Լճակի այն անկյունում, այն երեք արմավենիները տեսնո՞ւմ ես. այդտեղից բարձրանալով, ոչ շատ հեռու, այնքան, որ կարելի է ոտքով հասնել՝ Բուրջ Համուդում իրենց տունն է: Հայկական թաղամասում եղեռնից փախած հայերն են ապրում: Իհարկե, հիշում ես Բեյրութը՝ ծովի ափին թիկնած աշխարհի ամենագեղեցիկ քաղաքը: «Մեր տուն չե՞ս այցելած»: Խճաքարերով ու բազմաթիվ խանութներով ու արհեստանոցներով ձգվող հայկական նեղ փողոցը իջնում է մինչև ծովափ, որտեղ արևը ծովը դարձնում է ոսկեգույն: Հայերն այնտեղ հարգված արհեստավորներ են: Ծովից ոչ հեռու կարի իր արհեստանոցն է, նույնիսկ Ֆրանսիայի դեսպանի կինն է այցելում իրեն՝ ֆրանսերեն վարժ խոսող դերձակին, որպեսզի նորաոճ հագուստ պատվիրի:
Ամուսինն ամեն օր երեկոյան գալիս է արհեստանոց՝ ուղեկցելու տուն: Ամուսնուն շատ է հարգում՝ արժանավոր մարդ է: Ինչ գեղեցիկ էր հոգում իր մասին՝ շքեղ նվերներ, ակնածանք, հիացմունք: Բարձրահասակ է, հպարտ, գեղեցիկ սև աչքերով: Իրեն երբեք չի կոպտել:
Հագուստների վրա փայլուն նրբագեղ կոճակներ էր կարում: Արաբ առևտրականի կանայք հատկապես ոսկու տարբեր երանգներով զգեստներն են նախընտրում: Տաք գույներով շլացուցիչ այդ զգեստներն ու ոսկու բազմաթիվ զարդերը թաքցնում էին սև փարաջայի տակ, կամ գիշերը ննջասենյակում հագնում՝ ամուսնու մոտ ցանկություն արթնացնելու հույսով: Արաբերեն էլ էր վարժ խոսում: Արաբերենը շատ գեղեցիկ ու երգեցիկ լեզու է: Տես՝ որքան հաճելի է հնչում՝ «يجب النساء تكون جميلة في كل شيء»: «Զարմանալի է, որ այսքան տարի Բեյրութում կապրիս ու արաբերեն չես խոսեր:»
«Դու Բուրջ Համուդում ապրող Հակոբը չե՞ս, ամուսնուս ընկերը, որը կոշիկի արհեստանոց խանութ մը ուներ Արաքս փողոցին վրա»: Բեյրութում մարդիկ աշխատում էին, փողոցում կյանք կար՝ գեղեցիկ օրիորդները նազանքով զբոսնում էին խանութների միջով՝ տղամարդկանց սևեռուն հայացքների ներքո: Բեյրութում հայ աղջիկները ամենագեղեցիկներն են համարվում: Իր ամուսինը առաջին անգամ իրեն հայի ոսկեղենի խանութում տեսավ՝ գարնանամուտին: Համադասարանցի Մարիամի հետ շաբաթ օրերը ճաշից հետո այդ խանութներն այցելելով զբոսնում էին:
Առաջին դասարանից միասին էին՝ օրիորդաց եկեղեցական դպրոցում: Այդ հունիսին ավարտելու էին: Մարիամը սև աչքերով, հայկական դիմագծերով, մինչև ծնկները հասնող երկար մազերով գեղանի օրիորդ էր: Սակայն ամուսինն իրեն էր հավանել, ինքն էլ պակաս գեղեցկուհի չէր: Մարիամը երեք տուն այն կողմ էր ապրում, երկու ավագ եղբայր ուներ, որոնք խեղճին հանգիստ չէին տալիս: Իր բախտը բերել էր, որ եղբայրը կրտսեր էր: Մարիամի հայրն էլ շատ խիստ էր, միայն իր հետ էր թողնում տնից դուրս գա՝ մթնշաղից առաջ տուն վերադառնալու պայմանով: Այդ մայիսին՝ դպրոցը ավարտելուց մի երկու շաբաթ առաջ, տասնութը նոր բոլորած, Մարիամը փախավ արաբ մուսուլմանի հետ: Եղբայրներն ու հայրը գնացին արաբի տուն, սակայն տղան Մարիամի հետ անհայտ ուղղությամբ չքացել էր: Խեղճ արաբ հայրը երկար աղերսում էր, որ տեղյակ չէ իր որդուց, որ իրենց ադաթներով նույնպես որդին մեղք է գործել՝ ամուսնանալով անհավատի հետ, և որ հենց բռնեն, առաջինն ինքը իսլամի ամենախիստ օրենքներով կպատժի մեղսագործ որդուն:
Մարիամի ծնողները խայտառակությունից իրենց կորցրել էին. չլսված բան է՝ մուսուլմանական եղեռնից մազապուրծ հայ ընտանիքի աղջիկը փախչի արաբ մուսուլմանի հետ: Իրեն էլ էին իր հոր ներկայությամբ բազմիցս հարցաքննում՝ հնարավոր բան չէ, որ լինելով Մարիամի միակ ընկերուհին, տեղյակ չլիներ արաբ սիրեցյալի ու նրանց ծրագրավորվող փախուստի մասին: Ինքն էլ երկար ժամանակ ուշքի չէր գալիս, ու չէր հավատում, որ Մարիամը իրենից՝ միակ ընկերուհուց, թաքցրել է սիրավեպը արաբի հետ, իսկ ինքը ամեն գաղտնիք նրա հետ կիսում էր: Փորձում էր վերհիշել, թե երբ ու ինչպես Մարիամը հանդիպեց արաբին, ով էր այդ արաբը, որն անտեսանելի մխրճվեց Մարիամի, նրա ընտանիքի, և, ինչու ոչ, իր ու մնացյալ հայ համայնքի կյանքում:
Մարիամի փախուստից երկու ամիս անց, հուլիսի ութի տոթ ուրբաթ երեկոյան, ընտրյալի ընտանիքն իրենց ընդհանուր ազգական կնոջը ուղարկեց հարսնախոսության: Միգուցե այդ փախուստն էր պատճառը, որ հայրը՝ չանսալով իր աղերսին՝ թույլ տալու իրեն սովորել ֆրանսիական համալսարանի փաստաբանական բաժնում, համաձայնեց դստերը կնության տալ: Դպրոցում իրենից լավ ոչ ոք ֆրանսերեն չգիտեր: Հարսնախոսությունից երկու ամիս անց տեղի ունեցավ իրենց համեստ հարսանիքը, ինչպես այն ժամանակ ընդունված էր Բեյրութի հայ համայնքում, օտարների աչքը չծակելու համար:
Չէր հիշում, որ այդ տղային նկատած լիներ, չնայած նա հայ ոսկերիչի խանութում իրեն նկատելուց հետո գաղտագողի հետապնդել ու իմացել էր իր՝ ում տնից լինելը, մի քանի անգամ շատ մոտիկ անցել իր մոտով, հայացք նետել: Ինչևէ, փառք աստծո, ամուսինն արժանավոր տղամարդ դուրս եկավ՝ բարձրահասակ, հպարտ, հոգատար ու իր նկատմամբ չափազանց ուշադիր: Միգուցե Մարիամի արաբ ամուսինն էլ այդպիսին է, մուսուլմաններն էլ են իրենց կանանց շատ մեծարում ու թանկարժեք նվերներով շրջապատում:
«Դուն Հայաստանե՞ն եկած ես, Հայաստանի հայերուն չեմ սիրեր, խաբելու վարպետներ են»: Հորեղբայրը քառասունութին Հայաստան մեկնեց. ասաց կգնա իրենց մնացած փոքրիկ հայրենիքը մյուս հայրենադարձների հետ շենացնելու: Մի քանի տարի հետո Սիբիր աքսորեցին: Խեղճը սրտաճմլիկ նամակ գրեց՝ անիծելով իր մանկամտությունը. չլսեց եղբոր ու մյուսների հորդորները: Սիբիրներում էլ հավանաբար մահացավ՝ վերջին ողբալից նամակը հիսուներեքի հոկտեմբերի յոթին ստացան: Երբ փոստատարը բերեց նամակը, բեյրության հրաշալի ջերմ կեսօր էր: Նշանածի հետ այդ օրը ժամադրված էր՝ գնալու էին ծովափում զբոսնելու: Հագել էր իր ամենասիրած շրջազգեստը՝ սպիտակ կտորի վրա մեղմորեն սփռված կանաչ փոքրիկ ծաղիկներով՝ ինքն էր իր համար կարել ու հարևան բոլոր աղջիկների նախանձի առարկա դարձել: Կանաչ թեթև կոշիկներ էին ոտքերին: Մայրը, որը լվացքի վերջին կտորներն էր փռում, աջ ձեռքը չորացրեց հագի խալաթով, վերցրեց նամակը, մի պահ կարկամեց՝ բացի՞, թե՞ սպասի ամուսնուն: Սկզբում դրեց գրպանը, սակայն շատ երկար չդիմացավ, նստեց իր մոտ՝ ծառի ստվերում, խնդրեց ընթերցել, սակայն հայրիկին ոչինչ չասել: Դեռ նամակը չբացած՝ սկսեց անձայն լացել: Արդյոք մայրիկը լսո՞ւմ էր իր կարդացածը, թե՞ տարված էր լացով, այդպես էլ չհասկացավ: Կարդալուց քիչ ժամանակ անց ընտրյալը եկավ. արտասվող մորը թողնելով ու տխրությունը սրտում ամուր ծածկած՝ համեստ ժպտացող աչքերով գնաց զբոսնելու ոսկեգույն ծովափին:
«Արփի՛ս, այս կողմ եկուր, լճակը չիյնաս: Շատ չարաճճի է դստրիկս, երկու որդուցս շատ կը սիրեմ անոր: Արփի՞ն չէ: Պզտիկ դստրիկս արդեն հիսունն ա՞նց է: Ի՞նչ կըսես… Արփի՛, եկուր այս կողմ, հոն վտանգավոր է՝ տե՜ս ինչ մեծ ձկներ կը լողան ու վայրի բադեր: Քեզ համար անուշիկ նվեր մը պահած ունիմ: Եկուր գնանք քեզի տամ: Սա պզտիկին հետ հոս երկար մնալ կարելի չէ: Անպայման ինչ-որ փորձանք կը բերե գլխուն: Անուշիկս քովս եկուր»:
Ամուսինը ուր որ է գործից կգա: Շատ է աշխատում: Միշտ կոկիկ հագնված է ու սափրված: Անուշաբույր հոտեր է օգտագործում: Փողոցի ծայրին երևացող հայ կոշկակարի արհեստանոցի մոտից արդեն զգում է ամուսնու անուշաբույրը: Նրան արաբներն էլ, ֆրանսիացիներն էլ շատ են հարգում: Իրենց շատերն են նախանձում: Պետք է ամուսնու համար ախորժելի ընթրիք պատրաստել՝ նրա սիրածը, ու իրեն պատշաճ տեսքի բերել:
«Ամուսինը մահացե՞լ է, տասներեք տարի առա՞ջ, բա ինչո՞ւ իրեն չեն ասել…»
Արժանավոր ամուսնու մահվան բոթին առանց ողբի ու արցունքի է արձագանքում՝ ռեֆլեքսները տարիներ շարունակ համակերպվել են այդ բոթին: Ամուսնու մահվանից հետո աշխույժ ու կենսուրախ կինը մեկուսացավ, խուսափեց երեխաների ու ընկերների հետ շփումից: Չկիսված ցավն անտանելի է, ու բնությունը օգնության հասավ՝ ժամանակ առ ժամանակ նրան վերադարձնելով ամուսնու հետ երջանիկ կյանք:
Հացը փշուրների է վերածում ու նետում փոքրիկ արհեստական լճակի ձկներին ու վայրի բադերին: Արդեն երեսուն տարի Ամերիկայում է ապրում, իսկ վերջին հինգ տարին անապատը դրախտի վերածած այս նորակառույց թաղամասում: Իսկ լճակի դիմացի ափին Բեյրութն է՝ այդքան մոտ ու անհասանելի:
