Որտեղի՞ց է սկսվում կյանքի թովչանքը, եւ ինչպե՞ս է մարդը սովորում չմեռնել։ Չմեռնել նույնիսկ անորոշության մեջ, երբ հաջորդ վայրկյանին ամեն ինչ կարող է փոխվել, եւ դու մնաս ավելի ձեռնունայն, ավելի դատարկ, ավելի մերկ։
Ինչպե՞ս է, որ այդքան ծնվելուց, մեռնելուց, եւ ավելի շատ մեռնելուց հետո նորից ուզում ես ծնվել։ Ու սկսում ես ապրել, պլանավորել վաղվա օրդ, նույնիսկ՝ մեկ ամիս հետոն, երազել․․․ Երազելու համար հարմար հող է պետք, բայց դու հարմար հող ես սարքում նույնիսկ անորոշությունը, վախը, գուցե սուրճի վերջին բաժակը ու երազում ես։ Արդյո՞ք այստեղ չէ լույսը։
Այստեղ պիտի որ պետք չլիներ պայքարը փոքրիկ բաների համար, պիտի որ ուղղակի ապրեինք, որովհետեւ բոլորս ենք նույն քաքի մեջ (ներեք այսպիսի գարշահոտության համար), պիտի որ ավելի չբարդացնեինք մի երկու ավել օր, մի երկու ավել սուրճի բաժակ, մի երկու ժամադրություն, մի երկու համբույր ու մի երկու խոսք, բայց արի ու տես, որ դեռ կարող են նայել երեսիդ ու մեղադրել մի բանի համար, ինչ իրենք նույնպես անում են։
Մի աղջիկ առավոտյան խոսում է ինձ հետ, ավելի ուշ չի նայում դեմքիս։ Ինչպե՞ս նրան ասել՝ ինձ միեւնույն է, ես, այնուամենայնիվ, ունեմ մի բան, ինչ բոլորն են ունենում ծնվելիս։ Որովհետեւ նույնիսկ այսքան մեռնելուց հետո ես նայում եմ հայելու մեջ եւ տեսնում ինձ․ ես ոչինչ չեմ մոռացել այսպես ժպտալու համար։ Ինձ թվում է՝ ես առհասարակ ոչինչ չեմ մոռանում, ամեն ինչ հավաքվում է մաշկիս տակ ու սպանում կամ հակառակը։ Որը ես կընտրեմ։
Երբ հաջորդ օրն ուղղակի կարող է չլինել․․․ Ավելի ճիշտ՝ երբեք այդպես չի լինում։ Հաջորդ օրը կա միշտ։ Երբ հաջորդ օրը կարող եմ չլինել ես, ու չլինեն իմ իմացած տեղերն ու մարդիկ, ես երազում եմ մեծ բաների մասին եւ նորից սովորում եմ համբերել։
Իհարկե ես կուզենայի նաեւ ծոմ պահել, բայց դա չեմ կարողանում։ Ես ինչ-որ ներքին համառությամբ երեկոյան լվանում եմ դեմքս, քսում խոնավեցնող քսուք, հետո՝ շուրթերի բալզամ՝ հատապտուղների համով ու քնում։ Առավոտյան շուրթերիցս դեռ այդ համն է գալիս, ու ես նորից նույն համառությամբ մաքրում եմ մաշկս, քսում խոնավեցնող քսուք, մի քիչ տոնային, հետո հագնում եմ շորերս, որոնք կարող են վերջինը լինել, ու ինձ դուրս եմ գցում, ու դեմքս դառնում է դեպի արեւը, եւ միտքս դառնում է դեպի արեւը, եւ ոչինչ վախենալի չի թվում այլեւս, եւ անարդար չի թվում։ Ահա, ես կամ եւ կարող եմ չլինել։ Ահա, այս քաղաքը կա եւ կարող է չլինել։ Բայց երբ կա, ինչպե՞ս է ապրում։ Ապրո՞ւմ է։ Տարիներ շարունակ ապրե՞լ է։ Ես գիտեմ, որ ապրողին չի լինում սպանել։
Ես հեշտությամբ եմ մոռանում միայն, թե ինչ դժվարությամբ եմ ամեն անգամ վերադառնում կյանք, որովհետեւ ամեն այդպիսի վերադարձ գալիս է այնքան թեթեւ ու լույս աշխարհ գալու պես բնական, որ ես ներում եմ թվացյալ բոլոր անարդարությունները, որ լրիվ մտքիցս թռնում է՝ ինչպես էի վերմակի տակ սպասում փրկության, ինչպես էի հազիվ կուլ տալիս մի սովորական ընթրիք, որի համար անբնական է մեղավոր զգալը, որի համար անբնական է այդպես կուլ գնալը։
Ամեն ինչ կրկնվում է այնքան, մինչեւ կամ կմեռնես կամ կսովորես լինել ավելի մեծ ու ավելի լայն այն ամենից, ինչն ուտում է քեզ։ Ոչինչ չի կարող ուտել իրենից շատ-շատ մեծ մի բան, ոչինչ այդքան անդաստիարակ ու պնդերես չէ։
Ահա դիմացս դրված մի փոքրիկ կակտուս ապրում է իր կյանքը, փողոցի շունը պառկում է իրեն հարմար տեղում, եթե անգամ դա ճանապարհի մեջտեղում է ու քնում, ծառերը սկսում են պատրաստվել ձմռանը, ընկերուհիս պլանավորում է հաջորդ ամառվա կրուիզը, տատս՝ իր վիրահատությունը (չնայած նրան այլեւս թույլ չեն տա վիրահատել, 85 տարեկան է), մայրս՝ խոհանոցի նոր կահույքը, ես՝ մի աշխարհ բան, հատկապես պետք է հիշեմ ջրել իմ ալոեները, որ չչորանան, որ չչորանամ, որ ամեն տեղ չգա ու չլինի մահը։ Այն այսպես թե այնպես կա միշտ, եւ շան յուրաքանչյուր այդպիսի քնի հետ, կակտուսի այդպիսի անտարբերության ու տատուս համառության կողքին միշտ կա մահը։ Այն միայն չկա, երբ ոչինչ չկա, իսկ այդպես, կարծեմ, չի լինում։
Կարծեմ՝ չի լինում նաեւ այնպես, որ հավերժահարսերը գան ու կախարդեն քեզ, գան ու փրկեն մի բանից, ինչը սնուցում եւ մեծանում է ներսում, ինչը կործանում է ներսից։ Բայց քանի որ քեզնից դուրս երբեմն լինում է փրկություն, ես, ամեն դեպքում, ժպտում եմ մարդկանց, երբ կարող եմ։ Ես չգիտեմ՝ ով ինչքան կարող է համբերել։
