Վաղուց ի վեր հասունացել էր նարեկացիագիտության մատենագիտությունը կազմելու պատասխանատու գործը, որը նախ և առաջ պիտի նպաստի նարեկացիագիտության հետագա զարգացմանը: Եվ ահա 2015 թ. Երևանում Տիգրան Մեծ հրատարակչության կողմից Աստղիկ Ղափլանյանի աշխատասիրությամբ տպագրվում է «Գրիգոր Նարեկացի. Մատենագիտութիւն» մեծարժեք գիրքը` Կարո Շահբազյանի մեկենասությամբ:
Սույն գրախոսության արդիականությունը Նարեկացու մատենագիտության գիտագործնական նշանակության գնահատումն է: Մեր նպատակն է գիտականորեն արժևորել Աստղիկ Ղափլանյանի կազմած մատենագիտությունը, բացահայտել բացթողումները` հետագա վերահրատակություններում լրացնելու համար: Մեր հիմնական խնդիրն է ներկայացնել կազմված մատենագիտության արժանիքները և թերությունները: Գրախոսության մեջ առաջնորդվել ենք արժեբանական (աքսիոլոգիական) մասնագիտական մեթոդով, ինչպես նաև մատենագիտական սկզբունքներով: Հոդվածի գիտական նորույթը Աստղիկ Ղափլանյանի կազմած մատենագիտության գիտական արժևորումն է` բացթողումների մատնանշումով:
Գրքի խմբագիրն է Մատենադարանի ավագ գիտաշխատող, փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու Հակոբ Քյոսեյանը, որ արժանիորեն գնահատում է Աստղիկ Ղափլանյանի կատարած աստվածահաճո գործը. «Նարեկացու ժառանգութեան խորքն ու ծաւալը, նրա ունեցած ահռելի նշանակութիւնը հայ հոգևոր մտքի պատմութեան մէջ վաղուց հրամայական անհրաժեշտութիւն էին առաջացրել կազմելու նրա երկերի մատենագիտութիւնը: Աստուածահաճոյ այս ձեռնարկն իրեն բնորոշ ջերմեռանդ սիրով, նախանձախնդրութեամբ կեանքի կոչեց գրադարանային գործի նուիրեալ մշակ տ. Աստղիկ Ղափլանեանը»[1]:
Գրքի հենց սկզբում Աստղիկ Ղափլանյանը գրում է «Մատենագիտական ծանօթութին», որում համառոտ շարադրում է նաև իր կազմած մատենագիտության սկզբունքները:
«Այս աշխատանքի շարժառիթը այն անվերապահ, ակնածոտ սէրն է, որ տածել ենք Ս. Գրիգոր Նարեկացու անուան ու ժառանգութեան նկատմամբ»,- գրում է Աստղիկ Ղափլանյանը[2]` ստանձնելով դժվարին ու պատվախնդիր մի աշխատանք` 1173 թվականի Նարեկացուն առաջին անգամ հիշատակող ձեռագրից հասնելով ներառյալ մինչև 2014 թվականի տպագիրները: Այդ դարավոր ճանապարհին Նարեկացին և´ արտագրվել է ձեռագրերով, և´ տպագրվել գրաբար, նաև աշխարհաբար փոխադրություններով ու այլալեզու թարգմանություններով:
1512 թ. հայերեն առաջին տպագիր գրքից սկսած կազմվել է Նարեկացու բոլոր տպագիրների մատենագիտությունը, այդ թվում նաև Նարեկացու երկերի օտար լեզուներով կատարված տպագիր հրատարակությունները և նրա մասին օտարալեզու ուսումնասիրությունները:
Գրքի վերջում զետեղված են նաև լուսանկարներ, որոնց մեջ հատկապես գրավիչ է Նարեկացու եռահարկ ճգնարան-քարայրի լուսանկարը և հատակագիծը: Ներկայացված են նաև Գրիգոր Մլիճեցու չորս մանրանկարները, որոնցում պատկերված է Նարեկացին:
Գրքի առաջին գլուխը վերնագրվել է «Ս. Գրիգոր Նարեկացու ձեռագիր ստեղծագործություններ», որտեղ մատենագետը ձեռագրացուցակներից հանել և դասակարգել է պահպանված ձեռագրերը` խմբավորելով ըստ ժանրերի: Մենք ձեռնպահ ենք մնում այս բաժնի մասին կարծիք հայտնելուց` այն թողնելով ձեռագրագետներին` հուսալով, որ ձեռագրացուցակների նկարագրության և ձեռագրերի թվայնացման ավարտից հետո հնարավոր կլինի օբյեկտիվ խոսք ասել այս բաժնում կատարված գործի մասին:
Գրքի երկրորդ գլուխը վերնագրվել է «Ս. Գրիգոր Նարեկացու տպագիր ստեղծագործություններ», որը 623 էջանոց գրքի մեծ մասն է կազմում` սկսելով 89 էջից:
Տպագիր ստեղծագործության մատենագիտությունը կազմված է թեմատիկ և ժամանակագրական սկզբունքով, որն էլ առիթ է տվել բազմաթիվ կրկնությունների, առանց որոնց էլ մատենագետը հաշվառել է 2252 միավոր նարեկացիագիտական տպագիր գրականություն: Կազմվել է ինչպես Նարեկացու ստեղծագործությունների առանձին մատենագիտությունները, այնպես էլ դրանց մասին եղած հայագիտական հարուստ գրականությունը, որը խմբավորվել է նաև թեմատիկ դասակարգմամբ:
Մատենագիտական այն սկզբունքը, որն ընտրել է հեղինակը, առիթ է դարձել կրկնությունների, մինչդեռ մատենագիտությունը կարելի էր կազմել մի սկզբունքով, որը կբացառեր ավելորդ կրկնությունները: Ուստի վերատպվելու դեպքում առաջարկում ենք ընտրել հետևյալ սկզբունքը` Նարեկացու ձեռագրերը, տպագիրները, հայերեն փոխադրությունները, օտարալեզու թարգմանությունները, նարեկացիագիտությունը` հայերեն և օտար լեզուներով, Նարեկացին գեղարվեստական գրականության մեջ (կարող է նաև չներառվել գիտական մատենագիտության մեջ): Այս սկզբունքն ընտրելու դեպքում, կարծում ենք, հնարավոր կլինի բացառել կրկնությունները:
Թեև գրքում կան նաև վրիպումներ, սակայն դա ամենևին էլ չի ստվերում այն աստվածահաճո գործը, որ մեծ նվիրումով տասնյակ տարիների տքնանքով իրագործել է Աստղիկ Ղափլանյանը` գիտակցելով իր կատարած գործի անկատարությունը. «Ցանկացած այսպիսի հրատարակութիւն զերծ չէ թերութիւններից, որոնց համար խնդրում ենք ընթերցողի ներողամտութիւնը»[3]: Ուստի նարեկացիական անկատարության զգացումով և կատարելության հասնելու նվիրական ձգտումով, բացառապես գրքի վերատպագրության հույսով և մեր կողմից նկատված վրեպները շտկված տեսնելու ցանկությամբ` վկայակոչենք որոշ թերություններ ու բացթողումներ:
Գրքի երկրորդ` «Ս. Գրիգոր Նարեկացու տպագիր ստեղծագործություններ» գլխում «Մատեան ողբերգութեան» երկն ամբողջական հատվածից զարմանալիորեն դուրս են մնացել 2008 թ. Անթիլիասում և 2011 թ. Երևանում տպագրված «Մատենագիրք Հայոց»-ի ԺԲ հատորում տեղ գտած «Մատեանի» ամբողջական տպագիրները, ինչպես նաև այլ երկերի տպագիրները (բացի Երգ երգոցի մեկնությունից, որը տեղ է գտել մատենագիտության մեջ), որոնք կնշենք ստորև.
