Հրաժեշտ
Աշնանային անձրևոտ օրը հրաժեշտ եմ տալիս տղայիս: Ձեռքով եմ անում: Մաղմղում է աներես անձրևը: Թափանցում ամենուր: Դարձյալ հրաժեշտ եմ տալիս: Ներքևից ինձ է նայում: Ուրախ ժպտւմ է և դարձյալ ձեռքով անում: Անձրևի թաց բույրը տխրության մեղեդի է: Արագ վազվզող մարդկանց, երբեք չշտապող երեխաների: Շփշփոցը թափանցում է հոգուս մեջ: Վերջին տերևներն անկում են ապրում: Անորոշ սպասումներ հոգուս ապաստարանում՝ անհաստատ ճշմարտությամբ: Մի անգամ էլ ենք հրաժեշտ տալիս: Ժպտում ենք անորոշ, տարածությունից՝ ճապաղ ու լուծված աշնանային ձևերի ու գույների մեջ: Յուրաքանչյուր հրաժեշտ միշտ առաջինն է: Աշխարհն անշարժանում է սպասման մեջ:
Հույսի այգին
Մալաթիայի՝ շենքերի կուտակում ծվարած այգին հույս է ներշնչում: Արևը միայն ամռանն է լուսավորում, ջերմացնում հույս ներշնչող տարածքը: Ձմռանը նա պայքարում է խիտ սաղարթների ու շենքերի տանիքների դեմ: Այգու կենտրոնում, խաչքարի աղբյուրն է: Կլոր ավազանի մեջ, նվիրված զոհվածի հիշատակին: Երեխաներն այնտեղ հաճույքով են խաղում: Ջուրը երբեք չի կտրվում, նույնիսկ ձմռանը: Տատիկների ձեռքը բռնած մանուկները ոտքով ուրախ ցիրուցան են անում դեղնած տերևները և զվարթ վազում: Հետո կարուսելներ են նստում. տեսականին քիչ է: Մեծահասակները հաճույքով են նայում: Երեխաների ուրախությունը ոգևորում է և հույս ներշնչում, կյանքը մի պահ հետ է վերադառնում: Պապիկների ձեռքերը բռնած երեխաները հերթ են կանգնել՝ ջուր խմելու համար: Երեխան որտեղ ջուր է տեսնում, խմում է հաճույքով: Մայրերը՝ գրկի երեխաները ձեռքներին, սառած աչքերով նստոտում են նստարաններին ու հիշում հեռավոր, արտերկրում աշխատող ամուսիններին: Հետո մոտակա փոքրիկ կրպակ-խանութից մեծ բաժակներով սուրճ են վերցնում՝ երկարացնելու համար ամուսիններին հիշելու երազանքները: Խմում են՝ մինչև երեխաները կլացեն և կազդարարեն տուն գնալու ժամանակը: Հրաժեշտ են տալիս ժպտալով. ուրախանում, որ վաղն էլ են գալու: Մտմտալու սիրո խղճուկ երազանքները: Զվարթ, անորոշ թախծի, հուշիկ երազանքների հույսերի այգին:
Իմ տխուր գիրքը
Հաստ ու բարակ, մեծ ու փոքր գրքերով լեփ-լեցուն գրապահարանի մի անկյունում ծվարել է իմ տխուր գիրքը: Քանի՜ անգամներ եմ տեսել այդ գիրքը: Անցնում են տարիները և տեղը չի փոխվում: Նույն տեղում, նույն գրքերի մոտ: Փոշոտված, ինչպես անցյալի հիշողությունները:
Այստեղ գիրք չեն կարդում, բայց գնում են շատ:
Տասը տարի առաջ կանգնեցի նույն տեղում և շոշափեցի իմ նույն՝ տխուր գիրքը: Ավելի էր փոշոտվել. կյանքն այստեղ կանգ էր առել: Մարդիկ շարունակում էին քայլել ու ապրել: Ոչ մի շարժում այդտեղ չէր ցնցել կյանքի միօրինակ ընթացքը․․․ զգացի գրքի բույրը՝ փոշոտ տխրության, մարդկային բազմազան գաղափարների ու մտքի սին թռիչքների, ունայնության ու անհետք անցնող կյանքի բույրը: Սիրո, ուրախությունների ու տխրության, անցած-հեռացած կյանքի հույզերը: Մանկության՝ իմ հարազատ տան տխուր գիրքը:
Վերցնում եմ գիրքը և սրբում փոշին: Մատներս թաղում եմ էջերի մեջ, թերթում: Էջերը խուժում են մտքերիս մեջ ու թևածում հիշողության երամի նման: Նրանց ճողփյունն անբացատրելի հաճույք է պատճառում: Կարդում եմ պատահական մի հատված՝ հասկանալու համար, որ պատահական հատվածներ չկան: Դեղնած ու հնաբույր գիրքը խոսում է ինձ հետ, բացում թևերս:
Նորից եմ շոշափում գիրքը, որոշում փոխել տեղը: Առանց այն էլ տխրում է առանց ինձ: Փոշոտ մատներս սրբում եմ նոր արդուկած վերնաշապիկով: Սեղմում եմ կրծքիս, ինչպես փոքրիկ երեխայի, ում սրտի համաչափ տրոփյունը խոր երկյուղածություն է առաջացնում: Մեկ էլ ե՞րբ կտեսնեմ քեզ, իմ գի՛րք: Կենդանի կլինե՞ս այդ ժամանակ, թե՞ մառանում կամ ձեղնահարկում կանցկացնես քո կյանքի վերջին օրերը, մինչև մի անգամ էլ շոշափեմ, թերթեմ ժամանակի մեջ ծփացող դեղնավուն էժանագին թղթի խորհրդավոր էջերը, և քո շունչն արբեցնի ինձ:
Վերջնականապես փոխում եմ իմ տխուր գրքի տեղը: Այսպես ավելի լավ է. կարդալու տպավորություն է ստեղծվում:
Հարբածները
Գարեջրատնից դուրս եկան արդեն ճիշտ հարբած, տարբեր ճակատագրերով: Ավելի տարեցը դեռ մաքառում էր ոտքի վրա՝ օրորվելով:
Նա տանջվելով հաղթահարեց երկրային ձգողականությունը, բերանին մոտեցրեց սուրճի պլաստիկե բաժակը և մի պահ կանգնելով, դարձյալ ճոճվելով առաջ ընթացավ: Ամեն քայլից հետո կանգնում էր, գնահատում իրավիճակը:
Մյուսը՝ երիտասարդ, երկար չմտածեց: Նա սթափ գնահատեց իր ուժերն ու հնարավորությունները՝ հասկանալով, որ պարտվում է ձգողականության ուժին, և հասցրեց իրեն գցել մոտակա նստարանին: Ապա իր ողջ էությամբ բարի երթ մաղթեց աշխարհին և ընկղմվեց մութ հաճույքների ծովը: Եվս մի բան մրթմրթաց արդեն կիսաքուն ու քնեց: Այլևս նշանակություն չուներ այն, որ նստարանի կողքով աստիճանաբար առաջ էր տարածվում դեղին լճակը:
Տարեցը նայեց ընկերոջը, քմծիծաղ տվեց և շարունակեց մարտը:
Եթե աշխարհի բոլոր ծաղիկները
Նվիրում եմ քեզ աշխարհի բոլոր ծաղիկները փոքր՛իկս… որպեսզի չբռնես մայրական ձեռքն ու ողջ ուժով չճչաս` մա՜մ, ծաղիկներ: Որպեսզի մայրդ չբռնի ու թափահարի քո ձեռքն ու լուռ առաջ սլանա:
Որպեսզի չքաշքշես մայրական ձեռքն ու չբղավես` մա՜մ, ծաղիկնե՜րը… մնացին․․․ ու երկու հասուն կանայք չբռնեն քո ձեռքն ու առաջ քարշեն այնտեղ, որտեղ ծաղիկներ չկան, այլ միայն կորսված գարուններ ու հեռավոր գեղեցկություններ:
Փոքրիկս, ես քեզ կնվիրեմ աշխարհի բոլոր ծաղիկները: Թող չմարեն քո երազներն և չկորսվեն հրաշքի ու գեղեցկության քո անուշ երազները:
Նկարողը
Աշնան ավարտ, թխպոտ ու լուռ։ Հոգնած ծերեր, շրխկացող նարդի, ամանորյա հուզմունք, սպասում, առևտուր, մանդարին, շագանակ ամենուր։
Միայն մի տեղ երեխան հաճույքով վազեց, խառնվեց աշնանային տերևներին, բղավեց ուրախությունից։ Մայրը որսաց պահն ու նկարեց։ Հետո մեկն էլ, մյուսն էլ՝ բոլոր պահերը։ Մնաց տերևների մեջ ու դուրս չեկավ։ Այնտեղ ճիշտ էր։ Մայրը նկարում էր, էլի ու էլի, շատ անգամներ։
Երեխան սիրում էր տերևները․․․
Միայնակը
Ոչինչ չի խանգարում, որ իրեն միայնակ չզգա:
Գոլորշին մատնում է կշեռքի կողքին դրված սուրճի գավաթը: Շիկահեր մազերը շեշտադրող կիսագլխարկն ընդգծում է կնոջ գեղեցկությունը և միայնությունը: Խանութի եռուզեռի մեջ չի կորցնում ոգու՝ կանացի ամրությունը. ժպտում է ինձ մեղավոր ու չգիտի, թե որքան գեղեցիկ է:
-Ձեզ արգելվա՞ծ է աշխատանքի ժամանակ…
-Ինչպես ասեմ…
Իմ գնած թխվածքներից մի քանի հատ դնում եմ բաժակի կողքին: Ուրախ, հույսով ինձ է նայում: Վաստակում եմ կանացի իմաստուն ժպիտը, «Սիթիում» միայնակ սուրճ ըմպող, աշխատանքային արտահագուստով կնոջ ժպիտը:
Առևտրային եռքի, ժխորի, սիրո սպասման մեջ:
Պայծառ աչքերով տղայի մահը
Ի Հիշատակ իմ վաղաժամ մահացած հարազատին
Երբ մեքենան սկսեց գլորվել ձորը, առաջին միտքը հոր մասին էր: Նա մտածեց, որ հայրն այլևս պաղպաղակ չի վաճառելու: Չի կանգնելու փոքրիկ սառնարանի մոտ և կաշկանդվելու հարազատ մարդկանց տեսնելիս: Չի սառչելու ձմռանը և ձեռքերը կարկամած չի մեկնելու դեպի սառնարանը՝ ամռանը: Մի պաղպաղակը չի մեկնելու ամուսիններին ու ասելու՝ «կիսե՛ք, կերե՛ք միասին»: Պայծառ աչքերով տղան գիտակցելու է, որ իր մահն այնքան էլ սարսափելի չէ: Որ մահը սարսափելի է միայն կենդանի մարդկանց համար: Կմտածի, մինչև կփակի պայծառ աչքերը: Նա՝ պայծառ աչքերով տղան երբեք չէր պատկերացրել, որ մահն այդպես հանդարտ ու անաղմուկ է գալու: Որ ականջներում լռելու են բոլոր ձայները, և լսելու ու հիշելու է միայն հոր՝ միշտ աղմկոտ ձայնը, որ լուռ է հիմա և մթնաձայն ու անդունդի խորքերից է հնչելու այլևս: Նա՝ պայծառ աչքերով տղան, երբեք չի հասկանալու, թե ինչու այնքան արագ են ընդառաջ գալիս մորու թփերը, և ինչու իր համար նշաձող է սահմանված անդունդն ազդարարող բետոնե ճանապարհը:
Պատմվածքներն ու ես
Պատմվածքներն ինձ մոլորեցնում են, նյարդացնում ու սովորեցնում: Կարդում եմ անդուլ, կատաղում հերոսների վրա, բացահայտում ու քրքրում նրանց կյանքը, սովորեցնում, քննադատում: Բայց շարունակում եմ կարդալ: Կարդում եմ անընդհատ, գտնում, կորցնում ու ցրում հույսերս: Շատ բան եմ գտնում նրանց մեջ և ամենակարևորը` ինձ: Նրանք իմ բարեկամներն են.․․ բոլորը: Խաղաղվում եմ ու մխիթարվում: Երբ պատմվածքները չեն խոսում սրտիս հետ ու չեն հուզում, հեռացնում եմ նրանց, որ չմոռանամ ինձ: Ամեն ազգի ու լեզվի, ամեն ծավալի պատմվածքներ, որ կարդում եմ անդուլ, առանց հոգնելու, թարմացնում հույսերս, կուլ տալով իմաստության ծիծաղն ու լացը: Այսպես ենք գրում սեփական` կյանքի պատմությունը:
Նիհար ծերունին
Մեքենաների աղմուկը, մարդկային ճիչերն ու բարձրաձայն գործնական խոսակցություններն ականջ են խլացնում: Բեռնատար սայլակների հեղեղը տեղ չի թողնում անցորդներին: Եռացող առևտուրը հարձակվել է նիհա՜ր ծերունու վրա: Ո՞վ տեսավ քեզ…50 կիլոգրամանոց, նիհար ծերունի, որ դիմադրում էիր սայլակի վրա բարձած 100 կիլոգրամ կարտոֆիլին: Զառիվեր փողոցում մեջքով էիր դիմադրում սայլակին, որ հոսում էր ներքև ակամա,՝ դեպի մեջքն ի վար, դեպի նիհար, մազոտ, տանջահար դեմքն ի վար, բարակ ոտքերի դիմադրությունն ի վար, սայլակի բռնակներն ամուր բռնած ձեռքերն ի վար: Դեպի նիհար ծերունու ուղեղը, կյանքի հյութն ի վար… 50 տարեկան ծերունու, 100 կիլոգրամ բեռը պահող կյանքն ի վար…
