Անրի Գրիգորյան | Լայլան

Մահվան ճանճ ա նստել վրաս [1], հանկարծ կասի վրացուհի տատս: Ո՞ւր ա, ո՞ւր՝ բռնեմ-սպանեմ: Փոքր ժամանակ հավատում էի մահվան ճանճի գոյությանը. նա մյուս սովորական ճանճերից ավելի խոշոր է, փայլուն, դառը մանուշակագույն, փրչոտ ոտքերով, ավելի անճոռնի, զզվելի ու սիրում է հատկապես տատուս, որովհետև նա բոլորից չաղ է, նրանից դաշտային ծաղիկների ու գոզինաղի հոտ է գալիս, նա միակն է ամբողջ Վրաստանում, ով լավ սացիվի սարքել գիտի, նրա թևերն ու կրծքերը փելամուշի պես փափուկ են, գրպաններում միշտ կոնֆետներ ունի, նրանցից, որ չկան խանութներում, տատս համով էպղնձից հենց նոր հանած չուրչխելայի ծայրից կաթկթող փելամուշի պես: Տատս ամեն տարի կարծում է, որ մայիսին մեռնելու է: Փոքր ժամանակ երազում իր մահացած տատուց հարցրել է՝ երբ եմ մեռնելու, նա էլ՝ տարել-բերել, թե՝ մայիսին: Ու ամեն տարի մայիսին, մահվան ճանճը գալիս-մտնում է մեր տուն ու նստում տատուս դոշին: Ամեն տարի մայիսին յասամանի հոտը մտնում է մեր տուն, ու ես ինձ մեղավոր եմ զգում մայիսը սիրելու համար:
-Ո՞նց ա պրծնում Կոկրոճինայի հեքիաթը,- հարցնում եմ տատուս, երբ լույսը տարան, ու սկսեց անիծել կառավարությանը, ինչպես անում էր իննսունականներին:
Կոկրոճինան միակ իմացած հեքիաթն է, որը փոփոխած հազար անգամ պատմել է իր բոլոր թոռներին: «Կոկրոճինան՝ գանգուր մազերով աղջիկը, ապրում է խնձորենու վրա: Բայց մի օր մի մարդ փախցնում է նրան ծառից, տանում տուն: Կինը կրակի վրա պղինձ է դնում, որ աղջկան եփի: Երբ մարդը գնում է իր գործերով, Կոկրոճինան կնոջը գցում է պղնձի մեջ: Եփելուց հետո մսի կտորները դարսում է սեղանին, իսկ ինքը թաքնվում տան վերևում՝ առաստաղի տակ: Մարդը տուն է գալիս ու սկսում է միսն ուտել: Մեկ էլ, վերևից Կոկրոճինան շռում ա մսի վրա՝ փի՜շտ, փի՜շտ, Կոկրոճինայի միսն եմ ուտում՝ փի՜շտ, փի՜շտ, գոռում ա մարդն,- ու ես, փորս բռնած, ծիծաղում եմ:- Մեկ էլ հանկարծ Կոկրոճինան սկսում ա քաքել մարդու գլխին»,- շարունակում է տատս ու ինձ հետ քահ-քահ ծիծաղում:
-Վերջը ի՞նչ ա լինում ծառի վրա ապրող աղջկա հետ,- նորից եմ հարցնում տատուս:
-Ո՜ւֆ, գլուխս մի տար: Եքա էշ ես դառել, էլի հեքիա՞թ ես ուզում:
-Ինչ ախպորդ նման ես:
-Ե՞ս… ույմե՜, քա՜, ինչ ա ասում… հողեմ դրա գլուխը…
Տատս ու իր եղբայրը իրար նման են թե՛ բնավորությամբ, թե՛ արտաքինով, բայց ոչ մեկը, ոչ մյուսը չեն խոստովանում: Եղբայրը քրոջը հավ է ասում, իսկ քույրը եղբորը՝ ինչ ասես:
-Մի´ խաղա մոմի հետ,- ասում է տատս, ու ես կծկվում եմ շորերիս մեջ: Շորերիս միջից դուրս եմ գալիս մեծ ջրափոսի մոտ, որի մեջ մի անգամ ընկել եմ քարից քար ցատկելիս, իսկ բակի իմ ամենաչսիրած աղջիկը՝ Թեկլան, ծիծաղել է վրաս: Ցեխաջրի մեջ կորած՝ ի՞նչ իմանայի, որ այդ պահից քարշ եմ տալու ջրափոսն ու խնդացող աղջկան, որը տարիների ընթացքում փոքրանալու է ետևումս, սիրունանալու, որի ծիծաղով ես էլ եմ վարակվելու ու սկսելու եմ սիրել նրան:
Ցեխաջրերից Բոռին էլ եմ հանում: Նրան բոլորն էին այդպես ասում: Ոչ ոք չգիտեր, թե որտեղից էր հայտնվում մեր թաղամասում: Հիվանդության պես էր գալիս՝ հանկարծ ու ոչմիտեղից: Միշտ նույն սև ջինսն էր հագնում ու սև կամ սպիտակ վերնաշապիկ՝ ջինսի մեջ խցկած, հագին մի քիչ մեծ: Մոշագույն աչքեր ուներ, որոնք իսկույն պլպլում էին, հենց մի լավ ու իրեն չպատկանող բան էր տեսնում: Մեկ-մեկ նրա հայացքից մրջյունների շարան էր բարձրանում մարմնիս ու կոլոլվում պորտիս մեջ, թևատակերիս: Իննսունականները հիշելիս Բոռը չի կարող մտքիս չգալ: Իննսունականներին շենքի բնակիչներն իրենց նկուղները չէին կարողանում օգտագործել: Բոլոր նկուղները, վաղ թե ուշ, թալանվում էին: Ասում էին՝ մեր թաղի պադվալների պրինցը մոշագույն աչքերով ու կզակի վրա մոշանման խալով Բոռն ա: Համարձակներն էլ ասում էին, որ նա պադվալների ամենախոշոր կռիսն ա: Ամեն երեկո Բոռը աչքիս առաջ վառվում էր նավթալամպի պատրույգի հետ ու ամեն առավոտ ծնվում հենց պատուհանիս մեջ:
-Թռի գարեջուր բեր ինձ,- մի անգամ ասաց Բոռը՝ կոպեկները բռի մեջ զրնգացնելով:
-Չեմ գնա:
-Ո՞նց թե չես գնա:
-Հենց ըտենց:
Բոռը հայացքը սառեցրեց վրաս, բարձրացրեց շապիկն ու շփեց մազոտ փորը:
-Բայց ինչ պիդառածի մեկն ես մեծանում,- կոպեկները դրեց գրպանն ու գնաց:
Բոռն իջել էր նկուղ, իսկ Լայլան դրսում սպասում էր նրան: Նայեց ինձ: Թվում էր՝ նրա երկնագույն աչքերի մեջ անձրևը հենց նոր կտրվել է: Պեպենները դեղին վրացական համեմունք էին՝ անփութորեն ցանած դեմքին: Լայլայից կարագ քսած պեչենու հոտ էր գալիս: Ժպտաց ինձ: Մտածեցի՝ եթե այսպես երկար նայեմ նրան, կսովածանամ: Բոռը կանչեց նրան:
Վազեցի շենքի ետևը: Նկուղի փոքր, քառակուսի պատուհանից տեսա Լայլային ու Բոռին: Լայլան պառկել էր փորի վրա: Նրա սպիտակ մարմինը շնչում էր նկուղի հոտն ու ներքնակի փոշին: Բոռը խփում էր նրա հետույքին ու հիվանդի պես տնքում: Լայլան ծպտուն չէր հանում: Բոռը նայում էր մի կետի: Կետը Լայլայի մեջքի վրա էր: Լայլան գլուխը շրջեց պատուհանի կողմը: Թաքնվեցի: Քառակուսու մեջ երևի տեսավ դիմացի ծառն ու Մարոյի երկնագույն տնակը: Զգույշ նայեցի պատուհանից: Լայլան գլուխը կտրուկ բարձրացրեց: Բոռը մատները խրեց նրա մազերի մեջ ու գլուխը հրեց ներքև: Լայլան ժպտաց ինձ ու աչքերը փակեց: Հանկարծ խփեց Բոռի հետույքին ու չանգռեց: Բոռի շարժումներն ավելի կոպիտ ու կտրուկ դարձան: Նա թքեց Լայլայի մեջքին ու մի քանի անգամ քաշեց մազերից: Լայլան շիկահեր էր: Ծպտուն չէր հանում: Աչքերն էլ չէր բացում: Բոռը դուրս հանեց անդամն ու սերմը թափեց Լայլայի մեջքին: Մարոյի երկնագույն տնակից միանգամից դուրս թռան բոլոր սպիտակ աղավնիները: Բոռը փռվեց նրա կողքին ու անշարժացավ: Լայլան, գլուխը նրա մազոտ կրծքին դրած, սկսեց խաղալ անդամի հետ: Բոռը հանկարծ ճանկեց նրա գլուխն ու իջեցրեց ներքև: Հավատացի, որ Լայլան կարող է ետ բերել ցանկացած մեռածի: Բոռը, մի ձեռքը գլխի տակ ծալած, նայում էր առաստաղին: Ներքևում Լայլայի գլուխը վերուվար էր անում: Բոռի ձեռքը Լայլայի գլուխը բաց չէր թողնում:
Բոռն առաջինը դուրս եկավ նկուղից: Չնայեց ինձ: Հետո դուրս եկավ Լայլան: Լայլան նայեց ինձ ու չժպտաց: Լայլան քայլեց Բոռի ետևից: Բոռը քայլելիս կոճկում էր վերնաշապիկի կոճակները: Լայլան նայում էր նրա մեջքին: Բոռը քայլերն արագացրեց: Լայլան՝ նույնպես: Բոռը ետ չէր նայում: Լայլան հայացքը չէր հեռացնում նրանից: Ես նայում էի մի կետի: Կետը Լայլայի մեջքին էր:
Սկզբում կնոջ մերկությունն ինձ համար սևուսպիտակ էր, ու նրանից թղթի հոտ էր գալիս: Չգիտեմ՝ իրականում որտեղից էր Իկան ճարում պոռնոգրաֆիկ թերթերը: Ասում էր՝ թռցնում է ձյաձ Վիտալիի կրպակից: Թաքնվում էինք հալից ընկած ավտոտնակների հետևն ու շունչներս պահած՝ անթարթ, դանդաղ ու զգույշ թերթում: Իկան մերկ կնոջը մոտեցնում էր քթին ու հոտ քաշում կրծքից: Հետո ես էի նույնն անում: Մի անգամ լեզվով հպվեցի կնոջ պտուկին: Իկան բերանը բաց նայում էր ինձ: Մեկ էլ, հո՛պ, թերթի միջից դուրս է ցցվում լեզուս: Իկան ծակված թերթը խփում էր ծնկներին.
-Ի՞նչ արեցիր, բիճո, էսի ամենալավն էր, իսկ հիմա մենակ մի ծիծիկ ունի:
-Հա լավ դու էլ, մեկ ա` երկու ծիծիկներն էլ իրար նման էին:
Իկան թերթը խցկեց շալվարի մեջ, խփեց ուսիս ու ցածրաձայն հարցրեց.
-Տեսած կա՞ս՝ ոնց են ծնողներդ իրար հետ… հը՞…
-Չէ, իսկ դո՞ւ:
-Ես էլ՝ չէ,- ասաց Իկան ու սկսեց քիթը քչփորել: Հետո անընդհատ մտածում էի, թե ոնց է բռնացրել իր ծնողներին:
-Գնա՞նք շոկոլադ հավաքելու,- ասաց նա ու խլինքը քսեց ավտոտնակի պատին:
Հայաթից հայաթ հավաքում էինք շոկոլադի գույնզգույն, ճռճռան թղթերը: Միշտ զարմանում էի, որ ամեն մի շենքում ապրում է մեկը, ով էդպիսի շոկոլադներ է ուտում, հետո չի ափսոսում թղթերն ու դուրս թափում: Թղթերից միշտ հոտ էինք քաշում: Նոր թղթից շոկոլադի հոտը դեռ զգացվում էր: Նկուղի պատմությունից հետո այդ թղթերի ներսում հայտնվել էր մերկ Լայլան, ով ամեն անգամ տարբեր գույներ էր ստանում: Նա ինձ ավելի շատ դուր էր գալիս Բաունտիի գույներով: Առաջին անգամ կնոջ մարմնից սկսեց շոկոլադի հոտ գալ:
-Հեքիաթը չես պատմում, գոնե պատմիր, թե ոնց պապս էկավ քեզ ուզելու,- ասում եմ տատուս: Ինձ այդ պատմության սկիզբն է դուր գալիս՝ մի անաստված օր ջահել պապդ էկավ, հագը՝ երկարաճիտ կոշիկներ՝ քթերը մաշված, վրան էլ փոշի:
-Ի՞նչ ա ուզում, քա՜, ամեն ինչ ինձնից լավ գիտի, կպել ա, թե պատմի,- տատս չի սիրում անցյալի պատմությունները. ո՞ւմ են պետք, էդ հին բաների մեջ լիքը մեռած մարդ կա, պետք չի ոսկորների տոպրակը շխշխկացնել:
-Իսկ էն ժամանակ հասկանո՞ւմ էիր, որ պապս հայ ա:
-Ի՞նչ իմանայի էն ժամանակ՝ հայ-վրացի ինչ ա, քա՜, ինձ համար հանգիստ ապրում էի, բան էի հասկանո՞ւմ:
-Բա պապուցս առա՞ջ,- մի պատմություն կա, որը դեռ չի պատմել ինձ. պապուցս առաջ հաստատ մի մետեոր ընկել է տատենց հայաթը, նրա պատմությունների արանքում մի փոս կա, որին տատս ամեն անգամ հասնում ու լռում է:
-Ի՞նչ պատմեմ, վա՜, ի՞նչ ես իմացել էսօր: Էդ մոմի հերն էլ անիծեցիր, հանգիստ թող: Չէ, դու սրանց մի տես, հը, ինչ են անում, էս երկրին ոչ ահելը կօգնի, ոչ էլ՝ ջահելը, սատկեք դուք, հա՜:
Բոռը դուրս եկավ խանութից, ձեռքին՝ մի շիշ գարեջուր: Նրա հետևից՝ Լայլան: Ես եղևնու հետևն էի: Լայլան խնդրում էր, որ Բոռը կարմիր շաքարաքլոր առնի իր համար: Բոռը հայհոյում էր նրան, հայհոյանքի կեսը խեղդում գարեջրի մեջ: Լայլան կախ էր ընկել նրա թևերից: Բոռն ասում էր, որ մի կոպեկ էլ չունի: Եղևնու հոտը մտավ քիթս: Դու խոզ ես, գոռաց Լայլան, դու անտեր խոզ ես, դու անպետք խոզ ես, դու մենակ քաք ես ուտում, քեզ չեն էլ մորթի: Բոռը շրջվեց: Լայլան քաշեց նրա վերնաշապիկից: Վերնաշապիկից երկու կոճակ թռավ: Բոռը կում արեց շշից: Ձեռքով սրբեց բերանը: Ձեռքը քսմսեց շալվարին ու նույն ձեռքով ապտակեց Լայլային: Լայլան կարմրեց: Բոռի հայացքը սև նապաստակի նման թռվռում էր Լայլայի վրա: Կներես: Լայլան մի քանի քայլ առաջ գնաց: Եղևնու հոտը պտտեց գլուխս: Ռադ էղի, բլյադ, ես քու մերը քունեմ, Բոռը շրջվեց: Եղևնին փշաթափ եղավ մեջս: Լայլան կախվեց Բոռի ոտքից: Բոռը խմում էր գարեջուրն ու փորձում ազատել ոտքը: Առանց ինձ ոչ մի տեղ էլ չես գնա: Բոռը ազատեց ոտքը Լայլայից ու նույն ոտքով հրեց նրան. թո՜ւ, ժաժ տամ վրեդ, բլյադ: Դատարկ շիշը ջարդեց ոտքերի մոտ ու աջուձախ թքելով գնաց: Լայլան մնաց ասֆալտին, հետո լաց եղավ: Եղևնուց մի կոն պոկվելով ընկավ վրաս: Լայլան նայեց ինձ:
-Երբ կորում ա, էլ գտնել չի լինում, ես դժբախտ եմ, հիմա եմ ջոգում, հենց ծնվեցի էն ցուրտ գիշերը, վարակվեցի դժբախտությամբ, կամ մերս է վարակել կամ բժիշկները, ես կմնամ ստեղ, մեկ ա, գնալու տեղ չունեմ, մնալու տուն չունեմ, մարդ ես՝ կկարոտի ու կգա մոտս, ես եմ մեղավոր, ես ամեն ինչ փչացնում եմ, առաջին անգամ քաքեցի ու փչացրի աշխարհը, շուն եմ, չէ´, շան տիզ եմ, գնա´, թե չէ արյունդ կծծեմ: Ինձ միշտ ուղարկել են գրողի ծոցը, փողոց, հերս-մերս տենց էլ ասին՝ քեզնից փողոցի հոտ ա գալիս, գնա փողոց ու հետ չգաս: Ի՞նչ կլիներ՝ մի շաքարաքլոր առներ ինձ համար, հը՞,- Լայլան քանդում-կապում էր իր սանդալների կարմիր փոկերը:
Մեր այգու ծառերից մեկի վրա պապս ինձ համար փայտե տնակ էր կառուցել, որ բոլոր երազանքներս մի տեղ հավաքեի: Ես գրքերս էի տանում այնտեղ:
-Դոշակը մաքուր ա,- ասացի Լայլային, երբ բարձրացանք տնակը: Նույն պահին զղջացի ասածիս համար: Բայց ուշադրություն չդարձրեց, միանգամից փռվեց ներքնակի վրա ու սկսեց խաղալ մազերի հետ:
-Սիգարետ հանի՝ կպցնենք,- ասաց Լայլան:
-Ես… չեմ ծխում:
-Քանի՞ տարեկան ես:
-Տասներեք:
-Հիմա չասես, թե կույս ես,- Լայլան գլուխը բարձրացրեց բարձիկից ու չռեց աչքերը,- բլյադ… դու… երբե՞ք… իյա՜… հա՜ հա՜ հա՜…
Իջա տնակից:
Մարմնիս ինչ-որ միջատ կպավ ու սկսեց խուտուտ տալ: Հենց ձեռքս տանում էի նրան պոկելու՝ միջատը փոխում էր տեղը:
Հորս ծխախոտատուփից մի քանի գլանակ հանեցի, իսկ մորս պղնձից՝ մի քանի կարկանդակ: Ճանապարհին մտածում էի, որ մի օր հայրս կիմանա արածիս մասին, կպատմի իր ընկերներին ու անպայման կհպարտանա ինձնով, իսկ մայրս կլռի, սառն ու անտարբեր կթվա, բայց համոզված եմ՝ թաքուն կծիծաղի վրաս:
Ամեն անգամ այդ ճանապարհն անցնելիս` վախ էր մտնում մեջս, որ Լայլային չեմ գտնի տնակի մեջ: Բայց ամեն անգամ նրան գտնում էի ներքնակի վրա պառկած, սանդալները բարձի մոտ դարսած, մազերի հետ խաղալիս, երկնքով լի աչքերը առաստաղից կախ:
Շքամուտքից շքամուտք, հայաթից հայաթ անցնելով՝ շշեր հավաքեցի: Տանում էի հանձնելու: Շշերը զնգում էին տոպրակի մեջ, ներսս` արձագանքում: Քիչ հետո գրպանիս մեջ շաքարաքլոր էի ունենալու:
Մարոյի երկնագույն տնակի կողքով էի անցնելու: Մարդիկ հավաքվել էին կնոջ շուրջը: Նա սպիտակ, կարճ, գանգուր մազեր ուներ, անգույն դեմք ու կտուցանման քիթ: Նա ինձ աշխարհի ամենաչար կինն էր թվում: Բոլորի հետ կռվում էր՝ ամուսնու, հարևանների, խանութի վաճառողի, բակում խաղացող երեխաների: Մարոն տասնյակ աղավնիներ էր պահում իր տնակի մեջ: Ամեն օր բաց էր թողնում նրանց: Ինչքան էլ նրանք հեռու թռչեին, միևնույն է, վերադառնում էին Մարոյի մոտ: Ինձ թվում էր՝ աղավնիները նրա ահից են վերադառնում:
Հենց Մարոն նկատեց ինձ, մատը տնկեց վրաս:
-Ինքն էր, ինքը, լավ հիշում եմ շանորդուն, ինքն էր, էդ քուչի լակոտը:
Քարացա:
Մարոն առաջ եկավ ու բռնեց թևիցս: Ականջներիս մեջ բզզոց էր: Գլխավերևս տեսնում էի նրա բացուխուփ արվող բերանը, կտուցանման քթի շուրջ կլորացած աչքերը: Տոպրակը ձեռքիցս ընկավ: Շշերի շխկոցից լսողությունս բացվեց:
-Ինչի՞ համար, շե նաբիճվարո [2], ինչի՞ համար,- Մարոն թափահարում էր թևս: Մարմինս ցնցվում էր: Եղունգները մտնում էին մաշկիս մեջ: Մեկը պարսատիկով խփել էր նրա աղավնուն: Ջարդված գլխով աղավնին արնահոսում էր նրա ծաղկավոր խալաթի գրպանից:
Մի կերպ դուրս պրծա Մարոյի ձեռքից ու փախա: Մարոն հետևիցս շպրտում էր շշերս: Թվում էր՝ ոտնատակերս ծակծկվում են շշի փշուրներից:
-Դու մի բան թաքցնում ես,- ասում եմ տատուս,- մի անգամ պատմում էիր՝ ոնց էիք գյուղում կրակի շուրջ հավաքվում՝ դայրա նվագելու ու հետո հանկարծ լռեցիր:
-Ի՞նչ ես ուզում, վա՜, գլուխս տարար, պապուդ պես գալիս-կպնում ես ջանիս:
Ու տատս սկսում է. ամռանը քնում էին պատշգամբում, ծիծաղում էին մինչև լուսաբաց, էն ժամանակ մոծակներ չկային՝ ո՞ւր էին, հետո առաջացան, մի անգամ էլ տնից փախավ կինո նայելու՝ Տարզանի կինոն, ոտաբոբիկ փախավ, եղբորից փախավ, եղբորը մնար՝ օրուգիշեր փակի տակ կպահեր իրեն, տատս իր սեփական Ստալինին ուներ տանը, ումից ամեն օր փախչում էր. էդպես ճանաչեց ու սիրեց փախչելու համը, մեկ-մեկ էլ հավաքվում էին կրակի շուրջ, աղջիկները դայրա էին նվագում, աղջիկների թշերը կարմրում էին կրակից, դայրայի զարկերից, տղաների հայացքներից, ու միշտ լինում էր մի տղա, ով քիթն ինքնամոռաց քչփորելիս հայացքով մտնում էր նվագող աղջիկներից մեկի թրթռացող, նազուքի պես բուրավետ կրծքերը, միշտ լինում էր մեկը, ով նկատում էր դա, բրթում էր կողքի նստածին, ու ծիծաղը կրակի պես բռնկվում էր, հետո՞, հետո՞, ի, բա հետո՞, հետո էն, որ մի Կոկրոճինա պիտի լինի, որ քաքի էս կառավարության գլխին, պատասխանում է տատս ու նորից լռում:
-Տես՝ ինչ եմ բերել քեզ,- գրպանիցս մի կարմիր շաքարաքլոր հանեցի: Լայլան մի պահ լրջացած նայեց ձեռքիս շաքարաքլորին ու փռթկաց:
-Դու կարծում էիր՝ ես իրոք շաքարաքլոր էի ուզու՞մ, հա՜ հա՜ հա՜, չէ լո՞ւրջ կարծում էիր, որ ես… բլյադ… հա՜ հա՜ հա՜… չէ, դու շատ փոքր ես էդ ջոգելու համար… հա՜ հա՜ հա՜… լավ, լավ, քիթդ մի կախիր, մի նեղացիր, տղա՞ ես, թե՞ չուլ, հե՜յ, կներես, դու էիր պակաս գլխիս… հիմա՝ ի՞նչ, դուրս ե՞ս շպրտելու ինձ…
-Ուզածս էլ էդ էր, որ դու ծիծաղեիր,- ասացի ու շփոթված, շաքարաքլորը դրեցի հատակին: Վախենում էի՝ հանկարծ չնկատի, որ գրպաններիս մեջ էլի շաքարաքլորներ կան:
-Լսի, էրեկ ծառի տակ լողանում էի, ու մի տղա թաքուն նայում էր ինձ,- Լայլան ձեռքով ծածկեց բերանը: Աչքերը փայլում էին: Ուր որ էր՝ մի բան պայթելու էր նրա աչքերի մեջ: Միջատը մտավ թևատակս:
-Բայց ես քեզ լողանալու տեղը ցույց եմ տվել:
-Ինչի՞ ես էդքան գորշ:
-Գո՞րշ:
-Հա, գորշ… գորշ ու չոր:
-Գուցե էդքան էլ փոքր չեմ, հը՞:
-Ահա թե ի՜նչ, հա՜ հա՜ հա՜, հիմա ամեն ինչ պարզ ա:
-Մյուս անգամ տենց չանես:
-Ինչի՞ են տղամարդիկ միշտ խելք սովորացնում ինձ, հը՞, իբր թե իրանք Հեմինգուեյից ավելի խելոք են:
-Հեմինգուե՞յ ես կարդացել:
-Լսել եմ նրա մասին:
-Ինչ ընդունակ ես դու:
-Դպրոցում գերազանցիկ էի:
-Լո՞ւրջ:
-Ի՞նչ, անհավատալի բա՞ն ասեցի:
-Չէ, ուղղակի…
-Բոլորից լավ էի սովորում ու բոլորի լավը…
-Հետո կասես՝ բոլորը թքած ունեն իմ վրա:
Լայլան ձեռքերը ծալեց փորի վրա, ատամների տակ առավ ներքևի շրթունքն ու լուռ նայեց ինձ:
-Պառկիր կողքիս:
Լայլայի մազերի ծայրերը խուտուտ տվեցին դեմքս: Նա ձեռքը դրեց փորիս ու դանդաղ սահեցրեց ներքև: Չթողեցի քանդել շալվարիս կոճակը: Լայլան մատը դրեց շրթունքին, հետո բացեց կուրծքն ու թեք նայեց ինձ: Մարմնիս վրա միջատը արագ-արագ մի տեղից մյուսն էր անցնում: Լայլան վերցրեց շաքարաքլորը, դրեց լեզվի վրա, մի քանի անգամ լիզեց, հետո քսմսեց պտուկին: Անթարթ նայում էի նրա կրծքերին: Լայլան շուրթերը մոտեցրեց ականջիս:
-Ընդամենը մի գիշեր անցկացրու հետս, ու ես քեզ կսովորացնեմ մի քիչ սեր, մի քիչ կյանք ու մի քիչ էլ՝ էշություն, որ աշխարհը միշտ շալվարիդ մեջ ունենաս:
Լայլան ձեռքը մտցրեց շալվարիս մեջ: Մարմնիս միջատը փշաքաղվեց: Ձեռքը դուրս հանեցի ու ետ քաշվեցի:
-Նո՞ւյնն ես ուզում անել,- հարցրեցի ու կարծեմ կարմրեցի: Լայլան փակեց կուրծքն ու շրջվեց պատի կողմը: Մոտ քաշվեցի: Ձեռքս տարա, որ դիպչեմ նրա մեջքին, բայց չարեցի:
Տատս գունավոր, գնդաձև ականջօղեր էր կրում, որոնք տեսնելիս միշտ ուզում էի կծել, որովհետև համով միջուկով կոնֆետների են նման:
Տատս, միջանցքի հայելու առաջ կանգնած, զուգվում-զարդարվում էր: Կարմիր շրթներկ էր քսում: Իսկ ես, եղունգներս կրծելով, հետևում էի հայելու մեջ ոգևորվող տատուս:
-Գնա, ի՞նչ ես ցցվել էստեղ:
-Ո՞ւր ես գնում:
-Հորս հոր ծոցը:
Երբեք չի ասում՝ ուր է գնում:
-Ի՞նչ կա բա նրա ծոցում:
-Ռադդ քաշիր: Երբ կինը քսվում ա, տղամարդը պիտի չնայի նրան:
Մտա դռան հետևն ու շարունակեցի անցքից նայել: Չէի հասկանում՝ ինչու է շրթներկը քսելուց հետո լպստում, հետո նորից քսում: Դարակից հանեց օծանելիքը. ցանեց աջից, ձախից, մի հատ էլ՝ դոշին: Բացեց ականջօղերի տուփն ու կանաչ գնդիկներ հանեց: Գնդիկներից մեկի վրա ատամներիս հետքն էր:
-Ույ շե մամաձաղլո [3], ո՞ւր ես, հլա սրան տես դու, հըըը՞, քիթը ուր ա խոթել, վախ Թամրո՜, սաղ կյանք էս հայերի քոքը ոնց ա գլխիդ օյին բերելու, հըըը՞, այ անխելքի մեկը, հա՛վ, հա՛վ, ճիշտ ա ասում ախպերդ, հավ ես, քաթմիստվինա [4], քաղաքից մարդ տեսար, թռար վրեն, ինչի՞ համար, ո՞ւմ համար, էս լակոտի՞ համար:
Տատս կանաչ գնդիկները շպրտեց դռան կողմը: Գնդիկները գլորվեցին մանրահատակին, ոտքերիս տակ: Հիշեցի, որ մի անգամ տատս պատուհանից նայել, Լայլայի հասցեին ասել էր՝ ախ տի մալենկայա չաթլաշկա, ոնց ա է, ջրիկացել-մեյդան ընգել:
-Դու Մարոն ես,- գոռացի դռան հետևից:
Տատս սսկվեց: Անցքից զգույշ նայեցի: Դուրս եկա: Կմտածեի, որ տատս չի լսել խոսքերս, եթե գնալիս, տան դուռը բաց չթողներ:
-Ո՞նց չես հիշում Կոկրոճինան, էդքան իզուր էի պատմո՞ւմ,- նեղանում է տատս:
-Սիրած ունեի՞ր գյուղում:
-Ի՞իիինչ… ինչե՞ր ես դուրս տալիս, շե մամաձաղլո, մի չարչարի էդ մոմը, տունը պաժառ ես քցելու, վա՜խ, ե՞րբ պիտի լույսերը տան, էս ի՞նչ են բերում մեր գլխին:
Ծառը բարձրանալիս, հենց գլուխս հասնում էր տնակի հատակին, կանգ էի առնում ու զգույշ ներս նայում: Աչքիս իսկույն ընկնում էին Լայլայի սանդալները, ծնկի չանգռվածքը, ոտքի մատները, որոնց եղունգներին ներկը միշտ քերծված էր:
Լայլան, արմունկը ծնկի վրա դրած, շրթներկ էր քսում: Առաջին անգամ էի վարդագույն շրթներկ տեսնում: Գլուխս իջեցրի, սպասեցի՝ մինչև նա վերջացներ:
-Կա՞ մեկը, ում կուզենայիր մի անգամ էլ տեսնել,- հարցրեց նա, հենց գլուխս երևաց դռնակի մեջ:
-Իրիշկային, մեր դիմացի շենքում էր ապրում, երկնագույն աչքեր ուներ,- ծալապատիկ նստեցի նրա դիմաց,- հենց ինձ տեսնում էր հայաթում, հինգերորդ հարկից գունավոր գրքեր էր գցում: Իմ առաջին գրքերը երկնքից են ընկել:
-Հիմար աղջիկ էր էդ քո Իրիշկան,- ասաց Լայլան՝ ծամելով ծառի խեժը:
-Ինչո՞ւ:
-Տղամարդու սիրտը գրքերով չեն առնում:
Գրպանիցս հանեցի կանաչ գնդիկներն ու տվեցի Լայլային:
-Էս ի՞նձ ես բերել… ո՜ւխ…
Լայլան գնդիկներից մեկը կախեց ականջից ու նայեց հայելուն.
