Ռաֆայել Նահապետյան | Երկուսը հոսանքին համընթաց

Լուսանկարը Գերման Ավագյանի

Կինը առավոտից հարդարվում էր: Տարիները դեմքի թարմությունը խլելով՝ փոխարենը դրա դեմ կռվելու ու այդ բանը քողարկելու վարպետություն էին տվել նրան: Թեթև նախաճաշելուց հետո կրկին մոտեցավ հայելուն ու հատուկ անձեռոցիկներով սկսեց դեմքը քսուկներից մաքրել: Երեսի մաշկին շատ զգույշ էր դիպչում: Մատների թեթն հպումներով անձեռոցիկը փակցնում էր դեմքին ու հետո ծայրից բռնելով հանդարտ պոկում էր: Մի քանի անգամ, պատահաբար, հայացքն ընկավ ձեռքերի վրա: Հրաշալի ձեռքեր ուներ՝ փայլուն մաշկով, երկար մատներով, ճիշտ խնամված եղունգներով: Թերթերունքները մգացնելու ժամանակ, երբ նորից, ասես պատահաբար, ձեռքերն աչքովն ընկան՝ նա արտակարգ քնքշությամբ նայեց ու մտածեց, որ սիրում է իր ձեռքերը: Բայց երբ աչքերի ու հոնքերի հետ էլ գործն ավարտել էր և հայելու մեջ իրեն էր զննում՝ մտածեց, որ դեմքն էլ է սիրում: Դրանից հետո նա մի պահ ամեն ինչ թողեց, ելավ տեղից, հանեց խալաթը ու կողային պատից կախված երկար հայելու մեջ մանրամասն դիտեց իրեն: Տեղը նստելով ու դիմափոշու բարձիկը վերցնելով նա համոզված էր, որ իր մարմինն էլ է սիրում: Տրամադրությունը բարձրացավ և անհանգստությունն ու լարվածությունը, որ երեկ երեկոյից մեջը բուն էին դրել՝ սկսեց անհետանալ: «Անծանոթ ու ալեկոծ ծովում լողացող նավի եմ նման,— մտածեց նա,— դեռ լավ է, որ վստահ եմ անխափան ու անթերի աշխատող մեխանիզմներիս վրա»: Հետո կամացուկ ծիծաղեց իր վրա և ասաց.
— Նորից ցնդեցի: Էլի նա՜վ, էլի ծո՜վ…
Շատ վաղուց, երևի աղջկական տարիներից, կնոջ մոտ սովորություն էր առաջացել նավերի հետ համեմատվելու: Մեկ իբրև թե օվկիանոսում էր լողում, մեկ ծովում սլացող առագաստանավ էր, մեկ համեստ գետանավ, երբեմն պարզապես նավակ էր… ու համեմատության բաղադրիչներն էլ համարյա միշտ նույնն էին լինում՝ ծով, ալիքներ, նավահանգիստ: Մոտ մեկ ամիս առաջ նրա ամենամոտ ընկերուհիներից մեկը ասել էր.
— Լսիր, ամուսինս մի ազգական ունի՝ ամուրի է, աչքի ընկնող, տղամարդ, լավ պաշտոնով, փայլուն հեռանկարներով…
Ընկերուհին սպասողաբար լռել էր, սակայն կինը շարունակել էր անխոս նրան նայել: Այս բանը ընկերուհուն զայրացրել էր, քանի որ չէր կարողանում հասկանալ, թե ուրիշների հետ փոխհարաբերություններում այդ ինչպե՞ս, ի՞նչ հնարքներով է այս կնոջը հաջողվում մի անտեսանելի, չցուցադրվող, բայց շատ որոշակի զգացվող վերին դիրք գրավել ու հետագա խոսակցության ժամանակ, որքան էլ զրուցակիցը փորձի առավելության հասնել, այդ բանը արդեն հնարավոր չի լինում, քանի որ գրաված բարձունքում հաստատվելով, կինն իրեն թագուհի է զգում և խոսք առ խոսք այդ զգացողությունը ուրիշներին է փոխանցում:
— Ուզում է ամուսնանալ,— ասաց ընկերուհին,— զգալով, որ եթե մի փոքր էլ լռությունը երկարեց, ապա ինքը պարզապես ծիծաղելի կլինի: Սակայն դարձյալ չհասկացավ, ավելի ճիշտ չկարողացավ իրեն բացատրել՝ թե ինչո՞ւ ծիծաղելի կլինի ինքը, հենց ի՛նքը, և ոչ թե այս կինը, որին շատ վաղուց՝ մանկությունից է ճանաչում,— ուզում է ամուսնանալ ու հարմար թեկնածու է փնտրում:

— Ամուրի՜, աչքի ընկնող տղամա՜րդ, լավ պաշտո՜ն, փայլուն հեռանկարնե՜ր,— դանդաղ ու հատ-հատ ընկերուհու ասածները կրկնեց կինը ու բացահայտ քմծիծաղեց,— և չի կարողանում հարսնացու գտնել,— կինը կամացուկ ծիծաղեց,— սիրելիս, իսկ նրա մոտ ամեն ինչ տեղը տեղի՞ն է:

— Էհ, լավ,— իբր անփույթ ասաց ընկերուհին,— ես գիտեի, որ չես համաձայնվի… գիտե՞ս, այսօր հեռուստացույցով…

— Այդպիսի բան չասացի,— հանգիստ առարկեց կինը, հասկացնելով, որ ինքը թքած ունի ընկերուհու կեղծ անփութության վրա էլ, «հեռուստացույցովի» վրա էլ,— բայց եթե ամեն ինչ տեղը տեղին է՝ ուրեմն պապիկիցս ընդամենը երկու տարի է՞ աշխարհ ուշ եկել:

— Քեզանից տասը տարի է մեծ, սիրելիս,— ասաց ընկերուհին,— դու կարծեմ երեսունից մի փոքր անց ես, չէ՞:Կինը ուրախ ու բարձր ծիծաղեց: Այդ բանը պետք է, որ լավ իմանաս,— ասաց նա, երբ ծիծաղելուց հետո պայուսակից հանել էր թաշկինակը ու խնամքով սրբել շուրթերի անկյունները,— ախր մի դպրոցում ենք սովորել, չնայած ափսոս, որ միասին չէինք: Բայց դե ես մեղավոր չէի, որ միասին չէինք,— կինը կարծես թե արդարանում էր,— ի՞նչ մեղք ունեի, որ քեզանից երեք, թե՞ չորս դասարան ցածր էի սովորում:

— Երեք դասարան,— արագ ու կարճ նետեց ընկերուհինա, ճիշտ որ,— հանգիստ համաձայնվեց կինը,— տեսնո՞ւմ ես, որ տարիքս լավ գիտես:

Այդ պահին ընկերուհին ամենաշատը սեփական ամուսնուն էր ատում: Նա էր այս ամենի պատճառը: Նա էր ազգականին կնոջ մասին պատմել, ու աստված գիտի, թե ինչ խոսքերով, քանի որ ամուսնու ազգականը, որն իսկապես փառավոր մեկն էր, արդեն քանի անգամ, մոտիկ մարդու իրավունքով, պահանջելով հարցնում էր՝ ե՞րբ ես ընկերուհուդ հետ ծանոթացնելու, հոգնել եմ ամուրի կյանքից, ընտանիք կազմել եմ ուզում: Իսկ ինքը չէր ուզում ծանոթացնել: Մեջը եղած ամեն բջիջ դեմ էր այդ երկուսին իրար հետ ծանոթացնելուն: Բայց ի՛նչ կարող էր ասել: Ո՞նց ասեր, որ իր մոտիկ ընկերուհուն անարժան մեկն է համարում, չափից դուրս երևակայող:
— Վաղը մեր տանն ենք հավաքվում,— սեփական անկարողությունից հուսահատ ասաց ընկերուհին,— եթե ուզում ես՝ արի:
— Կգամ,— ասաց կինը,— այնուամենայնիվ հետաքըրքիր է:
«Այդպիսի ամուսին ձեռք բերելու համար, ուրիշ կանայք (ավելի երիտասարդ ու ավելի գեղեցիկ) հավանաբար ուրախությունից խենթանային,— խեղճ-խեղճ մտածեց ընկերուհին,— իսկ սա մեզ, կարծես թե, դեռ լավություն է անում: Վայ աշխա՜րհ, աշխա՜րհ…»:
Հաջորդ օրը ընկերուհու տանը տղամարդն ու կինը անմիջապես գնահատեցին իրար: «Այ քեզ բախտ,— զարմացավ տղամարդը, չնայած գիտեր, որ հաջողակի մեկն է,— շքեղ կին է, հենց այն է, ինչ փնտրում էի, ինձ մի քիչ հղկվել է պետք: Բարձր կարգի արարած է, այսպիսի խաղընկերոջ հետ կարելի է հոյակապ ապրել: Սրա նույնիսկ սխալները ցանկացած տղամարդուն պատիվ կբերեն»: Իսկ կինը միանգամից խաղաղվեց ու հանգստացավ: Նա իր նախազգացումների անսխալության վրա բացարձակապես վստահ էր ու հիմա, տղամարդու հետ մի փոքր խոսելուց հետո, այն տպավորությունն ունեցավ, որ վերջապես մի նավահանգիստ գտավ: «Երկար թափառումներից ու որոնումներից հետո իմ նավը մի նավահանգիստ մտավ,— մտածեց կինը,— հրաշալի մի նավահանգիստ՝ խորը ու հանդարտ ծովախորշով, ժայռակոփ, առափնյա հրաշալի ամրություններով ու տոնականորեն զարդարված,— և մտքում քմծիծաղեց,— էլի ծո՜վ, էլի նա՜վ: Չէ, այնուամենայնիվ, աղքատ երևակայություն ունեմ»:
Երեկոն շատ ուրախ անցավ: Նույնիսկ ընկերուհին անկեղծորեն ուրախ էր, քանի որ երեկոյի մի ինչ-որ պահի զարմանքով զգաց, որ կինը այլևս թագուհի չէ: Որ ամուսնու ազգականը նրան, չգիտես ինչպես, շատ հանգիստ, գահից ներքև իջեցրեց ու հիմա բոլորն էլ հավասար են՝ թագուհիներ չկան: Ընկերուհին չհասկացավ, թե այդ ինչպե՞ս կատարվեց, ե՞րբ կատարվեց, բայց դա բոլորովին էլ կարևոր չէր: Կարևորն այն էր, որ դա եղավ ու նա բավարարված և գոհ ներքուստ քմծիծաղեց ու միայն իրեն լսելի ձայնով շշնջաց՝ անսանձ կնոջ սանձահարումը: Երեկոյի վերջում, երբ կինը ոտքի ելավ հրաժեշտ տալու, տղամարդն ասաց, որ ինքը նրան կուղեկցի: Թույլտըվություն չխնդրեց, չհարցրեց, չհետաքրքրվեց՝ կարելի է, չի կարելի, պարզապես ասաց, որ կուղեկցի՝ հասկացնելով, որ ինքը այդպես է որոշել, ու կինը՝ չնայած ոչինչ չպատասխանեց, բայց դարձյալ այն զգացումն ունեցավ, որ իր նավը վերջապես գտավ այն միակ, անհրաժեշտ նավահանգիստը, որիր երկար թափառումների ընթացքում փնտրում էր:
— Միայն մի րոպե սպասեք,— ասաց տղամարդը,— ազգականիս հետ խոսելու առանձին բան ունեմ,— առանց կնոջ համաձայնությանը սպասելու մյուս սենյակն անցավ:
Կինը, որ արդեն գլխարկը դրել էր՝ համակերպված գլխով արեց, հանեց գլխարկն ու մտածեց, որ նավահանգիստ մտնելուց հետո իր նավը խարիսխ գցեց ծովախորշում: Փողոց դուրս գալուց հետո տղամարդը առաջարկեց մոտակա սրճարան մտնել:

— Մեզ հարկավոր է միմյանց ավելի մոտիկից ճանաչել,— ասաց նա ու անկաշկանդ ծիծաղեց, և կինը զարմացավ, որ լռեց, քանի որ նման պարագաներում, եթե ուրիշ մեկը այդպիսի խոսքեր ասեր ու դեռ ծիծաղեր էլ՝ այդ ամենը ուրիշ կերպ կվերջանար: Եվ որ դարձյալ զարմանալի էր՝ սրճարանը կնոջը շատ դուր եկավ: Չկարողացավ հիշել, թե վերջին անգամ ե՞րբ էր սրճարանում եղել: Հավանաբար երբ ինստիտուտում էր սովորում՝ չնայած այնքան էլ վստահ չէր: Տղամարդիկ նրան, չգիտես ինչու, միայն ռեստորան էին հրավիրում: Այն էլ ոչ պատահական, այլ որևէ բանով անպայման հայտնի մի ռեստորան, ուր մտնելուց հետո մարդիկ անմիջապես, մի տեսակ, փոխվում էին՝ կեղծ, կիսաարտիստիկ շարժուձևեր ձեռք բերում ու զրույցներն էլ մի ուրիշ հունով էին ընթանում: Եվ որքան էլ փորձում էին խոսել իրենց հետաքրքրող բաների մասին՝ ոչինչ դուրս չէր գալիս, որովհետև այստեղ կարգադրություններ անողը, նաև թելադրողը՝ ինչ-որ բանով հայտնի դարձած ռեստորանն էր: Այդպիսի երեկոներից հետո կինը երկար ժամանակ հոգնած ու անտրամադիր էր լինում: Իսկ սրճարանում իսկապես լավ էր:
Հիմնականում ջահելներ էին ու կինը իրեն ավելի երիտասարդ զգաց: Տղամարդը շատ անկաշկանդ էր, և նրանց զրույցը աստիճանաբար այնպիսի ջերմ ու բնական երանգներ ձեռք բերեց, որ երբ փողոց էին դուրս եկել ու որոշ ժամանակ լուռ քայլել էին՝ կինը չկարողացավ չասել, թե որքան այս ամենը իրեն դուր եկավ:
— Վաղուց այսքան հաճելի երեկո չէի անցկացրել,— ասաց նա ու տեսնելով, որ տղամարդը կասկածանքով է նայում՝ շարունակեց,— մեծ բավականություն ստացա, վաղուց այսպիսի հաճելի երեկո չէի անցկացրել:
Տղամարդը ի վերջո հավատաց, որ կինը անկեղծ է ու ժպտաց՝ խրախուսելով, քաջալերելով նրան: Երբ տեղ էին հասել, կինը տղամարդուն վերև հրավիրեց՝ սուրճ խմելու: Ցանկանում էր, որ այս անկաշկանդ ու հաճելի երեկոն էլի շարունակվի: Էլի մի քիչ երկարի: Բայց երբ ասաց-վերջացրեց հրավերքի խոսքերը ու տղամարդուն նայեց՝ սարսռեց: Տղամարդը անտարբեր-արհամարհական-քննախույզ մի հայացքով նրան էր նայում: «Այսի՞նչ արի, տեր աստված,— տնքած կինը ներսում՝ չնայած ճչալ էր ուզում,— այս ի՞նչ արի, նա ախր ցանկանում է ինձ հետ ամուսնանալ, իսկ հիմա ով գիտի, ի՞նչ կմտածի»: Բայց որքան էլ զարմանալի էր՝ այդ վախը նրան նան ուժ տվեց: Նախ գազազեցրեց, հետո՝ ուժ տվեց: «Թքած,— հանգիստ ու սառը տղամարդուն նայելով մտածեց նա,— թող ինչ ուզում է մտածի: Ես միայն ցանկանում էի հաճելի երեկոն երկարացնել: Ինձ մի նավ էի զգում (ավելի ճիշտ առագաստանավ. ուղղեց ինքն իրեն), որ անհոգ սլանում էր ալիքների վրայով»:
— Դե լավ,— ասաց ուրախանալով, որ ետ բերեց կորած ինքնավստահությունն էլ, հպարտությունն էլ,— շնորհակալություն հաճելի երեկոյի համար՝ ես գնացի:
Իսկ տղամարդը արդեն հասկացել էր, որ սխալ է թույլ տվել: Կնոջ հրավերքի խոսքերը լսելուց հետո նրա մեջ եղած մի ինչ-որ ավտոմատ մեխանիզմ ակնթարթոթեն արձագանքել էր այդ հրավերքին ու դեմքին, իրենից անկախ, այդ անտարբեր-արհամարհական-քննախույզ արտահայտությունն էր հայտնվել (քանի որ հազիվ ծանոթ մեկին իր տունը հրավիրող կինը, մեղմ ասած, ամուսնանալու համար այնքան էլ հարմար չէր), սակայն հաջորդ պահին, երբ անմիջապես հասկացել էր, որ իր առջև ուրիշ մեկն է կանգնած ու ցանկացել էր դեմքից անմիջապես սրբել-մաքրել այդ հիմար արտահայտությունը՝ չէր հասցըրել՝ կինը արդեն տեսել էր դա:
— Իսկ հեռախոսի համա՞րը,— լավ հասկանալով, որ հիմա ինքը պիտի լռի ու թողնի հեռանա, հարցրեց տղամարդը,— մենք ախր պայմանավորվեցինք, որ վաղը ես զանգահարեմ,— ու կանանց հետ փոխհարաբերություններում առաջին անգամ նա մտքում իրեն «ապուշ» անվանեց:
— Հետո,— ասաց կինը հանգիստ,— մի ուրիշանգամ: Ու գնաց:
«Եվ այսպես,— ստեղծված իրավիճակը կողքից գնահատելով, մրմնջաց տղամարդը,— ակտիվում կա բարձր կարգի մի կին՝ ընդ որում կինը ճանկերով է և առաջին իսկ հնարավորության դեպքում դրանք ցույց է տալիս: Իսկ պասիվո՞ւմ… պասիվում կա ամուսնության բավականին գունատ մի հեռանկար: Այսինքն, անկեղծ ասած, հեռանկարը այնքան էլ գունատ չէ, եթե հաշվի առնենք, որ իմ ու այս կնոջ զրույցներում ամենաանկարեվորը բառերն են: Մենք ոչ թե խոսքերով ենք հաղորդակցվում, այլ զգայարաններով»: Հետո նա սիգարետ հանեց, վառեց, ու խոր ներքաշելով ծուխը՝ նայեց երկընքին: Երկինքը մաքուր էր, աստղերը պայծառ ու նրանց լուսավոր ցոլքը հանգստացրեց տղամարդուն: «Վաղը լավ եղանակ կանի,— մտածեց նա,— իսկ հեռախոսի համարը իմանալը դժվար չի: Բայց մոտ օրերս չեմ զանգահարի՝ նա հաստատ կսպասի իմ զանգին… թող մի քիչ երկար սպասի,— ու ինքն իրենից գոհ՝ քմծիծաղեց,— այդպես, սիրելիս, մենք էլ ճանկեր ունենք՝ չնայած հազվադեպ ենք ցույց տալիս»: Սակայն ողջ երեկոյի ընթացքում նա ինչ էլ անելիս կամ մտածելիս լիներ կնոջն էր մտաբերում: «Այնուամենայնիվ շքեղ կին է,— քնելուց առաջ հաճույքով մտածեց նա,— ու ինչ հիմար ձևով սխալվեցի: Բայց որտեղի՞ց իմանայի, որ այդքան դյուրազգաց է, ու ճանկեր ունի: Ոչինչ,— մխիթարեց ինքն իրեն,— երբ ամուսնանանք, այդ պատմությունը հիշելը մեզ կզվարճացնի,— իսկ աչքերը փակելուց առաջ բարձրաձայն ասաց,— դու այդ շքեղ կնոջը սիրահարվել ես, չնայած մեծ մարդ ես՝ բայց սիրահարվել ես: Լավ է, որ գոնե գլուխդ չես կորցրել»: Ու քնեց:
Հետագա մի քանի օրը տղամարդը շատ լարված անցկացրեց: Իր վրա պարզապես կատաղել էր, որովհետև որքան էլ ուզում էր սովորականի նման ապրել՝ բան դուրս չէր գալիս: Ուղեղի մի ինչ-որ գալար մշտապես զբաղված էր կնոջը վերհիշելով ու առաջիկա հանդիպման հաճույքը կանխավայելելով: Նախ որոշել էր զանգահարել երեք օր անց: Բայց երրորդ օրը, ասես ներքին շոշափուկներով, հայտնաբերելով ուղեղի այդ գալարը, բացահայտ ծաղրանքով ասաց նրան՝ վաղը կզանգահարեմ, ու իբր շոյեց այդ գալարը, կամ մյուս օրը: Ու չնայած օրերը սկսեցին շատ անհանգիստ և դանդաղ անցնել, բայց ինքն իր հետ կռվելը նաև տարօրինակ, մինչ այդ երբեք չզգացած, հաճույք էր պատճառում նրան:
Բնակարան մտնելով կինը լույսը միանգամից չվառեց: Մոտեցավ պատուհանին ու նայեց ներքևում կանգնած տղամարդուն: Տեսավ, թե ինչպես նա գրպանից սիգարեթ հանեց, վառեց, իսկ երբ նկատեց, որ տղամարդը երկնքին է նայում՝ քմծիծաղեց: «Տհաճ մտքերն է ցրում,— գլխի ընկավ կինը,— ողջ երեկոյի ընթացքում ընդամենը մի սխալ թույլ տվեց, բայց դա էլ ճակատագրական եղավ»: Կինը ետ եկավ ու նստեց բազկաթոռին: «Ճակատագրական ո՞ւմ համար,— լուսամփոփը վառելով հարցրեց նա հայելու մեջ երևացող սեփական արտացոլանքին,— ո՞ւմ համար էր այդ սխալը ճակատագրական»: Որոշ ժամանակ այդպես անշարժ նստած հայելու միջի արտացոլանքին էր նայում: Լուսամփոփի լույսը թույլ էր, ու հիմա արտացոլանքը դիտելով կինը անխոս հրճվում էր:
— Գեղեցիկ եմ,— ցածր ասաց նա ու ավելացրեց,— Էմալե պրոֆիլը ձեր,— ու հիշեց այժմ արդեն հայտնի մի բանաստեղծի, որ տարիներ առաջ սիրահարված էր իրեն: Հրաշալի մարդ էր, տաղանդավոր բանաստեղծ: Ու ինչո՞ւ ինքը նրա հետ չամուսնացավ: Ի՞նչը խանգարեց: Անհասկանալի է, թե մարդ ինչո՞ւ է երբեմն այսպես, կամ այնպես պահում: Կամ ինչո՞ւ,է մերժում արժանավոր ու կարգին մեկին, իսկ մի ուրիշին (հրաշալի գիտակցելով, որ սա նախկինից անհամեմատ վատն է) ոչ միայն հեռու չի վանում, այլ դեռ ինքն է ձգվում դեպի նա: Ի՞նչ բան է սա: Ճակատագի՞ր… բայց ճակատագիր հասկացողությունը մարդիկ, կարծեց, թե, ստեղծել են անբացատրելի, անհասկանալի ու բարդ բաների մասին չմտածելու համար միայն: Հեշտացրել են գործը: Մի՞թե այդպես չէ: Կինը մի պահ կտրեց մտքերի թելը, ելավ տեղից ու գրասեղանին մոտեցավ: Երկար որոնումներից հետո նա գտավ այժմ արդեն հայտնի բանաստեղծի իրեն ձոնած միակ ձեռագիր գործը: Սովորաբար նա խուսափում էր կնոջը բանաստեղծություն նվիրելուց:

— Չեմ համարձակվում,— ասում էր,— ավելի լավ է Չարենցի տողերից օգտվեմ:

Իսկ ի՞նչ կլիներ, եթե համարձակվեր: Ետ գալով, կինը նախկին տեղը նստեց: Միայն մի փոքր լուսամփոփի գլխիկը վեր թեքեց, որ տառերը ավելի լավ երևան: «Իսկ տողերն արդեն գունաթափվել են,— մտածեց նա,— մի՞թե այդքան ժամանակ է անցել»: Ու շուրթերը անձայն շարժելով խորասուզված կարդաց բանաստեղծությունը: Մի քանի անգամ: Հետո բարձրացրեց գլուխը, կարճ, շատ կարճ, հայելուն նայեց ու անցավ ննջարան՝ քնելու: Ամեն ինչ լավ էր, կարգին, անկողինն էլ մաքուր էր, զով ու փափուկ, բայց քունը երկար ժամանակ չէր տանում:
Մյուս օրը արթնանալուց հետո, աչքերը առաստաղին հառած որոշ ժամանակ պառկած մնաց: «Այսօր չի զանգահարի,— համոզված մտածեց նա,— և ոչ էլ վաղը: Հեռախոսիս համարը, պարզ բան է, ընկերուհուցս կիմանա, բայց ոչ այսօր, ոչ վաղը չի զանգահարի: Հավանաբար երեք օր իրեն ժամանակ կտա: Որպեսզի խելքս գլուխիս հավաքեմ ու ինձ շատ չերևակայեմ»:
Երկու, օր շատ հանգիստ էր ու տրամադրությունը իսկապես բարձր: Ընկերուհու համառ հարցերից ու անհամեստ հետաքրքրասիրությունից կատակներով էր գլուխը ազատում: Բայց երրորդ օրը անհանգիստ էր ու լարված: Աշխատավայրում այդ օրը նրան անընդհատ հարցնում էին՝ բա՞ն է պատահել: Մշտական զսպվածությունից ու հավասարակշռվածությունից հետք անգամ չէր մնացել: Հասարակ մի առիթից ձայնը բարձրացնում էր: Գործընկերներն ապշել էին ու աշխատում էին նրանից հեռու մնալ: Միայն ընկերուհին էր երբեմն-երբեմն խորհրդավոր ժպտում: Աշխատանքից հետո նա անմիջապես տուն եկավ: Մտավ լողարան ու երկար կանգնեց զով ցնցուղի տակ: Դուրս գալիս լրիվ թարմացած էր ու հանգստացած: Սկսեց ճաշ պատրաստել: Հետո օրաթերթերը ու գրական մի հանդես աչքի անցկացրեց: Հետո ճաշեց: Այդ ամենը անելու ժամանակ քթի տակ ինչ-որ երգ էր, մռմռում: Խոհանոցը կարգի բերելուց ու հավաքելուց հետո սենյակ անցավ, գտավ սիրած ձայնասկավառակներից մեկը, դրեց նվագարկիչին ու բազմոցին թեք հենված, աչքերը կիսախուփ ու գլուխը ետ՝ երաժշտություն էր լսում: Այնուհետև հեռուստացույցով մի հրաշալի դետեկտիվ նայեց: Ճիշտ է, առաջին սերիան չէր տեսել ու այնքան էլ լավ չէր հասկանում, թե էկրանի վրա ինչ է կատարվում, բայց երբ հեռուստացույցն անջատել էր ու անկողին մտել, բարձրաձայն ասաց՝ հրաշալի դետեկտիվ էր, ու ժամացույցին նայեց: Հանկարծ հասկացավ, որ ողջ օրը անընդհատ ժամացույցին է նայել: Իբր պատահաբար, իբր ի միջի այլոց՝ բայց սլաքների շարժմանը շատ ուշադիր է հետևել: «Ուրեմն այսպես,— քմծիծաղով մտածեց նա,— չենք զանգահարում… դե, լավ»: Հաջորդ օրը աշխատավայրում բոլորի հետ էլ շատ սիրալիր, էր և երբ հարցնում էին, թե երեկ ի՞նչ էր պատահել, ասում էր՝ մեղուն էր կծել, ու ծիծաղում էր և հարցնողները նրան էին միանում: Հատկապես սիրալիր էր ընկերուհու հետ և նրա նոր հագուստի վերաբերյալ մի քանի նուրբ հաճոյախոսություն արեց: Բայց ընկերուհին, չգիտես ինչու, դրանից չուրախացավ և օրվա վերջում տխուր մտածեց, որ այդ կինը իրեն դարձյալ թագուհի դարձրեց: «Հետաքրքիր է մարդիկ ինչպե՞ս են թագուհի դառնում,— միտք արեց ընկերուհին,— թե՞ այդպես ծնվում են»:
Կնոջ համար այդ օրը նախորդի կրկնությունը եղավ, իսկ դետեկտիվի շարունակությունը նրան պարզապես հիացրեց: Վատն այն էր միայն, որ մտքերն ընդհանրապես խճճվեցին, քանի որ էկրանին նայելու փոխարեն շատ հաճախ էր ժամացույցին ու հեռախոսին աչքերը հառում, դրա համար էլ վերջնականապես իրար շփոթեց հանցագործներին էլ, խուզարկուներին էլ ու այլևս դադարեց որևէ բան հասկանալ: Սակայն դա ոչ մի նշանակություն չուներ, որովհետև անկողին մտնելուց առաջ ասաց՝ հրաշալի դետեկտիվ էր: Միայն անհասկանալի էր, թե ինչո՞ւ քիչ անց, երբ թվում էր թե քնել է, մրմնջաց՝ կամքդ ես կոփո՞ւմ, հետաքրքիր է տասնվեց-տասնյոթ տարեկանում ինչո՞վ ես զբաղվել, որ հիմա ես կամքդ կոփում: Լավ կլինի չզանգահարես: Քեզ համար եմ ասում, թե չէ խաղալ մենք էլ գիտենք»: Ու քնեց:
Հետագա մի քանի օրերը նա դեռ սպասում էր տղամարդու զանգին ու համարյա անգիր գիտեր ոչ միայն այն բառերը, որ պետք է օգտագործեր խոսակցության ընթացքում, այլ նույնիսկ ձայնի ելևէջները՝ որոնցով դրանք արտաբերելու էր: Դա մի նուրբ մտածված վրեժ էր լինելու՝ արհամարհանք-ծաղր, արհամարհանք-անտարբերություն բաղադրիչներից կազմված: Սակայն տղամարդը չէր զանգահարում, ու մի օր անց կինը հասկացավ, որ վերջ, որ կարող է այլևս աշխատանքից հետո անմիջապես տուն չշտապել:
Մի երեկո, ծանոթների ու մտերիմների շրջանում նա հանկարծ տղամարդուն հիշեց ու սարսափով զգաց, որ աչքերը խոնավանում են: Բոլորից աննկատ նա չորացրեց աչքերն ու երբ հանդարտվել էր՝ հավատացրեց իրեն, որ հուզմունքի պատճառը բավարարություն չստացած վրեժխնդրությունն էր: Իսկ, ահա, երեկ երեկոյան, երբ կինը ծանոթներից ինչ-որ մեկի հետ պետք է ներկայացման պրեմիերայի գնար (կնոջ ծանոթները նրան, չգիտես ինչու, միայն պրեմիերաների էին հրավիրում) ու դրել էր գլխարկը և պատրաստվում էր դուրս գալ՝ հեռախոսը զանգեց: Կնոջ մտքով նույնիսկ չանցավ էլ, թե դա կարող է տղամարդը լինել, ու երբ հանգիստ վերցրեց ընկալուչը, ասաց՝ ալո՞, ու լսեց տղամարդու ձայնը՝ շվարած նստեց հեռախոսի կողքին եղած փոքրիկ աթոռակին:
— Ես գործուղման էի մեկնել,— ասաց տղամարդը:
— Ոչ,— ասաց կինը:
— Գործուղման էի մեկնել,— հոգնած ասաց տղամարդը:
— Հաջորդ օ՞րը,— հարցրեց կինը ու կատաղեց իր վրա, որ չի հիշում նախապես խնամքով պատրաստած ոչ միայն սեփական ձայնի ելևէջները, այլ նույնիսկ բառերը, մտքերը:
— Չէ, հաջորդ օրը չէ,— ասաց տղամարդն ու կինը նրա ձայնում դարձյալ հոգնածության երանգներ որսաց,— տասը օր հետո:
— Իսկ այդ տասը օ՞րը,— հարցրեց կինը,— կարևոր գործեր կայի՞ն,— նա դիտմամբ հարցերն այնպես էր կառուցում, որ տղամարդուն ոչ դու-ով դիմի, ոչ դուք-ով:
— Դիմանում էի,— ասաց տղամարդն ու հանկարծ ծիծաղեց,— կարևոր գործեր չունեի: Պարզապես դիմանում էի, որ չզանգեմ: Կամքս էի կոփում,— տղամարդը նորից ծիծաղեց ու կինը նրա ծիծաղում էլ հոգնածություն զգաց:
— Դիմանալ պետք չէր,— ասաց կինը,— հարկավոր էր զանգահարել: Ես իմ տուն տղամարդկանց չեմ հրավիրում: Երբեք չեմ հրավիրում՝ ոչ ծանոթության առաջին օրը, ոչ էլ՝ ընդհանրապես:
— Գիտեմ,— ասաց տղամարդն ու կնոջը խղճաց. զգաց, որ այսքան օրերին նա շատ լարված մի կյանքով է ապրել ու հիմա թուլանում է, գնալով հոգնում: «Լավ է, որ ես ինձ հանգիստ եմ պահում,— ուրախացավ նա,— լավ է, որ չի զգում, թե ինչ լարված օրեր եմ անցկացրել ու հիմա որքան հոգնած եմ»,— ավելացրեց,— ես դեռ այն ժամանակ դա հասկացա, բայց դու չթողեցիր, որ խոսեմ: Դու միանգամից ճանկերդ ցույց տվեցիր:
Կինը ծիծաղեց:
— Ես ճանկեր չունեմ,— ասաց նա՝ շարունակելով ծիծաղել:
Տղամարդը նույնպես ծիծաղեց ու պայմանավորվեց հաջորդ օրվա համար:
— Վաղը ժամը հինգ անց կեսին մետրոյի մուտքի մոտ,— ասաց նա ու նշեց, թե մետրոյի որ կայարանը նկատի ունի:
Կինը ցանկացավ ասել, որ առնվազն միամտություն է կարծելը, թե աշխատանքի ավարտից անմիջապես հետո առանց իրեն կարգի բերելու և պատրաստվելու պետք է տեսակցության վազի (մոտորանավակ ե՞մ, ի՜նչ եմ,— մտածեց կինը ու ծիծաղեց իր վրա,— էլի նավ՝ դարձյալ ցնդեցի)՝ բայց ոչինչ չասաց: Լռեց, մտածելով, որ տղամարդիկ բոլոր տարիքներում էլ ինչ-որ հարցերում միամիտ են մնում ու լավ է, որ այդպես է և պետք չէ ոչինչ փոխել: «Վաղը աշխատանքի չեմ գնա,— մտածեց նա ու տղամարդուն ասաց, որ համաձայն է»:
— Եղավ,— ասաց նա,— աշխատանքից հետո, հինգ անց կեսին մետրոյի մուտքի մոտ:

Հետո նրանք մի փոքր զրուցեցին չնայած երկուսն էլ զգում էին, որ հենց այնպես են խոսում: Հեռախոսափողը վայր դնելուց հետո կինը որոշ ժամանակ աթոռակի վրա անշարժ նստած մնաց: Հետո դանդաղ հանեց գլխարկը, զարմանքով դրան նայեց, քմծիծաղեց ու սկսեց հագուստները փոխել: Քիչ անց կրկին մոտեցավ հեռախոսին ու գործընկերներից մեկին զանգահարեց:
— Խնդրում եմ վաղը մերոնց հայտնիր, որ աշխատանքի չեմ գա,— ասաց նա,— ինձ մի փոքր վատ եմ զգում: Ու քիչ լռելուց հետո.— Չէ, լուրջ բան չկա՝ երևի մրսել եմ: Ու դարձյալ քիչ լռելուց հետո․— Ոչինչ, հարկավոր չի, շնորհակալ եմ: Ու ընկալուչը վայր դրեց:
Իսկ մյուս օրը առավոտյան, արթնանալուց քիչ անց, լողարան մտավ ու դուրս գալուց հետո սկսեց գեղեցկանալ: Գիշերը հիանալի էր քնել ու հիմա հայելու մեջ ուշադիր իրեն նայելով, մտածեց, որ վատ տեսք չունի: Դեմքը հանգստացած էր ու թարմ: Այսինքն այնքան էլ թարմ չէր, բայց դա արդեն իր գործն էր… մինչև ժամը հինգ անց կես ահագին ժամանակ կար… Տանից դուրս գալուց առաջ, երբ նա հագնվել-վերջացրել էր, հայելու առջև երկար և ուշադիր իրեն էր զննում: Ի վերջո մտածեց, որ ամեն ինչ կարգին է ու ինքը հմայիչ (նույնիսկ շատ հմայիչ) մեկն է: Դուռը բացելուց հետո նա հիշեց, որ բանալին մոռացել է ու ետ եկավ: Սակայն սենյակում նկատեց, որ բանալին ձեռքին է, բայց քանի որ ներս էր մտել՝ մի վերջին անգամ էլ մոտեցավ հայելուն: Դեռ հեռվից տեսավ տղամարդուն: Մետրոյի մուտքի մոտ նա ետ ու առաջ քայլում ու քանի որ տեղը շատ բազմամարդ էր՝ անընդհատ անցորդներին էր դիպչում կամ անցորդները՝ նրան: Կնոջ ծիծաղը եկավ տեսնելով, թե մարդիկ ու նա ինչպես են րոպեն մեկ միմյանցից ներողություն խնդրում ու բարձրացնում գլխարկները: Կինը ցանկացավ այդ զվարճալի պատկերին մի քիչ նայել, սակայն, երբ լավ տեսնելու համար փորձեց կանգնել՝ անցորդները նրան էլ սկսեցին դիպչել ու առաջ հրել: Ստիպված հարմարվեց մյուսների ռիթմին ու տղամարդու կողմը քայլեց: Վերջապես տղամարդը նկատեց նրան ու ոտնաթերի վրա բարձրանալով՝ փորձեց ձեռքերով ինչ-որ բան հասկացնել: Բայց չկարողացավ, որովհետև մետրոյի ելքից դուրս եկածները նրան իրենց մեջ առան ու տղամարդը համակերպված քայլեց՝ աշխատելով միայն պահպանել անհրաժեշտ ուղղությունը: Փողոցի ու մարդկանց տրամադրությանը հարմարվելով՝ տղամարդն ու կինը աստիճանաբար մոտենում էին և այն կարճ ակնթարթներին, երբ որևէ մեկի թիկունքը տեսադաշտը չէր փակում ու նրանք տեսնում էին իրար՝ ժպտում էին: «Կարծես թղթե նավակներ լինենք,— մտածեց կինը,— երկու տարբեր առուներում լողացող թղթե նավակներ լինենք կարծես, որ գալիս ենք մի գետի մեջ թափվելու, իրար միանալու ու կողք-կողքի լողալու: Իսկ հետո, երբ այս գետը ուրիշին միանալով ավելի մեծանա՝ մեր կողքին այլ նավակներ էլ կհայտնվեն: Հետո էլի միացում կլինի՝ էլ ավելի մի հորդառատ գետում կհայտնվենք, իսկ մեր արդեն բավականին մեծացած նավախումբը կշարունակի լողալ-լողալ՝ այլևս դադարելով հասկանալ այս բազմաճյուղ ու խճճված միացումների ու անջատումների ներքին իմաստը և մի մտահոգությամբ կապրի միայն՝ չխորտակվել, դիմանալ ալիքների հարվածներին, թույլ չտալ, որ ուրիշ նավախմբեր խանգարեն քո սեփական նավախմբի ընթացքին: Եվ բոլորիս էլ ոգևորելու է այն գաղափարը (թե՞ հույսը), որ մի օր ծովին ենք հասնելու: Որովհետև, չգիտեմ ինչպես, բայց նույնիսկ առվակներում օրորվող նավակներն անգամ գիտեն՝ բոլոր գետերն էլի վերջո ծովն են թափվում: Բայց ի՞նչ բան է ծովը, ու մեզ նա ի՞նչ կտա: Իսկ եթե ոչինչ էլ չտա՞… և դեռ ընդհակառակը՝ վերցնի՞, ամեն ինչ վերցնի՞: Ախր ծովի համար բոլորովին էլ դժվար չէ թղթե նավակների հետ հաշիվ տեսնելը: Ուրեմն ի՞նչ բան է ծովը»: Այս հարցին պատասխանելու համար կինը մի ակնթարթ միայն կանգնեց, սակայն ինչպես երևում է, խանգարեց կողքից ու ետևից քայլողներին, քանի որ նրան անմիջապես հրեցին ու կինը այլևս չկարողացավ մտածել ծովի ու նավերի մասին, որովհետև իրենից երկու-երեք քայլ այն կողմ տեսավ տղամարդուն, որ դիմացից եկողների մեջ ներառնված մոտենում էր ու ժպտում էր, և ուր որ է, ևս մի քանի քայլ՝ ու ինքը հարմարվելու էր նրա ընթացքին, հետևելու էր նրան: Չգիտես ինչու կինը հանկարծ սարսռաց ու ցանկացավ ետ փախչել, բայց արդեն ուշ էր, քանի որ ետևից ու կողքից եկողները նրան առաջ հրեցին, դեպի տղամարդը, որը վերջապես մոտենալով՝ մի ակնթարթ միայն կանգնեց, իսկ հետո, որպեսզի այս համընդհանուր հրմշտոցների ու շարժման մեջ միմյանց չկորցնեն՝ զգույշ թևանցուկ արեց կնոջը և առաջ քայլեց: Կինը նայեց տղամարդուն ու ամուր սեղմվելով նրա թևին՝ ժպտաց։