Լուսանկարը՝ Հասմիկ Հակոբյանի
(հատված վեպից)
«Էս ամեն ինչը գրի էլի, լավ վեպ ա․․․»։
Երևի մռայլ էր, չպատասխանեց Վահեին։
Անկյունից լսվեց «Ապրի Գրիգոր Խաչատրյանը» բացականչությունը, ինքը, որ ամենաբուռն էր արձագանքում, այս անգամ աննկատ թողեց։
Աչքերի մշուշի ետևում մանկության դրվագն էր, երբ Գիժ Կամոն բալենու թաց ճյուղից կտրած չլիկով իրեն փողոցի մի ծայրից մյուսն էր հասցրել։ Հասել էին արագիլի բույնով վերջին հեռագրասյանը․ դրանից հետո մայրուղին էր։ Ինքն էլ ուժ չուներ չլիկը շպրտելու, Կամոյի հավեսն էլ էր փախել, շրջանագիծ վերադառնալն էլ իմաստ չուներ։ Կես կիլոմետր հեռու էին արդեն։
Մի պառավ չանչեց Կամոյին։ Խելքը երեխեքին է տվել։ Ինքը՝ 8, Կամոն 18 տարեկան էր այդ ժամանակ։
Հետո հիշեց, որ հենց նույն տարիքում է հասկացել, որ կարելի է լի սեղանի շուրջ նստել, սարսափելի քաղցած լինել ու կսկիծից ոչինչ չուտել․ Երասխի ռմբակոծությունն էր, իրենց՝ բոլոր երեխաներին տարհանել էին։ Երբ խաղաղվել էր, վերադարձել էին տուն, իսկ տան ճանապարհին տեսել էր շտապօգնության ռաֆը, որից Կամոյի դին էին իջեցնում։ Երասխի առաջին զոհերից էր, և ինքը առաջին անգամ հասկացավ նաև, որ կարելի է մեծ կսկիծ ունենալ, բայց երեխայավարի չլացել ու չտզզալ, այլև ատամները սեղմել ու մեկուսանալ։ Կամոն հիմա 54 տարեկան կլիներ։
50 գրամ էլ ուզեց, որպեսզի մշուշն ավելի թանձրանա։ Արդեն որքան անգամ է կսկիծից հացը թողել, խռովել հացից ու մտել կյանքի մեջ կամ հեռացել կյանքից։ Միշտ երկու կյանքի սահմանագծին ու միայն ժամանակն է մոտեցնում մահվանը դեռևս։ Մեռնելու պատճառ չկար կամ չէր երևում։ Կյանքից կյանք վայրիվերում էր ժամանակի, հիշողությունների բեռի, անհանգստությունների, սարսափների, տագնապների, անորոշության անհոգատար ու անհոգ թևերին։
Երևի պետք է միշտ գալ այստեղ, մարդկանց մեջ, բազմության մեջ, որպեսզի միայնակ լինես, ուրիշի աչքերով չափես քո միայնությունը, ականջի ծայրով լսես արվեստի մասին անկապ դատողությունները, որը ինչ-որ կերպ փորձում է կապել կյանքի իմաստությունների հետ, որպեսզի սփոփվի, թե ինքը իր ժամանակը իզուր չի վատնել, սովորել է, գիտելիքներ է ձեռք բերել։ Էսքան հասկացել է ու ուզում է հեղափոխություն անել։ Հեղափոխություն անել, որպեսզի մեկ ուրիշն էլ սովորի ու հասկանա, որ էս ամեն ինչը իզուր է։ Բոլոր տեսությունները ապարդյուն են, ամեն ինչ պետք է սկսել զրոյից կամ իրենից։ Էս մեծամտություն չի։ Մենք զրո ենք, սա ինքնաոչնչացում է։ Վեպը չի գրվելու, էդտեղ սիրած էակ կա, ինքը սիրո մասին չի կարող գրել, որովհետև սիրած էակի անունը չի տալու։ Եվ ընդհանրապես բոլոր էստեղ հավաքվածները կարծում են սեր չկա, թե դա կախվածություն է, կապվածություն, վերջապես հիվանդություն։ Կայուն ոչինչ չկա։ Վահեն ասում ա՝ սեքսավատ, կայֆավատ։ Հա, հա, Վահեն ճիշտ ա երևի, որովհետև վեպ ավարտելը ամենամեծ օրգազմն ա, էդ հաճույքը նվաստացնում ա բոլոր հաճույքները, որովհետև հսկայածավալ ա, բազմաշերտ և քո աղաղակը կամ ծպտուն չհանելը ավելի խոսուն համերաշխություն ունի կյանքիդ հետ, որը վեպ գրելուց կփարատվի։
Մեկը բարի սեղանի առջև հայտարարեց, թե ինքը արվեստագետ է ու հատուկ մոտեցում էր ուզում իր նկատմամբ։ Չարացավ։ Դե հերիք եղավ-բոլ եղավ․ երևի չգրվող վեպի անհանգստությունը չարախոսեց մեջը։ Պատրաստ էր ամեն ինչ փշրելու։ Էդքան հասկացե՞լ ես, որ ցինիկաբար ասես, թե ես արվեստագետ եմ։ Մենք էստեղ չենք հավաքվել, որ արվեստից խոսենք, դա կեղծիք է, քեզ գրավելու միջոց, ոչինչ չի փոխվի, կավելանա հարբեցողների մի նոր խունտա։
«Բանի տեղ մի դիր»։
Մեսինջերն էր։ Սերը մեղմ շոյեց ու չքացավ չարությունը։
Չէ, Սերը աստված է, որ կառավարում է կախվածությունը, կապվածությունը․ կիրքը չպիտի հանգի, որ վեպ դառնա։
Հիշեց Վահան Թամարյանին, որ իր հղի կնոջ ձեռքն էր բռնել ու մշուշի մեջ նրան թվացել էր, թե իր առջև իր երազանքների Շիրակուհին է նստած։ Վահան, էսօր ինչո՞ւ քեզ չեն կարդում, երևի ժամանակին չասացիր, որ դու արվեստագետ ես ու հատուկ վերաբերմունք ես պահանջում։ Կարոտել էր Վահանին, Վահանի հետի մշուշն ուզեց։ Վահանը չկար։
50 գրամ էլ։
Բարի առջև նստած արվեստագետի ապուշ հարցը՝ Սևակին է սիրում, թե Շիրազին, իրեն վերադարձրեց։ Չկարողացավ հիմար լինել պատասխանելու համար։ Ժպտաց։ Ինքը սիրում է նոր 50 գրամը չկամությամբ, բայց հնազանդությամբ իրեն մեկնած կնոջը, որը անուն չունի։
Հարցը ցրելու համար այս անգամ արձագանքեց «Ապրի Գրիգոր Խաչատրյանը» բացականչությանը, ինքն էլ բացականչեց ու ծափահարեց՝ նոր 50 գրամը վայելելու կանխատրամադրվածությունը գումարելով իր եռանդին և նայելով Գրիգոր Խաչատրյանի խորամանկ ու իմաստուն աչքերին։ Հետո փրկեց Վահեի մեկնաբանությունը․ «Էս մեր ապրած մի օրվա մեջ ինչ ասես կա»։ Վահեն վեպն է ուղղորդում։ Ինքը գիտեր, որ չպիտի վեպը դնել տևողության ժամանակահատվածի մեջ, որ վեպը պիտի առասպելի նման լինի մի քիչ, ինչպես որ էսօրվա մարդը մի քիչ քարանձավի մարդու նման պիտի լինի։ Իրեն մի պահ փաբը քարանձավ թվաց, որոնց պատերին ով ինչ ասես չի նկարում։ Ու հեչ կարևոր չէ, թե վեպը մեկ օրվա, մեկ տարվա, թե տասնամյակների պատմություն է ներկայացնում։ Ու գլուխ գովալու բան չէ, թե մեկ օրվա իրադարձությունները հազարավոր էջերում են։ Քարանձավից մինչև այս փաբը կարելի է մեկ օրվա մեջ անընդհատ ու անծայր մտածել, մանավանդ էս փաբում լիքը կուժ, կուլա թե սափոր կա, որոնց վրա ժայռապատկերներ էլ են հանդիպում։
Բայց կոնկրետ էս օրը ինքը չի ապրում այնպես, ինչպես իրեն ընդունում են։ Էսօր ինքը հիշում է ավելի շատ, ոչինչ չի զուգորդում իբր, ուղղակի հիշում է։ Օրինակ, մտածեց, որ իր ընկերներից մարդիկ կան, որոնց հետ տասնամյակներով մտերմություն է արել, բայց նրանք վեպի հերոս չեն կարող դառնալ (լավ, գոնե գունեղ կերպար), ինչպես իր սիրած կինը, որովհետև մի տեսակ շատ կան իրենցից, և միայն իր Սերը պիտի որոշի, թե որքան են նրանք հիշատակելու արժանի։
***
Էսօր Նրան չի ճանապարհի։ Մենակ կքայլի, երևի մինչև լուսաբաց։ Աստղերին չի նայի։ Երեխա ժամանակ շատ է նայել ու բոլոր հարցերը ինչ-որ ֆիզիկական պատասխաններ են ստացել։ Անիմաստ է նորից աստղերին նայել։ Անպատասխան հայացք։ Էդ աստղը, որ փայլում է, երևի վեց հարյուր տարի առաջ մարել է։ Խնդաց։ Սերը երևի հանգել է ու էդ կապվածությունն է դեռ իրեն հասու։
Հիմա ինքը այնքան շատ է կպած հողին, որ հողից պոկված երազանքներ չի ընդունում։ Վաղը չի լինելու, վաղը մեկօրյա վեպը չի ապրելու, վաղը քնած է լինելու։ Էսօրը չի ավարտվում, չի ուզում ավարտել։ Քայլում է, ինչ-որ բան չավարտելու համար։ Վեպը չի գրվելու։ Վեպը չի սկսելու, առավել ևս ավարտելու սարսափով։ Թքած, թե ինչ կա աստղերի վրա։ Աստղերի հեռուն։ Հեռուն։ Նա բարի գիշեր է գրել ու քնել երևի։