-Սազա՞ց… էս ի՞նչ ա… հա՜ հա՜ հա՜…
Հազիվ էի ժպտում:
-Ուզում էիր ուտե՞լ:
-Տուր… քեզ ուրիշ կբերեմ:
-Չէ, սենց ավելի լավ ա,- Լայլան մյուսն էլ կախեց ու սկսեց հայելու մեջ գլուխը աջուձախ թեքել,- ատամներդ միշտ ինձ հետ կլինեն:
-Մամաս ա թխել,- ցելոֆանից մի քանի գաթա հանեցի:
-Վա՜խ, ես ոնց եմ սիրում մամայիդ,- Լայլան դուրս թքեց խեժն ու գաթայի մի մեծ պատառ կծեց: Պատառի փշուրները մատներով հետ էր խցկում:
-Իսկ կա՞ մեկը, ում ուզում ես չտեսնել, բայց չի ստացվում:
-Թեկլային:
-Պռոշներիդ մենակ քածերի անուններ են, ա՛յ տղա:
-Մի անգամ ընկա ցեխի մեջ, ու նա ծիծաղեց վրաս:
-Ինչի՞ ընկար:
-Քարից քար էի թռնում ու…
Լայլան անսպասելի փռթկաց:
Մարմնիս վրա միջատը կծկվեց:
-Նրան նենց ես ուրախացրել, որ սաղ կյանք հիշելու ա քեզ, դմբո: Էդ ո՞ր մեկն ա, է՞, ես գիդե՞մ դրան:
-Արի, ասեմ ականջիդ:
Լայլան մոտ եկավ: Թեքվեցի նրա ականջին ու պաչեցի թուշը: Կանաչ գնդիկը բախվեց թշիս ու ետ գնաց: Լայլան մատները դրեց շուրթերիս ու ծիծաղեց: Նա երբեք այդքան սիրուն չէր ծիծաղել: Միջատը կծեց ինձ: Ետ քաշվեցի ու կպա տնակի պատին:
-Մամայիդ ասա՝ ես կրեմով թխվածք եմ սիրում:
-Մամաս չգիտի քո մասին:
-Հլա սրա՜ն… գնալով տղամարդ ա դառնում:
Հայացքս արագ փախցրեցի նրանից:
Միջատը խուտուտ էր տալիս ինձ:
-Հիշեցի հեքիաթը,- ասում եմ տատուս:
-Պատմի, աբա [5], լսեմ:
-Կոկրոճինան ասում ա մարդուն, որ կրակի վրա գորգ ա փռել, ցատկել ա վրան ու հայտնվել առաստաղի տակ: Մարդը հավատում ա ու ընկնում կրակը:
-Անհամ ես պատմում:
-Հիմա դու պատմի:
-Ի՞նչը:
-Սիրածիդ մասին:
-Սիրած՝ չէ, բադով տոլմա: Ուղղակի հավանում էր ինձ: Թաքուն-մաքուն նայում էինք իրար, կրակի մոտ նստած:
-Հետո՞:
-Ուտես քաչալ պետո:
-Հետո պա՞պս մեջ ընկավ:
-Պապդ, ճիշտ ա, կոտրած գդալի պես միշտ մեջ էր ընկնում, բայց նա կապ չունի սրա հետ, էն տղուն տարան բանակ:
-Բա սպասեիր՝ բանակից վերադառնար, համ էլ վրացի մարդ կունենայիր:
-Շե մամաձաղլո, բա դու ո՞նց ծնվեիր:
Այնքան խաղացի մոմի հետ, որ հանգավ: Հիմա չեմ կարողանում թելի ծայրը գտնել:
-Ըհը՜, ասում էի, չէ՞, վերջը տալու ես, դե հիմա նստենք մթի մեջ:
Գյուղից զանգում են ու ասում, որ տատուս եղբայրը մահացել է: Տատս մի պահ սսկվում է, մեկ էլ՝ սկսում ծիծաղել:
-Չեմ պատկերացնում դրան մեռած,- ասում է, ու ծիծաղը ավելի է բորբոքվում: Հետո հանգստանում է, սսկվում:
-Երբ գյուղից գալիս էր մոտս, զուգարան չէր մտնում, ասում էր՝ էս ի՞նչ տեսակ խալխ եք քաղաքում, ես ձեր մերը, հերիք չի՝ իրար գլխի վրա եք ապրում, մի հատ էլ իրար վրա քաքում-շռում եք: Ասում էր ու դուրս գնում, զուգարանի համար մի չոլ գտնում: Գիտեմ՝ էն աշխարհում էլ իրա չոլը կգտնի:
Լույսը տվեցին:
Տատուս աչքերը թաց էին:
Լայլային տնակի մեջ քնած գտա: Հայացքս դանդաղ բարձրանում էր նրա ոտքերից: Ծնկից վերև ածելիի հետքն էր: Հայացքս կանգ առավ կեղտոտված ուսի վրա: Թաշկինակով զգույշ սրբեցի: Մոխրագույն բլուզի տակից ուրվագծվում էր կրծկալը: Մատով զգույշ իջեցրի բլուզը: Կրծկալի եզրագծերը մաշված էին: Լայլան շարժվեց: Մատս արագ ետ տարա ու թաքցրի մեջքիս հետևը: Միջատը վազեց ու կպավ կոկորդիս տակ:
-Ահավոր էրազ եմ տեսել,- ասաց Լայլան հորանջելով ու նստեց: Շփեց դեմքն ու մեջքով հենվեց պատին,- քեզ էի սպասում, չէիր գալիս, հետո ձյուն էկավ, էնքան խիտ՝ մարդու սիրտ էր ճաքում, էս մեր ծառը դեռ սենց կանաչ էր, ու ձյուն էր գալիս,- Լայլան ոտքերը մտցրեց սանդալների մեջ ու կապեց փոկերը:
-Ո՞ւր ես գնում:
-Քեզ էի սպասում, որ հրաժեշտ տայի ու քունս տարավ:
-Բայց ո՞ւր…
-Ընդեղ:
-Ո՞ւր ընդեղ:
-Մի օր կհասկանաս:
-Լայլա…
-Նա գտավ ինձ, մեր տուն չեմ բերել նրան, չմտածես, բայց ասում էի, չէ՞, մի օր կկարոտի ու կգտնի ինձ:
-Մի գնա:
-Կյանքում չխնդրես կնոջը մնալ, եթե մի օր ուզենա վերադառնալ, չի վերադառնա:
-Գնա:
-Իբր նենց լավ ժամանակներում ենք ապրում, որ կարանք մեզ թույլ տալ ասել՝ մնաս բարով, բայց ինչ արած, բլյաձ, թող տենց լինի՝ մնաս բարով:
Լայլան գնաց:
Ես նստած էի նրա ծամծմած տերևների ու իմ գրքերի վրա: Հատակին տեսա ութոտանի միջատին, որը պոկվել էր մարմնիցս ու դանդաղ հեռանում էր ինձնից: Լայլան թռավ Բոռի շալակը: Նրանք գնացին ընդեղ: Մի օր ընդեղից ընդեղ էին գնալու: Ընդեղից էլ՝ էլի ընդեղ: Ու տենց միշտ ընդեղ էին լինելու: Դուրս թափեցի գրքերս, տերևները, պառկեցի ներքնակին ու փակեցի աչքերս:
Տնակի առաստաղի տակ Լայլան էր: Քանդեցի շալվարիս կոճակը: Դուրս հանեցի անդամս ու սկսեցի շարժել: Հիշեցի Իկայի խոսքերը՝ վեր ու վար, վեր ու վար: Առաստաղի տակ Լայլան մերկ էր: Լայլայի շուրջը պտտվում էին շոկոլադի պլպլան թղթերը: Նրա մարմնից այրված շաքարի հոտ էր գալիս: Բլթակներից կախ՝ ճոճվում էին կանաչ գնդիկները: Նրա մարմինը արմավենու հսկայական տերևի վրա լողում էր կոկոսի ջրերի մեջ: Ցատկեցի ջուրը: Կոկոսաջրի շիթերը կուչ եկան նրա փքված պտուկների շուրջը: Նրան կորցրի կոկոսի ջրերի մեջ ու գտա ավազի վրա: Ամենամանր ավազահատիկները կպել էին պտուկներին: Աչքերը փակ, Լայլան ժպտում էր: Հանեց լեզուն, քսմսեց վարդագույն շուրթերին ու օդի մեջ փնտրեց իմը: Ինչ-որ տեղից լսվում էր Նիրվանայի երգը: Նրան շրջեցի փորի վրա ու թքեցի մեջքին: Մատներս խրվեցին նրա մազերի մեջ: Կրծքերը խրվեցին ավազի մեջ: Խփեցի հետույքին: Նա գրկեց ավազը: Ես գրկեցի նրան: Ավազն անհետացավ: Մենք պառկած էինք հալից ընկած ավտոտնակի կտուրին: Շքամուտքի մոտ կանգնած Թեկլան ծուռ հայացքով նայում էր մեզ: Հագին ֆոսֆորագույն շապիկ էր. առջևից մեծ, սև տառերով գրված էր YES, իսկ մեջքին՝ NO: Մենք դեռ չգիտեինք, որ այդ վերնաշապիկը, վաղ թե ուշ, անհետ կորելու է, բայց մեր հետագա կյանքը կիսվելու է այդ երկու սև բառերի միջև: Քիչ հեռու կանգնած էր Իկան ու քիթն էր քչփորում, նրա ոտքերի տակ փռված էին ճմռթված սև-սպիտակ կանայք: Շենքի բոլոր պատուհանների մեջ երգում էր Կուրտ Քոբեյնը: Մագնիտոֆոնները սկսեցին ծամծմել կասետների ժապավենները՝ ծզսծճսծճզսծ: Պատուհաններից մարդիկ սկսեցին ցած նետել մագնիտոֆոնները: Ժապավենները պատուհաններից ծլծլում-ծփծփում էին օդի մեջ: Մենք դեռ չգիտեինք, որ հետո մեզ միշտ փնտրելու ենք այդ ժապավենների ներսում՝ ծզսծճսծճզսծ: Պառկեցի մեջքի վրա: Լայլան իջավ ներքև: Ներքևում նրա գլուխը վերուվար էր անում: Վեր ու վար: Վեր ու վար: Վեր: Վար: Մի ձեռքը գլխիս տակ ծալած, մյուսը Լայլայի գլխին դրած, նայում էի երկնքին: Լայլան ինձ համար մերկացրեց կուրծքը: Լայլան իմ բերած շաքարաքլորը քսեց պտուկին: Լայլան ձեռքն ուզում էր մտցնել շալվարիս մեջ: Լայլայի մատները շուրթերիս վրա էին: Ատամներս Լայլայի բլթակի վրա են: Վրա: Վրա: Նրա վրա: Նրա: Վրա: Երկնքից դանդաղ իջնում էին կարմիր փոկերով սանդալները: Գլխավերևումս ճոճվում էր մաշված եզրագծերով կրծկալը: Երկինքը ֆոսֆորագույն էր: Վարդագույն: Կոկոսագույն: Երկնագույն: Մարոյի երկնագույն տնակից միանգամից դուրս թռան բոլոր սպիտակ աղավնիները: