք բազմաթիվ ընդհանրություններ, մեր ու մեր հարևան երկրներում ընթացող շատ գործընթացներ հաճախ ենթարկվում են միևնույն տրամաբանությունը: Գրանիշ գրական ակումբը շարունակում է ներկայացնել մեր հարևան երկրներում ապրող և ստեղծագործող գրողների, գրականագետների, հրատարակիչների ու գրական դաշտին առնչություն ունեցող այլ անձանց տեսակետներն ու պատկերացումները ժամանակակից գրականության ներկայի ու ապագայի շուրջ:
——————————————
Հարցազրույց պարսիկ երիտասարդ գրող Ալիռեզա Լաբեշի հետ (ծնվ. 1981. Իրան): Հեղինակի բանաստեղծություններին ծանոթացեք այստեղ:
– Պարսկական գրականությունը միշտ ճանաչված է եղել իր տաղաչափությամբ, ներքին, խոհափիլիսոփայությամբ. ի՞նչ ավանդական հատկանիշներ են պահպանվել և ի՞նչ նոր միտումներ են նկատվում իրանական գրականության մեջ:
– Այդ բոլորը և՛ պահպանվել են և՛ չեն պահպանվել: Այսօր Իրանում երկու տեսակ գրական հոսանք գոյություն ունի. մեկը ժամանակակից պոեզիան է ( արձակ բանաստեղծություն), որի սկզբնաղբյուրմ է հանդիսանում բանաստեղծ Նիմա Յուշիջը: Այս տեսակի հիմքում վերացվում է տաղաչափական ոտքը և տողերի միջև ուղղահայաց միացում կատարվում: Բանաստեղծության այս տեսակը երկու ճյուղերի է բաժանված` սպիտակ բանաստեղծություն և ազատ բանաստեղծություն: Ժամանակակից բանաստեղծները այս երկու կաղապարներն են օգտագործում իրենց երկերի համար: Մյուս գրական հոսանքը պատկանում է դասական և համաչափ բանաստեղծությանը, որի հետնորդներն են դասական պոեզիան համակիրները:
Այսօր մի փոքր այլ են փիլիսոփայության և միստիկայի հասկացությունների ընկալումը. մերօրյա փիլիսոփայությունն իր հայացքը առավելապես դեպի աշխարհն ու առօրյա կյանքն է ուղղում, և` ոչ դեպի երկինք ու վերացական հասկացություններ: Սադիի և Խայամի տեսակետն ավելի մոտ է ժամանակակից իրականությանը, քան Հաֆեզի և Մոլավիի: Իսկ բանաստեղծությունների մեջ փիլիսոփայությունն ու միստիկան և, ընդհանրապես, հնամյա Իրանի իմաստությունն երբեք չի անտեսվում:
– Արտաքին կյանքը, սոցիալական հարաբերությունները, արտահայտման ի՞նչ դրսևորումներ են ստանում իրանական գրականության մեջ. առաջին հայացքից այն հիմնականում ներքին ապրումային է:
– Պարսից գրականությունը հայացք է նետում և՛ մարդու ներքին աշխարհին, և՛ հասարակությանը: Ես համաձայն չեմ ձեր կարծիքի հետ. մեր անվանի բանաստեղծների գործերում սոցիալական հարաբերությունների և նրանց խնդիրների քննարկումը մասամբ հումորային հայացքով է դիտվում. թեկուզ` Սադիի և Հաֆեզի սիրային գազելներում ևս շոշափվում են հասարակական խնդիրներ: Ժամանակակից գրողներ Նիմա, Շամլու և Ֆորուղ Ֆարոխզադի գործերը ևս խիստ սոցիալական են: Երիտասարդ գրողների բանաստեղծություններն էլ հեռու չեն հասարակական խնդիրներից , մինչդեռ իրանական պոեզիայի սահմաններից դուրս կատարված ընտրությունն ու հայացքը, գուցե, ներկայանում է միայն ներքին ապրումային գրականության տեսքով:
– Իրանական նոր գրականությունն այսօր ի՞նչ չափով է հասանելի աշխարհին. ի՞նչ չափով են թարգմանվում ու աշխարհին ներկայացվում իրանցի ստեղծագործողների գրքերը:
– Դժբախտաբար արևմուտքի նեղմիտ հայացքը և նրանց հետաքրքրվածությունը առավելապես արևելյան զարգացող երկրների մշակույթով ու գրականությամբ, իրանական գրականության նկատմամբ անտեսող վերաբերմուքն է ցուցաբերում: Պարսից պոեզիան միայն Մոլանա, Խայամ և Սաադի չէ: Այս բանաստեղծների գործերը բավականաչափ թարգմանվել և տարածվել են, մինչդեռ, շատ անվանի գրողներ կան, որոնց ստեղծագործությունները զերծ են մնացել ուշադրությունից ու թարգմանումից: Այսօր իրանական գրականության ասպարեզում կան գրողներ, որոնց գործերը չեն զիջում աշխարհահռչակ որոշ գրողների գործերին, սակայն հենց նույն նեղմտության պատճառով նրանք անտեսվում և մնում են իրանական գրական սահմաններից ներս, բարձրանալու և երևան գալու առիթը չեն ունենում:
– Ի՞նչ չափով եք տեղյակ համաշխարհային գրականության նոր ստեղծված գործերին. թարգմանվում ենք արդյո՞ք դրանք պարսկերեն:
-Համաշխարհային գրականության նշանավոր գործերի մեծ մասը արդեն իսկ թարգմանված են պարսկերեն: Իրանում թարգմանչական արվեստը բավական զարգացած է, և համաշխարային գրականությունն անմիջապես թարգմանվում ու մատուցվում է ընթերցողին: Ներկայում համացանցի օգնութեամբ թարգմանական գործն ավելի է արագացել և նշանավոր գործերը համարյա մի տարի ուշացումով տրամադրվում է ընթերցողին:
– Գրական շուկա գոյություն ու՞նի Իրանում, հնարավոր է գումար վաստակել գրող լինելով:
– Շատ դժվարությամբ: Իրանի գրողներն ու բանաստեղծները, դժբախտաբար զուրկ են եղել բավարար ապրուստից և իրենց գոյությունը պահպանելու համար զբաղվել են լրագրությամբ, կինոդրամատուրգիայով և այլ աշխատանքներով: Գրքի տպաքանակը Իրանում լավագույն դեպքում հինգ հազար օրինակ է, որը գրողի համար այնքան էլ եկամտաբեր չէ: Գրականությունն առավելապես համարվում է զբաղմունք, քան` աշխատանք:
– Ի՞նչ տպաքանակով են տպագրվում հեղինակների գործերը, պետություն այս ոլորտում օժանդակող ինչ քաղաքակնություն է վարում:
– Հազարից մինչև հինգ հազար օրինակ է տատանվում: Պետությունը որոշ գրքեր է գնում գրադարանների համար և նպաստում որոշ հրատարակիչների. նաև տարեկան գրքի ցուցահանդեսի կազմակերպումը պետության աջակցությամբ է տեղի ունենում, սակայն շատ գրողներ ու հրատարակիչներ իրենք են վաճառում իրենց գրքերը:
– Ի՞նչ գրական կազմակերպություն կան Իրանում:
– Ագիտացիայի կազմակերպության արվեստի բաժանմունքը, մշակույթի նախարարությունը և քաղաքապետարանի մշակութային- գեղարվեստական բաժանմունքը պետական այն կառույցներից են, որոնք հովանավորում են արվեստագետներին: Մասնավոր հաստատություններից են՝ Գրողների միությունը, «Գրիչ» կազմակերպությունը,Մանկական և պատանեկան գրքերի կազմակերպությունը, «Քարնամե» մշակութային- գեղարվեստական հաստատությունը, Իրանի գրականության ակումբը և այլն:
– Կնշե՞ք մի քանի ժամանակակից իրանցի գորղների անուններ, որոնք, ըստ ձեզ, արժե, որ ծանոթ լիներ նաև հայ ընթրցողը:
– Բանաստեղծներից են՝ Նիմա Յուշիջը, Ֆորուղ Ֆառոխզադը, Ահմադ Շամլուն, Ահմադռեզա Ահմադին, Սեյեդ Ալի Սալեհին, Շամս Լանգառուդին, Ղեյսար Ամինփուրը, Սեյեդ Հասան Հոսեյնին, Ալի Մոալեմ Դամղանին, Սոհրաբ Սեփեհրին, Մեհդի Ախավան Սալեսը, Մոհամադռեզա Շաֆիի Քադքանին, Բիժան Ջալալին, Աբբաս Սաֆարին, Նոսրաթ Ռահմանին և Օմրան Սալեհին:
Արձակագիրներից են՝ Սադեղ Հեդայաթը, Սադեղ Չուբաքը, Բոզորգ Ալավին, Մոհամադալի Ջամալզադեն, Աբութորաբ Խոսրավին, Հուշանգ Գոլշիրին, Ջալալ Ալ Ահմադը, Ռեզա Ամիրխանին, Մոհամադռեզա Բայրամին, Շահրյար Մանդանիփուրը, Ղազալե Ալիզադեն, Մոհամադքազեմ Մազիանին և Մոհամադալի Օլումին: Իհարկե կան այլ անուններ, որոնց անունները չեմ հիշում այս պահին…
– Շնորհակալություն հարցազրույցի համար:
Հարցազրույցը` Գրանիշ
Պարսկերենից թարգմանությունը` Էլենա ՄասեհյանիՇարքի նախորդ հարցազրույցները` վրացի երիտասարդ գրող Գիորգի Գաբիձեի և թուրք արձակագիր Բահչըթ Չելիքի հետ:
