Ալինա Պողոսյան | Սո քյութ

Եթե կինոյում լինեի, ծառի բնին հենված կլինեի, աչքերս` փակ, մարմինս՝ սպասումից ու ցավից ծանրացած: Բայց կինոյում չեմ, իրական կյանքում եմ՝ Հայաստանի գյուղերից մեկում, որի անունը, գուգլ մեփսն ասել էր, Շատին է: Ուրախ եմ, որ հենված չեմ կոշտ բնին, փոխարենը՝ պառկած եմ խոշորատերև այս ընկուզենու տակ՝ զով հողի վրա, որ նաև փափուկ է: Այս պահին այնքան էլ կարևոր չէ, որ ոչ թե պառկել, այլ ընկել եմ: Պառկած եմ զգում, որովհետև հանգիստ եմ. ավելի ճիշտ՝ կարող եմ հանգստանալ:

Մարիխուանայի ազդեցությունը մատներիս ծայրերին զգում եմ: Չարաշահել եմ: Տեսարանից ոգևորվեցի՝ ձորից, որ ժայռերի քերծքերծությունից ավելի խորն է թվում, ազդեցիկ: Պստլիկ Հայաստանը տարածք չունի, բայց խորություններ ունի: Երբ փոքր էի ու ամառները Երևանից գնում էի գյուղ՝ տատիս մոտ, գյուղի ճանապարհը ձորով էր անցնում: Հետո, երբ մեծացա, երբ տատս մահացավ, երբ հայրս փոփոխվող կյանքից շփոթվեց ու վերադարձավ գյուղ, նոր ճանապարհ կառուցեցին: Այն սարի լանջով է անցնում, ձորի բերանով բարձրանում է, հասնում լեռների վրա փռված մանր-մունր հարթություններին, որոնց արանքում մի տեղ մեր գյուղն է: Ասում եմ՝ մեր, որովհետև այդպես է ընդունված ասել տատի-պապի, առավել ևս` հոր գյուղին: Իսկ իրականում գյուղն ինձ հետ ոչ մի կապ չունի, ես էլ՝ գյուղի հետ: Միայն մի քանի տարին մեկ եմ գնում՝ հորս մահվան տարելիցին: Այս տարի էլ Հայաստան այցելությունս կազմակերպել եմ այնպես, որ հորս մահվան օրը գյուղ գնամ: Այդ օրը երեկ էր: Ամեն բան այնպես էր, ինչպես սովորաբար լինում է՝ պարտաճանաչ: Իսկ հիմա վերջապես ուղևորվում եմ Արչիի մոտ:

Կուզեի առավոտյան շատ շուտ ճամփա ընկնել, բայց գիտեի, որ դա անհնար կլիներ: Չէի կարող մորս հետ չխմել առավոտյան սուրճը, ինչպես նաև հրաժեշտի համար այցելող հարևան-բարեկամների համար պատրաստված մյուս սուրճերը: Ինչևէ, կեսօրին դուրս գալն էլ հարմար էր: Գիշերն արդեն  կհասնեմ Արչիին: Անգամ մի քանի տեղ կանգնելը, ձորին մի քիչ նայելն ինձ շատ չեն ուշացնի. մինչև գիշեր կլինեմ Թբիլիսիում:

Ձորը՝ արևից թրծված ժայռերով ու այրված բուսականությամբ, շարունակում էր կուտակել  ամռան թեժությունն ու շոգ կեսօրի դանդաղությունը: Ուզում էի յուրացնել այն, դարձնել իմը: Ինչ-որ ձևով ուզում էի մասնակցել ձորին: Կարողանալ ձորը պատմել Արչիին: Ինչպե՞ս: Իհարկե չէի նկարի: Փորձել եմ. նկարը չի արտացոլում ձորի այդ հրաշասարսուռ ներկայությունը: Կարող էի միայն նայել, տեսնել, շնչել: Մեքենան կանգնեցրի ճամփեզրին, նստեցի ձորի բերանին բարձրացող քարերից մեկին ու ներառա ձորի ոգին: Տեսա, որ բնությունը կուլ էր տվել ձորի հին ճանապարհը: Ուշադրություն դարձրի, որ սարի բարձրությունից հորիզոնը ներքևում է հայտնվել: Մտածեցի, որ նույնիսկ լեռներում տեսադաշտը կարող է անվերջ սփռվել, եթե բավականին բարձր ես: Նկատեցի ժայռից գահավիժող և քերծերի հետևում անհետացող բազեին: Նկատեցի նաև, որ երջանիկ եմ:

Եթե կինոյում լինեի, ծառի բնին հենված կլինեի, ու թեև աչքերս փակ կլինեին, սուբյեկտիվ կադր կհայտնվեր՝ տուն, այգի: Իսկ հիմա պատկերացում չունեմ՝ ինչ է շուրջս: Ցանկապատի վրայով անցնելիս՝ ուշադիր չէի, չընկալեցի տան ձևը, բանջարանոցն ու ծառերը: Այժմ էլ ցանկությունս կամ ուժս չի հերիքում, որ գլուխս բարձրացնեմ և նայեմ շուրջս: Առայժմ ուզում եմ մի քիչ էլ հանգստանալ:

Քունքս թաց է. տաք թացություն, որ խտանում է: Արյուն է: Երևի ընկնելուց եմ գլուխս խփել: Ցանկապատի վրայով անհմուտ թռա, ընկա: Շատ չի ցավում, ուրեմն անհանգստանալու կարիք չկա: Շորիս պատռվածքի մեջ տեսնում եմ նաև, որ փորիս վրա կապտուկներ են հայտնվել: Մեջս ինչ-որ բան նվաղում է: Պետք է հանգստանամ, ուժերս հավաքեմ: Մի քիչ կուշանամ, բայց մինչև կեսգիշեր կհասնեմ Թբիլիսի:

Գուցե գլուխս գինուց է ցավում: Ծխելուց հետո երևի չպետք է գինի խմեի: Բայց խմեցի: Առանց գինու զավեշտը լիարժեք չէր լինի: Վայքում ֆուդկորտ մտա՝ սուրճի ու ինչ-որ կրուասանատիպ մի բանի համար, բայց վերցրի սպիտակ գինի և ձուկ: Եթե լիներ ծովամթերք, կվերցնեի ծովամթերք՝ ոստրեներ, միդիաներ, ութոտնուկի ձագուկներ: Ինչևէ, կար ձուկ, վերցրի ձուկ: Ծնկներիս փռեցի թղթե անձեռոցիկը, աջ ձեռքս առա դանակը, ձախը՝ պատառաքաղը, ու շնորհքով կերա: Մատի ծայրով անգամ չդիպա ուտելիքիս, թեև Հայաստանում ձուկը մանր փուշ ունի, և ուտելիս մատներդ պետք է մտցնես բերանդ ու փշերը հանես: Իսկ ես հաջողացրի մաքուր և կոկիկ ուտել իմ ձուկն ու խմել իմ սառնորակ գինին: Ձև չէի բռնել, այլ ուզում էի անհեթեթ լինել՝ ծիծաղաշարժ անհեթեթ: Հետո կպատմեի Արչիին, ու կխնդայինք: Լավ է՝ ես և Արչին հասակակիցներ ենք և մշակութային շատ ընդհանրություններ ունենք: Ուստի, առանց նախապատմությունների ու բացատրությունների՝ կորսա իրադրության անհեթեթությունը. մայրուղու վրայի ֆուդկորտ, որտեղ ճամփորդները կանգնում են նախևառաջ հանուն մաքուր զուգարանի, որտեղ ուղևորները շտապ-շտապ ուտում են իրենց քյաբաբի բրդուճը, տուրիստներն արագ-արագ վճարում են սուրճի համար, որպեսզի երկար չսպասեցնեն մեքենայի մոտ ծխող վարորդին, իսկ ես պլաստիկ դանակով և պատառաքաղով ուտում եմ ձուկ ու ըմբոշխնում եմ սպիտակ գինի: Արչին ոչ միայն կըմբռնի իրավիճակի զավեշտը, այլ նաև կգնահատի, որ չեմ սպասել, որ զվարճալի պատմություն պատահի, ինքս եմ պատմելիք ստեղծել:

Բացի այդ, անշտապ ուտելը հաճելի էր: Հասցրի ուշադրություն դարձնել կարմիր, դեղին ու ծաղկավոր կտորներով աթոռներին, տեսա, որ կոկա-կոլայի սառնարանի մեջ կար նաև ջերմուկ, թան և թթվասեր, զննեցի պատերին կախված տարօրինակ նկարները. պտուղների, բույսերի և կլորադեմ կանանց պատկերներ էին: Այդ ժամանակ նաև առաջին անգամ նկատեցի շատ սուր քթով տղամարդուն և երիտասարդին, որ մի սեղան այն կողմ տապակած կարտոֆիլ ու կոտլետ էին ուտում: Շատ ուշագրավ չէին, պարզապես աչքս ամեն բան որսում էր: Բայց հայացքս որքան էլ թափառեր սրահի տարբեր հատվածներում, ժամանակ առ ժամանակ վերադառնում էր սեղանիս փոքրիկ ցուցանակին: Պատճառն այն չէր, որ ցուցանակն ուտելիքիս կողքին էր, այլ այն, որ անհասկանալի ուղերձով գրություն ուներ. «Ֆուտբոլային TV ալիքի գործընկերն է Օշական Վոդկան»: Ենթադրեցի, որ գովազդ էր, բայց չէի հասկանում՝ TV ալիքի՞, թե՞ օղու: Ինչ էլ լիներ, չպարտադրող մի բան ուներ, կարծես ասեր՝ կուզեք գնել, գնեք, չեք ուզի գնել, մի գնեք:

Երբ ֆուդկորտից դուրս եկա, սուր քթով տղամարդն ու երիտասարդը դեռ նստած էին: Ով գիտի՝ դեռ որքան նստեցին, հետո որքան արագ քշեցին, բայց, փաստորեն, հասան ինձ:

Գլխիս ցավն ուժեղանում է: Այլևս վստահ չեմ, որ գինուց է: Երևի պետք է փորձեմ վեր կենալ, պետք է օգնություն կանչեմ, թեև հողի խոնավությունն այս շոգ ամռանը հաճելի է: Այն ոչ միայն զովացնում, այլ նաև սփոփում է, հանգստացնում: Հիմա՝ այդքան տագնապի ու անհանգստության միջով անցնելուց հետո, այս հանգստության կարիքը շատ ունեմ: Կկարողանա՞մ  մեքենան վարել: Պետք է կարողանամ: Մի քիչ կհանգստանամ, հետո կկարողանամ: Կհասնեմ Արչիին: Պետք է հասնեմ: Վաղն Արչիին հրաշուշանների բակ պետք է տանեմ, ոնց որ անցած տարիներին էի անում: Միշտ ասում էր. «Ո՞նց ես համբուրվելու էս տեղերը գտնում, Նելլի աղջիկ: Թբիլիսցին ե՛ս եմ, Թբիլիսին ուրիշներին ցույց տվողը ե՛ս եմ, բայց սիրուն-թաքուն տեղերը դո՛ւ ես գտնում»: Կապշի, որ նույնիսկ Ամերիկայից նոր թաքուն սիրունություն եմ գտել՝ կիսաբակ-կիսակրպակ, որտեղ հրաշուշանների որթատունկերը գալար-գալար մագլցում են մետաղյա ճաղավանդակներին, փայտե սյուներին, բետոնե պատերին, ծառերին ու ավտոբուսի կմախքին: Հուր-վարդագույն ծաղիկներ ամենուր: Բայց համբույրը պարտադիր չի, որ լինի հուր-վարդագույն. կլինի՝ ոնց պատահի, միգուցե՝ բիբարի ծաղկած ծաղիկ:

Եթե այսօր չհասնեմ Թբիլիսի, Արչին կանհանգստանա: Ողջ գիշեր չի քնի, կզանգի ու կզանգի: Իսկ հեռախոսս չկա: Սթոքհոլմի պատմությունը կկրկնվի, սարսափելի կանխազգացումով տարված կկպնի մի աթոռի՝ կարծես դա է միակ տեղը, որտեղից զանգը տեղ կհասնի: Ապարդյուն:

Իզուր մտածեցի սա:

Այս մտածմունքն ինձ էլ սարսափելի կանխազգացումով պատեց: Իսկ եթե չհասնեմ նրան ոչ այսօ՞ր, ոչ վա՞ղը, ոչ երբևէ՞: Չեմ կարող ինձնից անվերջ վանել այն միտքը, որ ինչ-որ բան այն չէ. ինչ-որ բան այլ է, քան մարիխուանայից օդերով լինելը, ինչ-որ բան վատ է՝ ինչ-որ անդառնալի բան:

Ցավը ծանրանում է, մաշկիցս ներքաշվում է որովայնիս մեջ: Եթե չշարժվեմ, անտանելի չէ, բայց երբ շարժվում եմ, ներսումս փորձանքը դնգում է: Կանչում եմ, բայց չեմ կարողանում հասկանալ՝ որքան բարձր է ձայնս: Զգում եմ, որ այն դուրս է գալիս կոկորդիցս, բայց արդյոք կհասնի՞ որևիցե մեկի ականջին: Որևիցե մեկը կահասկանա՞, որ դա օգնության կանչ է:

Քամի չկա, բայց տերևներն անշարժ չեն: Դրանց միջից թափանցող լույսի տատանումից եմ հասկանում: Մանրիկ, կոկիկ, փողփողուն ճառագայթներ՝ տերևների արանքում հայտնվող ու կորչող: Հազար անգամ տեսած մի բան: Բայց սովորական չի դառնում: Միշտ ժպտում եմ. թեկուզ մտքում: Եղել են ժամանակներ, երբ մահվան միտքը չի վհատեցրել, որովհետև կարծել եմ, որ բավականաչափ վայելել եմ ապրելիքը: Նաև հանգիստ եմ եղել, որ իմ հոգածության հույսին ոչ մի էակ չունեմ: Վստահել եմ, որ ինձ հետ կապված մարդիկ, իմանալով, որ երջանիկ եմ ապրել, կսփոփվեն: Քեվընը նոր կին կգտնի, նորից կամուսնանա: Երջանիկ կլինի: Եղել են ժամանակներ, երբ մահն այդքան հեշտ եմ համարել: Բայց այսօր այդպես չեմ զգում: Այսօր ուզում եմ Արչիին հասնել: Երեք տարի անց նորից ուզում եմ տեսնել նրան, ուզում եմ իրար կրկին պատմություններ պատմենք, ուզում եմ առաջվա պես գործերի արանքում թեկուզ կես ժամով հանդիպենք, թեկուզ մի համբույրի կամ մի բաժակ սուրճի համար: Ուզում եմ Թբիլիսիի թաքուն անկյունները բացահայտենք, անցնենք խանութների կողքով ու դրանց բարձր ապակիների մեջ նկատենք իրար հետ լինելը, աչքի պոչով նայենք մեր արտացոլանքին՝ աշխարհի միլիարդավոր մարդկանցից երկուսը՝ իրար գտած:

Արչին Քեվընին տանել չի կարողանում այնքան, որ անասնաբույժ է ասում, թեև շատ լավ գիտի, որ լուսանկարիչ է. ճամփորդական ամսագրում է աշխատում: Իզուր է ատում, Քեվընը վատ մարդ չէ: Չգիտեմ՝ ինչու եմ այդպես սուղ արտահայտվում: Կարող եմ հանգիստ ասել, որ լավ մարդ է. պարտականություններում՝ բարեխիղճ, մարդկանց հետ շփումներում՝ հանգիստ և մտերմիկ, եթե չասեմ էլ մեծահոգի, ապա առնվազն՝ ներողամիտ է: Եվ գծուծ չէ, ոչ էլ՝ շռայլ: Սա ամենաշատն եմ գնահատում. միշտ տալիս է այն չափով, որ դժգոհ չլինես, բայց երախտապարտ ու պարտավորված էլ չլինես: Եթե այսպես չլիներ, գուցե Արչիի հետ սերը չլիներ: Եթե այդպես չլիներ, գուցե լիներ մեղքի զգացում, որը կսկսեր կրծել Արչիի հետ հարաբերությունները. սերը կքայքայվեր: Ո՜նց չեմ սիրում դառնություն: Արչին էլ չի սիրում, գիտեմ: Դրա համար մի քանի տարի առաջ բաժանվեցինք: Հիմա նորից մաքուր ենք, ուրեմն նորից կարող ենք միասին լինել: Երջանկությունը՝ որպես մաքրություն:

Առաջ, հիշում եմ, շատ էի մտածում ինչուների մասին. ինչո՞ւ սա դուրս չի գալիս, ինչո՞ւ եմ մյուսը սիրում, ինչո՞ւ եմ ուզում այսպես անել, ինչո՞ւ այդպես պատահեց, և այլ ինչուներ: Պատճառն իմանալու ձգտումը հավանաբար երիտասարդական դրսևորում է: Հիմա հազվադեպ եմ հետաքրքրվում պատճառներով, բացատրություններով. չեմ խորանում: Պարզապես ինքս ինձ հարց եմ տալիս՝ դուրդ գալի՞ս է, ուզո՞ւմ ես, երջանկացնո՞ւմ է: Եթե այո՝ պահիր, եթե ոչ՝ ազատվիր: Այդպես կյանքումս շատ բան կարողացել եմ իր ճիշտ տեղը գցել: Դա նաև ավելի ազնիվ է. եթե իհարկե ազնիվ լինելը կարևոր է. եթե ուզում ես փոքրիկ ներդրում ունենալ աշխարհի ազնվության մեջ: Բայց դա չէի ուզում ասել: Փորիս միջի ցավից և այս գլխապտույտից դժվարությամբ եմ կենտրոնանում: Մոռացա՝ ինչ էի սկսել մտածել: Գլխիս ներսի դզզոցը չի դադարում: Նյարդայնացնում է, բորբոքում:

Շազամ փարթիին ուրախությունը կսկիծից էինք քամել՝ փոքրիկ-փոքրիկ
կաթիլներով, կաթիլ-կաթիլ: Ամենքիս բաժակն ինչ-որ չափով լիքն էր:

Հավի կչկչոցն անտանելի է. ձու է ածել, կանչում է, որ գան ձուն վերցնեն: Մարդ չկա: Գյուղում շունչ չկա. բոլորը գնացել են թաղման. բան ու գործը թողել, տուն, խանութ փակել, գնացել են մահացածին ճանապարհելու, ոնց որ գյուղից հեռու է գնալու: Ատամներս ամուր սեղմված են. ատամներիս տակ կատաղելս զգում եմ. Արչիից հեռու-հեռու էս գյուղում անհայտ անծանոթների հույսին եմ. ձայն եմ տալիս, արձագանք չկա: Եվ, ամենախույվորիչը, մահը շատ են կարևորել, էնքան, որ գործը, բիզնեսը թողել, գնացել են թաղման: Երբեք չեմ հասկացել մահվան ու մահացողի հանդեպ էս վերաբերմունքը, որ հարգանքի է նման: Ես անձամբ մահացածին վերևից եմ նայում: Ասելս անշնորհքության է նման, բայց գոնե ինքս ինձ կարամ ասեմ: Դա չի նշանակում, որ չեմ հարգում: Եթե հարգարժան է, հարգում եմ, բայց միշտ զգում եմ ապրելու իմ առավելությունը: Որպես միտք ասածս պարզունակ է հնչում, բայց որպես ապրում էնքա՜ն հուզիչ է: Վերջերս զգացել եմ դա: Քեվընի մոր տանն էինք Երախտագիտության տոնին: Մեծ իրարանցում էր. ընտանիքն իրար գլխի էր հավաքվել: Քեվընը, եղբայրն ու քույրը փոխանցիկ կատակներ էին անում, ավագ զարմիկները կրտսերներին էին խաղացնում: Բոլորը խնձորի թխվածք էին ուտում ու ծիծաղում: Այդ պահին էր, որ ոչ միայն մտածեցի, այլ նաև ապրեցի էն միտքը, որ Քեվընի հայրն էլ կուզեր բոլորիս պես խնձորի թխվածք ուտել ու ծիծաղել, բայց չէր կարող. երկու տարի առաջ մահացել էր: Այն ժամանակ մահվան այս ապրումն ինձ տխրեցրեց: Բայց հիմա չեմ տխրում, հիմա մահվան մտքից կատաղում եմ: Շարունակում եմ նայել տերևների արանքում պսպղացող լույսին ու բարկությունից քիչ է մնում լացեմ, բարկությունից, որ մահը հնարավոր է:

Պարզ փաստ է՝ պատահականություններն ավելի քիչ հնարավոր են, քան օրինաչափությունները: Հավանականությունների տեսությունը շատ հարցերի է պատասխանում: Իսկ էսօր՝ հիմա, հավանականությունների տեսության պատասխաններն ինձ հունից հանում են: Ինչքա՞ն է հավանականությունը, որ քառասուն տարեկան առողջ կինն անսպասելի կմահանա: Փոքր: Ինչքա՞ն է հավանականությունը, որ, ԱՄՆ-ում բնակվող և միայն մի քանի տարին մեկ Երևան կամ Թբիլիսի այցելող կինը կմահանա Շատին գյուղում: Աննշան: Ինչքա՞ն է հավանականությունը, որ հայկական գյուղում՝ տնամերձում ընկած կնոջը ոչ ոք օգնություն չի ցուցաբերի: Չնչին: Եվ ինչքա՞ն է հավանականությունը, որ այս բոլոր հանգամանքները կհամատեղվեն, և կինը, որ գնում էր սիրելիի հետ հանդիպման, այլևս երբեք չի տեսնի նրան: Նման բան պատահելու հավանականությունը մոտ է զրոյից մեծ էպսիլոն փոքրագույն թվին, որը դանակի պես խրված է կոկորդիս մեջ:

Ընկերներին Հայաստան այցելելուս մասին ոչինչ չասելը սխալ էր: Արչիին հանդիպելուց հետո ուզում էի անակնկալ անել՝ հայտնվել Երևանում: Մանկամիտ նախաձեռնություն: Արդյունքում անակնկալ ընկած եմ Շատինում: Չէի ուզում Թբիլիսիի ու Արչիի մասին որևիցե մեկն իմանար: Եթե իմանան, որ յար ունեմ, կկարծեն, թե Քեվընից լավն են, զուտ այն պատճառով, որ իրենց ամուսիններն ու կանայք յարեր չունեն. յար, սիրած, այլընտրանք կամ մեկ այլ բան, չգիտեմ, բայց եթե պիտի իրերն իրենց անուններով կոչենք, ուրեմն «դավաճանություն» բառը չեմ օգտագործելու: Էս մեծ աշխարհում մարդու կառչածությունը մի տղամարդուց կամ մի կնոջից իմ համար անըմբռնելի է: Կարող եմ հասկանալ, որ ոմանք մենամուսնական կապվածության կարիք ունեն,  բայց դա արժանիք համարելը չարդարացված մեծամտություն է: Հատկապես, որ շատերը, վստահ եմ, «հավատարմություն» բառով կոծկում են իրենց՝ ապրելու ավյունի նվաղությունը, ծուլությունը, նոր հարաբերություններ սկսելու անկարողությունը:

Եթե ընկերներս Արչիի մասին իմանան, ոմանք կհամարեն, թե Քեվընից լավն են, իսկ ոմանք էլ կվերահաստատեն իրենց՝ արդեն ունեցած էդ համոզմունքը: Որովհետև շովինիստ են: Ոչ բոլորը և ոչ առերես, բայց ոմանց հոգու խորքերում լռված է էն համոզմունքը, թե հայերն այլ ազգերից ավելի իսկական են ու ավելի ճիշտ: Մինչդեռ հայերն ամերիկացիների հանդեպ միայն մեկ առավելություն ունեն. մեր տղամարդիկ իրենց մեքենայի մասին չեն կարա ասեն՝ she` աղջիկը, որովհետև հայերենում երրորդ դեմք եզակի թիվ դերանունը կանացի սեռ չունի, ընդհանրապես սեռ չունի:

Ինչևէ, նույնիսկ մտահոգ էլ չեմ, թե Քեվընի մասին ինչ կմտածեն, պարզապես չեմ ուզում ունենալ այն անհարմարությունը, երբ չգիտեմ ինչպես արձագանքել ավելի լավը լինելու թյուրըմբռնմանը: Ես անձամբ չեմ կարծում, որ հայ ազգը Քեվընից լավն է: Ավելին, անգամ չեմ կարծում, որ Արչին է Քեվընից լավը: Պարզապես Արչիին կարում եմ պատմություններ պատմել, ու պատմելն էնքա՜ն հեշտ է.  նկարագրում եմ էղածը, և Արչին շերտ-շերտ հասկանում է: Շատ պատմություններ կան, որ միայն նրան եմ պատմել: Օրինակ՝ փոքրիկ տղայի պատմությունը: Երբ երեք տարեկան էի, մի փոքրիկ տղա, երևի էլի երեք տարեկան, գետնից աշնան տերևներ էր հավաքում այգում ու բերում էր ինձ: Փորձում էր հնարավորինս մեծ կույտ վերցնել գետնից: Եթե տերևները ձեռքերից սահում էին, քչանում, նորից էր վերցնում: Ձեռքումս էլ տեղ չկար, տերևները թափվում էին, բայց նա, միևնույնն է, շարունակում էր բերել. լցնում էր ձեռքերիս վրա ու վազում նոր խուրձի հետևից: Երբ Արչիին պատմեցի այս պատմությունը, ոչինչ չասեց, շարունակեց կենտրոնացած նայել աչքերիս մեջ, ու ես հասկացա, որ հայացքի ետևում ուղեղը գործում է ու եզրակացնում, որ դա հասարակ պատմություն չէ: Ինչպես ինքն է ասում՝ մագնիտուդ ունի:

Արչիի հետ սեքսն էլ ավելի լավը չէ, քան Քեվընի հետ: Պարզապես ավելի մտերմիկ է: Չգիտեմ՝ ոնց բացատրեմ:

Իրականում Արչին էլ է շովինիստ: Ինքն էլ վստահ է, որ մագնիտուդ ունեցող պատմություններն ավելի լավն են, քան, օրինակ, հոլիվուդը: Իսկ ես սովորական կին եմ. ես հոլիվուդը սիրում եմ. ռոմանտիկ կոմեդիաների համար չէ, էքշնի: էքշնի՛ ու սպանդի՛: Արչիի պատմություններն ինձ հուզում են, որովհետև գիտեմ, որ ինչ-որ մի տեղ կա փամփուշտ, որ միշտ հասնում է անարդարի, բռնակալի, անգութի սրտին: Չէ՛: Ճակատի՛ն: Ո՞նց կկարողանայի սիրել Արչիին, եթե չիմանայի, որ գոնե կինոյում կա Բիքիփեր, ով բենզինն անհողդողդ հոսեցնում է շքեղ օֆիսներով, դրանք կրակին տալիս ու հղփացած ելուզակների մաման լացացնում: Ո՞նց կկարողանայի սիրել Արչիին, եթե չիմանայի, որ գոնե կինոյում Ջոն Ուիք կա, ում խփածը պատռում է բոզի տղերքի միսը ու սպանում: Ո՞նց կսիրեի Արչիին, եթե չլիներ այդ ահեղ, արդար ու ազդու սպանդը՝ հրաշալի սաունդթրեքի ու ծաղկած սակուրաների մեջ:

Մահանալու մտքից չեմ հուսահատվում, կատաղում եմ, շան պես գյուղացիների վրա եմ կատաղում, էն էրկու մարդու վրա եմ կատաղում: Կատաղում եմ մահացածի վրա, ում թաղման պատճառով «Արգիշտի» խանութը փակ էր, ու ես սիգարետի համար քշեցի-հասա գյուղամեջ: Էլի ու էլի կատաղում եմ իմ վրա, որ Վայքից սիգարետ չառա:

Նարեի թորած գինու փարթիին էր, կարծեմ, «Ով ոնց մեռավ» խաղ էինք խաղում. Դերոն էր հորինել: Նահապետն ասեց. «Գյուղի տան այգում պոպոքի ծառ ունենք, հորս պապն ա տնկել հորս հետ. հերս էրեխա էր էդ վախտ. դրա տակ պառկած՝ երկնքի կապույտին ու կանաչ-կանաչ տերևներին նայելով»: Այ ապո՛ւշ: Ախմախությո՛ւն ա: Իբրև թե մահվան հանդեպ խորշանք չկա, իբրև մեջը կարևորություն, մինչև անգամ գեղեցկություն կա: Հիմա ես պառկած նայում եմ Նահապետի ասած երկնքի կապույտին, տերևի կանաչին ու զզվում եմ: Զզվում եմ մազերիս ու ճակատիս կպած արյունից, պատռված շորիցս, փորիս ու ազդրիս կապտուկներից, որ գնալով մեծանում են, զզվում եմ իմ էս հորիզոնական վիճակից: Իսկ ամենաշատը զզվում եմ էն ինքնախաբեությունից, թե մահվանից հետո տիեզերքի ու դրա պատմության մասն ենք լինելու: Ես դա միայն ապրելուց եմ զգում, իսկ մեռնելուց գիտեմ, որ լինելու եմ ժամ առ ժամ աճող գեշության կույտ, որը, բարեբախտաբար, ժամանակի ընթացքում կչքվի: Չքվելը սփոփում է: Բայց էդ սփոփանքն էնքա՜ն տխուր է, անասելի՜, անասելի՜ տխուր: Առավոտյան արթնացել էի, որ երեկոյան Արչիի հետ լինեմ: Կյանքը հիասքանչ էր: Դխկեմ կյանքի հիասքանչը, եթե ես մեջը չեմ: Դխկեմ էս գյուղն իրա պարտաճանաչ թաղումով, դխկեմ էն էրկուսի լավը, դխկեմ էս երկնքի կապույտն ու տերևի կանաչը:

Զանգեմ:

Զանգեմ Նահապետին, գա ինձ տանի: Նահապետի համարն անգիր եմ հիշում՝ 055-333-754: Հեռախոսս: Չկա: Ո՞ւր ա: Էդքան ման էկա: Ավտոյի մեջ լավ նայեցի՞: Ինչքա՜ն խառն էր գլուխս: Ի՞նչ էի հասկանում, ի՞նչ էի մտածում: Թմրած, բժժած էի: Ավտոյից իջա, որ փողոցում նայեմ: Ճամփի եզրին աճած եղինջների մեջ նայեցի՞: Եթե եղինջների մեջ լիներ, ձայնը կլսեի: Ի՞նչ ձայն: Ո՞վ պիտի զանգեր: Ոչ ոք չգիտի, որ ստեղ եմ: Մանեն կզանգի, մաման կզանգի, Արչին կզանգի: Հիմա չեն զանգի, գիտեն՝ ճանապարհին եմ, դեռ սահմանին էլ հասած չէի լինի: Գուցե շուտով կզանգեն, գուցե հեռախոսը մոտիկ է, գուցե կլսեմ, գուցե կգտնեմ:

Հիմարություն արեցի, ասեցի՝ ամեն ինչ կարգին է: Իսկ հիմա տեսնում եմ, որ ամեն ինչ կարգին չէ: Մարմնիս վրա տարածվող կապտուկներն աչքս են մտցնում, որ արյունահոսում եմ: Ոսկորներս պինդ դուրս եկան, բայց ներսս ինչ-որ բան պատռվել է, հիմա մարմնիս բոլոր ծայրերից արյունը հոսում է պատռվածքից դուրս, կուտակվում է փորիս մեջ մի տեղ՝ ինձ քիչ-քիչ կյանքից զրկելով:

Կուզեի հատիկ-հատիկ վերացնել մեղուներին, որոնց բզզոցը ձայնիցս բարձր է: Նեկտար են հավաքում: Քսմսվում են ծաղիկների առէջներին: Հիմա ծաղկափոշին կտեղափոխեն մեկ այլ ծաղկի վրա, որ կյանքը շարունակվի. պտուղ, սերմ, նոր ծաղիկ: Կյանքը կշարունակվի չքնաղ: Իսկ ես չեմ լինի:

— Հե՜՜՜յ:

Եթե փրկվեմ, Սառնարանի փարթիի պես էլի փարթի կանենք՝ գժական ու սեքսի: Նախորդ անգամ Սերինեն ո՞նց գլխի ընկավ, որ Թեոյի բիզնեսը պետք է ընկերությանը ծառայեցնել: Պտուղներ պահելու համար սարքած հսկա սառնարան-շենքը դարձրինք գիշերային ակումբ ու հռնդացինք. լույս, գույն, գիշեր խառնեցինք իրար ու պարեցինք. մյուզիք, սեր ու ուրախություն օդերով հանեցինք: Կայֆ էր: Նույնիսկ խորովածն էր լավ ստացվել, թեև մեր տղամարդիկ անսամթ անբաշարներ են. մեր օրերի ինտելեկտուալներ: Կարողանում են իսրայելա-պաղեստինյան պատերազմի իտոգը տալ, Բայդենի հայտարարություններում մուտիլովկեք բռնել, Նեթանյահույի քամակին մուկ նկարել, բայց խորոված անել չեն կարողանում: Լիպոն իր կալիբրիներով շորտերը կհագնի, հեռվից կնայի խորոված անողներին ու նյարդային կգոռա. «Արա՛, ասեք, թող էդ շամփուրի շորը թրջեն, նոր տան»: Մարդը ֆիզմաթ դպրոց է ավարտել, բայց չգիտի, որ եթե թերմոդինամիկայում ջուրը ջերմահաղորդիչ է, ապա խորոված անելիս է՛լ տաք շամփուրն արժի չոր շորով բռնել: Ինչևէ, կգոռգոռա, կփնթփնթա, խորովածի հաշվարկ անողին քձիբ կհամարի, երաժշտությունը միացնողին՝ զվուկից չջոկող, լուսային ձևավորումը գլուխ բերողին՝ սվետաֆորի մասնագետ: Բիրտ ու անտաշ՝ հույսը ընկերության ամրության վրա դնելով: Եվ ընկերությունն իհարկե միշտ հաղթում է: Ոչ թե որովհետև բոլորը ներողամիտ են, այլ որովհետև ոչ ոք բանի տեղ չի դնում: Եվ գարեջուրը, վիսկին ու խնդալիքը միշտ լիքը-լիքն է. բոլորին խառնում է իրար ու բաժանում հավասար մասերի: Միայն Սերինեն ու Հրիցկոն են ինչ-որ պահի գնում իրենց սեքսին: Բոլորին զգուշացնում են, որ վերևի հարկ բարձրացող չլինի, ու գնում են: Բայց բոլորը գիտեն, որ դա Նարեին ու Ռեյին չի վերաբերում: Ու մենք չենք գնում: Նույնիսկ Բինան չի գնում: Դա է պատճառը, որ ոչինչ չենք տեսել. նկարող չի եղել:

— Ախչի՞, ո՞ր մինն ես:

— էս գյուղից չեմ:

— Բա՛րձր ասա, ականջս ծանր ա:

— Էս գյուղից չեմ:

— Ընչի՞ ես գետնին պառկել, այ քո տունը չքանդվի: Էղած-չեղածդ կսառացնես: Բա Շուշիկը մի շոր չունի՞, տա փռես, վրեն սիրուն պրան գաս:

— Տատի, բժիշկ ա պետք: Լավ չեմ:

— Այ բալամ, ականջս լսում չի, բա՛րձր խոսա, բան հսկանամ:

— Բժիշկ, տատի:

— Շուշիկն ո՞ւր ա: Շուշի՜կ, ա՛յ Շուշիկ: Նաֆարն առել թաղում ա՞ գնացել: Շուշի՜կ:

— Բուժկետ ունե՞ք:

— Հըլը մի սպասի մոտիկ գամ, տենամ՝ ինչ ես ասում:

Շազամ Փարթիի DJ-ը Սերոն էր: Մի քանի ամիս առաջ պատերազմից վերադարձել էր: Չէր մահացել: Մեր փարթիին դիջեյություն էր անում: Մոր՝ Սերինեի սիրած մյուզիքն էր դնում: Սերինեն էլ տժժում էր: Բոլորս էինք տժժում:

Ուրախության համար երբեք մեղքի զգացում չեմ ունեցել:

Երնեկ տխրությունը չլիներ:

Մի բան արա, տատի, մեկին գտի, սենց չմեռնեմ: Իսկ եթե մեռնե՞մ: Մանեն սեփական հետաքննությունը կձեռնարկի, կհասականա, որ շատ դառը չի եղել մահը: Գիտի, որ ինձ շատ դառը բան չի պատահի: Երեկոյան, եթե ես չզանգեմ, ինքը կզանգի: Կզանգի ու չեմ վերցնի: Կանհանգստանա: —Դե բա ի՞նչ ես ուզում: Մեռնում ես. չանհանգստանա՞: Ամեն ինչ լավ էլ դառն ա: Հանձն չես առնում, ինքդ քեզ համոզում ես, թե քեզ դառը բան չի պատահի: —Դառը չի: Շատ տխուր ա ու հուսահատ, բայց դառը չի: Յարիս մոտ գնալու ճամփին եմ մեռել, չի կարա դառը լինի: Երջանիկ ճամփա եմ ընկել, ձորին եմ նայել, Արչիի համար ձորում անհետացած բազե եմ տեսել, Արչիի համար սիրուն-սիրուն եմ դարձել, հագիս սպիտակ շոր ունեմ, մազերիս մեջ՝ գունավոր հյուսքեր: Դառը չի, տխուր ա, արցունքոտ տխուր:

Եթե ապրեմ, էլի կգնանք Դիլիջան՝ այն տունը, որ անցած անգամ վարձել էինք: Ռուբոյի հետ լուսադեմին սուրճ կխմենք ու կխոսենք գաթա թխելուց, նաբերեժնիից, բլոկ չեյնից, Բուտիրկայից: Ավելի շուտ՝ ինքը կխոսա, ես կլսեմ կամ չեմ լսի: Ամեն դեպքում, լուսադեմին անխռով կլինի, քանի դեռ Թեոն վերևի հարկից չի կախվի ու չի ասի. «Այ լուզերներ, արևելքը շենքի մյուս կողմն ա»: Ռուբոն կճպպացնի, սիգարետը մատների արանքը՝ մատները կչռի, խեռի ուղղությամբ ցույց կտա ու կհասկացնի, թե ինչ է մտածում Արևելքի ու արևածագի մասին:

Թեոն երևի այլևս չի հիշում, որ համալսարանի աստիճաններին՝ ցայտաղբյուրի կողքին, համբուրվում էին՝ անփույթ, դանդալոշ, բայց անհոգնում: Մի օր Կիմը մոտեցավ: Ինձ ասաց.

— Էրէգ էս տղու հետ ե՛ս էի համբուրվում:

— Հիմա էսօր ա, էրեգ չի,—ասեցի:

— Բայց տղեն էրեգվանն ա:

— Էրեգվա տղեն ե՞ս, Թեո:

— Էրեգ էրեգվանն էի, էսօր էսօրվանն եմ:

— Բա վաղը՞:

Թեոյի խելքը հերիքեց, որ ասի՝ էրեգ էրեգվանն էի, էսօր էսօրվանն եմ, բայց չհերիքեց, որ հասկանա, որ վաղը կլինի էսօր ու նաև էրեկ: Կամ չհասկացավ, կամ էլ սիրահարվեց: Շատ չխորացանք. ամուսնացավ Նարեի հետ: Իսկ ես ու Կիմն ընկերացանք: Քսաներեք տարի անց էլ կգա, գլխավերևս կկանգնի, թե՝ էդ իմ գինին ա, քուր ջան, բայց թե սիրտդ քաշել ա, խմի:

Արևածագն Ամերիկայում ամեն օր տեսնում եմ, որովհետև շուտ եմ արթնանում: Չեմ ասի, թե դիմավորում եմ: Պարզապես նկատում եմ, որ շուրջբոլորն ավեի լուսավոր է դառնում: Նույնիսկ ուիքենդներին երկար չենք քնում: Պարտեզում Քեվընի հետ սուրճ ենք խմում ու ուտում Քասքոյից արկղով գնած կրուասաններից: Տաքացնում ենք, որ համեղ թվա: Դա էլ երևի շովինիզմի ձև է. ապրում եմ ԱՄՆ-ում, բայց ուզում եմ ամերիկացի չլինել: Քեվընն իմ ջանքը չի հասկանում, որովհետև ջանքը չի երևում: Պարզապես կրուասան, որ դրված է սուրճի կողքին՝ անձեռոցիկի ու փոքրիկ դանակ-պատառաքաղի հետ: Քեվընը ժպտում է ու ասում՝ fancy: Հետո ձեռքով վերցնում ենք կրուասանը ու խժռում՝ սուրճով լվանալով հետքերը:

Եթե փրկվեմ, Հայաստան ավելի հաճախ կգամ: Կամ այս տարածաշրջանում աշխատանք կգտնեմ, ինչպես ութ տարի առաջ էի արել: Երբ տիկին Ռոզան իմացավ, որ տեղափոխվում եմ Թբիլիսի, մեր տուն եկավ: Շատ հուզված էր: Խոսելիս ձեռքի մետաքսե կապույտ քսակը՝ արծաթաթել նախշերով, սեղմում էր կրծքին: Բանալին էր մեջը՝ Թբիլիսիում գտնվող հորական տան բանալին: Խնդրեց, որ ժամանակ առ ժամանակ այցելեմ, լուսանկարներ անեմ, ուղարկեմ իրեն: Կարոտում էր, ուզում էր իմ աչքերով տունը նորից տեսնել: Բանալին ինձ հանձնեց այնպես, ասես մոգական քար էր՝ գաղտնիքներով ու հրաշքներով լեցուն: Առանձնահատուկ իր էր. մեծ, հնամենի, դրոշմվածքներով ձևավորված: Այն իմ ու Արչիի համար բացում էր լուսառատ մեր աշխարհը: Բնակարանն իսկապես լուսավոր էր: Երեք մեծ պատուհանները սենյակ էին լցնում դրսի ողջ լույսը՝ արշալույսի վարդագույն թմրությունը, կեսօրի կայտառ շողքը, իրիկնամուտի երազկոտ փայլն ու լուսինը՝ հմայական:

—Չպիտի ասեի՝ լավ եմ: —Ինչի՞ ասեցիր: Ինչի՞ ասեցիր՝ լավ եմ: Մեքենան խփել էր: Արագ ընթացող մեքենա: Ոտքի կանգնեցիր, ու քեզ թվաց, թե լավ ե՞ս: Քեզ թվաց շատ չցավա՞ց: —Ցավաց, բայց ոտքի ելա, կարողացա քայլել: Ինձ թվաց՝ կանցնի: Ինձ թվաց ուղղակի վախեցա: —Չէիր ուզում շեղվել: Ուզում էիր Արչիին հասնել: Եթե ավելի խոհեմ լինեիր, գուցե հասնեիր: Գուցե՛ չէ, հաստա՛տ: Ասեցիր՝ լավ եմ, մի անհանգստացեք, ու էկար-նստեցիր մեքենադ: Պիտի խնդրեիր՝ հասցնեին հիվանդանոց: Պիտի անմիջապես զանգեիր ինչ-որ մեկին: Շտապ օգնություն: —Հեռախոսը չգտա: —Էնքան շփոթված ու բժժած էիր, որ դիմացդ էլ լիներ, չէիր տեսնի: —Չէ, ձեռքիցս թռել էր: Հաստատ ձեռքիցս թռել էր: —Նրանք էլ հավատացին, թե լավ ես, կամ տենց հարմար էր: —Շտապում էին: Թաղումից ուշանում էին: —Իզուր սիգարետը Վայքից չառար: —Ի՞նչ գիտեի՝ ճանապարհի խանութը փակ կլիներ: —Չպիտի քշեիր գյուղամեջ: —Ինչի՞ չէ: Գյուղ ա, գյուղամեջ, խանութ: Ի՞նչ պիտի իմանայի, որ սենց ա լինելու: Պիտի քշեի: Մինչև Մարտունի կարող էր էլ խանութ չլինել: Բայց կլինեին լավ տեսարաններ, կուզենայի կանգնել, նայել, ծխել, տենց նայելը լավ ա: — Արդյունքում հիմա ոչ ծխում ես, ոչ նայում: Խելքդ ո՞ւր էր: Մեքենայից դուրս գալիս միտքդ ո՞ւր էր, աչքդ ո՞ւր էր: — Շտապում էի, շտապում էի, ինձ թվաց կհասցնեմ: —Չհասցրի՛ր, Չհասցրի՜ր: — Ինձ մի ճնշի, մի ճնշի:

Մի օր մեր չաթում հարցրի. «Ինչո՞ւ է ոսկին թանկ»:

Կիմը լպստեց Միլանի «Ֆանդացիոնե Պռադա» թանգարանի ոսկե պատը և ասեց. «Սիրուն ա. ռաբիս ու սիրուն»:

Ռուբոն ասեց. «Քիչ ա, հաճախ անփոխարինելի ա արդյունաբերության որոշ ոլորտներում, սիրուն ա, յուրահատուկ ֆիզիկական հատկություններ ունի՝ հատկապես զարդարվեստի համար: Պլյուս, արդյունաբերական մասշտաբների կորզումը շատ բարդ ու ծախսատար ա»:

Ոչ բոլորը պատասխանեցին: Ոմանք ասացին. «Յան տուր», «Գուգլի տեղը չգիտե՞ս», «Զահլա չկա»: Կոշտ ենք, սուր-սուր փշեր ունենք, որ մոտիկությունից իրար մաշկի մեջ ենք խրում՝ անխնա:

Հորդանանում էլ ավերակների վրա զգում էի մասնակցության պահը, ճիշտ այնպես, ինչպես այսօր ձորում: Շնչում էի, որ ներառեմ այն. զգամ, որ սրտիս դդխկոցը պահի հետ է: Եվ պահն այն չէր, որ Անտիկ թատրոնի տանիքին ձեռքերս բաց փորձում էի հավասարակշռությունս պահել, քամին փչում էր, ու քաթանե հագուստի տակից գրաֆիկական գծապատկերի նման պատկերում գեղեցիկ ուրվապատկերս: Պահն այն էր, որ ես ավերակների գլխին կանգնած էի, մինչ Քեվընը ներքևում ամսագրի համար լուսանկարներ էր անում, իսկ Թբիլիսիում Արչին իր բնակարանում նայում էր ֆիլմի աֆիշին՝ մտածելով, որ այդպես էլ չկարողացավ ընկերոջը համոզել, որ դիտի ֆիլմը, իսկ Նևադայում վարդագույն տաբատով կինը փողոց էր գլորում աղբամանը, այդ ընթացքում Օսլոյում ինչ-որ մեկը մտավ հացաբուլկեղենի խանութ ու դուռը ծնգաց…    Պահը…    Մեծ է…

Պահի մագնիտուդը զգալու համար պետք է մեջդ կյանք լինի: Ուստի, մեռնելն անկարելի է: Չեմ կարող հիմա մեռնել: Անհնար է: Անհեթեթ է: Գոնե մի քիչ էլ: Հիմա պատրաստ չեմ: Ո՞ւմ հետ բանակցեմ: Արդեն հայտնի՞ է լինելիքը: Շատ չէ, մի քիչ: Գոնե մարդկանց մի բան ասեմ: Հրաժեշտ չէ, անկապ է, բայց մի բան, վերջաբանի պես մի բան: Հիմա ամեն ինչ օդում կախված է: —Ի՞նչ պիտի ասես, որ մինչև հիմա չես ասել, կամ որ առանց ասելու չգիտեն: —Կասեմ՝ մի տխրի: —Ինչի՞ պիտի դու ասես՝ ինչ զգան: Կամ էլ ինչի՞ պիտի չտխրեն: Սիրելի մարդ են կորցնում: Ինչպե՞ս չտխրեն:

Դիլիջանում, չեմ կարծում պայմանավորված լինեին, բայց հերթով սկսեցին սենյակներից իջնել ու ներքևում արդեն նստածներին հարցնել՝ արևածագը դիմավորեցի՞ք: Ես ու Ռուբոն՝ չէ՛, Ալի՛սն էր, որ կրկնվող հարցից նյարդացավ ու ողջ բարկությունը Նահապետի վրա թափեց:  Գուցե որովհետև չորրորդ հարցնողն էր կամ գուցե որովհետև ամուսինն էր. «Էս քո համար Բլդընչան չի, ու ստեղ բոլորը չի, որ 80-ականների ծնունդ են»: Հիմա եմ մտածում Ալիսի ասածների մասին: Մեզ արևածագ դիմավորողների սերունդ է համարում: Վստահ չեմ, թե հասկանում եմ՝ ինչ է նշանակում, բայց Ալիսը քննադատելով էր ասում:

Ձուկ էի ուտում, գինի խմում: Այն ժամանակ դրա միայն զավեշտը գիտեի և չգիտեի դրա վերջին անգամը լինելը: Ձորին նայելիս էլ չգիտեի, որ վերջին անգամ եմ նայում: Վերջին անգամ մեքենան քշում էի սիրածիս հասնելու: Եվ սրա նշանակությունը միայն այն չէ, որ այլևս գինի չեմ խմելու, ձորին չեմ նայելու, սիրածիս մոտ չեմ գնալու: Սա վերջ է ընդհանրապես: Վերջ առանց ավարտի: Պարզապես խզում: Այսուհետ այլևս ոչինչ: Չգիտեմ ինչպես ձեզ պատմեմ այս մագնիտուդը: Դա նման չէ ֆիլմի՝ ամենասպասումով լի պահին գովազդ միանալուն: Դա նման չէ նաև նրան, որ ֆիլմի ընթացքում հանկարծ հոսանքն անջատվում է, և ֆիլմը կիսատ է մնում: Դա նման է նրան, որ ողջ դահլիճը վայելում է քո սիրելի ֆիլմը, իսկ դու պետք է դուրս գաս: Միայն դու: Պետք է գնաս: Եվ ոչ թե կինոդահլիճից դուրս՝ փողոց, այլ ինչ-որ բանի մեջ, ինչ-որ մութ կլոր բանի մեջ, որտեղ հավերժությունն այնքան թանձր է, որ սեղմում է, խեղդում: Բոլորը վայելում են այդ հրաշալի կինոնկարը, իսկ դու չքվում ես անհետ, առհավետ: Այլևս ոչինչ քեզ համար:

Փորիս մեջ՝ աղիքների, լյարդի, երիկամների, տարատեսակ անոթների ու արյունատար ուղիների արանքներում գոլ ու թանձր լճակ է գոյանում: Կյանքիս մնացուկները կաթ-կաթ հավաքվում են լերդացման մեջ, որ հոսքն ու շարժումը դադարի: Հավիտենական կանգ:

Իսկ մինչ այդ կյանքն էր՝ սովորական, հանապազօրյա:

Նրանց բոլորին տեսել եմ մեղք. Սերինեի վիզը կարմիր թելով կտրած. Թեոն ժակետի մեջ կուչ եկած. Լիպոն սիգարետի պոչը ծամելիս. Դերոն քիթն օձիքի մեջ խցկած. Ռուբոն մատներն աչքերի մեջ սեղմած. Կիմը պապանձված. Նահապետը՝ կորյուն վանդակում ծնված, վանդակում ապրող: Կախ գլուխներ. իբրև հեռախոսի մեջ: Անվերջ սքրոլ լինող հեռախոսի, որ հույս այդպես էլ չի տալիս: Կորած ծխի մեջ, ոմանք՝ պարզապես կորած: Բինան հայացքով մեզ ասում է՝ տականքներ:

Մի օր Արչին հաղորդագրություն ստացավ: Ասաց. «Ակնոցներս տեսել ե՞ս, չեմ կարում կարդամ մանր տառերը»: Ասացի. «Ակնոցներն ինչի՞դ են պետք, մատներով էկրանը ձգի, մեծացրու»: Ծիծաղեցինք:

Ուսիս ինչ-որ բան եմ զգում: Աչքերս բացեցի: Տարեց կինը ձեռնափայտով տմբտմբացնում է: Շուրթերի շարժումից գլխի եմ ընկնում, որ ինչ-որ բան է ասում. տպավորություն է, թե վաղուց է խոսում:

— Շուշի՜կ, Արշակ, ո՞վ կա: Հասե՛ք: —Լա՛վ չես, այ բալամ: Ի՞նչ ա պատահել:

— Զանգի Լիպոյին:

— Լիպոն ո՞վ ա:

— Դերոյի հետ… Տանեն ինձ տուն…

— Շուշի՜կ: Վրթանե՜ս, ա՛յ Վրթանես: Ո՞վ կա: Վայ քյուլերս քո բախտին, այ բալամ: Իմ ծանր ոտի հույսին ես մնացել: Վա՜յ պառավ, վա՜յ ծերություն: Դիմացի, բալամ, դիմացի:

Այո, ողբում եմ: Ողբից, առանց այն էլ սուղ ուժերս ավելի արագ են մաշվում: Վզիս տակ արցունքներ են կուտակվում: Մեռնելը նվաստացուցիչ է: Մեռնելն ահասարսուռ նվաստացուցիչ է, երբ կա կյանքը:

Այո, ողբում եմ:

Եվ այդ միայնակությունը… Իններորդ դասարանն ավարտելու ամռանը հասկացա, որ միայնակությունը հարազատ մարդկանց բացակայությունը չէ, այլ տեղ չունենալը. կյանքի ծավալման մեջ սեփական տեղը չգտնելը. տեղի բացակայությունն է միայնակությունը: Եվ հիմա տեղը ոտքերիս տակից չքվում է. այն դանդաղ-դանդաղ մաշվում է, մինչև կգայթեմ տարածության չգոյության մեջ: Մահ: Միայնակություն: Ոչինչ: Հավերժ ոչինչ:

Այն օրն այդ տանը յուրահատուկ մի բան պատահեց. կարծես ամբողջ աշխարհի լույսը ներս թափանցեց հին տան ելուստի երեք պատուհանների մեջ ու բոցի նման արտացոլվեց Արչիի դեմքին: Այդ օրը Արչիին փոքրիկ տղա տեսա. տեսա նաև պատանի, երիտասարդ, տարեց և ծերունի: Արչիի կորիզը տեսա՝  տարբեր ժամանակների դրսևորումներով: Իսկական Արչին էր կամ գուցե բոլորովին Արչին չէր: Դժվար է ասել: Տարօրինակ է: Հավանաբար ինքն էլ զգաց, որ պահն արտառոց էր, գաղտնախորհուրդ:

Ինչպե՞ս պատմեմ իմ մահվան պատմությունը:

Ինչ-որ բան այլևս չի լինի: Եվ այդ ինչ-որ բանը ես եմ:

Այս զգացումը նման չէ այն տառապանքին, որի նկարագրության համար բառերը հերթով, կոկիկ-կոկիկ գտնվում են, բացատրում, ձևակերպում, հասկացնում: Ոչ: Ոչինչ չի գտնվում այս հախուռն հողմապտույտում, որ ամեն բան ներքաշում է իր մեջ խառը, խշտիկ, տագնապալի, խելագար: Չկա վերջին էջը շրջելու որոշակիությունը, կա բացուխուփ եղող գրքի թխկթխկոցը. նյարդային, նյարդայնացնող թխկթխկոց, որից ուզում ես գլուխդ ազատել, փախչել: Բայց ո՞ւր: Տեղ չկա: Այլևս տեղ չկա: Այլևս ոչ մի տեղ չկա:

Մի օր մեր չաթում հարցրի. «Ինչո՞ւ է ոսկին թանկ»:

Թեոն ասեց. «Քիչ ա )) ու փայլուն: Ազնիվ մետաղ ա: Բացի զարդեղենը՝ նաև կիրառական մեծ պոտենցիալ ունի»:

Նահապետն ասեց. «Սահմանափակ ռեսուրս ա: Զարդարվեստից բացի՝ օգտագործվում ա նաև բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում՝ գերճշգրիտ սարքաշինություն ստեղծելիս»:

Բինան ավելացրել. «Ու բժշկության»:

Թեոն հավելեց. «Ոսկին ամենակայուն ներդրումներից մեկն ա»:

Շատերը հարցս անպատասխան թողեցին: Ոչ ոք իրեն չի զբաղեցնում քաղաքավարությամբ: Ընկերություն ենք: Թափելու բոլոր ձևերը բացահայտված են, սպառված:

Եվ մեր այդ խոցելիությունը… Մեր խոցելիությունը, որ ոչ թե մահվան առջև է, այլ կյանքում՝ ամոթի առջև, պատվախնդրության, ձախողման, անպաշտպան երևալու, նեղացրած լինելու, չհասկանալու, հասկացված լինելու անվերջ փորձերի առջև:

Սիրտս չոր, պստիկ կծիկ է: Իսկական սիրտս չէ, այն, որ խիզախության փոխարեն են ասում, բարեգթության փոխարեն են ասում, զորության, ավյունի, հույսի փոխարեն են ասում: Այդ սիրտը կորավ: Հիմա վախից ու տագնապից կուչ եմ եկել ներսս: Ահուսարսուռ եմ կտրել մի բանից, որը հոսող ավազի է նման. դեմն առնելն անհնար է: Թափվում է: Թեթև-թեթև ծանրանում է վրաս՝ անվրդով, անդառնալի: Այն օրը՝ փարթիին, ուզում էի խաղաղ մեռնել: Շատերն էին ուզում խաղաղ մեռնել: Միայն Հրիցկոն գիտեր, որ մահը գալիս է գարշանքի նման. կեղտ ու ցավ: Դրա համար ցիլոն գլխին է ապրում:

Այսօր իմ պատմությունը կավարտվի: Կվերջանամ: Հետայսու ինձնից ոչ ոք հաղորդագրություն չի ստանա, իմ անձնագրով այլևս չի իրականացվի ոչ մի ուղևորություն, ոչ մի տեսախցիկ այլևս չի ֆիքսի մեծանալս, այլևս չի հնչի իմ ձայնը, ձյան վրա այլևս չեն մնա իմ ոտնահետքերը:

Մի օր ամեն բան կավարտվի. անգամ արևը կսպառի իր ջերմությունն ու լույսը, կմարի, ինչպես բազմաթիվ այլ աստղեր են մարել:

Բայց Ուհիկ-քուրիկը գիտի՝ երբ մահացող աստղերն իրենց վերջին շնչին բախվում են միմյանց, ստեղծվում է ոսկին:

Մի օր իմացա, որ Զեթ սերունդը վերջակետ չի գործածում: Ոմանք ասում են, թե վերջակետը նրանց կոշտ է թվում, ոմանք՝ թե վախեցնում է նրանց, հիշեցնում վերջավորության, մահվան մասին: Հավանաբար ամեն բան ավելի պարզ է: Վերջակետի ի՞նչ կարիք կա, երբ գրում ես.

Շատ գեղեցիկ եք

կամ՝

Բարև

Լավ ե՞ս

Էսօր կոֆե՞

Վերջակետի կարիքը կա, եթե դրանից հետո, անմիջապես հետո կա շարունակություն: Իսկ եթե շարունակություն չկա, ուրեմն առանց վերջակետի էլ վերջը պարզ է:

Ինչևիցե: Ես և Արչին Զեթ սերնդից չենք: Վերջակետը մեր աշխարհի մի մասն է:

Ինչպե՞ս պատմեմ իմ մահվան պատմությունը:

Քեզ կուղարկեմ երկու կետ՝ վերջակետ, և դու կհասկանաս, որ դրանից առաջ պատմություն կա: Ինչ-որ բան եղել է:

Հողը, որ տուն է բազմաթիվ մանր-մունր արարածների համար, ինձ էլ կընդունի, թեև այնքա՜ն օտար եմ նրան: Գուցե այլևս՝ ոչ. այլևս՝ երբ հողին իմ առնչությունն ավելին է, քան մեքենայիս անիվների հպումն ասֆալտին, կամ սիզամարգի հողեղեն հոտը ճանաչելը, կամ սուպերմարկետի ետին շարքերում կախված բահերի ու փոցխերի խորթությունը: Հիմա, երբ մարմինս հողի վրա է՝ ասես անկողնում, երբ շնչում եմ դրանից ելնող խոնավությունը ու լսում եմ դրա արանքներում ծավալվող կյանքը, ես այլևս օտար չեմ հողին, հողն այլևս օտար չէ ինձ:

Մի քանի տարի առաջ Թարգեթում տեսա աշխարհի ամենագեղեցիկ կնոջը՝ չքնաղ կերպով գեղեցիկ: Ավերված էի: Կուզեի չլացել, որովհետև անծանոթների մեջ լացելը դառն է թվում, բայց լացում էի: Մի կին առաջարկեց գրկախառնվել: Սիրով համաձայնեցի: Ուզում էի նաև կիսվել, բայց ուզում էի, որ ինձ հասկանար, ուստի չասացի՝ Հայաստանում պատերազմ է սկսվել, ասացի՝  ամուսինս հարբեցող է: Կինն ինձ կրկին գրկեց: Ինչ-որ բաներ ասաց: Անպայման ուզում էր սփոփել: Իսկ ես չէի լսում, նայում էի նրան ու մտածում՝ ինչքա՜ն-ինչքա՜ն-ինչքա՜ն չքնաղ է այս կինն իր կարմրաշագանակագույն մազերով ու նույն գույնի տաբատով:

— Երեկոյան երկար կսպասես: Չենք հանդիպի, Արչիլ: Կանհանգստանաս: Մինչև ի վերջո կիմանաս պատահածը: ­­­­Հետո կսկսվեն օրերը, որոնք առանց ինձ կլինեն: Այդ ժամանակ, Արչիլ, ես երեկո կլինեմ քեզ համար: Արփամուտին, երբ լույսը սկսի շենքերի արանքից թաքուն կայծկլտալ, ու ձիգ ստվերները սկսեն չքանալ, ես գունագեղ ու ծփուն երեկո կլինեմ քեզ համար:

Շազամ փարթիից առաջ կարծում էինք՝ այլևս երբեք փարթի չի լինի, բայց եղավ: Սերոն DJ էր: Տժժում էինք: Բոլորս էլ ճանաչում էինք կոկորդի ցավը, որ առաջանում է լացը զսպելիս: Հասկանում էինք նվաստացումը, որ գորշ-նողկալի դառնությունն է պատճառում, կաղկանձուն անզորությունը, որ միայն ատելությամբ ու վրեժի հույսով է փարատվում: Մենք ծանոթ էինք վշտին, որը մերը չէր, որ հաշտվեինք. տառապում էինք: Ու գիտեինք նաև պատահմամբ փրկվելու գոյացրած վախը: Գիտեինք կյանքեր ձախողելու անսփոփությունը: Էլի շատ-շատ բաներ գիտեինք: Դրանք իմանալով էինք տժժում: Որովհետև իրար ունեինք ու էլի շատ թանկ մարդիկ, թանկագին բաներ: Եվ կյանքը դեռ ունեինք:

Ուզում եմ կյանքը միշտ հաղթի: Հաղթում է: Այդ մի բանն իմ ուզածով է: Այդ մի բանը՝ ևս:

— Օրվա վերջում, երբ եռուզեռը դանդաղի, և դու հոգնած լինես ցերեկվա անցուդարձից, ես վարդաբույր երեկո կլինեմ քեզ համար: Արևի շողերին խառնված՝ պատուհանիցդ կսահեմ ներս: Թույլ, նազենի, շղարշային իմ լույսի հետ կտարածեմ երազկոտ միտք, քնքուշ կարոտ: Քեզ կբերեմ թովչանքով լի արբեցում: Չքնաղ, քաղցրիկ ու լուսագես երեկո կլինեմ քեզ համար: Հուշիկ-հուշիկ կմոտենամ ու ականջիդ կշշնջամ պատմություններ անցյալի: Գուցե տխրես, հոգիդ՝ ըղձակաթ, գուցե արտասվի: Ու գուցե տրտում երեկո լինեմ քեզ համար: Այդժամ անտես իմ թևերով ես կհպվեմ քո դեմքին ու հոգիդ կօծեմ իրիկնամուտի հեզ հանդարտությամբ:

Շազամ փարթիին այգում բալենիները ծաղկել էին: Ծաղկազարդ ծառերի մեջ նկարվում էինք. խաղացկուն ու խնդուն պատկերներ էինք ստեղծում.

Պատկեր: Լիպոն` մանդարինների սկուտեղը բռնած. Ռուբոն, Դերոն ու Թեոն՝ թիկունքին շարված. խոկուն ժպիտներ:

Մեկ այլ պատկեր: Նահապետը՝ ապակու մեջ արտացոլված. շուրջբոլորը բալի բաց-բաց ծաղիկներ ու լույս:

Մյուս պատկերը: Ռեյը՝ ձեռքին դռել: Գիտեր՝ ինչ էր շինելու, գիտեր՝ ոնց էր շինելու:

Հաջորդ պատկերը: Հրիցկոն՝ ցիլոն պերֆորմատիվ ժեստով կրծքին սեղմած:

Էլի պատկեր: Նարեն բալենիների միջով անցնելիս. զգույշ-զգույշ, որ ձեռքի գավաթներից գինին չթափվի:

Ուրիշ պատկեր: Ալիսը բարձր ծիծաղեց: Նույնիսկ նկարում լսվում է ձայնը:

Սիրուն պատկեր: Սերոն ձիգ-ձիգ կանգնած է բալենու բնին զուգահեռ. գլխավերևում՝ ծաղիկնե՜ր, ծաղիկնե՜ր, ծաղիկնե՜ր. նկարի համար կարծես շրջանակ լինեն:

Այլ պատկեր: Սերինեն՝ մի ձեռքը Լիպոյի ուսին ուրախ գցած, մյուսը՝ վրդովված պարզած:

Պատկեր: Կիմը նստած է ծառերի տակ: Բինան սպասեց, որ գլուխը բարձրացնի, ու նկարեց: Կիմը նստած է ծառի տակ ու նայում է ուղիղ աչքերիդ մեջ:

Եվս մի պատկեր: Ես՝ ծառի բնին հենված. նկարվելու ժպիտով ժպտում եմ:

Հիմա էլ եմ ժպտում. աչքերիս ներսում բացվող անտես ժպիտ է, որ հուշերն են առաջացնում: Քանի դեռ կարող եմ, դրանք կտնտղեմ:

— Թռչունների երգով, մարդկանց խինդով, կյանքի բոլոր մասնիկների նուրբ ձայներով լի երեկո կլինեմ քեզ համար: Կխառնվեմ վարագույրիդ տատանումին, կտարածեմ խնկապատար հույս ու ջերմագին խաղաղություն: Բարձիդ վրա լույսի մարող հետք կթողնեմ՝ ի հիշեցում սիրակարոտ ու դյութական պատկերների: Քեզ համար ես կլինեմ երկնաճեմ ղողանջների պես ջինջ երեկո: Քեզ կբերեմ կայտառ ցոլքեր ու հուշե՜ր, հուշե՜ր՝ վայելումով լի: Քեզ կդիպչեմ մարող ժամի կամացությամբ: Չքնաղագեղ ու նվաղուն հապաղումով կհամբուրեմ: Սիրտդ կլցնեմ սյուքին օրորվող ծաղկի մեղմությամբ, որ տրտմությունդ ևս մեղմանա:

Ողջ կյանքում մեզ հետ տանում ենք մեր նորածին մանկությունը. անօգնական, անբարբառ էություն՝ հանձնված ուրիշին՝ հոգատարության չգիտակցված հույսով: Չենք հիշում, բայց մեզ հետ է մեզ քնած-քնած օրորոցը դնելու խանդաղատանքը: Չենք հիշում, բայց այդ հոգածության ու սիրո շնորհիվ մենք՝ մանուկ, աշխարհն ու կյանքը ցանկալի ու հրաշալի ենք կարծել. չենք վախեցել, ուզել ենք, ձգտել ենք, քայլ առ քայլ մասնակցել ենք, տրվել, յուրացրել: Եթե միայն հիշենք մեր նորածին մանկությունը… Մեր հանդեպ անհաշիվ սերն ու հոգածությունը:

Երբ Լիպոն իմացավ Ամերիկա տեղափոխվելուս մասին, ինձ տարավ հրաձգարան:

— Ամերիկա ես գնում, պըտի կրակել սովորացնեմ:

— Կարող ա՞ գիտես՝ գնում եմ ուեսթերնի աղջիկ դառնամ:

— Պետք կգա: Կասեմ՝ ում հետ կապնվես զենքի համար:

— Քեզ թվում ա՝ գնալու եմ Քեվընին կրակեմ, սաղ հարցերը փակվեն, հետ գա՞մ:

— Օվկիանոսի մյուս կողմը մեն-մենակ ես լինելու: Դու կրակելը իմացի, եթե ուրիշ բանի համար պետք էլ չգա, Քեվընիդ համար տիրում արջուկ կշահես:

Կրակել իսկապես սովորեցրեց, այնպես որ հրաձգության մի մրցույթի (եղջերուների որսի սեզոնին ընդառաջ կազմակերպված) մրցանակ շահեցի՝ գոճու ապխտած բուդ: Քեվընի հետ մի շաբաթ վայելեցինք այն: Ամեն անգամ խոզապուխտն ուտելիս՝ մտածում էի սիրո և հոգածության մասին:

— Երբ մութը սկսի շաղ գալ լույսի մեջ, ես կհայտնվեմ և լուսացնցուղ երազանքներով ու բերկրանքով լի երեկո կլինեմ քեզ համար: Քեզ կպատմեմ պատմություններ մթնշաղին սեթևեթող տիտիկների լույսի մասին: Քեզ կհուշեմ հրճվանքը փողոցային լուսարձակների վառման պահի: Ամառային օրավերջի զով երեկո կլինեմ քեզ համար: Զեփյուռի հետ տերևների մեջ կսահեմ: Նրանց սիրահույզ շրշյունով քեզ կհիշեցնեմ խորհուրդն անցողիկության: Մտածել կտամ թանկագին բաների ու կյանքի սիրույն լինելու մասին: Երախտագիտությանդ վկան կլինեմ: Քեզ հետ կլինեմ: Ու երբ գիշերը գալար-գալար հայտնվի, ու ես չքանամ, գիտես՝ վաղը նորից երեկո կլինեմ քեզ համար:

Առաջ կարծում էի, թե տիեզերքից մետեորիտներն ահեղ սլացքով պատռում են մթնոլորտը, սուրում են դեպի մեզ, զարնվում երկրի մակերևույթին՝ հողի մեջ խորություն, օդի մեջ թեժություն թողնելով: Միայն վերջերս եմ իմացել, որ տիեզերքից մշտապես մանր մասնիկներ են թափվում մեզ վրա, որոնք մենք չենք տեսնում: Իսկ հիմա զգում եմ, որ տիեզերքի փոշին հավաքվում է թարթիչներիս վրա: Իսկ կոպերիս մեջ պատկերներ են ու ծաղկած բալենու բույր: Կտանեմ ինձ հետ դեպի ոչինչ, մինչև դրանք էլ ինձ հետ միասին կանէանան:

Թաղման օրը հերթով կգան, իրար կգտնեն, քիչ-քիչ կհավաքվեն, միասին մի տեղ կկանգնեն՝ ճշտակատար ու հմուտ: Բայց շփոթված կլինեն, որովհետև որքան էլ մահը բնական է, ընկերոջը կորցնելու մեջ աննորմալ ու խելահեղ մի բան կա: «Մեզնից մեկին եղածը մեզնից յուրաքանչյուրին կարող է լինել»,—փսփսում է ընկերոջ մահը: Մահվան փսփսոցից ու մահվան խորթությունից շուտով կփախչեն ինչ-որ սրճարան՝ եղածն իրենց սեփական հարազատության մեջ ապրելու:

Արչին կկանգնի հեռվում և կնայի թաղմանը: Հուսով եմ՝ կնկատի, որ զավեշտալի մի բան կա նրանում, որ իր միակ ծանոթը միջոցառման գլխավոր դերակատարն է՝ մահացածը:

Արչին կմորմոքի, բայց երբեք չի խեղճանա:

Մայրս կտանջվի, կտառապի ավելի, քան տառապում են զավակի կորստի համար: Մանեն կփորձի համոզել, որ եթե կյանքից գլուխ եմ հանել, մահից էլ գլուխ հանած կլինեմ: Բայց ոչինչ չի սփոփի, անգամ ժամանակը չի սփոփի: Միայն մոմի ճրագի պես փոքրիկ մի լույս ու ջերմություն կստեղծվի նրա ներսում, որտեղ ես նորից կհայտնվեմ: Ես կրկին կլինեմ նրա մեջ՝ նրա սրտի տակ, նրա սրտի մեջ, ամենուր նրա հետ:

       Քեվընը, խեղճ Քեվընը, թաղման այդ թոհուբոհում, անճեղքելի օտարության մեջ՝ չի իմանա ինչպես վարվել կորստի այդ անտանելի զգացումի հետ: Միայն հետո, երբ կորուստը հետը տանի Ամերիկա, կկարողանա ապրել այն: Տանը կլինեն հիշեցումներ, և չեն լինի սովորական դարձած շատ դրվագներ: Խոհանոցում այլևս չեն շարվի թեյի օգտագործված պարկիկներով բաժակները, ճոճաթոռի կողքին հայերեն գրքեր չեն հայտնվի, լվացարանին դրված էվկալիպտի բույրը կնոսրանա ու կչքվի: Մանրիկ հետքերի բացակայությունն ամեն օր կվերաբացահայտի թանկագին մի բանի այլևս չլինելը: Բացակայությունը ցավ կպատճառի միառժամանակ: Իսկ հետո հետքերի գոյությունը քիչ-քիչ կմոռացվի: Միայն գուգլը պարբերաբար նկարներ կհիշեցնի: Քեվընը միշտ կնայի ու միշտ կմտածի՝ so cute: