«Արևելքի ճանաչումը» ժողովածուից
Կոկոսի արմավենին
Մեզ մոտ յուրաքանչյուր ծառ կանգուն է մարդու պես, բայց անշարժ. արմատները հողի մեջ խրած, այն կենում է ձեռքերը պարզած: Այստեղ սուրբ թզենին միայնաբար վեր չի խոյանում. թելեր-հենքեր են կախված նրանից, որոնցով նա վերադառնում է ի որոնումն երկրի ընդերքի, մի տաճարի նմանությամբ, որ ստեղծում է ինքն իրեն: Սակայն, ես ցանկանում եմ խոսել միայն կոկոսի արմավենու մասին:
Այն ճյուղեր չունի. իր ցողունի կատարին արմավենու ճյուղերի մի փունջ է բարձրացնում:
Արմավենու ճյուղը հաղթանակի պատվանշանն է, այն [օդեղեն, կատարի ընդլանում] վեր է խոյանում, լայնանում այն լույսի մեջ, ուր խաղում և ճկվում է իր ազատության ծանրությունից: Տաք օրվա և երկար կեսօրվա ընթացքում կոկոսի արմավենին բացում է իր ճյուղերը զվարթության հափշտակությամբ, և այն կետում, ուր դրանք բաժանվում ու տարանջատվում են, ինչպես մանկանց գանգեր, դիպչում են մեծխի ու կանաչավուն կոկոսների գլխիկներին: Այդպես է կոկոսենին բացում իր սիրտը: Քանզի ստորին ճյուղերը, մինչ այն բացվում է մինչև վերջ, մնում են թեքված և կախ ընկած, և միջինները տարածվում են ամենայն ուղղությամբ՝ հնարավարության ողջ չափով, իսկ վերին ճյուղերը դանդաղ նշան են անում, բարձրացված՝ ինչպես մեկը, որը չգիտի թե ինչ անել իր ձեռքերով, կամ ինչպես մի մարդ, ով ցուցանում է, որ հանձնվել է։ Ցողունը չճկվող փայտից չէ, այլ օղակազարդ, և, ինչպես մի խոտ, ճկուն և երկար, այն հնազանդ է հողի երազին՝ լինի ուղղված դեպի արևը, թե արագահոս և պղտոր գետերի վրա, կամ ծովից ու երկնքից վեր, այն թեքում է իր ահռելի փունջը։
Գիշերը, երբ ետ էի դառնում այդ կոխկրտված ծովափով, որին զարնվում էին առյուծանման Հնդկական օվկիանոսի ահեղ փրփուրները, որոնք հարավ-արևմտյան մուսսոնը առաջ էր մղում, այդ արմավենիների դատարկ անտառի մեջ՝ ասես նավակների ու կենդանիների կմախքների, որ ծածկված էր արմավենիների ճյուղերով, ինչպես անթափանց առաստաղի տակ, ինձնից ձախ տեսնում էի մի բան՝ նման հսկա սարդերին, որ թեքությամբ բարձրանում էր մթնշաղի երկինքն ի վեր։ Վեներան, լուսնի պես՝ ամբողջովին թրջված անխառն ճաճանչներով, զգալի արտացոլք էր տալիս ջրերին։ Իսկ մի կոկոսի արմավենի, որ թեքվում էր ծովի ու աստղի վրա, ինչպես սիրուց ընկճված էակ, կարծես իր սիրտը մոտեցնում էր երկնային հրին։ Ես կհիշեմ այս գիշերը, երբ, հեռանալով, հետ նայեցի։ Տեսնում էի կախված խոշոր մազափնջեր, և, անտառի բարձր սյունաշարի միջով, երկինքը, ուր փոթորիկը, ոտքերը ծովի վրա դնելով, ելնում էր հանց մի լեռ, իսկ ցամաքին մոտ՝ օվկիանոսի դալուկ երանգը։
Ես կհիշեմ քեզ, Ցեյլո՛ն, քո սաղարթներն ու մրգերը, քո մարդկանց՝ քաղցր աչքերով, որոնք մորեմերկ անցնում են մանգոյի պտղամսի գույն ունեցող քո ճանապարհներով, և այդ երկարավուն վարդագույն ծաղիկները, որ տղամարդը, ով քաշում էր ինձ, վերջապես դրեց ծնկներիս, երբ, արտասվահեղց աչքերով, ցավից խեղդված, շրջում էի քո անձրևոտ երկնքի տակ՝ դարչնատերև ծամելով։
Մտորում ծովում
Նավը շարժվում է կղզիների միջև, ծովն այնքան խաղաղ է, որ ասես գոյություն չունի: Ժամն առավոտվա տասնմեկն է, և մենք չգիտենք՝ անձրևում է, թե ոչ:
Ճամփորդի միտքը վերադառնում է նախորդ տարվան։ Նա նորից տեսնում է իր օվկիանոսի հատումը՝ գիշերվա և հողմի միջև, նավահանգիստները, կայարանները, Բուն բարեկենդանի գալուստը, երթևեկությունը դեպի տուն, այն ժամանակ նրա պաղ հայացքը կեղտոտ ապակու միջով դիտում էր ամբոխի զազրելի տոնակատարությունները: Նրան կրկին ցույց էին տալու ծնողներին, ընկերներին, ծանոթ վայրերը, և հետո նա նորից պիտի հեռանար: Դառը հանդիպում: Կարծես մեկին թույլ տրվեր գրկել իր անցյալը:
Ահա թե ինչն է վերադարձը ավելի տխուր դարձնում, քան մեկնումը: Ճանապարհորդը տուն է վերադառնում իբրև հյուր․ նա խորթ է ամեն ինչին, և ամեն ինչ խորթ է նրան: Աղախին, միայն կախիր ճամփորդական վերարկուն և մի տար այն: Դարձյալ պետք է մեկնելու անհրաժեշտություն լինի: Ընտանեկան սեղանի շուրջ նա նորից նստում է, որպես կասկածելի և ժամանակավոր հյուր: Բայց, հարազատներ, ո՛չ: Այս անցորդը, որին դուք ընդունեցիք, գնացքների խլացնող ձայնի և ծովի աղմուկով լեցուն ականջներով, երերում է՝ ինչպես երազում ընկած մարդ, զգալով տակով շարժվող ալիքը, որը դեռ կքշի իրեն․ արդ, նա նույն մարդը չէ, ում դուք ճանապարհեցիք ճակատագրական կայարան: Բաժանումն արդեն տեղի է ունեցել, և աքսորը, ուր նա մտել է, հետևում է նրան:
Թարգմանությունը ֆրանսերենից՝ Սահակ Գալոյանի
