«…Եվ Տերը տեսնելով` գթաց նրան ու ասաց. «Մի լար»: Ապա մոտեցավ ու դիպավ դագաղին: Նրանք, որ տանում էին դագաղը, կանգ առան: Եվ Նա ասաց. «Երիտասարդ, քեզ եմ ասում, վեր կաց»: Եվ նա, որ մեռած էր, նստեց ու սկսեց խոսել …»:
Քահանան նայեց հավատացյալներին: Անտաբեր էին: Մտքերով էին: Ոմանք քնել էին: Փակ էին նույնիսկ ծեր հարևանի աչքերը: Ձանձրույթ: Քահանան փակեց Գիրքը: Շունչը դողաց: Նա նորից տապալեց «Աստվածաշնչյան ընթերցումների» ժամը:
˜ ™
Շեմին փռված մեծ շան ականջները պտտվում էին աղմուկի հետ: Ռնգերը լայնանում էին քամու ֆսսոցից: Աչքերը հետևում էին մարդկանց անցուդարձին:
Շոգ ամառ էր:
Մարդիկ քայլելիս բերանները բաց էին պահում: Շան դունչը միշտ փակ էր: Մարդկանց շորերը քրտինքից և փոշուց մգանում էին: Շունը միշտ ձյան պես սպիտակ էր: Մորթին այնքան փափուկ էր, որ ձեռք տալիս մարդու քունը տանում էր:
Գեղեցիկ էր:
Գամփռն արդեն մեկ տարի է, ինչ ապրում էր այդ փոքրիկ քաղաքում: Տեղացիներից ոչ-ոք նրա հաչոցը դեռ չէր լսել:
Առյուծի պես խոշոր ու մկանոտ այդ կենդանին ամբողջ օրն անցկացնում էր տան շեմին փռված: Շան հագին միշտ հաստ գործվածքից սպիտակ անթև շապիկ կար: Տերն էր հագցնում: Թե ինչու, հարևաները չէին հասկանում: Բայց ամաչում էին հարցնել, որովհետև Գամփռի տերը քահանա էր:
Մեկ տարի առաջ` անձրևոտ մի օր, մոտ քառասուն տարեկան այդ մարդը իր շան հետ մտավ բակ:
Նրան բոլորը հարգում էին, բայց քարոզներին աշխատում էին չգնալ: Քահանան չէր կարողանում համոզիչ խոսել: Մարդկանց դա նյարդայնացնում էր: Իսկ եկեղեցում մարդիկ որպես կանոն շատ պահանջկոտ են դառնում:
Ի տարբերություն քահանայի` Գամփռը հետաքրքրում էր բոլորին: Հատկապես երեխաներին: Նրանցից շատերը տարբեր պատրվակներով հաճախ գալիս էին քահանայի տուն` շանը տեսնելու: Գամփռն անտարբեր էր: Ոչ հաչում էր, ոչ լիզում:
Քահանայի քարոզները մի կերպ էր տանում նաև հարևանի թոռնուհին` Անին: Նա Գամփռին տեսնելիս քարանում էր: Աղջկա պապը, որը Գամփռի պես ճերմակ ու չխոսկան էր, ամեն շաբաթ գալիս, օգնում էր քահանային այգու գործերում: Այդ ընթացքում աղջիկը նստում էր Գամփռի առջև`գետնին: Նայում էր:
Այսօր էլ եկել էր ու լուռ հետևում էր շան ճերմակ ականջների խաղին: Շուտով Գամփռը բարձրացրեց դունչը: Դա նշանակում էր`տերը եկավ:
-Հը՞ն, Անի, էլի եկել ես ընկերոջդ մոտ,- հարցրեց քահանան: Անցնելով աղջկա կողքով` նա շոյեց Անիի գլուխը և մտավ տուն: Շոգ էր: Հոգնել էր: Կքնի:
Աղջիկը հասկացավ, որ պապը դրսում արդեն իրեն է սպասում: Աչքը շնից չկտրելով ետ քայլ դրեց, վազեց, բռնեց պապի ձեռքը:
***
Երեկոյան հարևանը եկավ, որ քահանային օգնի: Գործ անելիս լռեց: Ընթրիքի ժամանակ լռեց: Հետո որոշեց խոսել: Անհանգիստ էր, հուզված:
Ամբողջ գիշեր մտածել էր, թե ինչ և ինչպես պետք է ասի: Բայց այժմ բառերը փախչում էին, մտքերը` ցրվում:
-Տեր Հայր,- կմկմաց,- ես շատ եմ մտածել… ասում եմ, քանի ուշ չի, պիտի հրաժարվես էս կենդանուց:
Հարևանը վախեցած նայեց Գամփռին: Շունը անտարբեր էր:
-Դու ասում էիր, որ նրան սարերից են գտել, ասում եմ, արի սրան հետ վերադարձնենք: Հըն՞, ի՞նչ կասես, Տեր Հայր:
Քահանան հառաչեց:
– Ես կին, երեխա չունեմ: Առանց Գամփռի մենակ կմնամ…
– Չես մնա, չես մնա,- ոգևորվեց ծերունին,- Քահանան երբեք մենակ չի մնում: Աստված միշտ քեզ հետ ա:
Քահանան մոլորված նայեց պատի տակ կուչ եկած շանը: Նա ուզում էր, որ իր կողքին Աստծուց բացի ինչ-որ մեկն էլ լինի:
Գամփռն ինքնագոհ լիզեց դունչը: Քահանան նայում էր նրա կապույտ, բյուրեղյա աչքերի մեջ ու տեսնում տարօրինակ մի մարդու: Նա ինքնամփոփ ու լուռ էր, կարողանում էր Գամփռի գաղտնիքը թաքցնել գործած բրդյա շապիկի մեջ: Կարողանում էր խնայել այն, ինչ չէր հասկանում: Սեփական էության ադպիսի արտացոլանք քահանան դեռ չէր տեսել: Նա գիտեր` մարդը աշխարհում ում էլ նայի, ինչին էլ նայի, ուր էլ նայի` ինքն իրեն է տեսնում:
Ժամանակին քահանան նայում էր որդուն ու տեսնում էր հորը: Իսկ հետո քահանա-հոր արտացոլանքը խամրեց: Անհետացավ…
Քահանան անընդհատ մտքում կրկնում էր` մարդու համար աշխարհը հայելի է: Իսկ ամենապարզ հայելին ցավն է: Այստեղ բոլորի արտացոլանքն էլ գեղեցիկ է: Ցավի առջև անգամ ամենաստոր մարդը թույլ է թվում: Որքան մեծ է ցավի հայելին, այնքան թույլ և անզոր է թվում մարդը: Իսկ թույլի մեղքը փոքրանում է, թույլին ներելը հեշտ է, դատելը` դժվար:
Սա է խիղճը` երբ մարդը երկար ուսումնասիրում է սեփական դիմագծերը ցավի հայելու մեջ: Սկսում է խղճալ ինքն իրեն, ներում է իրեն, մաքրում է իրեն: Իրո՞ք այդպես է: Չգիտեր: Բայց անգամ ՆԱ խաչի վրա մի պահ նայեց սեփական ցավի հայելու մեջ` «Աստված իմ, Աստած իմ, ինչո՞ւ լքեցիր ինձ» (Մր 15: 34-35):
Սթափվեց: Զգաց` մտքերը սկսել են սահել ինչ-որ սխալ, պարականոն ուղությամբ: Շունչ քաշեց: Նայեց պատուհանի տակ սֆինքսի պես լռությունը հսկող կենդանուն: Հանդարտվեց:
Կռվից հետո մարտի դաշտը լցնող խաղաղությունն էր քարացել Գամփռի աչքերում: Պահ, երբ այլևս ոչինչ իմաստ չունի: Երբ շահերը, հերոսությունն ու անգամ աստվածները նահանջում են: Հաղթում է քրտնած հոգնությունը:
Գամփռը հորանջեց:
˜
Գամփռին նվիրել էր Քահանայի լեռնագնաց ընկերը: Նվիրել էր ճիշտ ժամանակին: Նոր էր կորցրել կնոջն ու որդուն: Երկրաշարժն էր մեղավոր: Ասվա՞ծ արեց:
Քահանան լռում էր…թաղմանը, քառասունքին, աղոթելիս: Իսկ մութն ընկնելուն պես կուչ էր գալիս սենյակի անկյունում: Քթի տակ երգեր էր նվնվում: Փքվում էին երակները, քարանում էին մկանները, աղոթքը չէր օգնում: Անքուն գիշերները զինաթափում էին քահանային, խլում էին բոլոր սաղմոսները: Ոչինչ չէր փրկում, ոչ-ոք չէր փրկում…
Հետո բերեցին ճերմակ ձագին: Իսկական քոթոթ էր: Գտել էին Արայի լեռան լանջին: Կապույտ, սառը աչքերով շունը լիզեց քահանայի ձեռքերը, ասես սառը ջուր լցրեց կրակի մեջ ճռթճռթացող մարմնի վրա:
«Օգնեց»:
Մարմինը թեթևացավ: Մտքերը բամբակի գզգզված կտորներ դարձան, վեր բարձրացան: Քահանան սկսեց զգույշ շնչել: Հարսի քողի պես թափանցիկ էին թոքերը:
Չոր մահճակալին պառկել էր ճիշտ այնպես, ինչպես պատրաստվում էր ծալել սեփական մարմինը դագաղի մեջ: Սպիտակ առաստաղից կախված փոշու գնդիկը թրթռում էր ամեն անգամ, երբ մարդիկ դուրս ու ներս էին անում` ճրճռացնելով հիվանդասենյակի դուռը: Հիվանդանոցը նվվում էր: Գիշերները լսվում էին մարդկանց ճիչերն ու փսփսոցները: Մոտակա գյուղերից մեկից եկած պառավն ամբողջ օրը մահճակալի կողքին նստած ճոճվում էր ու աղոթ մրմնջում:
Քահանան երբեմն փակում էր աչքերը: Չէր քնում: Մի ամբողջ հավերժություն է` չէր քնում: Նորից ու նորից մտովի վերադառնում էր տուն, լսում կյանքի վերջին րոպեները:
Տունը տաք է: Երեքամյա որդին կարմիր թշերի արանքում թաքցրել է լարված շուրթերը: Ուշադիր է: Գույնզգույն խորհանարդներն իրար վրա դնելով աշտարակ է շարում: Պատից կախված սրբապատկերը հետևում է փամփլիկ ձեռքերի զգույշ շարժին: Բազմոցին նսած է հայրը: Ձևացնում է, թե գիրք է կարդում: Իրականում չարաճճի հրճվանքով հետևում է որդուն: Դեղին խորհանարդիկի վրա` կարմիրը, հետո կանաչը, կապույտը…
Հանկահծ երեխան սառում է: Մի պահ նայում է գունավոր աշտարակին: Հաջորդ վարկյանին փոքրիկ մարմինը կարմրում է զայրույթից: Ավելի պինդ է սեղմում շուրթերը: Ձեռքով խփում, թափում է խորանարդիկները: Ի՞նչ պատահեց: Հայրը ոտքի է կանգնում: Չի կարողանում: Հավասարակշռությունը կորցրած ընկնում է բազմոցի վրա: Սրբապատկերն օրորվում է: Վախը էլեկտրականության պես վառում, գոլորշիացնում է շունչը: Սրբապատկերը շրխկոցով ընկնում է խորանարդիկների վրա…
Տարօրինակ, շատ տարօրինակ հանգստություն է սկզբում: Հետո սկսվում է նվվոցը: Վակուումի պես ամեն ինչ իր մեջ քաշող հավերժությունը: Հիվանդասենյակում մի մարդ ամեն գիշեր քայլում է լուսամուտի կողքով` առաջ-հետ, առաջ-հետ: Քթի տակ մրմնջում է.
-Չէ, էտ աղջիկս չէր: Շորը կարմիր էր, մազերը` սև: Բայց էն կնիկն էկավ, ասեց` տուր, իմ էրեխենա: Ծեծեցի դրան: Էրեխուս թաղեցի: Բայց չէ, էտ ոնց-որ իմ աղջիկը չէր: Շորը կարմիր, մազը` սև: Չէ-չէ-չէ, էտ իմ աղջիկը չէր…
Ականջի տակ պառավը մրմնջում է:
-Սուրբ եղիցի անուն քո, եկեսցե արքայություն քո…
Վերևում երբեմն թրթռում է առաստաղից կախված փոշու գունդը: Ժամանակը տեղից չի շարժվում:
-Չէ-չէ-չէ…շորը կարմիր, մազերը սև…
-Եվ մի տար մեզ փորձության, այլ փրկիր չարից…
-Չէ-չէ-չէ…
Հետո ամեն ինչ լռեց: Խլացավ խորտակվող մարդու ականջների պես: Մնացին միայն հիվանդանոցի պատերը: Սպիտակ, ինչպես Գամփռի մորթին:
˜
Անին գաղտնիք ուներ: Քահանայի այգում` ծառերի, թփերի արանքում, մեծ, սպիտակ փետուրներ էր գտել: Սկզբում մտածում էր` այդ ի՞նչ մեծ թռչուններ են այստեղով անցնում: Հետո հասկացավ` դրանք հրեշտակներն են: Երևի գիշերները գալիս են քահանայի հետ զրուցելու:
Անին գտած փետուրները թաքուն տանում էր տուն: Պահում էր մահճակալի տակ` շորերի արանքում, բոլորի աչքից հեռու: Երբեմն, գիշերները, երբ մայրը քնած էր, աղջիկը հանում էր փետուրները, նայում էր, շոյում, հաշվում…
˜
Երբ հարևանը հեռացավ, քահանան սկսեց զայրացած հաց կտրել: Դեմքը կարմրել էր: Հիշեց, որ այդ օրը քարոզի ժամանակ հավատացյալներից ոմանք ճպպացրեցին և դուրս եկան եկեղեցուց: Իսկ ով դիմացավ մինչև վերջ, նայում էր անտարբեր, բացակայող հայացքով: Քահանային ոչ-ոք չէր լսում: Քահանան ձանձրալի էր:
Նյարդային շարժումից դանակը ձեռքում թեքվեց և սողաց մատի վրայով: Հացը կարմրեց: Քահանան նայեց արյունահոսող վերքին:
Նույն պահին հյուրասենյակից խոհանոց մտավ արյան հոտն առած Գամփռը: Դունչը մոտեցրեց ձեռքին, լեզուն ձգվեց դեպի վերքը: Քահանան չընդդիմացավ: Սկզբում սառնություն զգաց, հետո մատը թմրեց, հետո…Սպիտակ կենդանին լիզեց արյունը, վերքը, ցավը…
Շունը ծանր քայլերով վերադարձավ հյուրասենյակ: Միայնակ մնացած քահանան նստեց աթոռին: Մնաց դատարկությունը: Գամփռը լիզում էր վերքերն ու ցավերը, մաքրում մարդուն, ինչպես կնոջ մատներն են մաքրում կեղտոտ բրինձը` հատ-հատ հանելով ավելորդ քարերն ու փշուրները: Բայց կինը հետո ջուր, աղ կավելացնի: Գամփռի բրինձը այդպես կմնա` մաքուր ու անհամ: Ձանձրույթ: Դատարկություն:
«Դատարկությունը նույն լիզած վերքն է»:
˜
Կիրակի: Հավատացյալներն ալարկոտ քայլերով մոտենում էին եկեղեցուն: Հեռվից նկատում էին դռան մոտ կանգնած քահանային: Հասկանում էին` այսօր քարոզը ձանձրալի է լինելու, ժամերը ծորալու են լավ չհալված ձյութի պես: Նրանցից ոմանք փախչում էին ձանձրալի քարոզից` շրջանցելով եկեղեցին: Ոմանք ձևացնում էին, թե եկել են միայն մոմ վառելու համար: Ոմանք էլ գնում էին առաջին պատահած աղոթագիրքը և դուրս պրծնում եկեղեցուց:
Քահանան լուռ հետևում էր այդ «Մեծ ելք»-ին: Չէր նեղանում:
Հեռվից ձեռնափայտով մոտենում էր հավատացյալներից մեկը` Աբգարը: Մեկ ամիս առաջ ոտքը կոտրվել էր: Քահանան ժպտաց: Լավ մարդ էր:
-Հըն, Աբգար, ինչպե՞ս ես:
-Լավ չեմ,-թնքթնքաց մարդը,- եկել եմ մոմ վառեմ, գնամ: Ոտքս շատ ա ցավում:
-Ցավազրկող չե՞ս խմում:
-Չէ հա: Բժիշկն ասումա խմի, բայց իմացի՝ ցավը բնական բանա, պիտի դիմանաս: Վերքը ցավովա բուժվում:
-Աղոթիր, Աբգար:
-Անպայման, Տեր Հայր:
Քահանան նայում էր զանգակի պես ճոճվող Աբգարին: Անտարբեր, ինչպես սովորաբար իր շունն է նայում:
Ուրեմն բժիշկն ասել է «ցավովա բուժվում»: Իրար ետևից գլորվող դարերը գիտեն, թե քահանաները որքան հաճախ են ասել դա: Բժիշկները չեն լսել: Նրանք փնտրում էին ցավը արագ բուժելու ճանապարհը: Հիմա էլ ասում են` բնական է, դիմացիր: Իսկ քահանան ունի այն, ինչ փնտրում են աշխարհի բժիշկները: Բայց քահանան մրմնջում է` «դիմացիր»:
Անգամ ՆԱ չդիմացավ: «Աստված իմ, Աստած իմ, ինչո՞ւ լքեցիր ինձ»: Սա ի՞նչ թուլություն է: Քարոզի ժամանակ հաստատ կհարցնեն: Բա որ Նա Աստված է, ինչո՞ւ այդպես կանչեց: Մեր օրերում յուրաքանչյուր քարոզ Աստծո քննությունն է: Քննող հանձանժողովն էլ համացանցից մի պահ շեղված հավատացյալներն են: Քահանան երկար չի երկմտի: Կբացատրի: Հղում կանի եկեղեցու հայրերին: Միևնույն է` հավատացյալների ձանձրույթի միջից հարցականը չի ջնջի:
Կսկսի ինքն էլ ձանձրանալ: Այլևս մտքերն իրեն չեն ենթարկվի: Կվազեն: Խոսքից, քարոզից առաջ կընկնեն: Խփնված բժիշկների նման կհերձեն, մանրակրկիտ կուսումնասիրեն մկանները քարացնող այդ հարցը` «Աստված իմ, Աստված իմ, ինչո՞ւ ինձ թողեցիր»: Երևի այդպես է պետք: ՆԱ նայեց սեփական ցավի մեջ, տեսավ իր թուլությունը: Իսկ թույլին մաքրելը հեշտ է: Իսկ Թույլով մաքրելը հեշտ է:
Ժամանակին Աստված հզոր էր ու խիստ: Նրա զենքը վախն էր, գործը` պատիժը: Այդ ի՞նչ պատահեց մարդու հետ, որ Աստված այդպես փոխվեց: ՆԱ փրկությո՞ւն բերեց: ՆԱ խամրեցրեց բոլոր հայելիները: Այժմ ՆԱ է ցավի հայելին: Կատարյալ հայելին: Ոչ-ոք այդպես չի վախենում, որքան ցավի հայելու մեջ սեփական թուլությունը տեսնող մարդը: Բայց միևնույն ժամանակ, միայն այդ մարդը կարող է իսկապես փրկություն խնդրել: Կհառաչի: Բարդ է:
Հզոր Աստծո հետ այսքան բարդ խաղեր չես խաղա: Հզոր Աստծո հայելում արտացոլանքն այլ է…
˜
Անիին դպրոցում ուսուցչուհին պատմել էր առասպելական կենդանիների` արալեզների մասին: Նրանք նման էին թռչող շների: Իջնում էին երկնքից և, լիզելով մարտի դաշտում զոհվածների վերքերը, վերակենդանացնում էին նրանց:
«Իսկ քահանան ասում էր, որ միայն Տեր Հիսուսը կարող է վերակենդանացնել մահացած մարդուն»,-մտածում էր Անին:
-Պապի, ո՞վ ա ավելի ուժեղ, Ասված, թե արալեզները:
-Հըմ…,-մտածեց պապը,- Աստված:
-Ինչո՞ւ:
-Որովհետև Աստված ա արալեզներին ստեղծել:
-Հրեշտակներին է՞լ ա Աստված ստեղծել:
-Աստված բոլորին ա ստեղծել, բալես:
˜
Երբեմն քահանան շատ էր վախենում: Մարդկանցից, հավատացյալներից, աղանդավորներից, անհավատներից…: Նրանք չէին տեսնում…
Ձեռագործ գորգի նախշերի նման էր քահանայի եկեղեցին: Պատարագը մատաղի պես կարմիր էր: Խանձված պատերի ճեղքերից, նեղ պատուհաններից արևի հետ նայում էին ուրիշ քահանաներ: Նրանց դեմքերը բրդյա թելերից էին գործված, մատները` թափանցիկ մագաղաթներ էին, արյան փոխարեն երակներում հոսում էր որդան կարմիրը: Գույներ, գույներ…Սև քարերի մեջ:
Մարդիկ քահանայի գույները չէին տեսնում: Փոխարենը քահանան էր նրանց տեսնում իր մղձավանջներում:
Ճերմակ Գամփռը քայլում է դատարկ փողոցով: Նրա հագին շոր չկա: Հանկարծ, դիմացի կտուրից լսվում է հավատացյալներից մեկի ձայնը:
-Դև է, Դև է,-ծղրտում է նա:
-Դև է, դև է,- կրկնում են շենքերի պատուհաննեից կախված մարդիկ:
Գամփռն անվրդով նայում է դիակների պես սպիտակ դեմքերին: Լիզում է թաթը:
-Հրեշտակ է,-հեռվից լսվում է հարևանի թոռնուհու ձայնը:
– Իմն է,- մրմնջում է քահանան:
-Ի՞նչ գիտես,-կաղալով հեռվից գոռում է Աբգարը,-Դու ոչինչ էլ չգիտես, քո Աստված ընդամենն ատաղձագործ է…
Քահանան վեր է թռնում:
˜
Ծերունին դրսից հարսի ձայնը լսեց: Տուն մտավ: Մայրը բարկացել էր: «Տունս զիբիլանոց ա դարձրել»:
Անին կուչ էր եկել սենյակի անկյունում: Թշին եռում էր ապտակի հետքը: Մայրը հերթով ջարդեց շորերի միջից գտած բոլոր փետուրները և գցեց աղբարկղը: Պապը նայեց թոռանը: Աղջկա աչքերից գլորվում էին ծանր կաթիլները:
˜
Մերկ լեռները վայրի ցեղի պես իրար գլխի էին հավաքվել: Գիշերները տաքանում էին էլեկտրական խարույկ դարձած քաղաքի շուրջ:
Քահանան ու Գամփռը միասին դուրս եկան քաղաքից: Առջևում ժայռերի արանքով սողացող արահետն էր: Քահանան նայեց կենդանուն ու ժպտաց` լուսնի լույսի տակ նրա մորթին թեթևակի փայլում էր, ասես ինչ-որ մեկը մանր բյուրեղներ էր շաղ տվել վրան:
Կանգնեցին: Քահանան մոտեցավ, արձակեց Գամփռի շապիկը: Գցեց այն իր ուսին:
Շունն իրեն թափ տվեց, թեթև քայլով գնաց առաջ: Ավելի արագ: Շատ արագ: Հաստ թաթերի վազքի հետ զուգընթաց հանկարծ նրա մեջքին բացվեցին մեծ, սպիտակ թևերը: Կենդանին միառժամանակ այդպես առաջ սլացավ: Հետո հրվեց գետնից, թափահարեց ծանր թևերը: Բարձրացավ: Երկնքում էր: Փոքրանում էր: Հեռացավ…
«Չէ-չէ-չէ… մի լքիր… Վերադարձիր»:
