Լուսանկարը՝ Նառա Վարդանյանի
Ես ուզում էի կատարյալ գիր ստանալ, կատարյալ վեպ գրել՝ չիմանալով թե ինչպես են կատարյալ գիր ստանում, ինչպես՝ կատարյալ վեպ գրում։ Բարեբախտաբար արդեն գիտեմ, որ ո՛չ կարող եմ կատարյալ գիր ստանալ, ո՛չ էլ կատարյալ վեպ գրել…
Արամ Պաչյան
Ես թերթում եմ լրահոսը։ Աչքիս է ընկնում մի հայտարարություն. էսսեների մրցույթ։ Ուզում եմ հասկանալ՝ ի՞նչ էսսե, ու դուք գիտե՞ք՝ ինչ է էսսեն առհասարակ։ Հատուկ ձեզ համար.
Էսսե (լատ.՝ exagium – «կշռադատել», անգլ.՝ essay – «ակնարկ, հոդված, փորձ», ֆր.՝ essai – «ակնարկ, փորձ»)՝ գրականագիտության ժանրերից մեկը։ Ազատ ոճով գրված և հեղինակի խորհրդածություններով հագեցած ակնարկ, հոդված՝ նվիրված որևէ կոնկերտ ստեղծագործության կամ գրողի վաստակի ընդհանուր բնութագրմանը։
Ու դուք ուզում եք, որ ես գրեմ էսսե՝ «Սահմանից այս կողմ» վերնագրո՞վ։ Չէ՛, ես երևի, ամեն դեպքում, փորձեմ գրել ոչ թե էսսե, այլ մի պատմվածք, պատմություն, հուշ՝ գրված էդ խորագրով։
Դատեք հնարավորինս խիստ, որովհետև ես ձեզ արդեն իսկ դատեցի ձեր սխալ բառօգտագործման համար։ Ես ինքս ինձ դատեցի. դատեցի ինձ՝ գրելով սա, դատեցի ինձ՝ ինքս ինձ համոզելու, որ ցանկացած հնարավոր վերնագրով կարելի է ստանալ ինչ-որ բան, որը դուք կանվանեք էսսե (թեպետ, արդեն դժվար թե էսսե անվանեք)։ Ինքս ինձ թույլ տամ ցիտել մի միտք, որովհետև կարծում եմ՝ դուք սիրում եք կլիշեացված մտքեր, որոնք պիտառում եք ամենուր.
«Որքան ես դատապարտում եմ ինձ, այնքան իրավունք եմ ունենում դատելու ձեզ։ Ավելին, ես ձեզ մղում եմ ինքներդ ձեզ դատելուն. մի բան, որ ինձ թեթևացնում է». Ալբեր Կամյու։
Եվ ուրեմն, ես հիմա ձեզ համար կգրեմ պատմվածք՝ էդ խորագրով, ոնց ասացի՞ք… հա՛, «Սահմանից այս կողմ»։
Մուտք
Սահման։ Այս։ Կողմ։
Երեք վերջակետ իրար կողքի։
Իրարից բաժանված երեք բառ։
Սահման։ Այս։ Կողմ։
Սահման – բառարանային բացատրությամբ՝ իրար կից, հարևան շրջանների, տիրույթների, կալվածքների ևն սահմանաբաժան գիծը: Այգու, շրջանի, նահանգի սահման:
Ինձ թույլ կտամ հավելել բառարանային էս իմաստները. բառերի միջև եղած հեռավորություն։
Ես։ Դու։ Նա։
Մենք բաժան-բաժան ենք իրարից։ Մեր միջև՝ վերջակետեր։ Երկու կետ։ Հնարավոր երկու սուբյեկտների միացությունը հերքող, ժխտող, միացությանը խանգարող օբյեկտներ։ Երկու կետ։ Թանաքի երկու կաթ։ Երկու փամփուշտ։ Երկու մարդ։ Երկու։ Քեզ այսօր երկուս եմ նշանակում։ Երկուս։ Նստիր տեղդ, տղա։ Երկու օրից հայրդ թող գա դպրոց։ Երկու տարի։ Երկու տարբերակ։ Հա կամ չէ։
Գնում ենք երկուսով։ Երկու կողմերում երկու զինվոր։ Երկու խրամատ։
Թնդանոթի կրակելուց հետո լսվում է երկու մասի բաժանված ձայն՝ մեկը կրակելուց, մյուսը՝ թիրախ խոցելուց։ Գը-գըմփ։
Երկու ամիս մնաց ինձ՝ ծառայել վերջացնելու։ Սիրածս աղջիկն է եկել մոտս՝ երկու փուչիկ ձեռքում։ Երկու տուփ սիգարետ է բերել։ Երկու ձողիկ ունեցող Թվիքս։ Երկու ժամ տեսակցություն ունենք։ Երկուսով ենք՝ նստած զորամասի դիմացի բեսեդկում (մենք դրան տաղավար չենք ասում)։
Ինչ սիրուն են աչքերդ։ Քանիսն են դրանք։ Երկու։
Ես քեզ համար փամփուշտներից զարդ եմ պատրաստել։ Կոշիկներիս երկու քուղերի երկու ծայրերին երկուական փամփուշտ։ Լավ կպահես, մինչև գամ։
Մենք բարձրանում ենք պոստեր։ Երկու շաբաթ։ Կիջնեմ երկու շաբաթից ու կզանգեմ քեզ։ Էստեղ կապը լավը չի՝ երկու գիծ, բայց մենք իրար հասկանում ենք, եթե երկու անգամ կրկնում ենք ասելիքը։ Պոստում՝ բլինդաժի մեջ, երկու վառարան կա։ Տղերքը երկու շիշ արաղ են հետ գցել։ Կխմենք երկուսն էլ։
Երկրորդ շիշը դատարկելիս կհիշեմ քեզ։ Երկու աչք՝ մթության մեջ։ Շուրթերդ երկու մաս ունեն՝ վերին ու ստորին։ Ես գալիս եմ քո հետևից։ Ինձ մնացել է երկու ամիս։ Տարին քանի ամիս ունի՞. տասը ու երկու։ Տասն անց եմ կացրել։ Երկուսը քեզ համար եմ պահել։ Անցիր ինձ հետ էդ երկուսը։
Ծնողներս երկուսն են։ Ոտքերս երկուսն են։ Ձեռքերս երկուսն են։ Ես տուն կգամ քայլելով։ Պոստից վազքով եմ իջնում։ Ստեղ օրերը լավ չեն անցնում։
Ապրիլի երկուսն է։ Աչքերս՝ կապույտ ծով։ Երկինքը՝ կապույտ ծով։ Ինձ մնացել է երկու ամսից էլ քիչ։ Թնդանոթը՝ գը-գըմփ։
Մենք շարք ենք կանգնում։
Ով է գնալու։
Ով է ամենափորձառուն։
Քեզ ինչքան կա՞։
Բա քե՞զ։
Լավ բա դու՞։
Ես եմ։ Ես եմ ամենափորձառուն։ Կգնամ։ Հա կգնամ։ Տվեք։
Երկու քայլ։ Երկու կիլոմետր։
Երկու աչքերից մեկը փակ, մյուսով՝ նշան բռնած։ Թնդանոթ չի, բայց ճիշտ տեղին կպչելու դեպքում օգտակար կլինի։ Երկու մեծ փամփուշտ։ Տեսադաշտում՝ երեք տանկ։ Երկու սնարյադից մեկը՝ փուստ։ Երկրորդը՝ դիպուկ։ Մնաց երկու տանկ։ Երկու ամսվա դիմաց՝ երկու տանկ։ Տուն եմ ուզում հասնել։ Քո երկու աչքերը։ Ինձ հետ։ Միշտ։
Երկու սնարյադ բերեցին տղերքից երկուսը։ Մենք երեք տղով ենք։ Նրանք պետք է հետ գնան։ Երկուսից մեկին ճանապարհը երկար է։ Շատ է։ Չի հերիքում։ Երկուսից մեկը չի հասնելու տեղ։ Երկուսից մեկը երկու տարի դեռ ունի ծառայության։ Բայց չի ծառայելու։ Նա չի ծառայելու։ Գրողը քեզ տանի։ Առեք ձեզ։ Երկու սնարյադ՝ երկու մետաղի ջարդոնի համար։ Երկուսն էլ դիպուկ։ Երկու ոտքով հետ եմ վազում։
Ես շարք եմ կանգնել։
Անցել է երկու շաբաթ ու երկու օր։
Երկու ժամ է՝ սպասում ենք երկու ավտոբուս ուսանողի։
Նրանցից երկու աղջիկ ինձնից հարցազրույց են վերցնում։ Երկուսն էլ սիրուն են։ Իմ երկու աչքերի գույնով են հիանում։ Ես հարցազրույցի բան չեմ։ Գնացեք։
Երկու ամիս հետո։ Երկու ամսից տանը։ Ոտքիս երկու սպի։ Ամեն մեկն իր տերն ունի՝ Դու ու Հայաստանը։
Դու ու Հայաստանը։
Դու ու Հայաստանը։
Գրված է ոչ ականատեսի ձեռքով՝ ականատեսի զգացողությունները չականատեսի մեջ հավաքելու մեծ ձգտմամբ ու դժվարությունը տանելով։
Ինչպես մոռանամ
Քեզ
Որդուս
Հայաստանը
Երեքիդ…
Հ.գ. Պատմվածքը սկսվել էր հենց վերնագրից։ Էս նամակում պատմվածքից դուրս ոչ մի բառ չի եղել։ Գրականությունը չունի սահմանից այս ու այն կողմ ու սա գրականություն էր։
