Հերտա Մյուլլեր՝ գրականության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր:
Հերտա Մյուլլերի «Կիսված անտառի միջով թռչում է մի ճանճ» մենախոսությունը տպագրվել է 1992թ. «Kursbuch » ամսագրում: Այստեղ խոսող կինը սպասում է տղամարդու անհավանական վերադարձին: Մենախոսությունը լցված է հպարտությամբ եւ ուրախությամբ, ասես աշխարհը նոր է բացահայտվում: Նա, ում կինը տարիներ շարունակ իզուր սպասում էր, ո՛չ ճամբարից է վերադարձել, ո՛չ պատերազմից:
Նա այլեւս ողջ չէ: Կամ գուցե դեռ ապրում է, կա: Կարելի է ապրել` նաեւ առանց հաշիվ տալու:
Ես գիտեմ, որ նա այլեւս չի գա: Երբ թիթեղը ճռճռում է, երբ ծառի վրա պեծին է տալիս սպիտակ կեղեւը, իսկ մեկի ձեռքում` թաշկինակը, ես սկսում եմ մտածել մի բանի մասին, որն ինձ տեսանելի չէ: Երեւի պետք է մտածեմ այն բանի մասին, ինչը տեսնում եմ: Բայց ես ինքս ինձ չեմ հավատում: Եվ ո՞վ կարող է հուշել ինձ, թե այդ ամենը գլխումս տեղավորելու համար որքան երկար պետք է մտածեմ: Եվ հետո ինչպե՞ս այն դուրս մղեմ իմ գլխից:
Ես չեմ կռահում` ո՞րն է նախընտրելի` դրսում, ծառի վրա լինե՞լը, թե՞ ներսում, գլխում:
Գործարանում ես աշխատել եմ երեսունչորս տարի: Գիշերային հերթափոխից հետո՝ վաղ առավոտյան, գալիս էի տուն:
Սենյակն ամբողջովին դատարկ էր: Բուրդը գորգի վրա աճել էր գիշերվա ընթացքում, երբ ես աշխատում էի, այնպես որ` սեղանն առավոտյան ավելի ցածր էր թվում, քան նախորդ գիշերը:
Կահույքը ննջում էր: Բայց ես ինչպե՞ս կարող էի քնել, երբ սեղանի ամեն մի ոտքը դանդաղ աճում էր իմ քնած ժամանակ: Ես փախա գիշերը, գիշերային հերթափոխից` հասնելով պտուտակներին: Դրանք գիշերային համընկնումներ էին: Եվ ես փորձեցի ինչ-որ բանով օգնել այն կանանց, որոնց տանը տղամարդիկ կային:
Աշխատանքից հետո ես տուն եկա լուսադեմին: Տունդարձի ճանապարհին լուսինը ծանրացել էր ծառերի վերեւում: Տերեւները դեռ քնած էին: Գիշերները փոշոտ էին, ծառի սաղարթը` հոգնած: Իսկ ձմռանը ծառերը մերկ էին ու նույնքան հոգնած: Փայտը ծանր էր: Այստեղ` երկնքում, լուսինն էր առկայծում ավտոբուսի կայարանի վերեւում, իսկ այնտեղ` երկնքում, արեւն էր փայլում ծխախոտի գործարանի վերեւում: Երկնքում երկուսն էլ մատից մեծ չէին երեւում: Լուսինը ջերմացավ եւ իմ աչքի առաջ հեռացավ ծառերի վրայով: Իսկ արեւը մրսեց, մտավ ծառերի արանքը եւ կորավ պարանոցիս հետեւում:
Դա, իհարկե, աղճատում էր ընդհանուր պատկերը, բայց ոչ ինձ: Ես ամեն առավոտ դուրս էի գալիս տնից հենց օրվա սկզբից: Գիշերն արեւը հայտնվում էր գլխիս հետեւում, իսկ դեմքս առջեւում էր, չէր լինում քնել: Եվ երկնքում բրդից մի կույտ էր գոյացել, մի կույտ`քաղաքի մեջ:
Առավոտյան երկու զույգ մատներ նկատեցի երկու զույգ ոտքերի վրա: Ես կարող էի պատկերացնել երկու կյանք, միաժամանակ` երկու հեռավոր կյանք: Սակայն ես դա չարեցի: Պտուտակի պատճառով առաջացած ծարավն իմ քիմքին հարիր էր, քանի որ մաշված թավշի պես ծարավ էր հիշեցնում:
Երբ ես տեսա ոտքի երկու մատները, մտածեցի մի բան, որի մասին չէի կարող բարձրաձայնել: Ահա այն, ինչի մասին դու մտածում ես: Բայց այն, ինչի մասին մտածում էի, տան ճանապարհին ամեն առավոտ կրծում էր կոկորդս: Ես քաղցած էի եւ ստիպված էի ամեն ինչ կուլ տալ:
Երբ ես մտա իմ սենյակը, նա քնած էր: Ի՞նչ պետք էր անել, եթե այնտեղ ոչ ոք չկար, ինչպես մյուս սենյակներում, կամ ինչ-որ մեկը քայլում էր կամ նստած նայում էր, թե արդյոք ամեն ինչ դեռ տեղո՞ւմ է:
Ես երբեք չէի հոգնում, ես ուղղակի ցնցվում էի տուն գնալիս կամ առավոտյան օդից: Ես պառկեցի քնելու մի անկողնում, որը դեռ ծածկած էր, բարձի վրա, որը ծածկած էր, սեղանի կողքին, որն առավոտյան գորգի վրա ավելի ցածր էր թվում, քան երեկոյան:
Ես սովորություն էի ձեռք բերել գործարանում մի շիշ կաթ խմել` նախքան տուն գնալը: Ես շիշը մոտեցրի բերանիս եւ դատարկեցի այն: Կաթը խմեցի ձյան պես: Այն ինձնից վանեց տխուր մտքերը: Երբ արդեն խմել էի կաթը, միջանցքով նորից հետ ու առաջ էի քայլում: Ես քայլում էի սեփական ոտքերով եւ նմանվում էի մի սափորի, որից դուրս էր ցցվում երկար երախակալով լեզվակը:
Երբ ես պառկեցի անկողնում, կամաց-կամաց քնով անցա: Բայց դա ինձ համար ցանկալի քուն չէր: Մահճակալն այնպես էր ինձ քնով պարուրում, որ երազներիս մեջ միշտ անգույն կտորից զգեստ էի հագնում: Զգեստը թափանցիկ էր: Զգեստի մեջ ես երեւում էի այնպես, ինչպես հայելու մեջ: Բայց ինձ ոչ ոք չտեսավ: Կա՛մ ես չէի այն կրում, կա՛մ դու չէիր ինձ տեսնում դրա մեջ:
Երբ ես երազում էի, մենք կանգնած էինք քաղաքի ծայրամասում գտնվող կարտոֆիլի դաշտում: Ես նույն զգեստն էի հագել, իսկ կարտոֆիլի կեղեւը պատված էր սպիտակ եւ կապույտ գույնի ծաղիկներով: Նա բռնեց ձեռքս: Մյուս ձեռքով նա ինձ ցույց էր տալիս սարերը: Նրանք բարձր էին եւ սպիտակ, բայց ստորոտում նույնքան լերկ էին, որքան` գագաթներում: Ես տեղեկացրի, որ դրանք սենյակի պատերն են, եւ դրանցից կախված է իր նկարը: Նա ասաց, որ ներքեւում հանքն է գտնվում: Ես էլ հակադարձեցի, որ այն փոս է: Նա նկատեց, որ ներքեւում պղնձի հանքեր են:
«Ո՛չ, փոս է »,- պնդեցի ես: Նա էլ իր հերթին մնաց անդրդվելի` պնդելով, որ հանքեր են: Իսկ ես շարունակում էի մտածել, որ փոս է:
Մի անգամ, առավոտյան, տուն գնալիս, տեսա մի երեխայի` կարմիր ատրճանակով, որը կանգնած էր ծխախոտի գործարանի անկյունում: Ես ոչնչի մասին չէի մտածում, երբ երեխայի մատը քաշեց բռնակը: Հետո քամին փչեց երկար պատի երկայնքով եւ թխկթխկացրեց թիթեղյա նշանին խաչած շեփորով:
Եթե քամին չհարվածեր թիթեղին, ես նույնիսկ չէի իմանա, որ ծխախոտի գործարանի անկյունում վաղ առավոտից ատրճանակը ձեռքին մի երեխա է կանգնած:
Քամին փչեց, մի փոշեհատիկ թռավ ուսիս գցած շալի վրա: Թիթեղյա նշանը` խաչած շեփորով, միայն մի քիչ թխկթխկացրեց: Բայց դրանք այնպիսի բաներ էին, որոնք մինչ այդ ես արդեն տեսել էի: Ես կարող էի ասել, որ դա այն է, ինչի մասին դուք մտածում եք, քանի որ քամու փչելը կամ թիթեղի ճռճռալը կապ չունեին նրա հետ. կա՛մ քամին էր փչում եւ ծառերը խշշում էին, կա՛մ քամին փչում էր եւ բարձրացնում ձեր մազերը, որոնք չէին թողնում ծառերը եւ տերեւները:
Փոստատարին ես չհանդիպեցի: Նա երբեւէ վաղ առավոտյան չի անցել իմ կողքով, հետո էլ ես երբեւէ չեմ անցել նրա կողքով: Մինչ օրս ես չգիտեմ, թե ինչ դեմք ունի նա: Ես երբեք չեմ ցանկացել տեսնել նրան, քանի որ մտածում էի, որ նա կարող է ամեն օր լուրեր բերել: Լավ կամ վատ: Ոչ թե իմ պատճառով, այլ այն պատճառով, որ նա ամեն օր իր կամքով քայլում է այս ճանապարհով: Նրա համար դյուրին կլիներ հաղորդագրությունը հասցնելը, քանի որ դա ես երբեք չէի տեսնի, եւ նա մեկ օրում հաղորդագրությամբ նամակը կդներ ներդիրում: Նա իմ ծիծաղը կամ լացը տեսնելու կարիքը չուներ: Նա կարող էր նորից ու նորից մոռանալ նամակի մասին եւ այն կրել իր հետ օրեր ու տարիներ շարունակ: Եվ այդ մասին նա չէր իմանա:
Տարիներն էլ ջնջեցին լավ եւ վատ լուրերի տարբերությունը, եւ ես հասկացա, որ այսքան ժամանակ մենակ եմ մնացել:
Ամառվա կեսին, երեք այգիներից այն կողմ, մի խրտվիլակ կար տնկված: Ես գիտեի, թե ինչպես են խրտվիլակներ պատրաստում: Երկու ճյուղերն իրար են մեխում` խաչ ձեւավորելով, երկար ճյուղերը կպցնում են գետնին` շուրջը քարեր դնելով եւ ծանրացնում հողը: Գլխարկը կախված է ճյուղի ծայրից: Այդ դեպքում բաճկոնը կախեք կարճ ճյուղից, իսկ անդրավարտիքը` երկար ճյուղից: Սեւ կոստյումը վերցնելուց, կոճկելուց առաջ այն լցնում էին ծղոտով:
Մի գիշեր, ես սողեսող մտնելով այգի, խաչից հանեցի խրտվիլակը: Երբ ես հանում էի խրտվիլակը, տեսա, որ փայտի վրա սպիտակ կեղեւ է մնացել: Ես պարզապես ուզում էի սեւ կոստյումն ու գլխարկը դնել պարտեզի փայտի վրա, քանի որ շաբաթներ շարունակ ամեն առավոտ, տուն գնալիս, մտածում էի, որ դրանք կցուցադրվեն: Ոչ թե հարեւանները, այլ գիշերը ցրտահարված ազնվամորիներն են միշտ պատրաստ արյուն թափելու, որոնք առավոտյան կարմրել էին ճամփեզրին: Եվ մագլցող լոբիները թխկթխկացնում էին իրենց բաց գույնի պատյանները, կարծես դրանց մեջ քարեր կային:
Երբ կարկատած կոստյումն ընկել էր այգու ճանապարհին, ճյուղերի սպիտակ կեղեւի պատճառով նրան ոչ ոք չէր մոտենում: Իսկ ինձ ո՛չ կեղեւն էր հետաքրքրում, ո՛չ էլ թաղանթը:
Սակայն, երբ ես տեսա կեղեւը, ինձ թվաց, թե մրսելու եմ:
Երբ ես գնացք նստեցի եւ գնացի մեկ այլ քաղաք, ինձ հետ վերցրեցի այդ կեղեւը: Իսկ դրսում երկնքի, դաշտի եւ թփերի ալիքն էր տարածվում: Եվ ռելսերը դղրդում էին: Ոմանք զրուցում էին միմյանց հետ: Բայց, ինչպես գնացքների հետ է պատահում, երբ ռելսերը դղրդում են, մյուսները լռում են: Երկար, աղմկոտ խոսակցություններ չեն լինում: Եթե նույնիսկ ինչ-որ մեկը պատմում է իր ողջ կյանքը, դա կարճ է տեւում: Հետո տիրում է լռություն:
Դատապարտյալների մասին խոսելիս միշտ հիշատակում են գնացքների եւ ռելսերի մասին: Նրանք հիշում էին դրանք, բայց դա այն չէ, ինչ ես մտածում էի նրանց մասին: Լռություն չտիրեց նաեւ այն բանից հետո, երբ մի մարդ ասաց, որ չի կարող տանել իր երրորդ կնոջ հետ լինելը, եւ որ նա երբեք չի գնա իր երկրորդ կնոջ մոտ: Նա շաբաթը մեկ անգամ գնում է իր առաջին կնոջ մոտ, խնդրում, որ գիշերը մնա. նա այնտեղ դեռ մահճակալ ունի: Բայց նույնիսկ ռելսերը չեն դղրդում իրենց համար: Այս ամենը կարող էր այդ պատմության մի մասը լինել, բայց մտքումս ես այդ մասին ասելիք չունեի:
Հետո տղամարդը հարթ, կաշվե պայուսակից հանեց թաշկինակը: Թաշկինակը նոր արդուկված էր: Ահա թե ինչի մասին էի մտածում. ես կարողացա ինքս ինձ խոստովանել` հիմա դու այդպես ես մտածում նրա մասին:
Տղամարդը սրբեց բերանի անկյունները եւ թաշկինակը նորից դրեց հարթ, կաշվե պայուսակի մեջ:
Մինչեւ հաջորդ քաղաքը ռելսերի կողքին կային երկաթուղային փոքրիկ կայարաններ, իսկ դրանց հետեւում` փոքրիկ գյուղեր: Մարդը քնել էր` այտը հպելով պատուհանին: Ես մտածում էի այն մասին, թե երբ մեկնեց գնացքը` հանգրվանելու փոքրիկ կայարանում: Այդ ժամանակ մտածում էի նաեւ սպասասրահի միջով գյուղի կենտրոն գնալու եւ ճանապարհին, ցանկապատերին ու պատուհաններին նայելով` գյուղի կենտրոնից ինչ-որ բան գնելու մասին: Միակ բանը, որը դուք կարող եք ուտել քայլելիս, դա կրուասանը կամ խնձորն է:
Սակայն, երբ գնացքը կանգ առավ կայարանում, ես չէի մտածում իջնելու մասին: Թաշկինակով մարդը քնի մեջ էր զգում ամեն մի կայարանը: Նա զգաց հարվածը, զգաց նաեւ, որ ռելսերը չեն դղրդում: Ես տեսա, թե ինչպես էր նա փակ աչքերով փնտրում երկաթուղային կայարանները, ինչպես էին նրա ակնագնդերը բացվում, իսկ վերեւի կոպերը մնում էին փակ, քանի որ դրանք չափազանց ծանր էին նրա աչքերի համար: Եվ ինչպե՜ս են նրա աչքերը դադարում պտտվել: Եվ ինչպես են նրանք կանգնել տեղում` առանց կայարանը տեսնելու: Ես այնքան ժամանակ էի անշարժ նստել, որ նույնիսկ չզգացի, թե ինչպես է ծունկս կծկվել առաջին քայլն անելիս: Բայց երբ գնացքը նորից սրընթաց մեկնեց, ես մտածեցի նորից իջնելու մասին, ճիշտ այնպես, ինչպես կարող էի մտածել մի բանի մասին, որն, առանց պատճառի, պտտվում էր իմ գլխում:
Ես չէի ցանկանում իջնել: Ես պարզապես ուզում էի մտածել դուրս գալու մասին, իսկ թարմ, արդուկած թաշկինակը ոչ մի բանի հետ կապ չուներ: Սակայն դա հենց այն իրն էր, ինչի մասին ես մտածում էի եւ ինչի մասին կարող էի ասել` հիմա դու մտածում ես այդ մասին:
Ես պետք է հասնեի հայրենի քաղաք: Դուրս գալու դեպքում կփախչեի, եւ ինձ հնարավոր չէր լինի հետ բերել: Փոստատարը ոչ մի լուր չէր բերի, նույնիսկ եթե ես կարողանայի օրերով մնալ օտար, փոքրիկ գյուղերում:
Յուրաքանչյուր քաղաք ավելի մեծ է, քան արդուկված, մոխրագույն ծայրով թաշկինակը, եւ յուրաքանչյուր քաղաք ավելի իրական է: Եվ նա ավելի մոտ էր թվում:
Ես արդեն այն ժամանակ գիտեի, թե որն է լինելու լավ լուրը, եւ որը` վատը:
Երբեմն ես չէի տարբերակում լավ կամ վատ լուրերը: Հետո ամեն ինչ փոխվեց: Դա տեւեց այնքան ժամանակ, որքան հնարավոր էր:
Առավոտյան, երբ բարձը թափահարեցի, մտածում էի, որ եթե ամեն ինչ իմ սրտով լիներ, երկու բարձ կթափահարեի: Հետո բարձը կախեցի բաց պատուհանից:
Առավոտյան օդը զով էր, քանի որ արեւածագից առաջ դեռ չէր ներթափանցել քաղաքի օդը: Հետո տեսա, որ պատուհանագոգին երկու բարձի տեղ չկա: Առավոտյան օդը զով չէր, քանի որ արեւն արդեն սփռվել էր փողոցի դիմացի հաստաբուն ծառերից մեկի վրա: Իսկ երկու բարձ սառեցնելու համար առավոտյան օդը ժամանակ չգտավ, քանի որ ժամացույցը կեսօրից առաջ էր ցույց տալիս:
Ես սուրճի ջուրը դրեցի վառարանի վրա: Իմ չափը երկու բաժակ ջուրն էր, որպեսզի շատ չլինի: Երբ ես երկրորդ բաժակ ջուրը լցրեցի կաթսայի մեջ, մտածում էի, որ եթե այլ կերպ լիներ, ես չորս բաժակ ջրի կարիք կունենայի: Ամեն անգամ ես երրորդ բաժակ սառը ջուրն էի լցնում եռացող ջրի վրա: Բայց ես երբեք սառը ջուրը դրա մեջ չեմ լցրել: Ես երրորդ բաժակը նորից դատարկեցի լվացարանի մեջ: Եվ գավաթից դուրս ցցված մատս պահեցի ջրի տակ: Հետո թողեցի, որ ամբողջ բաժակի ջուրը հոսի մատիս վրայով: Իսկ չորրորդ բաժակը դատարկ էր: Երրորդ բաժակի հպումը մատներիս ես այնքան երկար զգացի, կարծես թե այն չորրորդն էր:
Երբ ինչ-որ բան էի եփում, կարտոֆիլի զամբյուղը տանում էի խոհանոց: Ես մի մեծ կարտոֆիլ կճպեցի: Հետո վերցրեցի երկրորդն ու այն պտտեցի ձեռքիս մեջ: Ես մտածում էի, որ եթե այլ կերպ լիներ, ապա երկու անգամ կկեղեւահանեի կարտոֆիլը: Բայց ես երբեք չեմ կտրել երկրորդ կարտոֆիլը: Ես կտրեցի նրա ծիլերը եւ նորից այն դրեցի զամբյուղի մեջ:
Դատապարտյալների մասին խոսելիս միշտ հիշում են կարտոֆիլի մասին: Բայց ես դրա հետ կապ չունեի: Ճամբարում միայն ես կարող էի կարտոֆիլը եփած պատկերացնել: Բայց իմ պատկերացումը դրա հետ կապ չուներ: Ես կարող էի եփած կարտոֆիլը պատկերացնել միայն ճամբարում: Բայց ես դա չարեցի: Ես համարեցի, որ ես մեկ մեծ կարտոֆիլ եմ եփել: Նա մինչեւ վաղն ինձ համար չի մաքրի այդ մեծ կարտոֆիլը: Եթե երկու կարտոֆիլներից մեկը միշտ հեռանում է մյուսից, ես մտածում եմ, որ նրանցից մեկի համար կես տարին դառնում է մի ամբողջ տարի: Իսկ տարիների ընթացքում դա ձգվում է այնքան, որքան դաշտը` քաղաքի հետեւում: Ես գիտեի, որ քաղաքի հետեւում գտնվող կարտոֆիլի ամբողջ դաշտը կուրախացներ նրան:
Ես միշտ արագ էի ուտում, որպեսզի հագենամ` նախքան ուտելիքի համը զգալը: Ես միշտ նստում էի փողոցին դեմ-հանդիման, որպեսզի դիտեմ ամեն ինչ: Երբեմն ափսես ձեռքիս մեջ պահած կանգնում էի պատուհանի մոտ: Ինչ-որ մեկն անցնում էր փողոցով: Նա կա՛մ կանգնում էր, կա՛մ աղաղակում: Կա՛մ նայում էր շուրջը, կա՛մ լռում:
Ես կարողանում էի ուտել, քանի որ կարողանում էի տեսնել նրան: Երբ նրանք քայլում, կանգնում ու նայում էին միմյանց, երեւում էր, որ անծանոթ չեն: Վերեւից նրանք փոքր էին թվում: Ես ոչ մեկին չէի ճանաչում դեմքով:
Ես դանդաղ ծամում էի: Ես մի բան կուլ տվեցի արագ, եւ դա ինձ համար սովորական էր: Նրանք ծածկել էին ճակատս: Աչքերս ջերմացան, երկու անգամ հետ ու առաջ պտտեցի, ջերմությունն եռաց մեջս:
Ազատազրկման վայրից վերադարձած երկու տղամարդ նախընտրում էին կարտոֆիլ ուտել, թեեւ նախկինում չէին սիրում այն: Ուտելիս ամեն անգամ ես այդ մասին էի մտածում: Մեկն ասում է, որ տաք կարտոֆիլը նման է տաք մահճակալի: Իսկ մյուսն ասում է` մի ողջ ամառ տաք կարտոֆիլը բերանում կարելի է շաբաթներով սառչել: Նա նաեւ ասում է, որ երբ դրոշները ծածանվում են, միտքը ներթափանցում է շեփորի մեջ:
Երկուսն էլ եղել են Ենակիեւոյում*, ինչպես նա: Երկուսն էլ լեռների ածխահանքերում էին: Լեռները երկու գույնի էին` սպիտակ եւ սեւ: Դրանցից ոչ մեկը ծանոթ չէր նրան: Քանի որ նա ավտոտեխսապասարկման կետում էր, նրան թույլ չէին տալիս խոսել որեւէ մեկի հետ:
Եթե նա լիներ…
Ուղեւորներից մեկը, որը հինգ տարի աշխատել էր Ենակիեւոյի գործարանում, գնացքում գտնվող մի կնոջ պատմում էր, որ գործարանի ներքեւում կա մեքենաների վերանորոգման կետ: Իսկ հատակին ծառի գագաթի չափ անցք կար: Ամեն օր նա նայում էր ներքեւ` ավտոմեքենաների վերանորոգման խանութին եւ տեսնում էր, թե ինչպես է տղամարդը վերեւ նայում: Նրանցից ոչ մեկին թույլ չտվեցին խոսել, քանի որ մեկին հսկում էին գործարանի վերեւում, իսկ մյուսն արտադրամասի ներքեւում էր:
Ավտոտնակի ներքեւից նայելու համար նա ձեւացրեց, թե կոշիկների քուղն է կապում: Սակայն նա ավելի ճիշտ կվարվեր, եթե կոշիկները հագներ առանց քուղերի, քանի որ դրանք կարգին քուղեր չունեին: Դրանք կոպիտ պարկերից կարված քուղեր էին: Եվ մեկ օր անց դրանք պատառոտվեցին: Երբ կինն առավոտյան գալիս էր գործարան, պարկերից միշտ թելեր էր քաշում կոշիկների մեջ, որպեսզի կարողանար օրական գոնե մեկ անգամ գնալ ծառի գագաթին նմանվող փոսի մոտ` կոշիկների քուղերը կապելու եւ ավտոտնակում գտնվող տղամարդուն տեսնելու:
Կինն երբեմն հաստ կարտոֆիլի կեղեւը ավտոտնակի անցքից դուրս էր գցում: Երբեմն նա գալիս էր ծառի չափ փոսի մոտ, որտեղ մի մեծ կարտոֆիլ կար, որն արհեստանոցի տերը նետել էր նրա համար` հատակի անցքի կողքին: Ուղեւորն ասաց, որ տաք կարտոֆիլը նման է երկու ձեռքի ձեռնոցի: Մի կողմից բամբակի պես ջերմությունն է պտտվում մատների արանքում, մյուս կողմից` սառը մետաղալարը: Նա նկատեց, որ ստամոքսս փոքրացել է, իսկ ես մի մեծ կարտոֆիլից արդեն հագեցել եմ: Բայց երբ կծկված ստամոքսս լցվեց, արցունքներն ինձ սկսեցին խեղդել, եւ ես արտասվեցի ավազի վրա: Ես այնքան նիհար էի, որ ոսկորներս դուրս էին ցցվել: Գործարանում ես կարող էի ինձ հետ երկաթ կրել: Երբ ես ստիպված էի արտասվել զորանոցում, ջուրը քսվում էր այտերիս այնպես, կարծես արցունքներիս մեջ քարեր լինեին:
Երբ արդեն հագեցել էի, ուղեկցորդն ինձ ասաց, որ ես ոսկորներիս մեջ զգացել եմ մահվան սարսուռը:
Կինը, որն ինձ պատմել էր ուղեկցորդի մասին, նրա մասին լսել էր նույն գնացքով մեկ այլ քաղաք երթեւեկելիս, որով նաեւ ես եմ երբեմն մեկնում:
Ուղեկցորդը ներս է մտել կնոջ հետեւից: Նա ապրում է փոքրիկ գյուղի երկաթուղային կայարաններից մեկի հետեւում: Կինը չէր նկատել, թե որ կայարանում է նստել ուղեկցորդը: Իսկ վերջինս գնացք նստելուց անմիջապես հետո նախընտրեց չխոսել այդ մասին: Նա այնքան ուշ պատմեց այդ մասին, որ ստիպված էր ավելի արագ խոսել, քանի որ քաղաքն ու երկաթուղային կայարանը մոտենում էին: Ճամփորդող կինը չասաց իր անունը, այնուամենայնիվ, անծանոթը ճամփորդության ժամանակ անզգուշորեն պատմեց նրա մասին: Նա չէր պլանավորել այդ պատմությունը: Նրա ձայնից հասկացվում էր, որ իր խոսելու ընթացքում կցանկանար արգելել նրան ամեն մի բառի արտասանություն: Ես չգիտեի, թե ինչն է ստիպել ուղեկցորդուհուն` այդ ամենն ասել ինքն իր դեմ:
Ճամփորդն ասում էր, որ տեսել է, թե ինչպես էր մի օր մի մեծ կարտոֆիլ ընկել ծառի գագաթի չափ փոսի կողքին: Նա կապեց կոշիկի քուղերը, որպեսզի վերցնի այն եւ տանի արհեստանոց: Երբ կարտոֆիլը պահել էր ձեռքում, հանկարծ զգաց, որ նրան թել է փաթաթված եղել: Հետո նա տեսավ պատյանի շուրջ պատռվածքը, կարտոֆիլը դրեց գրպանում եւ հայացք նետեց արհեստանոցին: Արհեստանոցում մարդ չկար: Այնտեղ, որտեղ միշտ մի մարդ էր կանգնում, փայլուն, սեւ յուղի տակառ էր դրված: Նա տեսավ նրա դեմքը, որի վրա աչքերից բացի ոչ մի այլ բան արտացոլված չէր: Այտերը չորացել էին: Լուսավոր եւ մութ խավարի մեջ փայլում էր քաղցը, եւ նա սարսափած հետ քաշվեց:
Երեկոյան, երբ ուղեկցորդուհին հասավ զորանոց, կծեց հաստ կարտոֆիլի թելը: Կարտոֆիլի երկու մասերի արանքում մի թուղթ էր դրված:
«SAG »,- նշվում էր մի հաղորդագրության մեջ, որի հետեւում գուցե բանտարկյալի անունն էր, փոքրիկ, կծմծված հետքերը, կնոջ անունը, գյուղը, տան համարը: Հավանաբար:
Կարտոֆիլի օսլան ամբողջովին կերել էին: Ուղեւորը կարտոֆիլի մասերը եփել եւ կերել էր: Նա գիտեր, որ իրեն հասանելի են ուղերձը, անունը, գյուղը եւ տունը:
Այդ օրվանից հետո ուղեկցորդուհին ասաց, որ տղամարդուն այլեւս չի հանդիպել ավտոտնակում: Նա տեղեկացրեց նաեւ, որ վերջինս ավտոտնակում չի մահացել, քանի որ երկու ոտքի վրա կանգնած է եղել կարտոֆիլը կտրելուց մեկ օր առաջ:
Եթե ես մեկ անգամ ճիշտ օրը, ճիշտ ժամանակին գնացքով մեկնեի մյուս քաղաք, եթե իմ ուղեւորուհին նույն օրը, նույն ժամին, նույն գնացքով մեկնած լիներ այդ քաղաքը, ապա նա նստած կլիներ այնտեղ` մի փոքրիկ կայարանում: Եթե անծանոթների դեմքերը մեքենա վարելիս եւս մեկ անգամ այնպիսի տեսք ունենային, որպեսզի ուղեկցորդուհին հեշտությամբ պատմեր իր կյանքի պատմությունը, գուցե նա գտներ ինձ:
Միգուցե ես ճիշտ օրը ճիշտ գնացքում էի հայտնվել, եւ ինձ ուղեկցողը նույն օրը գնացքով գնաց քաղաք: Բայց նա բարձրացավ գնացքի մեկ այլ խցիկ, եւ այնտեղ, որտեղ ես չէի գտնվում, նորից պատմեց իր կյանքի պատմությունը:
Ես չեմ կարող ազատվել այդ մտքից, չնայած գիտեմ, որ այդ ամենը մեկ անգամ է լինում:
Միգուցե ես պետք է ամեն օր նստեի այն գնացքը եւ իջնեի մի փոքրիկ կայարանում, որտեղ նա կանգ էր առնում: Ես օրերով բացակայում էի տնից, եւ փոստատարն ավելի շատ ժամանակ կգտներ լավ կամ վատ լուրերով ծրարը բացելու համար: Ես մտածում էի կայարանների հերթականությամբ փոքրիկ գյուղերի միջով անցնելու մասին:
Սակայն կինը, որին ես փնտրում էի, կարող էր գնացք նստած լինել նույն պահին, երբ ես իջել եմ: Եվ մինչ ես կփնտրեի նրան, նա ուղեկցորդուհի էր դարձել:
Մինչ ես կնայեի գյուղի ցանկապատերին ու պատուհաններին, եւ նա իր կյանքը կպատմեր, մոտակա փոքր երկաթուղային կայարաններում գնացքներն էին երթեւեկում:
Ես ինձ երբեք չեմ խնայել: Մի անգամ գնացի աշխատելու ոսկերչական գործարանում: Ես կարծում էի, որ այնտեղ աշխատանքն այնքան էլ կեղտոտ եւ դժվար չէ: Եվ որ գործարանում այնքան ոսկի չկա, որքան ոսկու խանութում` պտուտակներ: Հավանաբար ես գնացել էի ոսկերիչների մոտ, քանի որ Ռուսաստանից վերադարձածներից մեկն ասաց, որ այնտեղ ածուխը սեւ ոսկի է: Ոստիկանն օրը երեք անգամ` առավոտյան, կեսօրին եւ երեկոյան, գալիս էր ոսկերիչների մոտ, գրանցում, թե ով է բերել ոսկին եւ ինչ է պատրաստել դրանից: Ոսկուց պատրաստված էին բարակ շղթաներ` հարթ խաչով կամ հաստ շղթաներ` խաչի վրա Հիսուսով: Դա ո՛չ արգելված էր, ո՛չ էլ թույլատրելի էր: Ես այդ ժամանակ տեսնում էի այգում, խաչի մեջ, խճճված ճյուղերն ու կարկատած կոստյումը:
Ոսկին երկաթից լավը չէ: Ես երբեք չեմ գայթակղվել ոսկի գողանալով: Ես հաճախ եմ երկաթ գողանում, երբ դրա կարիքն ունենում եմ, իսկ պտուտակները կարելի է լավ վաճառել քաղաքում:
Երբ գարունը դեռ նոր-նոր էր գալիս, քաղաքում հողը դեռ սառած էր: Այնուհետեւ մի փոքրիկ գյուղից մի կին ճմռթված թերթիկի մեջ մի ականջօղ բերեց եւ բարակ մետաղալարով մի սեղմակ, որը կտրվել էր: Իսկ նրան կցված ծխնիի փոքրիկ պտուտակն ընկել էր:
Կինն իմ տարիքի էր:
Դրսում սառած հողը եւ կախիչները չէին երեւում: Ականջօղը կրում էր երեք կեսգիշերային կանաչ քարեր, որոնք հպվում էին ներքեւի ժանյակներին եւ վերեւում բաժանվում միմյանցից: Ես այն սեղմեցի ափիս մեջ, թեեւ այնքան հեռու էր թվում ինձնից, որ քարերը միայն ներսից էին երեւում: Նրանք կսկծացրին աչքերս: Ստիպված էի մի կարճ ժամանակ փակել աչքերս, սակայն այդ ժամանակ կոպերիս տակ զգացի քարերի ծանրությունը:
Քարերը, որոնց ժանյակները բացվում էին, նմանվում էին երեքնուկի թերթիկների, իսկ ականջօղը` սառած երեքնուկի: Ես կարող էի պատկերացնել երկու համաժամանկյա կյանք` դրսում դրված քարերի եւ տարիներով կուտակված քարերի արանքում: Սակայն ես դա չեմ արել, եւ ինձ այդ կերպ չեմ խաբում: Ես այդ մասին մտածում էի ոչ այն, ինչը կարող էի բարձրաձայնել: Դա այն է, ինչի մասին դու հիմա մտածում ես: Կամ` դա այն է, ինչը մտածում ես դու հիմա նրա մասին:
Երբ մարդիկ խոսում են բանտային ճամբարների մասին, նրանք հաճախ հիշում են սառեցված երեքնուկը, բայց իմ կարծիքով` դրանք իրար հետ կապ չունեին: Սառած երեքնուկը ծածկեց այն տեղը, որը կարող էր երեւալ իմ ակնագնդերում. մի բան, որը ես չէի կարող իմանալ, եւ որի մասին չէի կարող կռահել: Թեեւ ոստիկանը եկավ, սակայն այն շարունակում էր գամված մնալ իմ հայացքում:
Սենյակում ամբողջ գիշերը խավար չէր, քանի որ կանաչ քարերն ավելի շատ էին մթությամբ պարուրված, քան անլույս սենյակը:
Ոստիկանը կեսօրից հետո եկել էր ոսկերիչի մոտ: Նա ականջօղը եւ կախիչը դրեց կշեռքի վրա: Փոքրիկ պտուտակը սահել-ընկել էր նրա եղունգի եզրի տակ: Նա եղունգով փորեց թիթեղի ծայրը, իսկ հետո պտուտակն ընկավ կշեռքի վրա: Նա կշռեց այն, եւ կշեռքը ցույց էր տալիս` զրո, զրո, զրո եւ վերջում` մեկ:
Երբ նա դա գրանցեց, մենք բոլորս ստիպված եղանք այն մի կողմ քաշել, քանի որ նրա վրա ոսկի չկար: Մենք ստիպված էինք նաեւ սեղանի վրայով թափահարել մեր մազերը: Հետո մեր մազերը սանրեցինք բարակ ատամնավոր սանրով: Բայց կշեռքի վրա գոյություն չունեցող քաշն իմ աչքերի առջեւ էր: Դրանք քարերն էին:
Ես ընդամենը երկու ամիս եմ զբաղվել ոսկերչությամբ եւ ցանկանում էի վերադառնալ իմ պտուտակներին:
Երբեմն ես ինքս ինձ համար երգում եմ: Ես երգում եմ այն մասին, որ իմ կյանքը մատնոց է: Դա երգ չէ, բայց ես այն երգում եմ: Այն, ինչի մասին կարելի է լռելյայն ասել, կարելի է նաեւ լռելյայն երգել:
Գործարանի հատակին մեկնված` ես ինձ չէի լսում, երբ մեղմ երգում էի: Բայց տանը ես նույնիսկ ինքս ինձ եմ լսում, թե ինչպես եմ լուռ երգում: Իմ կյանքը մատնոց է: Նրանը` նույնպես: Եվ ես այդ մասին չեմ երգում: Ես չեմ կարող ինքս ինձ խոստովանել, որ ես այդպես եմ մտածում: Երկու զույգ տարբեր ձեռքերի վրա մեկական մատնոցներ կան: Իմ մատնոցը հիսունվեց տարեկան էր, նրանը` քսան տարեկան:
Երբեմն ես երգում եմ` իմ կյանքը խառնաշփոթ է: Հետո լռում եմ: Իսկ իմ բերանին ջարդած շեփոր էր:
Ճանճն անցնում է կիսված անտառի միջով: Եվ հետո մի ճանճ թռչում է ամբողջ անտառի միջով:
Ուրիշի միջոցով, ամենամոտ մեկի միջոցով…
Իսկ հետո…
Երբեմն գիշերը վերելակը բարձրանում է տան աստիճաններով: Այն ճռռում է, եւ ես լսում եմ, որ ոչ ոք դուրս չի գալիս այնտեղից: Երբ ես մոտենում, բացում եմ վերելակի դուռը, տեսնում եմ, որ ներսում ընդամենը մի թույլ, դեղին լույս է առկայծում: Դա ինձ կուրացնում է: Հետո ես գիտեմ նաեւ, որ աչքից բերան հասնելու համար երկար ժամանակ է պահանջվում:
Եթե նա վաղը երեկոյան հայտնվեր վերելակում, ապա ես ոչ այլ ինչ կլինեի, քան փողոցում օտար անկյուն քշված մեկը: Ես կգնայի մի ժամադրության, որի մասին ոչինչ չգիտեմ: Եվ դա ինձ կպարգեւեր ոչ այլ ինչ, քան սարսափելի երջանկություն: Նրան են պատկանում նաեւ մեր` համատեղ անցկացրած տարիները: Կարծում եմ` ես նրան տարիներ եմ նվիրել շփվելու համար: Բայց երբեք նշանակություն չեմ տվել դրան:
*Ենակիեւո- քաղաք Ուկրաինայի Դոնեցկի մարզի Ենակիեւոյի քաղաքային խորհրդում, մարզային ենթակայության քաղաք: Բնակավայրը նախկինում անվանվել է նաեւ Ռիկովո, Օրջոնիկիձե:
Թարգմանությունը գերմաներենից` Թագուհի Հակոբյանի