Մատենագիրք Հայոց, ԺԲ. Հատոր, Ժ. դար, Անթիլիաս, 2008` Գրիգորի Նարեկայ վանից վանականի Մատեան ողբերգութեան, բնագիրը` Պ. Խաչատրյանի և Ա. Ղազինյանի, էջ 47-605, Գանձտետր, բնագիրը` Ա. Քյոշերյանի, էջ 623-745, Գրիգորի Նարեկայ վանից վանականի Պատմութիւն Ապարանից Սուրբ Խաչին, բնագիրը` Մ. Արաբյանի, էջ 913–929, Ներբող ի Սուրբ Խաչն, էջ 930-952, Ներբող ի Սուրբ Կոյսն, էջ 953-975, Ներբող ի սուրբ առաքեալսն, էջ 976-989, Ներբող ի Սուրբ Յակոբ Մծբնայ բան նուիրական գովեստի, էջ 990-1005, ներբողների բնագրերը` Մ. Արաբյանի, Բան խրատու վասն ուղիղ հաւատոյ եւ մաքուր վարուց առաքինութեան, բնագիրը` Հ. Միրզոյանի, էջ 1022-1084, որը սխալմամբ համարվել է Գրիգոր Նարեկացունը, Թուղթ ամենաշնորհ վարդապետին Գրիգորի Նարեկացւոյ, զոր գրեաց ի հոյակապ եւ յականաւոր ուխտն Կճաւայ, էջ 1087–1089[4]։
Թեև Նարեկացու երկերը չեն, սակայն նրան վերագրված և նրա անունով Մատենագիրք Հայոցի Ժ հատորում տպագրված երկերը ևս դուրս են մնացել տպագիրների մատենագիտությունից:
Մատյանի տպագիրներից դուրս է մնացել է նաև 1790 թ. Կ. Պոլսում Մկրտիչ Միրճանյանցի աշխատասիրությամբ կազմված և Հովհաննեսի ու Պողոսի տպագրած 350 էջանոց տպագիրը` Գիրք աղօթից սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյ Հոգեկիր Հռետորի, Կ. Պոլիս, 1790:
Նարեկ աղօթից, աշխատասիրութեամբ Գ. Աւետիքեանի, Վէնետիկ, 1801 գրքում Գ. Ավետիքյանի Նարեկլուծի հետ կա նաև Մատեանն ամբողջությամբ, որն արժեր ներկայացնել նաև Մատյանի տպագիրների շարքում. գրախոսվող գրքում այն տեղ է գտել միայն երկի մեկնությունների մեջ: Նույնը պետք է ասել նաև Նարեկ աղօթից համառոտ եւ զգուշաւոր լուծմամբք բացայայտեալ միանգամ եւ այժմ երկրորդ անգամ յավելուածով, աշխատասիր.` Հ. Գաբրիէլի Աւետիքեանի, Վենետիկ, 1827, որի 3-539 էջերում Նարեկլուծի երկրորդ տպագրությանը հետ կա նաև Մատյանն ամբողջությամբ, այդպես է նաև 1859 թ. Նարեկլուծի երրորդ տպագրության մեջ` Նարեկ աղօթից համառօտ եւ զգուշաւոր լուծմամբ բացայայտեալ աշխատասիրութեամբ տեառն Հ. Գաբրիէլի Աւետքիեան վարդապետի, Վենետիկ, 1859, էջ 2-539:
Գրախոսվող գրքից առհասարակ դուրս է մնացել Երգ երգոցի 1813 թ. Կալկաթայի տպագրությունը` Մեկնութիւն Երգոց երգոյն Սողովմոնի, Կալկաթայ, 1813:
««Մատեան ողբերգութեան» երկը հատուածական» բաժնում տպագիրներից դուրս է մնացել 2000 թ. Պողոս Խաչատրյանի աշխատասիրությամբ տպագրված «Գանձարան հայ հին բանաստեղծության» գիրքը, որի 106-154 էջերում տեղ են գտել Մատյանից ընդարձակ հատվածներ: Մատենագետի ուշադրությունից դուրս է մնացել նաև տողերիս հեղինակի կողմից ԻԶ բանի մինչ այդ չթարգմանված մի հատվածի փոխադրությունը[5]:
«Ս. Գրիգոր Նարեկացու մեկնութիւնները» գլխի տակ ներկայացվել է «Բան խրատու» գործը, որն ըստ էության մեկնության ժանրի հետ կապ չունի, ավելին` նույն խրատի մատենագիտությունից դուրս է մնացել է դրա հնագույն տպագիրը, որը հատվածաբար տպագրվել է 1711 թ. Շրոդերի կողմից` որպես Գր. Նարեկացու ստեղծագործություն[6], սակայն այն իրականում այլ Գրիգորի ստեղծագործություն է, ինչպես արդեն նկատված է հայագիտության մեջ:
Ցավոք, մատենագետի ուշադրությունց դուրս են մնացել նարեկացիագիտական այլ գրքեր ու հոդվածներ ևս, որոնք կներկայացնենք ստորև.
Գ. Զարբհանալեան, Պատմութիւն հայերէն դպրութեանց ի պէտս ուսման ազգային վարժարանաց, հտ. Ա, Վենետիկ, 1865, էջ 434-447, Ե. Դուրեան, Պատմություն հայ մատենագրության ի վաղ ժամանակաց մինչև մեր օրերն, Կ. Պոլիս, 1885, էջ 41-42, Գ. Կ. Ո., Աւերեալ եկեղեցւոյն ոսկիով կշռուած «Նարեկ»ը, Արեւելք, 1890, № 1999, Կ. Տեր-Մկրտչեան, Պաւղիկեանք Բիւզանդական կայսրութեան մէջ և մերձաւոր հերձուածային երևոյթներ Հայաստանի մէջ, Երուսաղեմ, 1938, Նարեկն ու Նարեկացին, տե՛ս Արեւելք, 1893, № 2727, Սրբոյ հօրն Եւագրի Պոնտացւոյ վարք եւ մատենագրութիւնք թարգմանեալք ի յունէ ի հայ բարբառ ի հինգերորդ դարու, աշխատ. եւ ծանօթագրութեամբք ի լոյս ընծայեալ Հյր Բարսեղ Սարգիսեանէ, Վենետիկ, 1907, էջ ՃԿ–ՃԿԱ, Նարեկը եւ հայ բողոքականները, տե՛ս Մանզումէ, 1903, թիվ 727, Մ. Մեծարենց, Նարեկացիին հետ, Լույս, 1908, 19 հունվար, թիվ 4, Ստ. Մալխասեանց, Բանասիրական հետազոտություններ, Ե., 1982, էջ 288-290, Դ. Դեմիրճյան, Գրիգոր Նարեկացի, Սովետական Հայաստան օրաթերթ, թիվ 109, Ե., 1942, Հ. Աճառյան, Հայոց անձնանունների բառարան, հտ. Ա, Ե., 1942, էջ 543–547, Լ. Շանթ, Երկերի ժողովածու, հտ. 7, Ե., 2013, Ն. Ակինեան, Մէ՞կ, թէ՞ երկու Նարեկացի, Հանդէս ամսօրեայ, 1949, ԿԳ, էջ 120–121, Կ. Քիպարեան, Սբ. Գրիգոր Նարեկացի եւ Երգ երգոցի մեկնութիւնը, Բազմավէպ, 1961, ՃԺԹ, էջ 1-10, Գ. Խայիկեան, Երեք սուրբեր, Մարսէյլ, 1954, էջ 18-30 (այս հեղինակի անունը էջ 323-ում թիվ 817-ի Խայկիկեան է տպվել), Մ. Մկրյան, Երկեր, հտ. 1, Ե., 1987, էջ 434-526, Լեո, Երկերի ժողովածու, հտ. 2, Ե., 1967, էջ 460-465, Պ. Սնապեան, Նարեկացին եւ իր թարգմանիչները, Ազդակ, 1968, 29 յունիս, Վազգեն Ա կաթողիկոս Ամենայն Հայոց, Գալիքի տեսիլքով, Էջմիածին, 1988, էջ 191-209, Հ. Թամրազյան, Անանիա Նարեկացին եւ Գրիգոր Նարեկացու «Մատեանը», Բանբեր Երևանի համալսարանի, 1993, թիվ 2, էջ 134–140, Հ. Թամրազեան, Նարեկեան դպրոցը եւ X դարի հայ մատենագրութիւնը, Մատենագիրք Հայոց, հտ. Ժ, Ե., 2011, էջ 11-16, Հ. Թամրազյան, Գրիգոր Նարեկացու «Մեկնութիւն «Ո՞վ է դա»ի» երկը, Բանբեր Մատենադարանի, 2014 թիվ 20, էջ 45–49, Հ. Թամրազյան, Դիոնիսիոս Արեոպագացին և Գրիգոր Նարեկացին, Բանբեր Մատենադարանի, 2014, թիվ 21, էջ 15–34, Հ. Թամրազյան, Բանաստեղծության հարակայության խորհուրդն ըստ Գրիգոր Նարեկացու, Բանբեր Մատենադարանի, 2015, թիվ 22, էջ 31-47, Գ. Խրլոպյան, Գրիգոր Նարեկացու բարոյագիտական հայացքները, Գարուն, թիվ 6, 1982, Գ. Խրլոպեան, Գրիգոր Նարեկացու գլուխգործոցը. «Մատեան Ողբերգութեան», Բազմավէպ, 2003, թիվ ՃԿԱ (1–4), էջ 101–112, Գր. Պըլտեան, Գեղեցկութիւնը ըստ Գրիգոր Նարեկացիի, Բազմավէպ, 1994, ՃԾԲ, թիվ 1-4, էջ 131–174, Պ. Խաչատրյան, Գանձարան հայ հին բանաստեղծության, Ե. 2000, էջ 889, Շ. Նազարյան, Նարեկացիական շարժումը 18-րդ դարում և նրա արտացոլքը Պաղտասար Դպիրի քնարերգության մեջ, Բազմավէպ, 1986, թիվ 1-4, Վ. Նալբանդյան, Վ. Ներսիսյան, Հ. Բախչինյան, Հայ միջնադարյան գրականություն, համառոտ պատմություն, Ե., 1986, էջ 81-85, Շ. Նազարյան, Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» երկի ինքնագրի հարցի մասին, 1987, Պատմա-բանասիրական հանդես, թիվ 4, էջ 104-112, Հ. Բախչինեան, Գրիգոր Նարեկացու տաղերը, 1992, Վարուժան, թիվ 5, Հ. Բախչինեան, Հայ միջնադարեան գրականութիւն, Ե., 2006, էջ 92-112, Էդ. Աթայան, Նարեկացին շվարած, Գարուն, 1991, թիվ 12, Ա. Կոզմոյան, Երկու պոեզիա, երկու հավատամք (Նարեկացու և Ռուդաքիի բանաստեղծության պատմատիպաբանական համեմատության փորձ), Պատմա-բանասիրական հանդես, 1992, թիվ 2–3, էջ 189–198, Ա. Կոզմոյան, Հայոց և պարսից միջնադարյան քնարերգության համեմատական պոետիկան (10-16 դդ), Ե., 1997, էջ 17-93, Թ. Խաչատրյան, Նարեկացին երեկ և այսօր, Գարուն, 1992, թիվ 11-12, էջ 46, Մ. Արամյան, Երգ երգոց` հանդերձ մեկնութեամբ նախնեաց, Ե., 1993, էջ 5–36, Յ. Դուրեան-Մովսիսեան, Գրիգոր Նարեկացու պատկերաւորման արուեստը, Հանդէս ամսօրեայ, 1993, ՃԷ (1–12), էջ 221–228, Վ. Եղիազարյան, Հովհաննես Թլկուրանցու կյանքը և ստեղծագործությունը, Ե., 2001, էջ 105-111, Վ. Եղիազարյան, Բանասիրական որոնումներ, Ե., 2003, էջ 27-30, էջ 31-34, էջ 35-42, Ժ. Քալանթարյան, Կառուցվածքային առնչություններ Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան» երկի և սաղմոսների միջև, «Պայքար», 1995, թիվ 6-7, Գրիգոր Նարեկացու վարքը, տե´ս Հայկական վարքեր և վկայաբանություններ, V-XV դդ., Ե., 1998, էջ 48-51, Ս. Սարինյան, Հայոց գրականության երկու դարը, Ե., 2002, հտ. 3, էջ 447-454, Ս. Սարինյան, Հայոց գրականության երկու դարը, Ե., 2004, հտ. 4, էջ 23-37, Ա. Պետրոսյան, Նարեկյան մեղսագիտակցությունն ինքնաճանաչման բանալի, Էջմիածին, 2005 թիվ Ժ–ԺԱ, էջ 103–111, Հ. Միրզոյան, Վերընթերցելով Գրիգոր Նարեկացուն, Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2012, թիվ 1, էջ 65–79, Հ. Միրզոյան, Նարեկացու «Մատեանի» ընթերցման շուրջ, Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2013, թիվ 1, էջ 17–25, Ե. եպս. Պետրոսյան, Ա. Տեր-Ստեփանյան, Սուրբ գրքի հայերեն մեկնությունների մատենագիտություն, Ե., 2002, Գ. Մանուկյան, «Նարեկացու բառաշխարհը» հրապարակման քննական վերլուծություն, Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2006, թիվ 1, էջ 84–94, Ս. Զաքարյան, Հայկական Վերածննդի հարցը, Ե., 2006, Գ. Խաչատրյան, Լ. Պետրոսյան, Նարեկի -ե/-ալի վերջածանցներով նորաբանությունները, Մխիթար Գոշ, 2003, թիվ 2, էջ 37-41, Լ. Պետրոսյան, Գրիգոր Նարեկացու ստեղծագործության` կազմությամբ բարդ նորաբանությունները, Հանրապետական գիտ. նյութ. ժող.` նվիրված հայոց լեզվի ամբիոնի հիմնադրման 35-ամյակին, Վանաձոր-Երևան, 2005, էջ 125-137, Լ. Պետրոսյան, Գ. Նարեկացու նորաբանությունները Հ. Թումանյանի երկերում, Լեզվաշխարհ (Լեզվական հիմնախնդիրներին նվիրված նյութերի ժողովածու), Պրակ 3, Երևան, 2011, էջ 53-57, Լ. Պետրոսյան, Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան»-ի բաղադրյալ բառերի բարբառային ակունքները, Հանրապետական գիտաժողով` նվիրված պրոֆեսոր Գուրգեն Խաչատրյանի ծննդյան 60-ամյակին, Գիտական նյութերի ժողովածու, Վանաձոր, 2013, էջ 183-192, Լ. Պետրոսյան, Շ. Կոծինյան, Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան» երկի նորաբանությունների ռուսերեն թարգմանությունները, Արդի բանասիրության հիմնախնդիրները, Երևան, 2015, էջ 217-222, Լ. Պետրոսյան, Գրիգոր Նարեկացու նորաբանությունների կիրառությունները Հ. Շիրազի ստեղծագործություններում, ՎՊՀ Գիտական տեղեկագիր, Ա պրակ, 2015, էջ 47-53, Ն. Պողոսյան, Հարութիւն արք. Եդեսացու «Տաղաչափեալ Նարեկը», Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2005, թիվ 1, էջ 115–118, Ն. Բալայան, Արշակ Չոպանյանի «Գրիգոր Նարեկացի» ուսումնասիրությունը, Կանթեղ, 2006, թիվ 2, էջ 56–59, Վ. Դեւրիկեան, Առաջաբան, Մատենագիրք Հայոց, հտ. ԺԳ, գիրք Ա, Անթիլիաս-Լիբանան, 2008, էջ 9-30, Հ. Համբարձումյան, Զուգահեռ ընթերցումներ, Ե., 2012, էջ 26-48, Մ. Մարգարյան, Մ. Զաքարյան, Հավատը մարդասիրության ակունք` ըստ Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան», 2011, Պատմա-բանասիրական հանդես, թիվ 1, էջ 157-175, Հ. Հարոյան, Ն. Հարոյան, Միջնադարի մեծ մարդասերը. Գրիգոր Նարեկացի, Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2013, թիվ 4, էջ 17-27, Վ. Կարապետյան, Գրիգոր Նարեկացու բարոյափիլիսոփայութիւնը, Էջմիածին, 2014, թիվ Զ, էջ 59, Ա. Աւետիսեան, Գրիգոր Նարեկացու Տաղերի, Գանձերի նորաբանութիւնների առանձնացում եւ բառակազմական քննութիւն, Հանդէս ամսօրեայ, 2014, ՃԻԸ (1–12), էջ 65–96, Ա. Ապրեսյան, Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան» երկի առաջին թարգմանիչները, Բանբեր հայագիտության, 2014, թիվ 1, էջ 173-183, Թ. Տասնապետեան, Գրիգոր Նարեկացիի Տիրամօր Գ. ներբողեանը (Վերափոխման).- «Տաթեւ հայագիտական տարեգիրք», 1, Հալէպ, 2008, էջ 59-108, Թ. Տասնապետեան, Աստուածածին. նոր յօդուածներու ժողովածու, Անթիլիաս, 2008, էջ 255-312, Գ. Տեր-Վարդանյան, Թովմա Մեծոփեցու նորայայտ` Ս. Աստուածածնի Աւետման նախատօնակի ճառը (ուսումնասիրութին եւ բնագիր), Էջմիածին, 2008, թիվ ԺԲ., էջ 25-62, Պ. Մուրադյան, Յովհաննէս Կոլոտ պատրիարքի բնագրագիտական աւանդները և «Նարեկ»-ի 1774 թ. հրատարակութիւնը, Ակօս, Ստամբուլ, 2005, թիվ 508, 23 դեկտմեբերի, Պ. Մուրադյան, «Նարեկի» գիտական անդրանիկ հրատարակությունը (Կ. Պոլիս, 1774), «Ակադեմիկոս Նիկողայոս Մառ», Ե., 2005, էջ 99-118, Գրիգոր Նարեկացի, Մեկնություն Երգ երգոցի Սողոմոնի, (հատվածական), թարգմ. Վ. Ֆերեշեթյան, Աստղիկ, թիվ 4, 1991, էջ 3-31:
Այն մեծածավալ աշխատանքը, որ տասնյակ տարիների ընթացքում միայնակ կատարել է պատվարժան Աստղիկ Ղափլանյանը, բնականաբար չէր կարող զերծ լինել նման բացթողումներից այն պարզ պատճառով, որ աշխատասիրողը մասնագիտությամբ մատենագետ է, բայց ոչ միջնադարագետ-նարեկացիագետ: Կարծում ենք, մեծարժեք այս գրքի գրախոսությամբ հանդես կգան նաև այլ միջնադարագետներ, որոնք ևս կնկատեն այլ բացթողումներ, որոնք վրիպել են նաև մեր ուշադրությունից, որոնց հաշվառմամբ էլ արժե նորովի վերատպագրել Գրիգոր Նարեկացու մատենագիտության մնայուն և մեծարժեք գիրքը:
Գիրքը, բնականաբար զերծ չէ նաև այլ թերություններից, որոնք նշվում են վերատպության պարագայում բացառելու նպատակով:
Այսպես` էջ 158-ում թիվ 126-ը համարվել է որպես առանձին գիրք` Նարեկայ վանից վանականի ճառք, գանձք եւ տաղք` տպագրված 1827 թ. Վենետիկում: Մատենագետը ծանոթագրել է, որ գիրքը թերի է, գտնվում է ԳԱԹ-ի գրադարանում: Իրականում այս գիրքը 1827 թ. Վենետիկում տպագրված հայտնի Գրիգորի Նարեկայ Վանից վանականի Մատենագրութիւնք, Վենետիկ, 1827 գիրքն է, որն արդեն իսկ Մատեանի տպագիրների մեջ մատենագետը հղել է, սակայն չի նկատել այս փաստը և գրքի թերի օրինակը համարել է այլ գիրք:
Էջ 239-ում Կարապետ Տեր-Մկրտչյանի գիրքը[7] թիվ 493-ում սխալմամբ համարվել է որպես Գալուստ Տեր-Մկրտչյանինը:
Էջ 301-ում` թիվ 745-ում, Հ. Միրզոյան, Գրիգոր Նարեկացու բառաստեղծական արվեստը, Ե., 2006 գրքի վերնագիրը տպագրվել է «բանաստեղծական արվեստը»:
Էջ 326-ում կա փաստական սխալ, այն է` Թ. Ավդալբեգյանի «Միջնադարյան մի նշանավոր տաղի հեղինակի հարցի շուրջը, Տեղեկագիր, 1962, թիվ 10» հոդվածը սխալմամբ համարվել է Գր. Նարեկացու մասին, մինչդեռ այդ տաղը Գրիգորիս Աղթամարցունն է, իսկ հոդվածն էլ Նարեկացուն չի վերաբերում:
Էջ 141-ում և 356-ում տողերիս հեղինակի «Նարեկա սարի իմաստասերը» հոդվածը ներկայացվում է որպես 1985 թ. գիտաքննական բնագրի մասին գրախոսություն, մինչդեռ այն ոչ թե գրախոսություն է, այլ Հ. Միրզոյանի 2003 թվականին «Գրական թերթ»-ում տպագրված մի հոդվածի պատասխան-հերքումը:
Էջ 344-ում թիվ 984-ը թերևս տպագրական սխալմունքի հետևանք է. նման հոդված չկա:
Էջ 357-ում բառաստեղծ բառի փոխարեն տպվել է բանաստեղծ` պետք է լինի Գ. Խաչատրյան, Լ. Պետրոսյան, Նարեկացին բառաստեղծ, Վասն արդարության, Վանաձոր, 2003, թիվ 9, էջ 37-41:
Էջ 363-ում Վարագ Ներսիսյանի 2003 թ. հոդվածը[8] սխալմամբ կրկնվում է նաև 2004 թվականին:
Էջ 367-ում թերի է տպագրվել Լ. Սարգսյանի[9] հոդվածի վերնագիրը. չկա Համեմատութիւնները բառը:
Էջ 367-368-ում սխալմամբ 2009 թ. գիրքը սխալմամբ ներկայացվել է նաև 2008 թ., մինչդեռ ճիշտը էջ 370-ում է` Դ. Գասպարյան, Հայ հին և միջնադարյան գրականության պատմություն, Ե., 2009, էջ 304-382:
Էջ 369-ում` թիվ 1185-ում, սխալ է գրված հղումը. ճիշտ տարբերակն է` Հ. Միրզոյեան, Գրիգոր Նարեկացու «Համառաւտիւք բան խրատու» երկը, Մատենագիրք Հայոց, հտ. ԺԲ, էջ 1009-1021:
Էջ 370-ում` Հ. Թամրազյան, Անանիա Նարեկացու «Ներբողեան ասացեալ ի սուրբն կաթողիկէ եկեղեցի» երկը, Էջմիածին, 2009, թիվ Է, էջ 40-59, հոդվածում Անանիա Նարեկացու անվան փոխարեն սխալմամբ գրված է Անանիա Շիրակացի:
Էջ 375-ում թիվ 1235-ի հեղինակը Ազատ Եղիազարյանն է, սակայն հեղինակի անունը չի նշվել:
Էջ 392-ում թիվ 1282, 1283, 1284 համարները պետք է միավորել:
Էջ 392-ում թիվ 1285-ի հեղինակը չի նշվել, պետք է լինի` Խ. Լեւոնեան, Նարեկայ վանքն եւ Նարեկացին-իններորդ հարիւրամեակ. 1003–1903, Բիւզանդիոն, 1903, թիվ 2031, էջ 1:
Էջ 414-ում Դ. Բարսոթթի, Մեղքի եւ փրկագործութեան գաղափարը Գրիգոր Նարեկացիի քով, Բազմավէպ, 1969, ՃԻԷ, թիվ 1, էջ 33–43 հղումը կրկնվում է մեկ անգամ ևս արևմտահայերեն` Տ. Պարսոթթիի անունով:
Էջ 439-ում տպագրվել է Ն. Պողոսյան, Նարեկացու բառաշխարհը, Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2005, թիվ 1, էջ 95–118, որը սխալմունք է, իրականում Նորայր Պողոսյանի հոդվածն այլ վերնագիր ունի` Ն. Պողոսյան, Հարութիւն արք. Եդեսացու «Տաղաչափեալ Նարեկը», Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2005, թիվ 1, էջ 115–118։
Էջ 472-ում Նարեկացին գրականության և բանահյուսության մեջ ենթագլխում տեղ է գտել 2009 թ. տպագրված Հ. Այվազյանի «Գրականության կենսահաստատ ուժը» գրքի գիտական հոդվածը, որն այս բաժնում սխալ է զետեղելը և, բնականաբար, կրկնվել է նաև 493 էջում` թիվ 1722-ում:
Էջ 475-ում թիվ 1622-ը սխալ է հղված, չկա նման բան, դա ճիշտ է թիվ 1621-ում` Հորոյ, Նարեկը եւ իւր աշխարհաբար թարգմանութիւնը, Կ. Պոլիս, 1905, նաև Լոյս շաբաթաթերթ, Կ. Պոլիս, 1905, թիվ 9, էջ 213-215։
Էջ 474-ում ««Մատեան»-ի աշխարհաբար թարգմանությունները» վերնագիրը պետք է լիներ թարգմանությունների մասին, քանի որ այդ բաժնում ոչ թե թարգմանություններն են ներկայացված, այլ դրանց մասին եղած հոդվածները, նույն կերպ նաև էջ 479-ում «Օտար լեզուներով թարգմանութիւններ». պետք է լիներ թարգմանություների մասին:
Էջ 480-ում թիվ 1648 և 1649 համարները նույն հղումն են, առաջարկում ենք միավորել:
Այժմ օտար լեզուներով կազմված մատենագիտության մասին:
Օտար լեզուներով ստեղծված նարեկացիագիտական աշխատանքերի ցանկում ևս նկատել ենք բազմաթիվ բացթողումներ: Այսպես` անգլերենից դուրս են մնացել հետևյալ ուսումնասիրությունները.
Letter [to the Monastery of Kchav], in The Key of Truth, a Manual of the Paulician Church of Armenia (pp. 125-130), Oxford Clarendon Press, 1898, THOMSON R.W., A Bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD, Brepols-Turnhout, Corpus Christianorum, 1995, pp. 128–133, COWE S.P., The Interpereetration of the Divine and Human Spheres in Narekaci’s Tlieology of Culture. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 229–246, DROST-ABGARJAN A., Veneration and Reception of Surb Grigor in the Armenian Culture and Spirituality. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 57–82, LA PORTA S., A Theology of Mysticism: The Vision of God and the Trinity in the Thought of Gregory Narekaci. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 83–98, KRIKORIAN M.K., The Letter of Grigor of Narek Addressed to Thondrakian Heretics: Canonical and Sacramental Aspects. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 169–186, FEULNER H.-J., Prayers of St Gregory of Narek in the Thondrakian Heretics: Canonical and Sacramental Aspects. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 187–204, GOLTZ H., Narek and the Occident: Anxiety of the Classic Ages and Contemporary Materialism: an Imaginary Dialogue. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 325–336:
Էջ 553-ում` թիվ 2042-ում, անգլերեն հղումը թերի է, չկա հեղինակի անունը, պետք է լինի` RUSSELL J.R., Armenian Spirituality: Liturgical Mysticism and Chapter 33 of the book of lamentation of st. Grigor Narekac’i. //Revue des études arméniennes 26, 1996), Paris, p. 427–439:
Ֆրանսերեն բաժնից ևս դուրս են մնացել բազմաթիվ տպագիր նյութեր.
Grégoire de Narek. Traité sur la doctrine chrétienne. Trad. Costantinople, 1774, Le Livre des lamentations, Odes mystiques Grégoire de Narek, [trad. par] Luc-André Marcel, Marseille, 1951, Prières Grégoire de Narek, adaptation de Vahé Godel, Paris, 1957, Grégoire de Narek et l’ancienne poésie arménienne présentés et traduits par Luc-André Marcel, Erevan, 1971, Prières Grégoire de Narek, adapt. de Vahé Godel, Paris, 1975, Choix de poèmes arméniens de Grégoire de Narek, poètes du moyen âge, trad. de Luc-André Marcel et Garabéd Poladian, Marseille, Liban, 1980 (ֆրանսերեն հատվածների թարգմանությունը` Լյուկ-Անդրե Մարսելի), Grégoire de Narek, Du trefonds du coeur, collogue avecdieu //Chaninian K., Antilias-Liban, 1988, pp. 93-96, T. Dasnabedian, Le panégyrique de la sainte mère Dieu de Grigor Narekatsi, traduction française et commentaire, Antélias, 1995, (Աստվածածնի ներբողի ֆրանսերեն թարգմանություն և մեկնաբանություն), T. Dasnabedian, Aux origines de la spiritualite Armeniennem, La diviniaation comme accomplis sement de la nature humaine en Dieu,- Antelias, Liban, 1996, 28 p, Tragédie Matean ołbergut’ean, Le Livre de lamentation Grégoire de Narek, introd., trad. et notes par Annie et Jean-Pierre Mahé, Lovani, 2000, Le livre de prières Grégoire de Narek, introduction, traduction et notes par Isaac Kéchichian, préface de Jean Mécérian, postface de Krikor Bélédian, Réimpr. de la 1re éd., Paris, 2000, Grégoire de Narek (introduction, traduction et notes d’Issac Kéchichian), Le Livre de Prières, Paris, Éditions du Cerf, coll. «Sources chrétiennes», 2000 (1re éd. 1961), 575 p, Grégoire de Narek et Nahabed Koutchak. Tous les desirs de l’ame, poeme d’Armenie /trad. par Vahe Godel, Paris, 2002, Grégoire De Narek. Paroles à Dieu, trad. et notes par Annie et Jean-Pierre Mahé, Paris, 2007, Commentaire sur Le Cantique des cantiques Grégoire de Narek, introduction, traduction et notes par Lévon Pétrossian, Roma, 2010 (Երգ երգոցի մեկնության ֆրանսերեն թարգմանություն), Grégoire De Narek. Le Livre de Lamentation, introduction, traduction et notes par Annie et JeanPierré Mahe, E., 2012, Trésor des fêtes, hymnes et odes de Grégoire de Narek introduction, traduction et notes par Annie et Jean-Pierre Mahé, Louvain, 2014 (տաղերի և գանձերի ֆրանսերեն թարգմանություն), Hymnes et odes de Grégoire de Narek (introduction, traduction et notes, avec Annie Mahé), Paris (Peeters), 2014, 295 p. (օրհներգերի ու ներբողների ֆրանսերեն թարգմանություն) :
Ֆրանսերենից դուրս են մնացել հետևյալ ուսումնասիրությունները`
TAMRAZYAN H., La vie de saint Grégoire de Narek։ apercu critique. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series։ OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 33–48, Luc-André Marcel, Grégoire de Narek et l’ancienne poésie arménienne, éd. Cahiers du Sud, 1954, 145 p, J.-P. Mahé, Basile II et Byzance vus par Grigor Narekac’i. Տե՛ս T&Mbyz, 1991, vol. 11, pp. 555–574, J.-P. Mahé, ragédie: Matean olbergut’ean; le livre de lamentation. Grégoire de Narek. Gregorius «de Narecha». Louvain, 2000, J.-P. Mahé, L’écclésiologie de saint Grégoire de Narek. տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 205–228, DASNABéDIAN T., La figure de Marie dans le panégyrique de la Sainte Mère de Dieu de Grigor Narekatsi. Տե՛ս Proche֊Orient chrétien, 1990, vol. 40, pp. 3–26, KÉCHICHIAN I., Le livre de prières. Grégoire de Narek. Grigor “Narekaci”. P., 2000, PÉTROSSIAN L., Grégoire de Narek, Commentaire sur le Cantique des cantiques, OCA (285), Pontificio Istituto Orientale, Roma, 2010, DÉDÉYAN G., L’Armenie des IXe–XIe siècles: vie politique et religieuse. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 17–32, ZAKARYAN L., Le Narek enluminé de St. Nersès de Lambron. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 49–56, DORFMANN-LAZAREV I., La cristologia di Gregorio di Narek. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 113–138, LANNE E., Marie Immaculée dans le mystère du salut chez Grégoire de Narek, Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 139–168, ZEKIYAN B.-L., L’esperienza mistica di S. Gregorio di Narek e il problema del linguaggio teologico. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 279–302, URVOY D., Grégoire de Narek et le monde arabo-islamique. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 303–314, GRANIAN A., La pertinence actuelle de Narek. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 315–324, KOLVENBACH P.H., Préposé Général de la Compagnie de Jésus. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 337–356, L’école de Narek et le commentaire du Cantique des cantiques de Grigor Narekac’I (Grégoire de Narek) /Levon Petrossian; sous la direction de Jean-Pierre Mahé, [s.l.]: [s.n.], 2006, Saint Grégoire de Narek et la liturgie de l”église, 2’ colloque international organisé par le Patriarcat arménien catholique à l’Université Saint-Esprit de Kaslik (USEK), Liban, du 12 au 14 octobre 2009 /actes publiés par Jean-Pierre Mahé, Paul Rouhana, et Boghos Levon Zekiyan/ Kaslik, Pusek, 2010, L’école de Narek et le commentaire du Cantique des cantiques de Grigor Narekac’I (Grégoire de Narek) [Microforme] /Levon Petrossian; sous la direction de Jean-Pierre Mahé /Lille: Atelier national de reproduction des thèses, 2013:
Էջ 568-ում թիվ 2114 և 2115 համարները առաջարկում ենք միավորել:
Էջ 568-ում թիվ 2116-ը Ֆելիքս Նևի 1886 թ. թարգմանությունն է` L’Arménie chrétienne et sa littérature, Լյուվեն, 1886, էջ 256-267 (ԽԱ և Ձ գլուխների ֆրանսերեն թարգմանությունը` Ֆ. Նևի), որը սխալմամբ համարվել է 1986 թ. տպագրություն:
Էջ 569-ում թիվ 2119-ը անգլերեն է, որը սխալմամբ տեղ է գտել ֆրանսերենի տակ:
Գերմաներենից դուրս են մնացել հետևյալ տպագիրները`
Ter-Mkrttschian, Die Paulikianer im Byzantinischen Kaiserreiche und verwandte ketzerische Erscheinungen in Armenien, Leipzig, 1893 (Կճավա վանքի վանահորն ուղղված թղթի գերմաներեն թարգմանությունը), Gregor von Narek: Buch der Gebete, Kap. 12, in: Seele der Welt. Texte von Christen der ersten Jahrhunderte (Übersetzung aus dem Armenischen), Edition Taizé, Herder, Freiburg im Breisgau (Basel) Wien, 2001 (գերմաներեն թարգմանություն), SCHRÖDERI Joh. Joaehimi, Thesarus lingue Armeniaca, antique et hodiernne, Amstelodami, MDCCXI (1711), C. Neumann, Versuch einer Geschishte der armenischen Literatur, Leipzig, 1836:
Իտալերենից դուրս է մնացել` Ճառ ներբողական ի սուրբ Կոյսն Մարիամ /Discorso panegirico alla beatissima Vergine Maria scritto da S. Gregorio da Naregh, Venezia, 1904 (գրաբար եւ իտալերէն), Somalian Placido Sukias, Quadro della storia letteraria di Armenia, Venezia, 1829, էջ 63-66, GUGEROTTI C., Peccato del mondo, compunzione, redenzione. Տե՛ս J.-P. Mahé, B.L. Zekiyan, Saint Grégoire de Narek théologien et mystique. Actes du Colloque international tenu à l’Institut Pontifical Oriental 22–22 janvier 2005. In Book Series: OCA (275). [Publ.], Roma, 2006, pp. 255–278:
Ռումիներենից դուրս է մնացել` Antologie de poezie armeană clasică și contemporană. 1981, ed. Minerva (ռումիներեն 4 բանի թարգմանությունը` Հ. Գրըմեսկուի):
Ուկրաիներենից դուրս է մնացել Իվան Դրաչի թարգմանությունը` «Класична вірменська поезія», переклав І. Драч, Київ, 1988. (ուկրաիներեն թարգմանություն): Իսկ թիվ 2222 և 2223 համարները ներկայացվել են որպես ուկրաիներեն, սակայն հայերենով ուկրաիներենի մասին գրված հրապարակումներ են:
Առհասարակ դուրս են մնացել լատվիերեն թարգմանությունները` Narekas Grigors “Žēlabu grāmata” Ban 3., translated from Old Armenian, rendered in verse by Valda Salmiņa, “Mūzikas Saule”, 2008, Nr 6(50), 8. Ban 7., 8., 9., 10, 15., 17., translated from Old Armenian, rendered in verse and commented by Valda Salmiņa, “Karogs”, 2005, Nr. 4, 127-142. Ban 13., 15., translated from Old Armenian, rendered in verse and commented by Valda Salmiņa, “Latvijas Luterānis”, 2002, Nr 1 (142), 14-16. Ban 5., translated from Old Armenian, rendered in verse and commented by Valda Salmiņa, “Kentaurs XXI”, 1998. Nr 16, 65-68. Ban 4. translated from Old Armenian, rendered in verse and commented by Valda Salmiņa, “Svētdiena Rīts”, 1997, Nr 1, 6. Ban 2., translated from Old Armenian, rendered in verse and commented by Valda Salmiņa, edit. U. Bērziņš, LU teoloģisks rakstu krājums “Ceļš”, 1997, Nr. 49, 208-213. Ban 1. ,30. translated from Old Armenian, rendered in verse and commented by Valda Salmiņa, edit. U. Bērziņš “Kentaurs XXI”, 1992, Nr1, 102-108. Garīgas dziesmas Putniņš, putniņš atmodies; Uz Jeruzālemi došos, no senarm. atdz. V. Salmiņa, rakstā „Narekas Grigora Augšāmcelšanās dziesmas Havun, Havun (Putniņš, putniņš atmodies) avoti un simbolika. Sources and symbols of the Song of Resurrection “Havun, havun” by Grigor Narekatsi (in Latvian)., translated from Old Armenian by Valda Salmiņa. Cultural Studies. Animals in Literature and Culture. Scientific Papers. Daugavpils Universitāte, Saule, 2010, 56-66 (լատվիերեն թարգմանությունները` Վալդա Սալմինյայի):
Ռուսերենով ստեղծված նարեկացիագիտական գրականությունից դուրս են մնացել`
С. АВЕРИНЦЕВ, Роскошь узора и глубины средца, см. Григор Нарекаци, Книга скорбных песнопений, М., 1988, с. 11–26, С. АВЕРИНЦЕВ, Поэзия Григора Нарекаци. «Наука и религия», 1988, № 7, Մ. Ջանփոլադյան, Русская критика об образе Бога в “Книге скорбных песнопений” Григора Нарекаци, տե՛ս Декабрьские чтения. Собрание статей конференции по литературе, Ер., 2002, с. 15–23, ГРДЗЕЛЯН Р., Переклички “Книги скорби” Григора Нарекаци с “Псальтырью”, տե՛ս Декабрьские чтения, Собрание статей конференции по литературе, Ер., 2002, с. 71–76, ЗУЛУМЯН Б., Символика «Книги скорбных песнопений» Григора Нарекаци, տե՛ս Պատմա-բանասիրական հանդես, 2010, թիվ 2, էջ 130–149, Л. М. Мкртчян, К полемике вокруг перевода Вл. Микушевича «Книги скорбных песнопений Григора Нарекаци (Վլադիմիր Միկուշևիչի Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» թարգմանության շուրջ) | «Բանբեր Երևանի համալսարանի», 3 (87), Երևան 1995թ., էջ 89-105:
Չեխերենից դուրս են մնացել հետևյալ տպագիրները`
TurkováB., Utidjian H., Kindler E., „Tisíc let od smrti arménského básníka svatého Řehoře z Nareka“, in: Karmel 2 (2003), 13–15(s překladem úryvku z 33. části Knihy modliteb Řehoře z Nareku), B. Turková, H. Utidjian, E. Kindler: Matka Boží v arménské duchovní poezii, in: Světlo, XI, 18. května 2003, č. 20, s. 13 (s překladem úryvku 80. části Knihy modliteb Řehoře z Nareku), H. Utidjian, E. Kindler: Svatý Řehoř z Nareka, in: Mezinárodní Report, 8, červen 2003, č. 6, s. 30 (s překladem34. části Knihy modliteb Řehoře z Nareku). ISSN 1211-2941, B. Turková, H. Utidjian, E. Kindler: Tisíc let od smrti arménského básníka svatého Řehoře z Nareka, in: Orer, 2003, č. 9–11, s. 23 (s překladem úryvku 30. části Knihy modliteb Řehoře z Nareku), E. Kindler, B. Turková, H. Utidjian: Ukázka z Knihy modliteb sv. Řehoře z Nareka. Slovo 33, in: Orer, č. 46, 2009, č. 1, s. 46, Utidjian, H., Pičmanová M., „Ukazky z Hymnaře armenske apoštolske církve“, in:Parrésia 5 (2011), s. 227–244, UTIDJIAN, H., „Řehoř z Nareku“, in: (Ed.) Starowieyski, M., Slovník raněkřesťanské literatury východu, Mervart 2012, s. 260-264, UTIDJIAN, H., PIČMANOVÁ, M., LIŠKA, L. „Písni podivuhodná“, in: Plav, 4/2015, s. 21-23, UTIDJIAN, H., „Poezie a hudba sv. Řehoře z Nareku jako zrcadlo arménské historie v druhém tisíciletí“, in: Parrésia 8 (2014), s. 331-370, UTIDJIAN H., PIČMANOVÁ, M., „Óda na sv. Bohorodičku Řehoře z Nareku“, in: Parrésia 8 (2014), s. 523-530:
Բացի այս չեխերեն տպագիրները, Հայկ Ութուճյանի ուսումնասիրություններից դուրս են մնացել նաև անգլերեն երկու հրապարակումներ` UTIDJIAN, H., „On the printed sources of the ,Ode of the Little Cart‘, in: Parrésia 7 (2013), s. 185-203, UTIDJIAN, H., „On the early Venetian manuscripts of the ,Ode of the Little Cart‘ “, in: Parrésia 7(2013), s. 205-228:
Ամփոփենք, Աստղիկ Ղափլանյանի կազմած Գրիգոր Նարեկացու մատենագիտությունը թերություններով հանդերձ չափազանց կարևոր ներդրում է նարեկացիագիտության մեջ: Նշված բացթողումներն ամենևին չեն նսեմացնում այն ահռելի աշխատանքը, որ մեծագույն նվիրումով իրագործել է Ա. Ղափլանյանը. հեղինակն արժանի է միմիայն դրվատանքի, իսկ նրա աշխատասիրած մատենագիտական գիրքը, շունչ առնելով դարերի խորքերից, գնում է հավերժորեն խոսելու դարերի հետ, ուստի նաև ունի նկատված բացթողումների լրացումով վերահրատարկվելու անհրաժեշտություն:
[1] Գրիգոր Նարեկացի, Մատենագիտութին, աշխատասիրութեամբ Աստղիկ Ղափլանեանի, Ե., 2015, էջ 14:
[2] Անդ, էջ 5:
[3] Անդ, էջ 12:
[4] Նույնը տե´ս նաև Մատենագիրք Հայոց, հտ. ԺԲ, Ե., 2011:
[5] Տե´ս Վ. Եղիազարյան, Բանասիրական որոնումներ, Ե., 2003, էջ 34:
[6] Տե´ս SCHRÖDERI Joh. Joaehimi, Thesarus lingue Armeniaca, antique et hodiernne, Amstelodami, MDCCXI (1711):
[7] Տե´ս K. Ter-Mkrttschian, Die Paulikianer im Byzantinischen Kaiserreiche und verwandte ketzerische Erscheinungen in Armenien, Leipzig, 1893 գրքի թարգմանությունը` Կ. Տեր-Մկրտչեան, Պաւղիկեանք Բիւզանդական կայսրութեան մէջ և մերձաւոր հերձուածային երևոյթներ Հայաստանի մէջ, Երուսաղեմ, 1938:
[8] Տե´ս Վ. Ներսիսյան, Նարեկացու «Մատեան»ի քնարական հերոսը, Էջմիածին, 2003, թիվ ԺԲ, էջ 54–61:
[9] Տե´ս Լ. Սարգսյան, Համեմատութիւնները Գրիգոր Նարեկացու, Միսաք Մեծարենցի եւ Սիամանթոյի ստեղծագործութիւններում, Կանթեղ, 2007, թիվ 3, էջ 140–148:
