(հատված վեպից)
Հեռվից, երկնքում կուտակված շոգու հաստ թաղանթը պատռելով, լսվեց շոգենավի ազդանշանը: Տաք ծովային զեփյուռին սկսեց խառնվել ամառային մթնշաղի հազիվ նկատելի բույրը: Ստվերները գնալով նոսրանում էին, հեռվից երևացող լույսերը` մգանում։ Մթնշաղ էր։ Մենք, առանց իրար որևէ բան ասելու, անվստահ քայլերով առաջ էինք գնում։
«Սատանայի անիվը», որը մինչ այդ ավելի հեռու էր թվում, հայտնվեց ուղիղ մեր դիմաց։ Ես կանգնեցի, գլուխս բարձրացրի և նայեցի նրա ուղղությամբ։ Երևաց` ինչպիսին են սպիտակ ու կանաչ գոնդոլաները դանդաղ մթնշաղով պատված երկնքի ֆոնին։ Աիձավան նույնպես կանգնեց կողքիս և նայեց երկնքում դանդաղ շարժվող գոնդոլաներին։
— Հետաքրքիր է, իսկ վերևից…,— շշնջացի ես,— տեսնես՝ ոնց է էս ամեն ինչը երևում վերևից։
— Քո քաղաքը, ծովը,— ասաց նա,— և, իհարկե, երկինքը։
«Սատանայի անիվ»-ի մուտքի մոտ քիչ մարդիկ կային կանգնած: Երբ նայեցի Աիձավային, նա հայացքով հարցրեց` նստե՞նք։ Այստեղից «Սատանայի անիվը» հսկայական էր երևում. այն չէր տեղավորվում տեսադաշտումս, իսկ ամենավերևի գոնդոլաները երկնքի ֆոնին միայն փոքրիկ կետեր էին թվում: Նրա մեծությունից, արագությունից մարմինս կարծես պոկվեց գետնից, և ես ակամայից ամուր բռնեցի ուսապարկիս փոկերը։ Աիձավան ևս մեկ անգամ հայացքով հարցրեց` նստե՞նք։ Ես գլխով արեցի։ Նա գնաց տոմսեր գնելու և մեկը փոխանցեց ինձ։
«Կրծքեր և ձվեր», Գրանիշ, 2025
Մենք կանգնեցինք շարքի վերջում և սպասեցինք մեր հերթին։ Հետևելով երկու օպերատորների ցուցումներին, որոնք կանգնած էին ձախ և աջ կողմերում, զույգերն ու մի քանի հոգանոց խմբերը մեկը մյուսի հետևից նստում էին գոնդոլաների մեջ: Հասավ մեր հերթը։ Առաջ թեքվելով` Աիձավան ներս սահեց։ Ես, մի քանի անգամ ոտքիս դիրքը փոխելով, բռնվեցի ձողից և մարմինս ներս հրեցի։
Սատանայի անիվն այնքան հանդարտ էր պտտվում, որ դժվար էր հասկանալ՝ շարժվո՞ւմ է, թե՞ ոչ։ Գոնդոլան, առանց ցնցվելու, դանդաղ վեր էր բարձրանում։ Ես ու Աիձավան նստած էինք դեմ դիմաց և նայում էինք պլաստմասայե պատուհանից դուրս: Ուշադիր նայելով՝ ես նկատեցի դրանց վրայի բազմաթիվ բարակ, սպիտակ քերծվածքները, որոնց պատճառով բնապատկերը թվում էր թեթև մշուշով պարուրված: Ամառային մթնշաղը հրելով` գոնդոլան անձայն վեր էր բարձրանում։ Օվկիանարիումի տանիքը գնալով ցածրանում էր, զբոսայգու ծառերն ու տարբեր շինությունները` փոքրանում։ Երևաց ծովը։ Ծովի գույնը մոխրագույն էր՝ ինչ-որ բան մոխրի և կապարի միջև, զոլավորված մեղմ ալիքներով։ Մի քանի նավ դանդաղ առաջ էին շարժվում՝ իրենց հետևից թողնելով փոքրիկ սպիտակ հետքեր։ Աիձավան, աչքերը կկոցած, նայում էր հեռուն։
— Երբ երեխա էի,— ասացի ես,— ծովի ու նավահանգստի տարբերությունը չէի հասկանում։
— Տարբերությո՞ւնը։
— Ըհը՛։ Գիտեի, որ մեր տան մոտակայքում ծովն է։ Աղի հոտ էր գալիս, ալիքներն էին ալեկոծվում։ Գիտեի, որ ծով է։ Բայց մտածում էի, որ իսկական ծովը լրիվ ուրիշ բան է։
— Իսկական ծո՞վը։
— Հա՛,— ասացի— ծովը հաճախ են չէ՞ պատկերում լուսանկարներում, գրքերում։ Էդ ծովը միշտ կապույտ է, գեղեցիկ, արևի տակ կայծկլտում է, ունի սպիտակ լողափ կամ առնվազն ավազով ափ, ալիքները ափին են բախվում։ Կարելի է քայլել ջրի մեջ, կարելի է շոշափել, եթե ցանկանաս։ Դիպչել ալիքներին։ Մտածում էի, որ իսկական ծովը դա է։
Աիձավան գլխով արեց։
— Իսկ մեր հարևանությամբ գտնվող ծովը դրան ոչ մի բանով նման չէր։ Կապույտ չէր։ Ձեռքը մտցնել չէր կարելի։ Մռայլ էր, սև, այնքան խորը, որ եթե պատահմամբ մեջն ընկնեիր, այլևս երբեք հետ չէիր գա։ Երեխա ժամանակ միշտ մտածում էի` ինչո՞ւ են էդ երկու ծովերը տարբեր։
— Հիմա հասկանո՞ւմ ես։
— Եթե անկեղծ ասեմ,— ծիծաղեցի,— մինչև հիմա էլ չեմ հասկանում։
Գոնդոլան շարունակում էր դանդաղ վեր բարձրանալ։ Բարձրության հետ մեկտեղ փոխվում էին ծովի գույնն ու մեծությունը։ Երկնքից այն բաժանում էր փայլփլող հորիզոնի գիծը։ Մառախլապատ երկնքում մի սև թռչուն էր ուղիղ թռչում։ Հեռվից երևացող գործարանների ծխնելույզներից սպիտակ ծուխ էր բարձրանում։
— Վերևից նայելիս էնքան շատ բան է երևում,— ասաց Աիձավան։— Հորս հետ հաճախ էի «Սատանայի անիվ» նստում։
— Հորդ հե՞տ։
— Հա, մայրս էդպիսի բաներ չէր սիրում, միշտ հորս հետ էի գնում զվարճանքի զբոսայգիներ։ Հայրս էլ առանձնապես ատրակցիոնների սիրահար չէր, բայց ինձ հաճախ էր տանում։ Միայն ես էի ատրակցիոն նստում, իսկ նա ելքի մոտ սպասում էր։ Երբ վերև էի բարձրանում, հայրս փոքր էր երևում, սկսում էի անհանգստանալ, բայց երբ ձեռքով էր անում, ամբողջ սրտով ուրախանում էի,— Աիձավան ծիծաղեց,— հայրս միայն «Սատանայի անիվ»-ն էր սիրում։ Տարբեր ատրակցիոններ նստելուց հետո, ամենավերջում «Սատանայի անիվ» էինք նստում ու նայում տեսարաններին։
Աիձավան միջնամատով քունքը սեղմեց։
— Նա՛ցումե սան, «Վոյաջեր»-ը գիտե՞ս։
— «Վոյաջե՞ր»-ը,— հարցրի ես,— ՆԱՍԱ-ի «Վոյաջե՞ր»-ը։
— Ըհը,— գլխով արեց նա։— «Վոյաջերները» տիեզերք արձակված ավտոմատ միջմոլորակային կայաններ են։ Մոտ 40 տարի առաջ են երկինք ուղարկվել՝ ամռանը, «Վոյաջերները» երկուսն էին։ Սկզբում երկրորդն են տիեզերք արձակել, իսկ մի քանի շաբաթ անց` առաջինը։ Ստացվում է, որ մեր տարիքին են։ Մի կովի մեծության են, հիմա էլ երկրագնդից քսան միլիարդ կիլոմետր հեռավորության վրա թռչում են։
— Քսան միլիարդ կիլոմետր,— շշնջացի ես։
— Հա՛։ Մի քիչ դժվար է պատկերացնել, թե ինչ հեռավորություն է դա։ Վերջերս մի թերթում կարդացել եմ, որ քսան միլիարդ կիլոմետրը նույնն է, ինչ ժամում 300 ձիաուժ արագությամբ սլացող շինկանսենով 7600 տարի ճամփորդելը։ Այդ հեռավորության վրա եթե հեռախոսով «ալո» ասես, մեկ ու կես օր է պետք, որ պատասխանը քեզ հասնի։
— Ա՜յ քեզ բան։
— Հայրս «Վոյաջերները» շատ էր սիրում ու «Սատանայի անիվ» նստելիս միշտ դրանց մասին էր խոսում։
Ես գլխով արեցի։
— «Վոյաջերները» ուր գնում են, լուսանկարներ են անում ու տվյալներն ուղարկում։ Բազմաթիվ արբանյակների, Սատուրնի օղակների, Յուպիտերի «Մեծ կարմիր հետք»-ի նկարն էլ նրանք են արել։ Բոլորը երևի տեսել ես։ Նույնիսկ կարողացել են արեգակնային համակարգի ամենահեռվում գտնվող Նեպտունը լուսանկարել։ Եվ երեսունհինգ տարի հետո նրանք դուրս են եկել արեգակնային համակարգից։ Անհավատալի է, չէ՞։ Հիմա նրանք գտնվում են Երկրից ավելի հեռու, քան մարդու ձեռքով ստեղծված որևէ այլ բան։ «Վոյաջերները» վաղուց ավարտել են իրենց սկզբնական առաջադրանքը․ այսպես ասած՝ կատարել են իրենց առաքելությունը, բայց դեռ շարունակում են թռչել՝ այնտեղ՝ տիեզերքում, կապ պահպանելով Երկրի հետ։
— Քառասուն տարի․․․
— Հա՛,— ասաց Աիձավան,— դատարկ, մռայլ տիեզերքում թռչում են Աղեղնավորի ուղղությամբ։ Մեզ համար դժվար է պատկերացնել աստղերի միջև եղած հեռավորությունը, բայց, օրինակ, հաջորդ անգամ «Վոյաջերը» հերթական օբյեկտի կողքով կթռչի միայն քառասուն հազար տարի հետո։ Բացի այդ… ես հիմա ասացի «կթռչի կողքով», բայց միևնույն է նրանց միջև դեռ կլինի մոտավորապես երկու լուսային տարվա հեռավորություն։
— Քառասուն հազար տարի հետո․․․
— Վերջն է, չէ՞,— ժպտաց Աիձավան,— երբ «Սատանայի անիվ»-ի մեջ նվնվում էի, որ դեռ չեմ ուզում գնալ տուն, կամ երբ ընկերներիս հետ կռված էի լինում, իսկ մեկ այլ առիթով էլ մայրս էր վրաս բարկացած լինում ու լացում էի, հայրս միշտ գալիս էր, նստում էր կողքիս ու ասում էր․ «Եթե ինչ-որ բան քո ուզածով չի լինում, հիշիր «Վոյաջերի» մասին»։ Նրանք հավերժ թռչում են մեն-մենակ խավարի մեջ՝ անլույս տարածքում, որտեղ ոչ մի լույսի շող չկա, որտեղ ընդհանրապես ոչինչ չկա։ Ու սա հեքիաթ կամ հորինվածք չի։ Հենց հիմա՝ էս վայրկյանին, տիեզերքի ինչ-որ մի վայրում այն առաջ է թռչում։
Ես գլխով արեցի։
— Մի քիչ դժվար բան է երեխայի համար,— ծիծաղեց Աիձավան,— բայց ես հորս որոշ չափով հասկանում էի։ Ապրելու ընթացքում տհաճ բաներ շատ են լինում, բայց տիեզերքի համար մարդկության ամբողջ պատմությունը մի ակնթարթ է, էլ ինչ խոսք մարդկային մի կյանքի մասին։ Ես չեմ կարծում, որ նա ուզում էր ասել` կյանքը կարճ է, բոլորս շուտով մահանալու ենք, էնպես որ քեզ պինդ պահիր։ Նա երևի նկատի ուներ, որ մի օր Արեգակը վառվելու է, երկրագունդն ու մարդկությունը վերանան, իսկ «Վոյաջերը» գուցե շարունակելու է թռչել անսահման տիեզերքում։
Ես գլխով արեցի։
— Գիտե՞ս, որ «Վոյաջերը» ոսկե սկավառակներ ունի։
— Ոսկե սակվառակնե՞ր։
— Ըհը։ Դրանց վրա ձայնագրված են տարբեր երկրային ձայներ՝ ալիքների և քամու ձայնը, ամպրոպի որոտը, թռչունների երգը։ Եվ նաև ողջույններ հիսունից ավելի լեզուներով։ Տարբեր երկրների երաժշտություն։ Տեղեկություններ, թե ինչպես են մարդիկ ծնվում, ինչպիսի մարմիններ ունեն, ինչպես են մեծանում, ինչ գույներ են ճանաչում, ինչ են ուտում, ինչ են սիրում, ինչպես են ապրում։ Տվյալներ անապատների, ծովերի, լեռների, երաժշտական գործիքների մասին։ Մարդիկ ինչ քաղաքակրթություն ու գիտություն են կերտել, որ վայրերում ինչպես են ապրում։ Էդ ամենը մի սկավառակի վրա է ձայնագրված։ Նաև նվագարկիչ կա, որ էդ ամենը հնարավոր լինի լսել։
Ես պատկերացրի այդ ոսկե սկավառակը։
— Հեռու ապագայում ինչ-որ գալակտիկայում ինչ-որ մեկը միգուցե կգտնի էդ ձայնագրությունը ու կկարողանա վերծանել։ Էդ ժամանակ երևի ո՛չ Երկիր մոլորակը գոյություն կունենա, ո՛չ էլ մարդկությունը, բայց մարդկանց ապրած օրերի մասին հիշողությունները կմնան։ Երբ հայրս դրա մասին էր պատմում, ես զարմանալի զգացողություններ էի ունենում, որ ես հիմա ապրում եմ, գոյություն ունեմ մի վայրում, բայց մի օր անհետանալու եմ։ Եվ իմ ապրած կյանքն էլ դառնալու է ինչ-որ մեկի հիշողությունը։
Աիձավան ժպտաց։
— Հայրս ասում էր. «Գիտե՞ս, Ջուն, մարդիկ զարմանալի արարածներ են։ Գիտեն, որ մի օր ամեն ինչ կորչելու է, բայց լաց են լինում, ծիծաղում, բարկանում, տարբեր բաներ են սարքում, քանդում։ Թվում է, թե իմաստ չունի։ Բայց էդ ամենի շնորհիվ կյանքը հրաշալի է։ Էնպես որ քիթդ մի՛ կախիր, ամեն ինչ լավ կլինի»։ Ես լսում էի և մանկական անկեղծությամբ համաձայնվում։
Ես գլխով արեցի։
— Երբ հորս հետ քայլելով տուն էինք գնում, պատկերացնում էի «Վոյաջերը», որը դեռ տասնյակ հազարավոր տարիներ թռչելու է բաց տիեզերքի խավարում, որտեղ նրա շուրջը ընդհանրապես ոչինչ չկա, իսկ ներսում պահվում է մեր մասին հիշողությունը։
Աիձավան ծիծաղեց և պատուհանից դուրս նայեց։ Մեր նստած գոնդոլան արդեն անցել էր ամենաբարձր կետը և դանդաղ ցած էր իջնում՝ ամառային մայրամուտում անտեսանելի շրջան գծելով: Մենք նայում էինք նավահանգստին ու երկնքին, որի վրա ձգվել էին կապույտի տարբեր երանգները։
— Քո մասին մտածելիս իմ էն ժամանակվա ապրումներն եմ հիշում,—ասաց Աիձավան,— միշտ։
Ես լուռ համաձայնեցի։
— Քեզ հանդիպելուց հետո մի կարևոր բան հասկացա,— ասաց Աիձավան։— Ես ինչքան ժամանակ է` իսկական հորս էի փնտրում, ուզում էի նրան հանդիպել, հասկանալ՝ իմ կեսը որտեղից է եկել։
— Հա՛։
— Ինձ թվում էր` ինձ մոտ ամեն ինչ էսպես է, որովհետև չեմ կարողանում նրան գտնել։
— Ըհը։
— Դրա մեջ, իհարկե, ճշմարտություն կա, բայց ինձ իրականում տանջում էր էն…
— Հա։
— Որ ճշմարտությունն իմանալուց հետո ես հնարավորություն չունեի հորս, ինձ մեծացրած հորս, ասելու` դու ես իմ հայրը։
Ես նայեցի նրա աչքերին։
— Կուզեի ճշմարտությունն իմանալ, երբ նա դեռ ողջ էր։ Էդ ժամանակ կկարողանայի ասել` մեկ է, իմ հայրը դու ես։
Այսպես ասելով` Աիձավան մեջքով թեքվեց դեպի ինձ և դուրս նայեց պատուհանից։ Քամին ցրել էր ամպերի թեթև մշուշը, և հիմա երկնքում, ինչպես թանաքը խոնավ կտորի վրա, տարածվել էր մեղմ վարդագույն լույսը։ Այդ լույսը հասել էր մեր գոնդոլային և Աիձավայի մազերի շուրջ լուսապսակ ստեղծել։ Ես նստեցի նրա կողքին և զգուշորեն ձեռքս դրեցի նրա ուսին: Աիձավայի մեջքը մեծ էր, ուսերը` լայն, բայց երբ առաջին անգամ հպվեցի նրան, թվաց` ձեռքիս ափի հետևում դեռ մանուկ Աիձավան է, և ես այդ երեխային եմ հպվում։ Գոնդոլան մեղմ զնգոցով դանդաղ մոտեցավ գետնին։ Նույն պատուհանի կողմը շրջված՝ ես և Աիձավան նայում էինք ծովին և քաղաքին, որոնք լուռ փայլում էին լույսերի մեջ՝ մեր շնչառությանը համահունչ։
Մենք գոնդոլայի դռնից դուրս ցատկեցինք` կարծես մայրամուտի կողմից դուրս հրվելով։ Ես խորը շունչ քաշեցի՝ թոքերս լցնելով ամառային մթնշաղի խիտ օդով։ Աղոտ քամին շոյում էր մաշկս։ Սկսվող գիշերվա մթության մեջ ուղղվեցինք դեպի կայարան:
Թարգմանությունը ճապոներենից՝ Աստղիկ Հովհաննիսյանի
