ՎԱՂԸ ՁՅՈՒՆ ԿԳԱ
Պիտի լիներ այսպես,
պիտի լիներ տխուր,
պիտի լիներ տխուր
մի սենտիմենտալ աշուն:
Օրորվեին պիտի տերևները
ու լինեին սոսկալի դեղին
և խարույկ պիտի դառնային մի օր
ու բոցը բարձրանար երկինք:
Ես պիտի քայլեի փողոցով,
սոսկալի, սոսկալի մենակ,
և տրամվայները պիտի անցնեին
լույսերը պայծառ վառած:
Եվ դու պիտի անցնեիր փողոցով
աչքերդ զարմանալի կապույտ…
և
այս
ամենի
վրա
վաղը ձյուն կգա…
Գեղարվեստական միջոցառումներ կանանց գաղութում
Աշուն է: Բանտարկյալների համար ոտանավոր կարդալու
լավագույն ժամանակը:
Ճերմակ ներկած դահլիճում հավաքված էին գույնզգույն
լաչակավոր մարդասպաններ, գողեր, ավազակներ…
Մի խոսքով, սովորական կանայք, որոնց կարելի է
հանդիպել ամենուրեք` փողոցներում, թատրոններում,
տոնավաճառներում, և հատկապես, ընտանեկան
հաճելի մթնոլորտում` հարազատներով շրջապատված:
Ոգևորված խոսում էի անկախությունից, ազատությունից,
բազմակուսակցությունից և հարաբերություններից միջազգային:
Նրանք ծափահարում էին խանդավառ և հետո խնդրեցին ինձ`
սիրային բանաստեղծություններ կարդալ, որոնց մեջ
խոսք չլիներ անկախության և հատկապես ազատության մասին:
Աշուն է: Բանտարկյալների համար սիրային և հատկապես
բաժանման բանաստեղծություններ կարդալու
լավագույն ժամանակը:
Եվ ահա, սեր իմ, ես հիշեցի քեզ և կարդացի մեր կարճատև
հանդիպման և երկարատև բաժանման, հեռավոր աշնան մասին,
երբ ծառերը սովորականից շուտ տերևաթափվեցին, և ես
թեթև հագնված հանկարծ խորացա ձյուն ու ձմեռվա մեջ
և այլևս չվերադարձա…: Հուզմունքից խզված ձայնով
կարդում էի, և արցունքները գետի պես հոսում էին
աչքերիցս, և հանկարծ նկատեցի, որ բարձր, ձայնը
գլուխները գցած, առանց ամաչելու լալիս են նաև
գույնզգույն լաչակավոր մարդասպանները, գողերը,
ավազակները…: Սովորական կանայք, որոնց, արդեն
գիտեք` որտեղ կարելի է հանդիպել…
Աշուն է: Առանց ամաչելու: Բարձր: Ձայնը գլուխը գցած
լաց լինելու լավագույն ժամանակը:
ՀՈԲԵԼՅԱՆԱԿԱՆ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Գիտեմ, տարիներ անց, իմ կիսանդրին էլ կցցվի
սահմանամերձ ինչ-որ մի խուլ գյուղի դպրոցի բակում,
որն հապշտապ կասֆալտապատեն 100-ամյակիս առիթով,
և գյուղապետը ելույթ կունենա հանդիսության ժամանակ
անուն-ազգանունս խառնելով իրար,
և աշակերտների համընդհանուր քրքիջը ծածկելու նպատակով
փողային նվագախումբն արտահերթ նվագելու հրահանգ
կստանա, իսկ լեզվի և գրականության ուսուցչուհին` խիստ
նկատողություն` գյուղապետի համար գրած ելույթի մեջ
այդ աններելի սխալը թույլ տալու համար…
Մայրաքաղաքից հրավիրված պաշտոնյան կընդգծի, որ
այս պահին նշվում է երկու հոբելյան,
մեկը (ձեռքով ցույց կտա կիսանդրիս) ստիպել է մեզ
թողնել բան ու գործ և աշնան անձրևի միջով հասնել
սահմանամերձ գոտի, իսկ մյուսը (ձեռքը կպարզի
սահմանի ուղղությամբ) այն է, որ լրանում է
հայ-թուրքական համաձայնագրի ստորագրման 35-ամյակը,
և ուշ չէ այն օրը, երբ սահմանները կբացվեն և հայ գրողի
աչքի առաջ (նա նորից ձեռքը կմեկնի դեպի իմ կիսանդրին)
այս խուլ գյուղը կդառնա առևտրական աշխույժ,
ծաղկող կենտրոն: – Գյուղապետի նշանով հանդիսականների
բուռն ծափահարության տակ փողային նվագախումբը
կհնչեցնի փոխշահավետ առևտրական աշխույժ, ծաղկող
կենտրոնի լավատեսական հեռանկարը նշանավորող
աշխույժ, ծաղկող երաժշտություն:
Հետո հոբելյարի գրական գործունեության մասին
մանրամասն խոսք կասի ՀԳՄ վերջնական նախագահը
և մի քանի
զավեշտալի դեպք կպատմի իր և հոբելյարի համատեղ
աշխատանքային կյանքից և ապա հուզմունքով
և զարմանքով կհավաստի,
որ արդեն շունչը փչած հոբելյարի, այսինքն իմ
աչքերն ինքն է մի քանի անգամ փակել,
և դա իրոք այդպես էլ եղել է, որովհետև
ոչ մի կերպ չէի ուզում փակ աչքերով հեռանալ
այս չափազանց հետաքրքիր աշխարհից… Վերջում ՀԳՄ
նախագահը ծերունական մոռացկոտությամբ
ինձ չորրորդ անգամ
կպարգևատրի գրական վաստակի մեդալով,
ինչը ներելի է, եթե հիշենք նրա չափից դուրս
խորացած տարիքը…
…Չափից դուրս խորացած աշունը… չափից դուրս դեղնած
տերևները և չափից դուրս աշնանային
բանաստեղծություններս, որոնք գոռգոռալով կարտասանեն
աշակերտները զրնգուն ձայներով և չափից դուրս
միապաղաղ անձրևը, որը խուլ հեծկլտում է
սահմանի թե այս և թե այն կողմում…
***
Փողոցներով անցնում են կույր աղջիկներ:
Նրանք գավազան ունեն ձեռքերին
և քայլում են քսվելով պատերին:
-Եթե դու ինձ սիրեիր,
ես քեզ կտայի քո կապույտ աչքերը:
Փողոցներում
առանց ամաչելու լալիս են բանաստեղծները,
նրանք գլուխները խոնարհել են,
իսկ կույր աղջիկները քայլում են
և չեն տեսնում նրանց:
-Ես քեզ կտայի քո կապույտ աչքերը,
և դու կտեսնեիր ինձ:
Փողոցներում
կամաց – կամաց իջնում են վարագույրները,
և կամաց – կամաց փակվում է բեմը,
և գլուխ տալով կամաց – կամաց
հեռանում են կույր աղջիկները,
և բանաստեղծներն են հեռանում,
և վարագույրը վերջնականապես իջնում է:
Վարագույրից այն կողմ լսվում է բարձրաձայն հեծկլտոց.
վարագույրից այն կողմ
բոլորովին ուրիշ աշուն է:
ԱՇՈՒՆ
Նվագում էր դաշնամուր,
իսկ լուսամուտները բաց էին
և աշուն էր:
Տերևները գունատվում ու չորանում էին,
իսկ ինքը նվագում էր:
Իսկ հետո
Մեկ – մեկ սկսեցին
թափվել տերևները,
ինչպես գունատված բառեր,
ինչպես չորացած նոտաներ:
Ինձ թաղեցեք
վաղը չէ մյուս օրը-
անտարբեր խնդրում էր դաշնամուրը:
ԱՇՈՒՆ
Գույնզգույն ցելոֆանե դատարկ տոպրակներ են ֆռֆռում
օդում, և ի՜նչ անհեթեթ տոնականություն աշնան գունատվող
ու մտահոգ երկնքում: Հավաքարարներից շատ ավելի շուտ
քամին ազդարարեց աշխատանքային օրվա ավարտը
ամայացող շուկայում, ցնծություն առաջ բերելով ամեն ինչից
ուրախացող երեխաների հոգիներում: Եվ միայն
մուրացկաններն են հրաժարվում նայել երկինք, նրանք վաղուց
խզել են կապերը երկնքի հետ և անխոնջ քչփորում են
աղբակույտերը, քանի դեռ ամեն ինչ չէ, որ խառնվել է
հողին… Վերադարձիր:
Վերադարձիր հողին:
Ահա, բոլորովին առողջ երկու կարտոֆիլ, խնձոր`ընդամենը
մի անգամ կծած, մի զույգ գուլպա, որ մի թեթև կարկա-
տելուց հետո կարելի է որպես ձեռնոց օգտագործել մի
ամբողջ ձմեռային շրջան, և ամենակարևորը` հոգևոր
սնունդը, թերթերը, ավելի ճիշտ` ճմրթված ծվենները
թերթերի /չկորցնենք լավատեսությունը` կան գրեթե
ամբողջական հոդվածներ/, ու թեև հայտնի չէ` ո՞ր
ամսվա և ո՞ր օրվա թերթեր են, բայց ի՞նչ կարևոր է,
չէ՞ որ դեմքերն ու անուններն են սովորաբար փոփոխվում,
մնացած ամեն ինչն անփոփոխ է, նույնիսկ տառասխալներն են
կրկնվում, անկապությունն ու սմքածությունը տողի…
Բայց դու վերադարձիր:
Վերադարձիր հողին:
Բայց եթե ընդամենը մի, գոնե վերջին անգամ, թեկուզ
աչքի պոչով նայես երկինք` կտեսնես երկնային ժամացույցի
սլաքը` կռունկների չուն, որ անշեղ թեքվում է դեպի աշուն,
կտեսնես ամպեր, ավելի ճիշտ` ճմրթված ծվենները
ամպերի, և կտեսնես, ի վերջո, ինչպես են ցելոֆանե
տոպրակները վերադառնում,- գունավոր, ինչպես երազները
մանկական, և դատարկ, ինչպես շշերը դատարկ, որ
հավաքել ես դեսից-դենից, որոնք սովորականի պես
կհանձնես դիմացի խանութ և սովորականի պես կստանաս
մի բաժակ պղտոր օղի… Եվ կում-կում ու սահուն կլինի
վերադարձը քեզ միակ սպասողին:
Հողին:
Աշուն
Փողոցով,
աշնանային փողոցով
աշխույժ քայլում է մի աղջիկ
զարմանալի կապույտ աչքերով:
Փողոցով՝
դեղնած տերևներ փողոցում,
աշնանային փողոցով
զնգալով անցնում են տրամվայները
լույսերը պայծառ վառած:
Փողոցում,
աշնանային փողոցում
մի ծառի հենված
ահա կանգնել եմ ես
և զարմանալի կապույտ
երազներ եմ տեսնում:
ՀԵՐԹԱԿԱՆ ԱՇՈՒՆ
Որ կողմից ուզում ես նայիր, վերջին մի քանի
խնձորներն են մնացել ցանցառացած ծառի
ճյուղերին կպած,
և վերջին լուսինն է մնացել, որն ուշադիր
նայում է խնձորների արանքից:
Ո՞վ է ում նայում,
ե՞ս, որ կանգնած եմ խնձորենու տակ,
թե՞ լուսինը` մի կերպ սոսնձված երկնքի պաստառին:
Ահա, մի խնձոր էլ ընկավ գետնին ու կորավ
չորացող խոտերի մեջ:
Քիչ հետո լուսինն էլ կընկնի:
Եվ աշունը կդառնա կատարյալ:
ԵՐԲԵՄՆ
Երբեմն անձրևը տևում է ավելի քան
(չափազանց երկար) և ես ստիպված
գրիչ եմ վերցնում և գրում եմ խառնաձայն
տողեր` այդ խոնավ միապաղաղության մեջ
ինչ-որ փոփոխություն մտցնելու հուսահատ
ճիգով: Երբեմն արևը չի տաքացնում
հնարավորին չափ, իսկ Ջորդանո Բրունոն շարունակում է
խորովվել բենգալյան կրակի վրա, թեև երկրագունդը
վաղուց դադարել է պտտվելուց, այնինչ,
կանգ առած ժամացույցի նման հարկավոր է
վերցնել ու թափահարել` միգուցե նորից
սկսի աշխատել… Երբեմն աստղեր են
փայլում դեսուդեն, և պարզ երևում են
ձեռները գրպանները խրած ծառները`
փողոցի երկայնքով շարված: Եվ պարզ
երևում է Ջորդանոն` ինչ-որ գույնզգույն
լաթի մեջ փաթաթած երկրագունդը թևի տակ`
երևի ժամագործի մոտ է տանում վերջին հույսով…
Երբեմն աշուն է երբեմն:
ՎԵՐՋԱՊԵՍ ԻՆՉ-ՈՐ ԲԱՆ է ՊԱՏԱՀԵԼՈՒ
Ի՞նչ իմաստ ունի ճշտել, թեև հնարավոր է, թե լուրն առաջինը
ով տարածեց. «Այսօր ինչ-որ բան է լինելու»-և աշնան քամին
դեղին տերևներին խառնելով` տագնապը ցրեց քաղաքով մեկ:
Կան նաև ուրիշ քաղաքներ, ուր Սոկրատեսի պատկերով
լրջախոհ տղամարդիկ խորիմաստ մտքեր են
գրի առնում կաշառակերությունից ազատ ժամերին:
Նրանք անտեղյակ ապրում են խաղաղության մեջ:
Իսկ այս մեկում վաղուց էին սպասում: Եվ ահա
վերջապես լուրը տարածվեց:
Աշուն է, տխուր լուրեր ստանալու ամենատարածված
եղանակը: Դեսուդեն ցրված տերևներ` հանգուցյալի
դարակներից նետած դեղնած նամակների նման,
որոնք ավելի են սրում տագնապի զգացումը:
Զարմանալի է, մարդիկ գնալով ավելի
ու ավելի քիչ են մտածում մահվան մասին
և շարունակում են եռանդով ծամել ու ուտել,
երբ մարմնի մի կեսն արդեն մեռել է,
իսկ մյուս կեսին մնացել է մի քանի ժամ, գուցե րոպե:
Այս իˉնչ
հիմար շորեր ես հագել,- մահվան մահճում հանդիմանում էր
մայրը աղջկան, բայց տագնապն արդեն նրան էլ էր հասել
և նա միանգամից լռեց` վախեցած նայելով պատուհանից դուրս…
Այս իˉնչ հիմար շորեր եմ հագել,- տագնապահար
նայեց հայելուն Սոկրատեսը, որն աղոտ
պատկերացում ուներ կաշառակերության մասին,
թեև փիլիսոփայությունից ազատ ժամերին լրջախոհ
տեսքով շրջում էր XXI դարի միջանցքներում, ձեռքերը
պարզած երկինք բացականչելով,- Այս իˉնչ հիմար շորեր եք հագել…
Միգուցե արդեն գարուն է, միգուցե ծառերն արդեն ծաղկել են,
միգուցե լուրերն ուրիշ դռներ են թակում,
և ուրիշ պատուհաններից է տագնապը սողոսկում ներս,-
Այս իˉնչ հիմար շորեր են հագիս, արագորեն հանվելով
մտածում էի ես և սրսփալով մտնում անկողին`
ծածկվելով չորացած տերևների
ու դեղնած նամակների վերմակով…
Եվ ԲՈԼՈՐԸ ՔԵԶ ԿԱՍԵՆ` ՄԻ ԳՆԱ
Բանաստեղծն ուզում է լինել անհամեմատ բարի:
Բանաստեղծը սիրում է աշունը,
նա թափառում է փողոցներով
և հետո մտնում է իր հին սրճարանը,
սուրճ է վերցնում և սկսում է ծխել:
Իսկ դրսում արդեն սկսում են վառվել լապտերները,
իսկ կինոդահլիճներում հանգում է լույսը,
և ինչ-որ ժամանակահատվածում
մարդիկ անգործ նստում են և հուզվում` տեղի-անտեղի…
Բանաստեղծն ուզում է լինել ամենաշատ հոգնած
և նա հենվում է սրճարանի ապակուն:
Բանաստեղծն ուզում է լինել ամենաշատ բարի
և ևս մի բաժակ սուրճ է վերցնում
և վառում է ծխախոտ` բավականին հմուտ ձևով:
Փողոցով անցուդարձ են անում
վերարկու հագած հրեշտակները,
նրանց քթերը կարմրել են ցրտից,
և նրանք փռշտում են,
և խաչակնքում արագ-արագ:
Հիմա արդեն ուշ է բավականին,
և բանաստեղծը բարձրացնում է գլուխը
և հոգնած ելնում է ոտի
և անհամեմատ բարի հրաժեշտ է տալիս բոլորին:
Դռան մոտ նա կախում է գլուխը,
կարոտով ու սիրով նայում է բոլորին
և այդպես կանգնում է այնքան,
մինչև արցունքները չորանում են:
Ու գլուխը բարձր պահած դուրս է ելնում փողոց,
և հրեշտակներն արագ-արագ շարք են կանգնում
և շարքով քայլում են նրա ետևից
աշնան համաչափ հեծկլտոցի տակ:
ՊԻԵՍ
Աշունը բարձրացնում է իր դեղին վարագույրները,
և մի պառավող օրիորդ է երևում բեմի խորքում.
որ լացակումած կարդում է Կաֆկայի օրագրերը,
որոնք կարող էին նաև իրենը լինել:
Սա մի նոր պիես է, որի մանրամասները մտմտալիս
ես նայում էի լուսամուտից, ուշադիր նայում էի,
թե ինչպես է փողոցն անցնում մի մանկամարդ տիկին,
որին ես սիրել եմ շատ տարիներ առաջ…
Ընդամենը մի փողոց, որը պիտի անցնի նա խուսանավելով
արագընթաց ավտոների արանքով, և կյանքը, որի
հաճույքների միջով անցա ես – երբ աշունը
բարձրացնում էր իր դեղին վարագույրները –
անցա ես հմտորեն խուսանավելով և ուժասպառ
հասնելով ձմռան պատին, և հերոսներից մեկը
գունավոր թասակը գլխին պիտի դուրս գա բեմ
ու պիտի ասի. կյանքը մի արատ է, որը բուժվում է մահով,
կամ ընդհակառակը, եթե դուք դասական ողբերգության
սիրահար եք: Եվ ընդհանրապես, կուզենայի մի քանի
խոսք ասել աշնան մասին, քանի դեռ մանկամարդ
տիկինը չի անցել փողոցը, քանի դեռ ես նայում եմ
լուսամուտից դուրս, քանի դեռ պառավող օրիորդը
դեռևս չի պառավել վերջնականապես:
Բայց դա կլինի
բոլորովին ուրիշ ողբերգություն:
ԱՇՈւՆ
Փողոցներում
ծառերից կախված
օրորվում են բանաստեղծները:
Դեղին ժպիտ կա դեմքերին նրանց
ձեռքերին` հանգած ծխախոտ:
Քամին գալիս է, օրորում դանդաղ
և վայր են թափվում նրանց դեմքերից
դեղին դիմակներ`
ժպիտներ վրան:
Հետո դիմակներ
հռհռացողի բաց բերան
վրան:
Իսկ դիմակները թափվում են ներքև
դեղին խշշոցով,
և հետո հանկարծ բացվում է դեմքը`
մի խոշոր կաթիլ
անձրև է ընկնում փողոցի վրա:
Փողոցներում`
ծառերից կախված
օրորվում են բանաստեղծները:
1964թ.
Աշնանային պատկերներ
* * *
Եվ մարդը, որը սիրում էր վիճել ինքն իր հետ,
և մարդը, որը երբեմն կարոտում էր
պահարանում խնամքով կախ տված թիկնոցն հնամաշ,-
հնազանդ, երազկոտ ու հասկացող ժպիտով նայում էր
պատուհանից դուրս: Իսկ այնտեղ ծառն էր,
որը հայելու դեմ նստած ծերացող տղամարդու
հուսահատությամբ պոկոտում էր գլխից
անվերջ խտացող տերևները դեղին…: Եվ մարդը,
որը սիրում էր վիճել ինքն իր հետ`
երկար նայեց պատուհանից դուրս,
և հետո լուռ, և հետո անխոս
համաձայնվեց:
* * *
Աշնան կիրակին նուրբ էր թավշի պես,
իսկ օրը` թափանցիկ – ինչպես ապակին
ակնոցի, որը թավիշով սրբում էր հենց նոր
կապույտ աչքերով մի տխուր աղջիկ:
Եվ ես նայեցի նրա աչքերին, անպաշտպան
ու բաց աչքերին նրա, ու սարսռացի –
ի~նչ ցուրտ էր քամին, որ փչեց հանկարծ
կապույտ լճերի ջրերի վրա
* * *
Աշնան մեջ կա մի պատուհան և մի աղջիկ է
նստած պատուհանի դեմ, որը թե դուրս նայի
տխուր հայացքով` իրիկնային ցուրտ անձրև
կտեղա և հուսահատ կդեղնեն տերևները:
Ի~նչ սև է թրջված ասֆալտը, ի~նչ ամուր է
պատուհանը փակված, և աշնան մեջ
ինչքան միայնակ է աղջիկը
և ես ինչքան միայնակ եմ
հանկարծ:
* * *
Եկեղեցու պատի տակ, դարավոր
փոշիների մեջ մի շուն է պառկած:
Եվ ես նայում էի նրան ու մտածում`
ի՞նչ իմանաս, թե սա ինչ շուն է,
որ կուչ է եկել աշնան արևի տակ,
և ի՞նչ իմանա այս խեղճ կենդանին,
թե ինչ հանճարեղ մատներ են կպել
այս քարերին, որոնց անտարբեր
դեմ է արել իր փրչոտ մեջքն ու
քնկոտ աչքերով նայում է ինձ:
Իսկ շունը քնկոտ աչքերով նայում էր ինձ
ու մտածում` ի՞նչ իմանաս, թե ինչ
մարդ է սա, և ի՞նչ իմանաս` քարո՞վ
կխփի հիմա, թե՞ սովորականի պես`
քացով…
* * *
Աշնան միապաղաղ առավոտ էր:
Այգու խորքում, ամենախորքում,
տերևների դեղին ու թաց կույտի միջից
հանկարծ բարձր զնգաց ինչ-որ մեկի
վաղուց կորցրած զարթուցիչը:
Ինչ-որ մեկը պիտի հիմա արթնանար,
պիտի սափրվեր, լվացվեր, խմեր իր սուրճը,
վառեր ծխախոտը և դանդաղ քայլերով շրջեր
սենյակի անկյունից անկյուն…
Եվ փողոցում կորած փոքրիկ երեխայի նման
աշնան մեջ բարձր հեկեկում էր զարթուցիչը,
և մարդիկ լուռ ու մոլորված լսում էին նրան
և տխուր ու անօգնական օրորում էին գլուխները…
Շարքը պատրաստեց Հասմիկ Հակոբյանը
