Ուսերին բահը հենած, հուսահատ քայքով՝ ոչ աջ, ոչ ձախ նայելով, կյանքի մեծ մասը ետևում թողած ու շատ քիչ մասը առջևում գցած՝ գյուղացին գնում էր հանդ։
Առավոտը միշտ նույնն էր` պարզապես եղանակներն էին փոփոխական, սակայն կնգա հիշած օրից մարդը իր հուսահատ քայլքին չէր դավաճանել։ Երբեք չէր եղել, որ հպարտ-հպարտ, կամ ուրախ-զվարթ, կամ փնթփնթոց-նվնվոցով, կամ էլ մի ուրիշ ձևով քայլեր։ Նա միշտ իր ուրույն հուսահատ քայլքն ուներ։
Տան հոգսերից ու գյուղի կյանքից ճլորած՝ կինն էլ նայում էր ամուսնու հետևից ու մտքի ամենահեռու ծայրով հպարտանում իր փայ մշակ մարդուն ընտրելու համար. ինչքան էլ էդ ընտրության չափը սահմանափակ էր եղել ծնողների ընտրության պատճառով, բայց, միևնույն է, նախավերջի խոսքը իրենն էր եղել։
Հողը մշակելով շատ բան չէին հետ գցել, կահ ու կարասի էլ չէին կուտակել, բայց երեխեքը սոված չէին մնացել, ինքն էլ ղոնախների առաջ ամոթով չէր մնացել ու առիթից-առիթ սեղանին դնելու բան էր ունեցել։
Բահն ու մարդը ոնց գրկած գնում էին հանդ, տենց էլ վերադառնում էին, ու գիշերները, երբ մարդը ճլորած կնգան գրկում էր, թվում էր՝ իր բահն է գրկել։ Կինը դրանից չէր նեղանում, բայց ոչ էլ հաջորդ օրն էր բահի թողած հետքերը շեմից մաքրում, քանի որ համոզված էր, որ հաջորդ օրն էլ նույն տեղում, նույն բահից թափված հողի հետքերն են գոյանալու։
Ուսին բահը գցած, երկու ձեռքերը նրանով թևանցուկ արած՝ Համբարձումը հեռվից խաչված մարդ էր հիշեցնում, բայց էդպիսի «խաչվածներ» գյուղի չլքված տներից ամեն տուն էլ մտնում ու ելնում էին, ու ինչքան էլ Համբարձումը նրանցից միակը չէր՝ Մարանի համար միակն էր։
Երբ ջահել էին, բահով տղամարդիկ հանդից գալուց կանանց աչքերին քոչարի պարողներ էին թվում, իսկ տարիների ընթացքում խաչվածների սկսեցին նմանվել։
Համբարձումը բահը խրում էր հողի մարմնի մեջ, իսկ հողն էլ, ի պատասխան դրա, սիրտը բացում նրա առջև ու անհամբեր սպասում հաջորդ հպմանը։
Ակոսներից ջուրը հոսում էր, իսկ հողի երակներն էլ անհամբեր իրենց մեջ էին ներծծում այն։ Ջուրը գլգլալով գնում էր մինչև ցած, սակայն Համբարձումը հետևում էր, որ հանկարծ ակոսից դուրս ոչ մի տեղ չփախչի, քանզի ամեն կաթիլն իր արժեքն ուներ ու ամեն կորած ջրի կաթիլի փոխարեն քրտինքի կաթիլներով պետք է ստիպված լիներ լրացնել։ Հողի հետ ամեն շփումից հետո Համբարձումը ավելի լուռ էր դառնում ու բառերն էլ ավելի դժվարությամբ էին դուրս գալիս բերանից։ Լինում էին օրեր, որ ընդհանրապես դուրս չէին գալիս, սակայն էնպես չէր, որ թուքն էլ հեշտությամբ էր կլլվում կոկորդից ներս ու տենց էլ կանգնած մնում էր կտիկի վրա։ Էդ ժամանակ իր մազոլակալած ափով նա ակոսից վերցնում էր մի բուռ ջուր ու հողախառը ումպ անում։ Դա միակ ձևն էր, որով կոկորդը ինչ-որ պահ բացվում էր ու լիաթոք շնչել լինում։
Սահմանին լսվող ամեն կրակոցից հետո Մարանը ավելի վախվորած էր գլուխը դռնից դուրս հանում ու անհանգիստ կասկածով մտածում, թե մարդը ինչի՞ էսքան ուշացավ։ Երեխեքը վաղուց արտագաղթել էին, ոնց-որ գյուղի մնացածի երեխեքը, ու հողը մնացել էր միայն բահը ուսերին երկու ձեռքով բռնածների ու նրանց տանը սպասող ճլորածների հույսին։
Գարնանը դաշտը ծաղկում էր, խոտը կանաչում, ու նորաբաց ծաղիկների հետ մեղուները սկսում էին իրենց խաղը, բայց չգիտես ինչի փեթակները հատ-հատ պակասում էին՝ եղածների մեջ էլ մեղրը ցամաքում, ու թվում էր, թե անտեր մնացած մեղուները իրենց համար այլ ապաստաններ են գտել։
Անտեր հողերի մեծ մասը կարոտատանջ էր լինում բահի մետաղական մասի հետ շփման բացակայությունից։ Համբարձումի սիրտը ճմլվում էր ու ուժերի ներածին չափով փորձում էր գյուղից հեռացած հարևանների հողամասերում էլ մի քանի փոս անի, որ նրանց հողերն էլ ինչ-որ կերպ կարողանան շնչել, ու իրենց անտեր չզգան, բայց բահը կեղծիք չէր սիրում, ոչ էլ հողը, ու մի քանի հպումից հետո չէր կարողանում շարունակել։
Ու ամեն անգամ նույն ապարդյուն փորձը։
Մարանի սարքած հացը օր-օրի ավելի սառած էր սեղանին մնում, իսկ ամուսնու ուրվագիծն էլ օրըստօրե ավելի մթին երևում։ Համբարձումը գնալով միաձուլվում էր մթության հետ, ու արդեն դժվար էր լինում նրան տարբերել մթնշաղում հայտնվող այլ պատկերներից։
Օրեցօր կրակոցների ձայները ավելի մոտիկից էին գալիս ու միլիմետր առ միլիմետր մխրճվում գյուղական տնամերձերի մեջ։ Էդ ձայներից հողը սեղմվում էր, կարկամում ու բահը ավելի դժվարությամբ էր մտնում նրա մեջ։ Թվում էր, թե քչացած ու կծկված հողը ավելի քիչ խնամքի կարիք ունի, սակայն ինչքան այն փոքրանում էր, այնքան դժվար էր լինում նրան պահելը. Մարանի պատրաստած հացն էլ ավելի դժվար ծամվում։
Մի խուրձ կանաչին մինչև հաջորդ օրը մնում էր սեղանի վրա, հետո՝ հաջորդ օրը, հետո՝ հաջորդը, մինչև վերջապես չհայտնվեր իր ազգակից չքաղված խոտերի վրա։
Խոտն էլ ի՞նչ էր՝ գյուղում դրանից շատ էլ ի՞նչ կարող էր լինել, սակայն էդ խոտն էլ խոտ չէր, քանի որ նրա վրա էլ նայող չկար։ Գյուղում պատահականորեն մնացած մի քանի չմորթված անասուն էլ էին խոտը անհավես ծամում։ Նրանց պտուկներն էլ էին ցամաքել. ոչ թե սննդի պակասից, այլ որ ձեռքերի շփումով տաքացնող չկար, ու ոչ էլ նոր ծնված հորթուկներ, որ լեզուներով ըմբոշխնեին մայրական կաթը։
Մի օր էլ բահը ընդհանրապես չմտավ հողի մեջ ու ինչքան վերևից սեղմում էր, տենց էլ ներս չէր գնում: Նա մտածեց՝ կամ ուժերն են էնքան քչացել, որ բահը հրաժարվում է իրեն ենթարկվել, կամ էլ հողն է փոքրանալով էնպես խտացել ու կարծրացել, որ չի ցանկանում իր մեջ որևէ բան ընդունի:
«Իսկ ավելի հավանական է,- Համբարձումը մտածեց ու իսկույն այդ միտքը ճանապարհին սպանեց,- որ հողը պարզապես նեղացել է իր տերերից ու այլևս նրան ոչինչ պետք չէ՝ նույնիսկ նախկինում նրա հող եղած լինելն ու մոտ ապագայում հող դառնալը»:
Հենց այդ րոպեին Համբարձումը ոտի տակ առավ բահն ու մեջտեղից երկու կես արեց: Դա առաջին ու վերջին օրն էր, երբ նա տուն վերադարձավ առանց հեռվից խաչվածի նմանվելու: Մարանը նույնիսկ նրա տուն մտնելու պահին նրան տեղը չբերեց, իսկ երբ գիշեր էր, նա հրաժարվեց թեկուզ բահի փոխարեն օտարացած մարդուն փաթաթված քնել:
Էդ օրվանից հետո Համբարձումը տնից դուրս չեկավ, իսկ կրակոցների ձայները արդեն հյուրասենյակի ներսից էին լսվում:
